Urtarrilaren 5
data
Urtarrilen 5a gregoriotar egutegiaren urteko bosgarren eguna da. 360 egun falta dira urtea amaitzeko, 361 egun bisurteetan.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Gertaerak Aldatu
Euskal Herria Aldatu
- 1841 - Araba, Bizkaia eta Gipuzkoari foruak kendu zizkieten, Lehen Gerra Karlista aurreko urtean amaitu ondoren.
- 1980 - ETAk Barakaldon Jesus Garcia Garcia enpresaria hil zuen.
- 1993 - Ezezagun batzuek Egin Irratiaren antena saboteatzen saiatu ziren.
Mundua Aldatu
- 1066 - Harold II.a Ingalaterrakoaren erregealdiaren hasiera.
- 1531 - Alemanian Fernando I.a Habsburgokoaren erregealdia hasi zen.
- 1709 - William Derhamek Upminsterren, Londrestik gertu, - 12 °C tenperatura erregistratu zuen, 1709ko hotz-boladaren tenperaturarik baxuena.
- 1909 - Kolonbiak Panamaren independentzia aintzatetsi zuen.
- 1919 - Altxamendu Espartakista Alemanian.
- 1950 - Britainia Handiak Txinarekin zituen harremanak puskatu zituen.
- 1959 - Alaska AEBetako 49. kide bihurtu zen.
- 2002 - 15 urteko mutiko batek gidaturiko hegazkin bat EEBBko Florida estatuko Tampa hiriko eraikin baten aurka talka egin zuen, 2001eko irailaren 11ko atentatuen beldurra berpiztuz.
- 2006 -
- Hegazti gripeak hiru hildako eragin zituen Turkian.
- Bi eraso bortitzek 110 hildako eragin zituzten Iraken.
Arte eta kultura Aldatu
Euskal Herria Aldatu
- 1902 - Resurreccion Maria Azkuek Ibaizabal astekaria sortu zuen.
Mundua Aldatu
- 1875 - Paris hirian Opéra Garnier eraikina inauguratu zen.
- 1886 - Robert Louis Stevensonen Jekyll Dk. eta Hyde Jn. liburua argitaratu zen
- 1990 - Kiss estatubatuar rock musika taldeak Forever abestia argitaratu zuen.
Zientzia eta teknologia Aldatu
Euskal Herria Aldatu
Mundua Aldatu
- 1933 - Golden Gate Zubia eraikitzen hasi ziren San Frantziskoko badian.
- 1965 - Venera 5: Artizarreko atmosferaren inguruko ikerketak
Kirolak Aldatu
Euskal Herria Aldatu
- 2014 - Euskal derbia: Errealak Athletic Clubari Anoetako estadioan 2-0 irabazi zion.
Mundua Aldatu
Jaiotzak Aldatu
Euskal Herria Aldatu
- 1676 - Pedro Scotti, nafar antzerkigile eta funtzionarioa (h. c. 1730).
- 1747 - Vicente Enparan, euskal militar eta politikaria (h. 1820).
- 1804 - Melchor Sánchez de Toca, gipuzkoar medikua, kirurgialaria (h. 1880).
- 1861 - Plácido Allende, bizkaitar ingeniari eta politikaria (h. 1911).
- 1871 - Remigio Gandasegi, euskal artzapezpikua (h. 1937).
- 1876 - Flora de la Torre, 110 urte eta 276 egun bizi izandako euskal herritarra (h. 1986).
- 1902 - Jean Pierre Zubiria, lapurtar poeta (h. 1992).
- 1920 - Pedro Anasagasti, euskal idazlea eta apaiza (h. 1997).
- 1929 - Ignacio Garate, bizkaitar futbolaria (h. 2007).
- 1949 - Jesus Mari Mendizabal Bizargorri, gipuzkoar idazlea.
- 1952 - Reyes Azkoitia, gipuzkoar pilotaria.
- 1953 - Alfonso Feijoo, gipuzkoar errugbilari ohia eta Espainiako Errugbi Federazioko presidentea.
- 1956 - José María Bengoetxea, bizkaitar futbolari ohia.
- 1957 - Joseba Salegi, nafar zinema zuzendari laguntzailea.
- 1959 - Amelia Lorza, arabar atleta.
- 1961 - Fernando Boada, gipuzkoar politikaria.
- 1963 - Javier Hernández, Boni, nafar rock musikaria, Barricada taldeko gitarra-jotzaile eta abeslaria (h. 2021).
- 1967 - Ibon Koteron, bizkaitar musikaria eta albokaria.
- 1970 -
- Goizalde Landabaso, bizkaitar kazetaria eta euskal idazlea.
- Iñaki del Moral, nafar kazetaria.
- 1972 - Nerea Martínez Urruzola, nafar triatleta eta mendi lasterkaria.
- 1974 - Reyes Carmona, UPNko nafar politikaria.
- 1975 -
- Elisabete Alberdi, bizkaitar matematikaria, irakaslea eta ikertzailea.
- Izaskun Lesaka, Jarrai eta Segi erakundeetako nafar ekintzailea eta ETAkidea.
- 1977 - Oscar Rodriguez Vaz, PSE-EEko arabar politikaria.
- 1983 -
- Asier de la Iglesia, gipuzkoar saskibaloi jokalaria.
- Jon Moya, bizkaitar futbolaria.
- 1984 - Roberto Pampin, bizkaitar futbolaria.
- 1988 - Ion Etxaide, nafar futbolaria.
- 1993 - Ander Artabe, bizkaitar futbolaria.
- 2000 -
- Jorge Agirre De Céspedes, nafar futbolaria.
- Irene Ogiza, bizkaitar futbolaria.
Mundua Aldatu
- 1209 - Rikardo Cornwallekoa, erromatarren erregea (h. 1272).
- 1548 - Francisco Suárez, espainiar filosofoa eta teologoa (h. 1617).
- 1592 - Shah Jahan, mogoldar inperioaren gobernaria (h. 1666).
- 1616 - Alexandre de Bournonville, Bournonvilleko dukea, Nafarroako erregeordea (h. 1690).
- 1688 - Johann Georg Pisendel, alemaniar biolinista eta konpositorea (h. 1755).
- 1723 - Nicole-Reine Lepaute, frantziar astronomoa eta matematikaria (h. 1788).
- 1744 - Gaspar Melchor de Jovellanos, espainiar idazlea, legelaria eta politikaria (h. 1811).
- 1767 - Jean-Baptiste Say, frantziar ekonomialaria (h. 1832).
- 1789 - Thomas Pringle, eskoziar poeta (h. 1834).
- 1826 - Alfred Vulpian, frantziar medikua eta neurologoa (h. 1887).
- 1838 - Camille Jordan, frantziar matematikaria (h. 1922).
- 1846 -
- Arsène Darmesteter, frantziar hizkuntzalaria (h. 1888).
- Maria Jesus Gurutzekoarena, karmeldar moja (h. 1878).
- Rudolf Eucken, alemaniar filosofoa, 1908ko Literaturako Nobel Saria (h. 1926).
- 1865 - Clotilde García del Castillo, Joaquín Sorollaren emaztea eta musa eta Sorolla Museoaren sortzailea (h. 1929).
- 1871 - Federigo Enriques, italiar matematikaria (h. 1946).
- 1874 - Joseph Erlanger, estatubatuar fisiologoa, 1944ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1965).
- 1876 - Konrad Adenauer, Alemaniako kantzilerra (h. 1967).
- 1880 - Antonio Sagardía, espainiar militarra (h. 1962).
- 1881 - Pablo Gargallo, kataluniar eskultorea (h. 1934).
- 1882 - Edwin Barclay, Liberiako 18. presidentea (h. 1955).
- 1900 - Yves Tanguy, frantziar-estatubatuar margolaria (h. 1955).
- 1902 - Maruja Mallo, espainiar margolari surrealista (h. 1995).
- 1905 - Michele Navarra, 'U Patri Nostru, Siziliar Mafiako kide boteretsua (h. 1958).
- 1911 - Jean-Pierre Aumont, frantziar aktorea (h. 2001).
- 1917 - Jane Wyman, estatubatuar aktorea (h. 2007).
- 1919 -
- Luis Laorga, espainiar arkitektoa (h. 1990).
- Jacques Laurent, frantziar idazlea (h. 2000).
- 1920 - Arturo Benedetti Michelangeli, italiar piano-jotzailea (h. 1995).
- 1921 -
- Friedrich Dürrenmatt, alemanezko suitzar idazle eta antzerkigilea (h. 1990).
- Joan Luxenburgokoa, Luxenburgoko duke handia (h. 2019).
- 1928
- Zulfikar Ali Bhutto, Pakistango presidentea (h. 1979).
- Walter Mondale, estatubatuar politikaria (h. 2021).
- 1931 -
- Alvin Ailey, estatubatuar dantzaria (h. 1989).
- Alfred Brendel, austriar piano-jotzailea.
- Walt Davis, estatubatuar atleta, altuera jauzian aditua eta saskibaloi-jokalaria (h. 2020).
- Robert Duvall, estatubatuar aktorea eta zinema zuzendaria.
- Juan Goytisolo, kataluniar idazlea (h. 2017).
- 1932 -
- Umberto Eco, italiar idazlea, hizkuntzalaria eta filosofoa (h. 2016).
- Raisa Gorbatxova, Sobietar Batasuneko lehen dama (h. 1999).
- 1934 - Eddy Pieters Graafland - herbehereetar futbolaria, Herbehereetako atezainik onenetakoa (h. 2020).
- 1936 - Terry Lineen, zeelandaberritar errugbilaria (h. 2020).
- 1938 -
- Joan Karlos I.a Espainiakoa, Espainiako erregea.
- Ngũgĩ wa Thiong'o, kikuyu idazlea.
- 1941 - Hayao Miyazaki, manga marrazki bizidun zuzendari, sustatzaile, gidoigile, marrazkigile eta komikigile japoniarra.
- 1942 -
- Terenci Moix, kataluniar idazlea (h. 2003).
- Maurizio Pollini, italiar piano-jotzailea.
- 1943 - Ernest Maragall, kataluniar ekonomialari eta politikaria.
- 1945 - Saskia Sassen, estatubatuar soziologoa, hirigilea eta ekonomilaria.
- 1946 - Diane Keaton, estatubatuar aktore, zinema zuzendari eta ekoizlea.
- 1947 - Kathrine Switzer, estatubatuar idazle, telebista-esatari eta maratoilaria, Bostongo maratoian modu ofizialean parte hartu zuen lehenengo emakumea.
- 1948 - Giuseppe Impastato, Siziliako politikaria eta irrati esataria, Siziliako mafia salatzeagatik ezaguna (h. 1978).
- 1949 - Saskia Sassen, estatubatuar soziologo, hirigile eta ekonomilaria, globalizazioa eta migrazioari buruz egindako azterketengatik ezaguna.
- 1950 - Krzysztof Wielicki, poloniar eskalatzailea, historiako eskalatzaile poloniarrik onenetakoa.
- 1956 - Frank-Walter Steinmeier, Alemaniako presidentea.
- 1957 -
- María del Carmen de Lara, mexikar zinemagile feminista eta irakaslea.
- Juan Fernández Martín, espainiar txirrindulari ohia.
- 1962 - Shinobu Ikeda, japoniar futbolari ohia.
- 1965 - Vinnie Jones, ingeles futbolari-ohia eta aktorea.
- 1968 - Juan Espil, argentino-italiar saskibaloi jokalari ohia.
- 1975 -
- Bradley Cooper, estatubatuar aktorea.
- Émerson Carvalho da Silva, brasildar futbolari ohia.
- 1978 -
- January Jones, estatubatuar aktorea eta modeloa.
- Emilia Rydberg, suediar pop abeslaria.
- 1980 - Wim Jacobs, belgikar ziklo-kross txirrindularia.
- 1981 - Israel Nash, estatubatuar abesti egile, abeslari eta gitarra jotzailea.
- 1982 -
- Jaroslav Plašil, txekiar futbolaria.
- Aneesh Sheth, indo-estatubatuar aktorea eta pertsona transgeneroen eskubideen aldeko ekintzailea.
- 1986 - Deepika Padukone, Bollywoodeko industriako modelo eta aktore daniarra.
- 1988 - Mandip Gill, ingeles aktorea.
- 1991 -
- Fellipe Bertoldo, brasildar-timortar futbolaria.
- Daniel Pacheco, espainiar futbolaria.
- 1992 - Suki Waterhouse, ingeles aktore eta modeloa.
- 1993 - Jolanda Neff, suitzar cross country txirrindularia.
- 2001 - Jorge Prado, espainiar moto-kroseko pilotua.
Heriotzak Aldatu
Euskal Herria Aldatu
- 1763 - Gaspar Montoya Zarate, arabar apaiza.
- 1827 - Jean-Pierre Basterretxe, lapurtar politikaria, Biudòsen (j. 1762).
- 1854 - Juan Bautista Erro, gipuzkoar arkeologoa, politikaria eta euskaltzalea (j. 1753).
- 1894 - Manuel Antonio Antia, apaiz eta idazle gipuzkoarra (j. 1830).
- 1927 - Salvador Azpiazu, arabar marrazkilari eta ilustratzailea, Madrilen (j. 1867).
- 1938 - Federico Montaner, nafar topografoa eta militarra (j. 1874).
- 1950 - Rosario Artola, gipuzkoar idazlea eta bertsolaria (j. 1869).
- 1974 - Ddiddue Epherre, zuberoar idazlea (j. 1929).
- 1995 - Francis Lopez, hendaiar musikagilea, Parisen (j. 1916).
- 1996 - Natxo Etxebarrieta, Cicatriz punk taldeko gitarra-jotzaile eta abeslaria (j. 1964).
- 2018 - Enrique Sendagorta, bizkaitar ingeniari eta enpresaburua, Madrilen (j. 1924).
- 2021 - Pako Pozueta, gipuzkoar politikaria, Logroñon (j. 1938).
Mundua Aldatu
- 1066 - Eduardo Aitorlea, Ingalaterrako erregea (j. c. 1005).
- 1173 - Bolesław IV.a Ile-kizkurra, poloniar noblea (j. c. 1125).
- 1387 - Petri IV.a Aragoikoa, Aragoi eta Valentziako errege eta Bartzelonako kondea (j. 1319).
- 1465 - Karlos, Orleansko dukea, frantziar duke eta olerkaria (j. 1394).
- 1477 - Karlos Izukaitza, Borgoinako dukea (j. 1433).
- 1517 - Francesco Francia, italiar margolaria (j. 1450).
- 1524 - Marko Marulić, kroaziar idazlea eta poeta (j. 1450).
- 1589 - Katalina Medici, italiar noblea, Frantziako erregina ezkontidea (j. 1519).
- 1762 - Elisabet I.a Errusiakoa, Errusiako enperatriza (j. 1709).
- 1808 - Alexei Grigorievitx Orlov, errusiar aitonen seme eta politikaria, Petri III.a tsarraren aurkako matxinoa (j. 1737).
- 1838 - Maria Cosway, italiar-ingeles artista eta hezkuntzaren teorialaria (j. 1760).
- 1858 - Josef Radetzky von Radetz, txekiar noble eta Austriako landa-mariskala (j. 1766).
- 1875 - Émile Pereire, Frantziako Bigarren Inperioko industria-garapenean rol erabakigarria izandako negozio-gizona (j. 1800).
- 1878 - Alfonso La Marmora, Italiako lehen ministroa (j. 1804).
- 1903 - Práxedes Mateo Sagasta, espainiar politikaria eta presidentea (j. 1825).
- 1905 - Rudolf Koller, suitzar margolaria (j. 1828).
- 1910 - Léon Walras, frantziar ekonomialaria (j. 1834).
- 1913 - Louis Paul Cailletet, frantziar fisikaria eta asmatzailea (j. 1832).
- 1922 - Ernest Shackleton, anglo-irlandar esploratzailea (j. 1874).
- 1925 - Jevgenija Box, ukrainar militante komunista (j. 1879).
- 1929 - Clotilde García del Castillo, Joaquín Sorollaren emaztea eta musa eta Sorolla Museoaren sortzailea (j. 1865).
- 1933 - Calvin Coolidge, Ameriketako Estatu Batuetako 30. Presidentea (j. 1872).
- 1936 - Ramon Maria Valle-Inclan, galiziar idazlea (j.1866).
- 1937 - Roges des Molinar taldeko emakumeak, Porreresko hilerrian fusilatuta:
- Maria Pascual Flaquer, balear militante komunista, fusilatua (j. 1914).
- Aurora Picornell, balear lider sindikalista eta feminista (h. 1912).
- 1941 - Amy Johnson, britainiar abiazioaren pilotu aitzindaria, Britainia Handitik Australiara bakarrik hegan egin zuen lehen emakumezkoa (j. 1903).
- 1942 - Tina Modotti, italiar argazkilaria, aktibista eta borrokalari soziala Mexikon (j. 1896).
- 1943 - George Washington Carver, estatubatuar naturalista eta kimikaria.
- 1950 - John Rabe, alemaniar negozio gizona (j. 1882).
- 1951 -
- Andrei Platonov, errusiar eleberrigile, filosofo, antzerkigile, olerkari, eta gerra-berriemailea (j. 1899).
- Seo Jae-pil, Hego Koreako independentziaren aldeko ekintzaile, politikari, kazetari eta medikua (j. 1864).
- 1956 - Mistinguett, frantziar aktore eta abeslaria (j. 1875).
- 1960 - Francesc Sabaté, kataluniar anarkista (j. 1915).
- 1970 -
- Max Born, alemaniar fisikaria, 1954ko Fisikako Nobel Saria (j. 1882).
- Robert Gerhard, musika klasikoko katalan musikagilea (j. 1896).
- 1976 -
- John A. Costello, Irlandako Errepublikako Taoiseacha (j. 1891).
- Georges Migot, frantziar musikagilea, idazlea eta margolaria (j. 1891).
- 1979 - Charles Mingus, estatubatuar jazz-musikagilea eta kontrabaxu-jotzailea (j. 1922).
- 1981 -
- Harold Clayton Urey, estatubatuar kimikaria, 1934ko Kimikako Nobel Saria (j. 1893).
- Lanza del Vasto, frantziar-italiar pentsalaria eta idazlea (j. 1901).
- 1983 - Clément Duhour, lapurtar antzezlea eta abeslaria (j. 1912).
- 1990 -
- Lola Iturbe, espainiar anarkosindikalista eta feminista libertarioa (j. 1902).
- Arthur Kennedy, estatubatuar aktorea (j. 1914).
- 1993 - Juan Benet, espainiar idazlea (j. 1927).
- 1997 - André Franquin, belgikar komikilaria (j. 1924).
- 1998 -
- Sonny Bono, estatubatuar musikari, aktore eta politikaria (j. 1935).
- Ken Forssi, estatubatuar musikaria, Love taldeko kidea (j. 1943).
- 2001 - Elizabeth Anscombe, britainiar filosofo eta teologoa (j. 1919).
- 2003 - Roy Jenkins, britainiar politikaria, politikarien biografoa eta Europako Batzordeko presidentea (j. 1920).
- 2004 - Pepe Carrol, espainiar ilusionista eta telebista aurkezlea (j. 1957).
- 2010 - Kenneth Noland, estatubatuar margolaria (j. 1924).
- 2012 - Frederica Sagor Maas, estatubatuar aktore, idazle, antzerkigile, gidoigile eta memorialista (j. 1900).
- 2014 - Eusébio da Silva Ferreira, portugaldar futbolaria (j. 1942).
- 2016 -
- Maria Lorenza Barrenetxe, euskal jatorrizko argentinarra, argentinako Lehen Dama (j. 1926).
- Pierre Boulez, frantziar musikagile eta orkestra-zuzendaria (j. 1925).
- 2018 - John Young, estatubatuar astronauta (j. 1930).
- 2020 - Hans Tilkowski, alemaniar futbolari eta entrenatzailea (j. 1935).
- 2021 - João Cutileiro, portugaldar eskultorea (j. 1937).
- 2022 - Kim Mi-soo, hegokorear aktore eta modeloa (j. 1992).
- 2023 -
- Earl Boen, estatubatuar aktorea (j. 1941).
- Ernesto Castano, italiar futbolaria (j. 1939).
Jaiak eta urteurrenak Aldatu
- Sehaska egutegiko izendegia: Ameli eta Edorta.
