Pakistan

Pakistan, ofizialki Pakistango Islamiar Errepublika (urduz: اِسلامی جمہوریہ پاكِستان‎, Islāmī Jumhūriyah Pākistān; ingelesez: Islamic Republic of Pakistan), Asiako hego-mendebaldeko estatu burujabe bat da. Ekialdean, India du mugakide; iparraldean, Txina eta Tajikistan; mendebaldean, Afganistan eta Iran, eta, hegoaldean, Arabiako itsasoa. Hiriburua Islamabad da, baina hiri handiena Karatxi da. Pakistanek 240 milioi biztanle baino gehiago ditu 2023ko martxotik aurrera egindako errolda ofizialaren arabera, eta munduko bosgarren herrialderik populatuena da, baita dentsitate handienetakoa duena ere.

Pakistango Islamiar Errepublika
اسلامی جمہوریۂ پاکستان (Islāmī Jamhūriya-i-Pākistān)
Ereserkia: Qaumi Tarana
Goiburua: Iman, Ittihad, Nazm (en)
Pakistango bandera Coat of Arms of Pakistan (en)
Geografia
Hiriburua	Islamabad 33°41′56″N 73°2′13″E
Azalera	881.913 km² (34.)
Punturik altuena	K2 (28.251 ft)
Punturik sakonena	Arabiako itsasoa (0 m)
Kontinentea	Asia
Mugakideak	Afganistan, India, Txinako Herri Errepublika eta Iran
Administrazioa
Gobernu-sistema	Errepublika federal eta errepublika parlamentarioa
Pakistango presidentea	Asif Ali Zardari
Legebiltzarra	Parliament of Pakistan (en)
Epai autoritatea	Supreme Court of Pakistan (en) , Supreme Court of Azad Jammu & Kashmir (en) eta Supreme Appellate Court Gilgit-Baltistan (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi ASEAN eskualde foruma Aduanen Mundu Erakundea Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Asia Hego Ekialdeko Tratatuaren Erakundea Batzar Islamikoko Erakundea Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua Commonwealth Commonwealth Garapeneko Asiako Bankua Group on Earth Observations (en) International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) International Civil Defence Organisation (en) Interpol Merkataritzaren Mundu Erakundea Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazioarteko Erakunde Hidrografikoa Nazioarteko Finantza Korporazioa Osasunaren Mundu Erakundea Posta Batasun Unibertsala Shanghaiko Elkarlan Erakundea Telekomunikazioen Batasun Internazionala UNESCO United Nations–African Union Hybrid Operation in Darfur (en) states with nuclear weapons (en)
Demografia
Biztanleria	223.773.700
Dentsitatea	253,74 bizt/km² (42.)
Talde etnikoak	ikusi punjab, paxtun, sindhi, Saraiki people (en) , Muhajir (herria) eta Balutx
Hizkuntza ofizialak	ikusi ingeles urdu
Erabilitako hizkuntzak	ikusi ingeles, Od (en) , Gujari (en) , urdu, Goaria (en) , Tareeno (en) , Buruxaski, Shina (en) , Kamviri (en) , Hindko (en) , Gawri (en) , Khowar (en) , Palula (en) , Central Pashto (en) , Khetrani (en) , Kamkata-viri (en) , Torwali (en) , Ushoji (en) , Bhaya (en) , Kalkoti (en) , Dehwari (en) , Gurgula (en) , Jandavra (en) , Hazara Hindko (en) , Parkari Koli (en) , Aer (en) , Memoni (en) , Bateri (en) , Gowro (en) , Chilisso (en) , Kundal Shahi (en) , Vaghri (en) , Loarki (en) , Jadgali (en) , Jogi (en) , paxtuera, Ghera (en) , Dameli (en) , Balutxi, Badeshi (en) , Dhatki (en) , Balti (en) , Dawoodi (en) , Brahuiera, Kalasha (en) , Indus Kohistani (en) , kaxmirera, Gawar-Bati (en) , Saraiki (en) , Ormuri (en) , Pothohari (en) , sindhi, Wakhi (en) , Yidgha (en) , Kabutra (en) , Wadiyara (en) , Kachi Koli (en) , Lasi (en) , Kohistani Shina (en) , Pakistan Sign Language (en) , Sindhi Bhil (en) eta Punjabera
Erlijioa	islam, kristautasun, hinduismo eta Ahmadismo
Emankortasun-tasa	3,53 (2021)
Eskolaratu gabeko umeak	20.799.612 (2015)
Alfabetizazioa	% 58 (2019)
Bizi-itxaropena	62,476 (1999)
Giniren koefizientea	29,6 (2018)
Giza garapen indizea	0,544 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	304.951.818.494,07 $ (2017)
BPG per capita	1.547 $ (2017)
BPG erosketa botere paritarioa	1.091.292.552.787 nazioarteko dolar (2017)
BPG per capita EAPn	5.539,107 nazioarteko dolar (2017)
BPGaren hazkuntza erreala	4,7 % (2016)
Erreserbak	18.455.861.310 $ (2017)
Inflazioa	3,2 % (2016)
Historia
Sorrera data: 1947ko abuztuaren 14a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+92
ISO 3166-1 alpha-2	PK
ISO 3166-1 alpha-3	PAK
Ordu eremua	ikusi UTC+05:00 : Asia/Karatxi
Elektrizitatea	230 V. 50 Hz.europar loki, AC power plugs and sockets: British and related types (en) , BS 1363 (en) eta BS 546 (en)
Internet domeinua	.pk
pakistan.gov.pk

Egungo Pakistan hainbat arraza eta etniaren igarobide zein pausaleku izan da. Besteak beste, arioak, persiarrak, partoak, kuxarrak, turkiarrak... izan ziren han. Halaber, hainbat erlijio izan dira herrialdean, hala nola hinduismoa, budismoa, kristautasuna. Egun, islama da nagusi.

Gaur egungo Pakistango lurraldea, antzina, hainbat kulturaren bizileku izan zen, hala nola Mehrgarh neolitikoa eta Brontze Aroko Indus haraneko zibilizazioa. Inperio eta dinastia askoren parte ere izan zen, hala nola Maurya Inperioa, Akemenestar Inperioa, laburki Alexandro Handiaren Mazedoniar Inperioa, Seleukotar Inperioa, Kusango Inperioa, Omeiatar Kalifa-herria, Mogol Inperioa, Durrani Inperioa, Sikh Inperioa eta Britainiar Inperioa. Muhammad Ali Jinnah buru zuen mugimenduaren eta Indiako independentzia mugimenduaren ahaleginen ondorioz, 1947an, Pakistanek independentzia lortu zuen, eta Indiako mendebaldeko nahiz ekialdeko eskualdeetan bizi ziren musulmanen nazio bihurtu zen, herrialde horietan nagusi baitziren. Hasiera batean, Pakistan britainiar domeinua izan zen, baina, 1956an, herrialdeak konstituzio bat onartu zuen, eta errepublika islamiar bihurtu zen. 1971ko gerra zibil batek Ekialdeko Pakistanen sezesioa eragin zuen, eta Bangladesh izena hartu zuen. Pakistanen independentziaren osteko historian, ezaugarri izan dira gobernu militarreko aldiak, ezegonkortasun politikoa, eta ondoan duen Indiarekin (arma nuklearrak dituen herrialdearekin) izandako gatazka, Kaxmirren kontrolarengatik. Herrialdeak arazo handiei aurre egiten jarraitzen du: terrorismoa, pobrezia, analfabetismoa eta ustelkeria.

Pakistan errepublika parlamentario federala da, lau probintziak eta hiru lurralde federalek osatzen dute, etnikoki eta linguistikoki ezberdinak direnak, baita desberdintasun handiekin geografian eta bizitza basatian ere. Gaur egun, eskualdean boteredun potentzia ertaina da herrialdea. Munduko zazpigarren armadarik handiena du, baita arma nuklearrak ere. Ondorioz, mundu islamiarrean horrelako armak dituen herrialde bakarra da, eta bigarrena Asiako hegoaldean. Ekonomia erdi industrializatua du, eta munduko 23. postuan dago erosteko ahalmenaren parekotasunari dagokionez, eta 46.ean BPG nominalaren tamainari dagokionez. Konferentzia Islamikoaren Erakundearen kide sortzaileetako bat da (gaur egun Batzar Islamikoko Erakundea) eta NBEko, Nazioen Mankomunitateko, Hurrengo 11ko, ASACReko, Shangaiko Elkarlan Erakundeko, KEEko, D-8ko eta G20ko garapen bidean dauden herrialdeetako kide da.

Etimologia

«Pakistan» izenak, hitzez hitz, «puruen lurraldea» esan nahi du urduz eta persieraz. پاک pāk-tik dator, eta persieraz eta paxtuneraz «purua» esan nahi du. ـستان (-stān) atzizki persiarrak «lekua» esan nahi du, sanskritozko स्थान sthāna («lekua») terminoaren analogoa.

Herrialdearen izena, «Pakistan», Choudhry Rahmat Alik sortu zuen 1933an. Choudhry Rahmat Alik, Pakistanen aldeko mugimenduko ekintzaileak, Now or Never liburuxkan argitaratu zuen, eta akronimo gisa («PAKSTANen bizi diren hogeita hamar milioi anaia musulman») erabili zuen, erreferentzia eginez India britainiarreko iparraldeko bost eskualdeei: Punjab, Afgania, Kaxmir, Sindh eta Balutxistan.​​​ i letra ahoskatzea errazteko sartu zuten.

Historia

Sakontzeko, irakurri: «Pakistango historia»

Mohenjo-Daron aurkitutako errege apaiz baten harrizko efigiea, Pakistango museo nazionalean (Karatxi) erakutsia.

Pakistango historia ―1947an nazioa sortu aurreko aldirako, aldizka, Afganistan, India eta Iranen artean partekatzen dutena― Asia hegoaldeko giza bizitzaren hastapenetara arte datatu daiteke.

Gaur egungo Pakistango eskualdea lur emankorra izan zen Ekialde Ertaineko zibilizazio garrantzitsuenetako batzuentzat, eta azpikontinentea Ekialde Ertainera eta erdialdeko Asiara sartzeko atea izan zen. Aztarnategi arkeologiko garrantzitsuenetako batzuk Pakistanen daude, Asiako hegoaldean, Paleolitoko hominidoen aztarnategi zaharrena barne, Soan ibaiaren haranean. Afrikatik irtetean anatomikoki moderno homo sapiensaren kostaldeko lehen migrazio-bidean kokatua, eskualdea gizon modernoen bizi leku izan zen oso azkar. Asiako hegoaldeko herrixketako bizitzaren 9000 urteko historia Neolitoan (K.a. 7000 -K.a. 4300), Pakistango Mehrgarh aztarnategian aurkitua eta, Asiako hegoaldean hasten da Indus haraneko hainbat tokitan izandako 5000 urteko historia urbanoan, Mohenjo-Daro eta Harappa barne.

Indus haraneko zibilizazioa lehen hiru giza zibilizazioetako bat izan zen, Antzinako Egipto eta Mesopotamiarekin batera, eta horixe da, seguru asko, historialari modernoek gutxien ezagutzen dutena.

Gandharako Budaren estatua, arte greko-budista

K.a. 1700 inguruan, Indus haraneko zibilizazioa gainbeheran hasi zen, ziur aski lehorteari eta iturburuko ibaia lehortzearen ondorioz, eta, geroxeago, Asia erdialdeko edo Errusiako estepen hegoaldeko tribu indoeuroparrak hedatu ziren eskualdean. Ario izenez ezagutzen direnak Sapta Sindhu (Zazpi ibai sakratuak) eskualdean kokatu ziren.​ Eskualde horretan konposatu ziren Rig-veda ereserkiak, eta hantxe ezarri hinduismoaren oinarriak. Vedikoen zibilizazioa ere Taksilako Gandhara hiri zaharrean loratu zen, K.a. 1000. urtearen inguruan. Ondoz ondoko antzinako inperio eta erresumek gobernatu zuten eskualdea: Akemenestar persiar inperioa (K.a. 519. urtearen inguruan); Alexandro Handiaren inperioa K.a. 326an, Hydaspes-eko guduaren ondoren, Jhelum ibaitik gertu gertatu zena; Maurya Inperioa, Chandragupta Mauryak sortua eta Asokak handitua, K.a. 185 urte arte; indo-eszitiarrak eta Kushan Inperioa. Demetrio Baktriakoak sortutako indo-greziar erresuma (K.a. 180-165) Gandhara eta Punjab barne hartu zituen, eta Menandroren pean lortu zuen bere hedadura handiena (K.a. 165-150), kultura greko-budista hedatuz eskualdean.

Islama 711n sartu zen Pakistanen, Muhammad bin Qasim jeneral arabiarrak Pakistango hegoaldea konkistatu zuenean.​ Konkista hori aldez aurreko baldintza izan zen eskualde hartan inperio musulmanak ezartzeko, adibidez, Ghaznavid Inperioa (K.o. 975-1187), Delhiko sultanerria (K.o. 1206-1526) eta Mogol Inperioa (K.o. 1526-1857).

Bretainia Handia

XVIII. mendearen amaieratik, eskualdea, pixkanaka, Ekialdeko Indietako Britainiar Konpainiak bereganatu zuen; horren ondorioz, britainiarrek 90 urte eman zuten etengabeko jabetzan, zeina Pakistanen sorrerarekin amaitu baitzen 1947an. Besteak beste, Allama Iqbal poeta nazionala izango zenaren eta Muhammad Ali Jinnah sortzailearen ahaleginei ezker.

Behin Bigarren Mundu Gerra amaituta, deskolonizazio prozesua hasi zen munduan. Deskolonizatu zen lehena India izan zen, Erresuma Batuko koloniarik garrantzitsuena. Indiak independentziazko tratua ezarri zuen Erresuma Batuarekin Gandhik, alderdietako baten buruzagiak, bere herriaren erresistentzia pasiborako deia egin eta berehala, Britainiar Inperioarekin kooperatzeari uko eginez. Hala, Erresuma Batuak independentzia eman zion.

Independentzia 1948an gauzatu zen, Mountbatten planari jarraituz; horrek esan nahi zuen India bi estatutan banatzea, erlijioen arabera. Musulmanak Pakistanen geratu ziren, Indian zeuden indiarrengandik bananduta. 2000 kilometro baino gehiago zeuden bi lurraldeen artean, harik eta 1971n, Ekialdeko Pakistan estatu berri bihurtu zen arte: Bangladesh. Gaur egun, Kaxmirreko gatazkak bere horretan jarraitzen du, Indiak kontrolatzen duen lurralde musulmana baita, baina Mendebaldeko Pakistan Pakistango Errepublika Islamiarra izeneko estatutzat onartua da.

Banaketak historiako migrazio masibo handienetako bat piztu zuen; milioika pertsona lekualdatu ziren, eta horrek biolentzia eta asaldura orokortuak eragin zituen. Independentzia 1947an eman zen, ez 1948an iturri batzuek iradokitzen dutenez.

Pakistanen sorrerak Asia hegoaldeko panorama geopolitikoari forma eman zion India eta Pakistanen artean tentsio iraunkorrak sortuz, batez ere Kaxmirren inguruan.

Data esanguratsuak

• 1757. Britainiar Inperioak Indiako azpikontinentea menperatu zuen.
• 1940. 1906an sortutako Liga musulmanak Indiako musulmanentzako estatu berezia eratzea proposatu zuen.
• 1947. Inperio britaniarretik bereiztean, batetik, India eta, bestetik, Ekialdeko eta Mendebaldeko Pakistango estatu islamikoa eratu zituzten.
• 1948. Kaxmir menperatzeko lehenbiziko guda Indiarekin.
• 1951. Lehenbiziko gobernu militarra.
• 1956ko martxoaren 23an, munduko lehen islamiar errepublika bihurtu zen.
• 1971. Ekialdeko Pakistan bereizi zen Indiaren laguntzaz, eta Bangladesh izena hartu.
• 1980. Sobietar Batasunak Afganistan inbaditu ondoren, Ameriketako Estatu Batuak laguntza militarra ematen hasi zitzaion Pakistani.
• 1988. Benazir Bhutto hauteskunde orokorretan garaile. 1991n ustelkeria leporatuta, kargutik kendu zuten.
• 1998. Lehen proba nuklearrak egin zituen Pakistanek.
• 1999. Bhuttori kartzela zigorra ezarri zioten ustelkeriagatik; atzerrira ihes egin zuen. Pervez Musharraf jeneralak estatu-kolpea jo zuen.
• 2001. Musharrafek estatu-kolpea jo zuen hildakorik eragin gabe, eta bere burua presidente izendatu.

Pakistango ikur nazionalak (ofizialak)

Animalia
Hegaztia
Zuhaitza
Lorea
Animalia endemikoa
Hegazti endemikoa
Itsas-ugaztuna
Narrastia
Anfibioa
Fruitua
Meskita
Mausoleoa
Ibaia
Mendia

Geografia

Sakontzeko, irakurri: «Pakistango geografia»

K2 mendia

Pakistan 804.000 km² luze-zabal da, eta honako mugak ditu: Iran (900 km), hego-mendebaldean; Afganistan (2.400 km), ipar eta mendebaldean; Txina (520 km) ipar-ekialdean; eta India (2.900 km), ekialdean. Itsasertza 1.050 km luze da, eta Omango itsasoaren hegian dago.

Lurraldeak lurrikara arrisku handia du, 2005eko urriaren 8koa kasu. Uholdeak eta zikloiak ere pairatzen ditu.

Mendi nagusiak dira: K2 (8.611 m), Nanga Parbat (8.125 m), Gasherbrum I (8.068 m), Broad Peak (8.047 m) eta Gasherbrum II (8.035 m).

Orografia eta hidrografia

Pakistango lurraldean, lau alderdi nagusi bereizten dira. Iparraldea menditsua da, Himalaiako Karakorum eta Pamir mendikateek hartzen baitute. Han munduko mendi garaienetako batzuk daude (haien artean, K2, 8.611 metro altua, munduko bigarren garaiena).

Pakistango lurraldearen ardatza Indus ibaiaren ibarra da, lurralde osoaren ia bi herenak hartzen dituen eta oso lur emankorrak dituen ordoki zabala, iparraldeko Potwar goi-ordokiaren eta Arabiako Itsasoaren artean dagoena.

Mendebalean eta hego-mendebalean, Balutxistango goi-ordoki guztiz idorra dago (300 m), Sulaiman eta Kirthar mendikateek Indusen ibarretik bereizten dutena. Mendebaldean, mendi lehorrak; hego-mendebaldean, goi-ordoki antzua, hego-ekialdean, Txolistango basamortua daude.

Hego-ekialdea India mendebaldeko Thar basamortuak hartzen du. Pakistango lurraldearen egitura dela eta, lurrikarak izateko arriskua dago Quetta inguruetan eta iparraldean, batez ere. Pakistango ibai nagusia Indus ibaia da, iparraldetik hegoaldera lurralde osoa igaro eta ura Arabiako itsasoan isurtzen duena. Indusen adar nagusiak Chenab, Jhelum, Ravi eta Sutlej ibaiak dira.

Klima eta landaredia

Pakistanek klima kontinentala du, eta hotz-beroan gorabehera handiak izatea du ezaugarri nagusia. Neguan, batez beste, 14 °C izaten dira Indusen ibarrean; 20 °C itsasertzean, eta -20 °C iparraldeko mendi garaietan. Udan, berriz, 29 °C itsasertzean; 35 °C hego-ekialdeko basamortuan, eta 0 °C iparraldeko mendietan.

Pakistan oso idorra da, Indus ibarrean, Potwar goi-ordokian eta Himalaia aldean izan ezik. Hego-mendebaldeko montzoiak euria dakar uztailetik urrira: 150–200 mm euri kostaldean, 380 mm Indusen ibarrean eta 1.000 mm eta gehiago iparraldeko mendialdeetan. Euriak, nolanahi ere, gorabehera handiak ditu, eta, orain lehorteak, orain uholdeak izaten dira. Mendialdeko basoetan eta nekazaritzarako erabiltzen diren lur oparoetan izan ezik, Pakistanen urria da landaredia: belar luzea, zuhaixkak eta zuhaitz gutxi batzuk.

Banaketa administratiboa

Sakontzeko, irakurri: «Pakistanen banaketa administratiboa»

Pakistanen banaketa administratiboa

Pakistan federazio bat da, osagai hauek dituena: lau probintzia, hiriburu lurralde bat eta administrazio federaleko tribu eremuak. Pakistanek, de facto, jurisdikzioa du Kaxmirreko mendebaldean, bi entitate politikotan banatuta eta Indiak ere aldarrikatzen duena.

2001ean, Gobernu Federalak Banaketa edo Dibisio entitatea desagerrarazi zuen, eta, horren ordez, laugarren mailako banaketak ziren barrutiak ezarri zituen azpi-banaketa gisa. Guztira, 107 barruti dira.

Probintziak

1. Balutxistan*
2. Khyber Pakhtunkhwa*
3. Punjab
4. Sindh

Oharra: Balutxistan eta Khyber Pakhtunkhwa tribu probintziak dira.

Lurraldeak

5. Islamabadeko Hiriburu Lurraldea

6. Administrazio Federalpeko Tribuen Eremua

Kaxmir

7. Azad Kaxmir

8. Iparraldeko Eremuak

Gobernua eta politika

Sakontzeko, irakurri: «Pakistango politika»

1999an errepublika federal izendatu zuten arren, Pervez Musharraf jeneralak Nawaz Sharifen gobernu zibila kendu, eta berak hartu zuen botere exekutiboa. 2000. urtean egin ziren azken hauteskundeak udal gobernuetarako, eta 2001ean, Musharrafek bere burua presidente izendatu zuen. 2002ko hauteskundeetan, Zafarullah Khan Jamali, Musharrafen jarraitzailea, lehen ministro izendatu zuten. 2003an, Konstituzioa aldatzea adostu zuen oposizioarekin, eta, modu horretan, zilegitasuna automatikoki lortu.

Pakistanen, diktadura ugari egon dira: 1960ko hamarkadan Ayub Khan-ena;, 1980ko hamarkadan, Zia Ul Haq-ena, eta, Musharrafena, 1999tik aurrera.

Ekonomia

1965etik 1980ra Pakistango ekonomia % 5,1 hazi zen urtero, 1970 ondoko gerra zibila eta Ekialdeko Pakistango banakuntza gorabehera. Hurrengo hamarraldian, ekonomiaren liberalizaziorako politikak indarrean jarri ondoren, % 6 hazi zen. Hala eta guztiz ere, biztanle gehienak pobreak dira, eta nekazaritzaren emaitzen mendean daude.

Biztanle hazkunde tasa handiaren ondorioa da hori, neurri batean, baina baita faktore politikoena ere: gastu militarrek, adibidez, ekonomiaren hazkundea eta modernizazioa eragozten dute. Pakistango gobernuak herrialdeko ekonomian esku hartzen du, eta, 1970 ondoko urteetan, industria nagusi gehienak nazionalizatu zituen.

1980tik aurrera, ekonomiaren hazkundea sustatzeko eta lanpostuak sortzeko, gobernuak hartu zituen neurrien artean daude: estatuaren esku hartzea gutxitzea eta, aurreneko aldiz, lehen estatuak bakarrik kontrolatzen zituen sektoreetan enpresa pribatuak sartzea. Ekonomiaren aurrerabidearen eragozpen handiena baina, gastu militarrak dira, estatuko aurrekontuaren heren bat hartzen baitute.

Pakistango lurraldearen laurden bat –Indus ibarra– erabil daiteke nekazaritzarako. Biztanle aktiboen erdiak dira nekazari. 70eko hamarraldiaren bukaeran, nekazaritzaren erreforma egin zen: lur-jabe handien eskuetan zeuden 1,2 milioi hektarea hartu zituen estatuak, eta horien erdiak maizterren artean banatu zituen. Handik aurrera, pertsona bakoitzak 40 hektarea eremu ureztatu edo 81 hektarea eremu lehor izan ditzake gehienez.

Pakistan garia esportatu beharrean izaten zen lehen, baina, 1970-1980 bitartean, biztanleen beharrak asetzeko adina gari ekoiztea lortu zuen, eta, gainera, munduko arroz esportatzaile handiena da. Gaur egun, azukre kanabera, garia, arroza, kotoia eta artoa dira gehien ekoizten dituen gaiak.

Bestalde, herrietan bizi den jende gehienak abereak hazten ditu. Balutxistango goi-ordokian eta beste goialde idorretan bizi direnak ere, artzaintzatik bizi dira, eta bizimodu nomada edo erdinomada egiten dute. Arrantza baliabideak behar bezala ustiatu gabe daude oraindik, baina garrantzi handikoak dira.

Sardinak, marrazoa, antxoak eta itsaskia dira harrapakin garrantzitsuenak. Meatzaritzaren baliabide nagusiak igeltsua, gatza, kareharria, bauxita, kromoa eta ikatza dira. Petrolioa eta gas naturala ere badira. Industria atzeratuta dago, eta nekazaritzako gaien transformazioan oinarritzen da, batez ere. XX. mendearen azkeneko urteetan, sektore pribatuaren inbertsioak sustatu dira, baina, hala ere, estatuaren eskuetan daude oraindik produkzio lantegi handiak (zementua, ongarriak, altzairua…).

Biztanleak

Sakontzeko, irakurri: «Pakistandar»

Pakistango biztanleriaren substratu etnikoa askotarikoa da, historian zehar askotan inbaditu den lurraldea baita: dravidak, ariarrak, greziarrak, eszitiarrak, hunoak, arabiarrak, mongolak, persiarrak, turkiarrak eta afganiarrak. Gaur egun, punjabak dira gizatalde nagusia.

Azkeneko urteetan, jende asko etorri da Indiatik. Biztanle kopurua % 3,1 handitu da urtero 1980 eta 1996 bitartean, jaiotza tasa handia delako (5,2 seme-alaba emakume bakoitzeko) eta osasun eta higiene baldintzak pixka bat hobetu direlako. Bizi itxaropena 63 urtekoa da.

Biztanle gehienak herrietan bizi dira; hirietan ez da heren bat besterik bizi. Hiriburuaz gain, Karatxi (5.200.000 biztanle), Lahore (2.955.000 biztanle) eta Faisalabad (1.104.209 biztanle) dira hiri nagusiak.

Gizarte laguntzaren babesa oso mugatua da. Osasun zerbitzu urria da, eta mediku eta erietxe falta da; osasun egoera, horrenbestez, ez da ona. Bizi itxaropena 60 urtekoa da gizonezkoentzat, eta 61 urtekoa emakumezkoentzat. Lehen mailako ikasketak dohainik dira, baina haurren erdia baino ez da eskolara joaten. Pakistango biztanleen hiru laurdenak alfabetatu gabe daude. Unibertsitateak eta goi mailako ikasketak egiteko ikastetxeak hiri nagusietan daude. Lehen unibertsitatea 1882an sortu zen.

Erlijioa

Erlijioz, biztanle gehien-gehienak (% 95) musulmanak dira (bostetik lau sunniak dira, eta gainerakoak xiiak). Gainerako erlijioen artean, kristautasuna (% 2) eta hinduismoa (% 1,6) dira nagusiak.

Kultura

Pakistango kulturaren adierazpen nagusia poesia da, poesia emanaldiak bereziki. Poetak heroitzat hartuak ohi dira. Guztien artean, garrantzitsuena Mohamed Iqbäl (1876-1938) olerkari eta filosofoa izan da, haren ideiak Pakistan modernoaren oinarritzat hartu baitira.

Hizkuntzak

Pakistango hizkuntza ofiziala urdua da, baina jende gutxik erabiltzen du ama hizkuntza gisa. Ingelesa ere, ofiziala da, eta pakistandar elitearen eta gobernuko ministroen lingua franca da. Punjabera da hizkuntzarik mintzatuena (% 48), eta ondoren datoz sindhia (% 12), sirakia (% 10), paxtuera (% 8), urdua (%  8), etab. Alfabetatze maila % 38 da (gizonezkoak % 50 eta emakumezkoak %  24).

Zientzia eta teknologia

Bioteknologia Institutu Nazionala eta Ingeniaritza Genetikoa Faisalabaden

Zientzian eta teknologian egindako aurrerapenek paper garrantzitsua izan dute Pakistango azpiegituretan, eta herrialdeari munduko gainerako herrialdeekin konektatzen lagundu diote.​ Urtero, mundu osoko zientzialariak gonbidatzen dituzte Pakistango Zientzia Akademiak eta Pakistango Gobernuak Udako Fisikako Nathiagali Nazioarteko Elkargoan parte hartzera. 2005ean Fisikaren Nazioarteko urtea zela eta, «Fisika garapen-bidean dauden herrialdeetan» gaiari buruzko nazioarteko mintegi bat egin zen Pakistanen.​ Abdus Salam fisikari teoriko pakistandarrak Fisikako Nobel saria irabazi zuen elkarrekintza elektrodinamikoari buruzko lanagatik. Pakistango zientzialariek eragin handiko argitalpenak eta lan zientifiko kritikoak egin dituzte matematikaren, biologiaren, ekonomiaren, informatikaren eta genetikaren aurrerapenean, bai nazio mailan, bai nazioartean.

Kimikan, Salimuzzaman Siddiqui izan zen lehen zientzialari pakistandarra neem zuhaitzaren osagai terapeutikoak ezagutarazi zizkiena produktu naturaletan espezializatutako kimikariei.​ Ayub Ommaya pakistandar neurokirurgialariak Ommaya gordailua asmatu zuen, garuneko tumoreak eta garuneko beste gaixotasun batzuk tratatzeko sistema bat. Ikerketa eta garapen zientifikoak funtsezkoak dira Pakistango unibertsitateetan, gobernuak babestutako laborategi nazionaletan, parke zientifikoetan eta industrian. Abdul Qadeer Khan, Pakistango bonba atomiko integratuaren proiekturako uranio aberastuan oinarritutako zentrifugazio gaseosoaren bidez uranioa aberasteko programaren sortzailetzat jotzen dena, Kahutako Ikerketa Laborategiak (KRL) sortu, eta ezarri zituen 1976an, eta bertako zientzialari nagusia eta zuzendari nagusia izan zen 2001ean erretiroa hartu zuen arte, eta, beste proiektu zientifiko batzuetan, figura goiztiar eta bizia izan zen. Pakistango bonba atomikoaren proiektuan parte hartzeaz gain, ekarpen garrantzitsuak egin zituen morfologia molekularrean, martensita fisikoan eta fisika kondentsatuan eta materialen fisikan integratutako aplikazioetan.

2010ean, Pakistan munduko 43. postuan zegoen argitaratutako artikulu zientifikoei dagokienez. Pakistango Zientzien Akademia komunitate zientifiko sendoa da, eta eragin handia du gobernuarentzako politika zientifikoei buruzko gomendioak egiten. Pakistan 99. postuan zegoen JIMEren Munduko Berrikuntza Indizean 2021ean; 2020an, berriz, 107. postuan; 2022an, 87. tokiraino igo zen indize berean; 2023an, berriz, 88. tokiraino, eta 91. tokiraino 2024an.

Badr-B izan zen SUPARCOk (Pakistango espazio agentzia nazionala) Lurra behatzeko Lurraren orbitara jaurti zuen lehen satelitea, 2001ean.

1960ko hamarkadan, SUPARCOk (Pakistango espazio agentzia nazionala) zuzendutako programa espazial aktibo bat sortu zuen, suziritan, elektronikan eta aeronomia nazionalean aurrerapenak eragin zituena. Programa espazialak zenbait balentria eta lorpen nabarmen erregistratu zituen. Espaziora jaurtitako lehen suziriak arrakasta izan zuen, eta Pakistan izan zen hori lortzen zuen Asiako hegoaldeko lehen herrialdea. 1990ean, nazioaren lehen satelite espaziala arrakastaz ekoitzi eta jaurti ostean, Pakistan bilakatu zen gehiengo musulmana zuen lehen herrialdea eta Asia hegoaldeko bigarrena espazioan satelite bat jartzen.

1971n Indiarekin izandako gerraren ondorioz, talkarako programa klandestinoak arma atomikoak garatu zituen, neurri batean, beldurragatik eta atzerriko edozein esku-hartze saihesteko. Aldi berean, Gerra Hotzaren osteko aro atomikoaren hasiera markatu zuen. Indiarekiko lehiak eta tentsioek bultzatuta, 1998an, lur azpiko proba nuklearrak egiteko erabakia hartu zuen Pakistanek; arma nuklearrak arrakastaz garatu dituen munduko zazpigarren herrialdea da.

Antartikan ikerketaren presentzia aktiboa duen lehen herrialde musulmana eta bakarra da Pakistan. 1991z geroztik, Pakistanek udako bi ikerketa estazio eta meteorologia behatoki bat ditu kontinentean, eta Antartikan beste base iraunkor oso bat irekitzeko asmoa du.

1990eko hamarralditik, ordenagailuen energia kontsumoa eta erabilera asko igo da ordenagailu pertsonalak erabiltzen hasi zirenetik. Pakistanek 82 milioi erabiltzaile inguru ditu Interneten, eta, 2020tik aurrera, Interneten barneratzearen hazkunde-tasa handia izan duten herrialde nagusietako bat da. Pakistanek funtsezko argitalpenak egin ditu, eta software nazionalaren garapenak nazioarteko laudorio ugari jaso ditu.

2020ko maiatzean, Pakistanek 82 milioi erabiltzaile zituen Interneten; ondorioz, Interneteko erabiltzaile-kopuru handiena duen munduko bederatzigarren herrialdea da. 2000ko hamarkadatik, Pakistanek aurrerapen handiak egin ditu super-konputazioan, eta zenbait erakundek konputazio paraleloan ikertzeko aukerak eskaintzen dituzte. Txosten horien arabera, Pakistango gobernuak 4.600 milioi yen gastatzen ditu informazioaren teknologien proiektuetan, indarra eginez administrazio elektronikoan, giza baliabideetan eta azpiegituren garapenean.

Bibliografia

Ikuspegi orokorra

• Ayres, Alyssa. (2009-07-23). Speaking Like a State: Language and Nationalism in Pakistan. Cambridge University Press, 38 or. ISBN 978-0-521-51931-1. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Badian, Ernst. (1987). «Alexander at Peucelaotis» The Classical Quarterly 37 (1): 117–128.  doi:10.1017/S0009838800031712..
• Baqir, Fayyaz. (2018-08-06). Poverty Alleviation and Poverty of Aid: Pakistan. Taylor & Francis ISBN 978-0-429-87153-5. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Bhandari, Medani P.. (2022-09). Getting the Climate Science Facts Right: The Role of the IPCC. River Publishers ISBN 978-1-000-79720-6. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Copland, Ian. (2001). India, 1885–1947: The Unmaking of an Empire. Longman ISBN 978-0-582-38173-5. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Feminisms, Empowerment and Development: Changing Womens Lives. Zed Books 2014-03-13 ISBN 978-1-78032-586-6. (kontsulta data: 2024-04-30).
• «Pakistan» Ethnologue: Languages of the World. (25. argitaraldia) Dallas, Texas: SIL International jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2023-03-09) (kontsulta data: 2023-01-02).
• Haleem, Safia. (05-2013). «1, 7» Pakistan – Culture Smart!: The Essential Guide to Customs & Culture. Kuperard ISBN 978-1-85733-678-8. (kontsulta data: 2024-04-30).
• World Economic Outlook Database, October 2024 Edition. (Pakistan). International Monetary Fund 2024-10-22 (kontsulta data: 2024-10-09).
• Pakistan: Request for a Stand-by Arrangement-Press Release; Staff Report; Staff Statement; and Statement by the Executive Director for Pakistan. International Monetary Fund 2023-07-18, 54 or. ISBN 979-8-4002-4851-1. (kontsulta data: 2024-04-30).
• James, Orpha. (2022-12-22). Faith Restored: "A Pakistani Women's Journey from Land of Islam to a Nation Under God' a Christian Perspective. WestBow Press ISBN 978-1-6642-8702-0. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Mathew Joseph C.. (2016). Understanding Pakistan: Emerging Voices from India. Taylor & Francis, 337 or. ISBN 978-1-351-99725-6. OCLC .958566633.
• Metcalf, Barbara D.; Metcalf, Thomas R.. (2006). A Concise History of Modern India. Cambridge University Press, 221 or. ISBN 978-1-139-45887-0. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Minahan, James. (2009). The Complete Guide to National Symbols and Emblems [2 volumes. ] ABC-CLIO, 141 or. ISBN 978-0-313-34497-8. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Rais, Rasul Bakhsh. (2017-08-30). Imagining Pakistan: Modernism, State, and the Politics of Islamic Revival. Lexington Books, 191 or. ISBN 978-1-4985-5396-4. (kontsulta data: 2024-04-30).
• SATP. (2024). «Pakistan: Assessment-2024» South Asian Terrorism Portal (kontsulta data: 2024-04-25).
• Spuler, Bertold. (1969). The Muslim World: a Historical Survey. Leiden, Netherlands: E.J. Brill ISBN 978-90-04-02104-4. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Talbot, Ian. (2016). A History of Modern South Asia: Politics, States, Diasporas. Yale University Press, 227–240 or. ISBN 978-0-300-21659-2. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Human Development Insights. United Nations Development Programme (kontsulta data: 2025-05-12).
• Wright, Rita P.. (2009-10-26). The Ancient Indus: Urbanism, Economy, and Society. Cambridge University Press, 1–2 or. ISBN 978-0-521-57219-4. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Wynbrandt, James. (2009). A Brief History of Pakistan. Infobase Publishing ISBN 978-0-8160-6184-6. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Zia, Nadeem; Burton, Bruce. (2023-10-24). Corporate Governance Challenges in Pakistan: Perceptions and Potential Routes Forward. De Gruyter ISBN 978-3-11-077306-4. (kontsulta data: 2024-04-30).

Etimologia

• Anand, Sugam. (1991). Modern Indian Historiography: From Pillai to Azad. MG Publishers, 178 or. ISBN 978-81-85532-09-7. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Aziz, Khursheed Kamal. (1987). Rahmat Ali: A Biography. Vanguard, 88 or. ISBN 978-3-515-05051-7. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Lahiri, Ashok. (2023-01-23). India in Search of Glory: Political Calculus and Economy. Penguin Random House India Private Limited ISBN 978-93-5492-837-6. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Saqib, Muhammad Amjad; Malik, Aneeqa. (2018-09-21). Integral Finance – Akhuwat: A Case Study of the Solidarity Economy. Taylor & Francis ISBN 978-1-351-72767-9. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Tummala, Krishna K.. (1996). Public Administration in India. Allied Publishers (P) Limited, 42 or. ISBN 978-81-7023-590-3. (kontsulta data: 2024-04-30).

Historia

• Abraham, Taisha. (2002). Women and the Politics of Violence. Har-Anand Publications, 131 or. ISBN 978-81-241-0847-5..
• Afzal, Madiha. (2024-02-29). «Pakistan's surprising and marred 2024 election, and what comes next» Brookings Institution (kontsulta data: 2024-05-21).
• Agha, Karrar Ali. (2021-05-08). Fall of East Pakistan: The Forgotten War: Forgotten Yet Never Forgiven. Amazon Digital Services LLC – KDP Print US ISBN 978-969-23257-0-7. (kontsulta data: 2024-05-16).
• Ahmad, Samir. (2023-11-23). Track Two Diplomacy Between India and Pakistan: Peace Negotiations and Initiatives. Taylor & Francis ISBN 978-1-000-99914-3. (kontsulta data: 2024-05-19).
• Ahmed, Akbar S.. (1997). Jinnah, Pakistan and Islamic Identity: The Search for Saladin. Psychology Press, 136 or. ISBN 978-0-415-14966-2. (kontsulta data: 2024-05-13).
• Ahmed, Mukhtar. (2014-05-29). Ancient Pakistan - An Archaeological History: Volume I: The Stone Age. CreateSpace Independent Publishing Platform, 113 or. ISBN 978-1-4954-9047-7. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Akbar, M. J.. (2018-02-08). India: The Siege Within. Roli Books ISBN 978-81-936009-7-9. (kontsulta data: 2024-05-26).
• Routledge Handbook of Political Islam. Taylor & Francis 2020-12-29 ISBN 978-0-429-75717-4. (kontsulta data: 2024-05-08).
• Allchin, Bridget; Allchin, Raymond. (1982). The Rise of Civilization in India and Pakistan. Cambridge University Press, 131 or. ISBN 978-0-521-28550-6. (kontsulta data: 2024-04-30).
• The Evolution and History of Human Populations in South Asia: Inter-disciplinary Studies in Archaeology, Biological Anthropology, Linguistics and Genetics. Springer Netherlands 2007-05-22, 5 or. ISBN 978-1-4020-5562-1. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Banerjee, Kanchan. (2022-05-20). The Crash Of A Civilization. Prabhat Prakashan ISBN 978-93-5521-240-5. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Basrur, Rajesh M.. (2008). South Asia's Cold War: Nuclear Weapons and Conflict in Comparative Perspective. Routledge, 36 or. ISBN 978-1-134-16531-5. (kontsulta data: 2024-05-09).
• Basu, Dipak; Miroshnik, Victoria. (2017-08-16). India as an Organization: Volume One: A Strategic Risk Analysis of Ideals, Heritage and Vision · Volume 1. Springer International Publishing, 158 or. ISBN 978-3-319-53371-1. (kontsulta data: 2024-05-07).
• Basu, Dipak; Miroshnik, Victoria W.. (2023-01-09). How Pakistan Was Formed: The Economic Rationale for Partition. Lexington Books, 125 or. ISBN 978-1-6669-1745-1. (kontsulta data: 2024-05-07).
• Beachler, Donald W.. (2011-08-14). The Genocide Debate: Politicians, Academics, and Victims. Palgrave Macmillan, 16 or. ISBN 978-0-230-33763-3. (kontsulta data: 2024-05-16).
• Behrendt, Kurt A.. (2007). The Art of Gandhara in the Metropolitan Museum of Art. New York City: Metropolitan Museum of Art, 4–5, 91 or. ISBN 978-1-58839-224-4. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Bhaumik, Subir. (1996). Insurgent Crossfire: North-East India. Lancer Publishers, 6 or. ISBN 978-1-897829-12-7. (kontsulta data: 2024-05-12).
• Bose, Sarmila. (2005). «Anatomy of Violence: Analysis of Civil War in East Pakistan in 1971» Economic and Political Weekly 40 (41): 4463–4471. ISSN 2349-8846..
• Brass, Paul R.. (2003). «The partition of India and retributive genocide in the Punjab, 1946–47: means, methods, and purposes» Journal of Genocide Research (Taylor and Francis) 5 (1): 81–82.  doi:10.1080/14623520305657. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2015-04-14) (kontsulta data: 2014-08-16).
• Nationalism Today: Extreme Political Movements Around the World [2 Volumes. ] ABC-CLIO 2020-08-04, 566 or. ISBN 978-1-4408-5000-4. (kontsulta data: 2024-05-21).
• Burrison, John A.. (2017-06-16). Global Clay: Themes in World Ceramic Traditions. Indiana University Press, 110 or. ISBN 978-0-253-03189-1. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Busch, Nathan E.. (2014-10-17). No End in Sight: The Continuing Menace of Nuclear Proliferation. University Press of Kentucky, 184 or. ISBN 978-0-8131-5662-0. (kontsulta data: 2024-05-19).
• Butalia, Urvashi. (2000). The Other Side of Silence: Voices From the Partition of British India. Duke University Press ISBN 978-0-8223-2494-2..
• Canfield, Robert L.. (2002). Turko-Persia in historical perspective. Cambridge University Press, 4–21 or. ISBN 978-0-521-52291-5. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Carmichael, A. J.. (2022-12-22). Ancient India, Rise and Fall: Exploring the Greatest Dynasties and Legacy of Empire in South Asia. Draft2digital ISBN 979-8-215-06793-2. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Cavendish, Marshall. (2006-09). World and Its Peoples: Volume 1. Marshall Cavendish Corporation ISBN 978-0-7614-7571-2. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Central Intelligence Agency. (20 June 2023). The CIA World Factbook 2023-2024. Skyhorse Publishing ISBN 978-1-5107-7593-0. (kontsulta data: 2024-05-21).
• Chakma, Bhumitra. (17 December 2014). South Asia's Nuclear Security. Taylor & Francis ISBN 978-1-317-58688-3. (kontsulta data: 2024-05-19).
• Chandra, Anjana Motihar. (15 July 2008). India Condensed. Marshall Cavendish, 71 or. ISBN 978-981-261-975-4. (kontsulta data: 2024-05-07).
• Chandra, Satish. (2005). Medieval India: From Sultanat to the Mughals Part II. Har-Anand Publications, 365 or. ISBN 978-81-241-1066-9..
• Chapman, Graham P.. (6 February 2018). The Geopolitics of South Asia: From Early Empires to India, Pakistan and Bangladesh. Taylor & Francis ISBN 978-1-351-73468-4. (kontsulta data: 2024-05-19).
• Chowdhury, Anis; Mahmud, Wahiduddin. (2008). Handbook on the South Asian economies. Edward Elgar Publishing, 72–75 or. ISBN 978-1-84376-988-0. (kontsulta data: 2011-12-27).
• Cohen, Stephen Philip. (2004). The idea of Pakistan. (1st pbk.. argitaraldia) Washington, DC: Brookings Institution Press ISBN 978-0-8157-9761-6. (kontsulta data: 2024-05-08).
• Coll, Steve. (2004). Ghost Wars: The Secret History of the CIA, Afghanistan, and Bin Laden, from the Soviet Invasion to September 10, 2001. (23 February 2004. argitaraldia) Penguin Press HC, 720 or. ISBN 978-1-59420-007-6..
• Coningham, Robin; Young, Ruth. (31 August 2015). The Archaeology of South Asia: From the Indus to Asoka, c. 6500 BCE – 200 CE. Cambridge University Press, 138 or. ISBN 978-0-521-84697-4. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Consiglio, Cyprian. (7 January 2015). Spirit, Soul, Body: Toward an Integral Christian Spirituality. Liturgical Press, 27 or. ISBN 978-0-8146-3582-7. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Cook, Hugh C. B.. (1975). The Sikh Wars: The British Army in the Punjab, 1845-1849. L. Cooper ISBN 978-0-85052-164-1. (kontsulta data: 2024-05-04).
• Cooke, Tim. (15 July 2017). Human Rights. Cavendish Square Publishing, LLC, 14 or. ISBN 978-1-5026-2824-4. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Daiya, Kavita. (2011). Violent Belongings: Partition, Gender, and National Culture in Postcolonial India. Temple University Press, 75 or. ISBN 978-1-59213-744-2..
• Dales, George; Kenoyer, Jonathan Mark; Alcock, Leslie. (1986). Excavations at Mohenjo Daro, Pakistan: The Pottery, with an Account of the Pottery from the 1950 Excavations of Sir Mortimer Wheeler. UPenn Museum of Archaeology, 4 or. ISBN 978-0-934718-52-3. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Dandamaev, M. A.. (20 October 2023). A Political History of the Achaemenid Empire. Brill, 147 or. ISBN 978-90-04-66763-1. (kontsulta data: 2024-04-30).
• D'Costa, Bina. (2011). Nationbuilding, Gender and War Crimes in South Asia. Routledge, 53 or. ISBN 978-0-415-56566-0. (kontsulta data: 2024-05-09).
• Comparative Studies and Regionally-Focused Cases Examining Local Governments. IGI Global 20 June 2016, 270 or. ISBN 978-1-5225-0321-7. (kontsulta data: 2024-05-21).
• Dyson, Tim. (2018). A Population History of India: From the First Modern People to the Present Day. Oxford University Press, 29 or. ISBN 978-0-19-882905-8. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Fair, C. Christine. (2014). Fighting to the End: The Pakistan Army's Way of War. Oxford University Press, 78 or. ISBN 978-0-19-989270-9. (kontsulta data: 2024-05-19).
• Faroqhi, Suraiya. (8 August 2019). The Ottoman and Mughal Empires Social History in the Early Modern World. Bloomsbury Publishing ISBN 978-1-78831-872-3. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Fisher, Michael H.. (2018). An Environmental History of India: From Earliest Times to the Twenty-First Century. Cambridge University Press, 33 or. ISBN 978-1-107-11162-2. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Fitzpatrick, Mark. (2007). Nuclear Black Markets: Pakistan, A.Q. Khan and the Rise of Proliferation Networks : a Net Assessment. International Institute for Strategic Studies, 115–116 or. ISBN 978-0-86079-201-7. (kontsulta data: 2024-05-07).
• Gayer, Laurent. (2014). Karachi: Ordered Disorder and the Struggle for the City. Oxford University Press, 42 or. ISBN 978-0-19-935444-3. (kontsulta data: 2024-05-03).
• Gwillim Law. (1999). Administrative Subdivisions of Countries: A Comprehensive World Reference, 1900 Through 1998. McFarland, Incorporated, Publishers, 276 or. ISBN 978-1-4766-0447-3. (kontsulta data: 2024-05-05).
• Hajari, Nisid. (2015-06-09). Midnight's Furies: The Deadly Legacy of India's Partition. Houghton Mifflin Harcourt ISBN 978-0-547-66924-3. (kontsulta data: 2024-05-08).
• Hali, Khvajah Altaf Husain; Akhtar, Saleem. (1993). Ḥayāt-i jāved. Lāhore: Sang-i Mīl Publications ISBN 978-969-35-0186-5..
• Hardy, Peter. (1972-12-07). The Muslims of British India. Cambridge University Press, 213 or. ISBN 978-0-521-08488-8. (kontsulta data: 2024-05-06).
• Harjani, Dayal N.. (2018-07-19). Sindhi Roots & Rituals - Part 1. Notion Press ISBN 978-1-64249-289-7. (kontsulta data: 2024-05-04).
• Haroon, Sana. (2008). «The Rise of Deobandi Islam in the North-West Frontier Province and Its Implications in Colonial India and Pakistan 1914–1996» Journal of the Royal Asiatic Society (Cambridge University Press) 18 (1): 66–67.  doi:10.1017/S1356186307007778..
• Hasan, Arif; Raza, Mansoor. (2009). Migration and Small Towns in Pakistan. Human Settlements Programme, International Institute for Environment and Development, 10–12 or. ISBN 978-1-84369-734-3. (kontsulta data: 2024-11-13).
• Hasanie, Ali Abbas. (2013-04-30). Democracy in Pakistan: Crises, Conflicts and Hope for a Change. AuthorHouse UK, 1 or. ISBN 978-1-4817-9113-7. (kontsulta data: 2024-05-08).
• Hiro, Dilip. (2015). The Longest August: The Unflinching Rivalry Between India and Pakistan. Nation Books, 216 or. ISBN 978-1-56858-503-1..
• Great Events in Religion: An Encyclopedia of Pivotal Events in Religious History [3 Volumes. ] Bloomsbury Publishing 2016-11-28 ISBN 979-8-216-09187-5. (kontsulta data: 2024-05-06).
• Hoodbhoy, Pervez. (2011-01-23). «Pakistan's nuclear bayonet» The Herald jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2011-02-18) (kontsulta data: 2011-09-09).
• Hoodbhoy, Pervez. (2023). Pakistan: Origins, Identity and Future. Taylor & Francis ISBN 978-1-000-85667-5. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Husain, Ishrat. (2010-03-25). «The Role of Politics in Pakistan's Economy» Journal of International Affairs (Columbia University) 63 (1): 1–18. ISSN 0022-197X. (kontsulta data: 2024-05-19).
• Hussain, Adeel. (2018-11-08). «Muhammad Iqbal's constitutionalism» Indian Law Review (Taylor & Francis) 2 (2): 135–158.  doi:10.1080/24730580.2018.1544023. ISSN 2473-0599. (kontsulta data: 2024-05-03).
• Hussain, Rizwan. (2008). Pakistan. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2008-11-21).
• Hussain, Shafqat. (2015). Remoteness and Modernity: Transformation and Continuity in Northern Pakistan. Yale University Press, 112 or. ISBN 978-0-300-20555-8. (kontsulta data: 2024-05-04).
• Isaacs, Harold Robert. (1975). Idols of the Tribe: Group Identity and Political Change. Harvard University Press, 3 or. ISBN 978-0-674-44315-0. (kontsulta data: 2024-05-09).
• Jaffrelot, Christophe. (2015). The Pakistan Paradox: Instability and Resilience. Oxford University Press ISBN 978-0-19-023518-5. (kontsulta data: 2024-05-21).
• James, Gilad. (1980). Introduction to Pakistan. Gilad James Mystery School ISBN 978-80-625-7501-8. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Txantiloi:Cite thesis
• Kapoor, Deepak. (2009). Pentagon's South Asia Defence and Strategic Year Book 2009. Pentagon Press, 3 or. ISBN 978-81-8274-399-1. (kontsulta data: 2024-05-21).
• Kathpalia, Pran Nath. (1986). Mission with a Difference: The Exploits of 71 Mountain Brigade. Lancer International, 17 or. ISBN 978-81-7062-069-3..
• Kazmi, Muhammad Raza. (2003). Liaquat Ali Khan: His Life and Work. Oxford University Press ISBN 978-0-19-579788-6. (kontsulta data: 2024-05-13).
• Social Studies Education in South and South East Asian Contexts. Taylor & Francis 2021-07-22 ISBN 978-1-000-39426-9. (kontsulta data: 2024-05-20).
• Khan, Asghar. (2022-08-23). Mainstreaming the Tribal Areas (ex-FATA) of Pakistan Bordering Afghanistan: Challenges and Prospects. Springer Nature Singapore, 114, 119 or. ISBN 978-981-19-1794-3. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Khan, Feroz. (2012-11-07). Eating Grass: The Making of the Pakistani Bomb. Stanford University Press ISBN 978-0-8047-8480-1. (kontsulta data: 2024-05-19).
• Khan, Gohar Ayub. (2008-08-29). Glimpses Into the Corridors of Power. Oxford University Press, 184 or. ISBN 978-0-19-547354-4. (kontsulta data: 2024-05-05).
• Khan, M. H.. (2016-09). Memoir of M. H. Khan: Turbulence in the Indian Subcontinent. Mereo Books, 17 or. ISBN 978-1-86151-569-8. (kontsulta data: 2024-05-07).
• Khanna, Sushil. (2002-04). «The Crisis in the Pakistan Economy» Revolutionary Democracy 8 (1) (kontsulta data: 2011-11-16).
• Khan, Naveeda. (2012-05-22). Muslim Becoming: Aspiration and Skepticism in Pakistan. Duke University Press, 58 or. ISBN 978-0-8223-5231-0. (kontsulta data: 2024-05-06).
• Khoja-Moolji, Shenila. (2021-06-15). Sovereign Attachments: Masculinity, Muslimness, and Affective Politics in Pakistan. University of California Press, 32 or. ISBN 978-0-520-97439-5. (kontsulta data: 2024-05-19).
• Koumar, Shaupaun. (2023-01-16). Naturocracy. Zorba Books ISBN 978-93-952172-0-0. (kontsulta data: 2024-05-05).
• Krasno, Jean; LaPides, Sean. (2015-07-07). Personality, Political Leadership, and Decision Making: A Global Perspective. Bloomsbury Publishing ISBN 979-8-216-12791-8. (kontsulta data: 2024-05-07).
• Kubica, Olga. (2023-04-14). Greco-Buddhist Relations in the Hellenistic Far East: Sources and Contexts. Taylor & Francis, 153 or. ISBN 978-1-000-86852-4. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Kulke, Hermann; Rothermund, Dietmar. (2016-05-27). A History of India. Taylor & Francis ISBN 978-1-317-24212-3. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Kumarasingham, Harshan. (2013). «The 'Tropical Dominions': The Appeal of Dominion Status in the Decolonisation of India, Pakistan, and Ceylon, vol. 23» Transactions of the Royal Historical Society (Cambridge University Press) 23: 223–245.  doi:10.1017/S0080440113000108..
• Lapidus, Ira M.. (2014-10-13). A History of Islamic Societies. Cambridge University Press, 274 or. ISBN 978-0-521-73297-0. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Mountbatten and the Partition of India. Wide Canvas, 57 or. ISBN 978-93-259-8601-5. (kontsulta data: 2024-05-13).
• Law, Gwillim. (1999). Administrative Subdivisions of Countries: A Comprehensive World Reference, 1900 Through 1998. McFarland & Company, 276 or. ISBN 978-1-4766-0447-3. (kontsulta data: 2024-05-05).
• Lewis, David. (2011). Bangladesh. Cambridge University Press, 70 or. ISBN 978-0-521-71377-1. (kontsulta data: 2024-05-05).
• MacDonald, Myra. (2017). Defeat is an Orphan: How Pakistan Lost the Great South Asian War. C. Hurst & Co., 85 or. ISBN 978-1-84904-858-3. (kontsulta data: 2024-05-02).
• Malik, Iftikhar Haider. (2006). Culture and Customs of Pakistan. Greenwood Publishing Group ISBN 978-0-313-33126-8. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Malleson, George. (2016-11-08). The Indian Mutiny Of 1857. CreateSpace Independent Publishing Platform ISBN 978-1-5399-7981-4. (kontsulta data: 2024-05-05).
• Mansbach, Richard W.; Pirro, Ellen B.; Taylor, Kirsten L.. (2017-11-10). Introduction to Global Politics. Taylor & Francis ISBN 978-1-315-30181-5. (kontsulta data: 2024-05-21).
• History of Modern India. Orient Blackswan, 350 or. ISBN 978-1-316-16517-1. (kontsulta data: 2024-05-08).
• Encountering Extremism: Theoretical Issues and Local Challenges. Manchester University Press 2020-08-18 ISBN 978-1-5261-3663-3. (kontsulta data: 2024-05-20).
• Mazari, Shireen M.. (2003). The Kargil Conflict, 1999: Separating Fact from Fiction. Institute of Strategic Studies Islamabad ISBN 978-969-8772-00-0. (kontsulta data: 2024-05-19).
• McGrath, Allen. (1996). The Destruction of Pakistan's Democracy. Oxford University Press, 38 or. ISBN 978-0-19-577583-9..
• Mohiuddin, Yasmin Niaz. (2007). Pakistan: A Global Studies Handbook. ABC-CLIO ISBN 978-1-85109-801-9..
• Mookerji, Radhakumud. (1989). Ancient Indian Education: Brahmanical and Buddhist. Motilal Banarsidass, 478–479 or. ISBN 978-81-208-0423-4. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Mufti, Shahan. (2013). The Faithful Scribe: A Story of Islam, Pakistan, Family and War. Other Press, 124 or. ISBN 978-1-59051-505-1. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Muniapan, Balakrishnan; Shaikh, Junaid M.. (2007-02). «Lessons in corporate governance from Kautilya's Arthashastra in ancient India» World Review of Entrepreneurship, Management and Sustainable Development 3 (1): 50.  doi:10.1504/WREMSD.2007.012130..
• Needham, Joseph. (1994). A selection from the writings of Joseph Needham. McFarland & Company, 24 or. ISBN 978-0-89950-903-7. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Ninan, M M.. (2018-09-03). Brahman: The Discovery of the God of Abraham. Lulu.com, 54 or. ISBN 978-0-359-08707-5. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Oberlies, Thomas. (2023-12-12). The Religion of the Rigveda. OUP Oxford, 25 or. ISBN 978-0-19-269432-4. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Oldenburg, Philip. (2010-09-13). India, Pakistan, and Democracy: Solving the Puzzle of Divergent Paths. Taylor & Francis, 226 or. ISBN 978-1-136-93930-3. (kontsulta data: 2024-05-07).
• Oursel, Paul. (2015-12-19). Ancient India and Indian Civilization: Volume I. Independently Published ISBN 979-8-7737-7381-8. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Pandeya, Visva Mohana. (2003). Historiography of India's Partition: An Analysis of Imperialist Writings. Atlantic Publishers & Distributors, 37 or. ISBN 978-81-269-0314-6. (kontsulta data: 2024-05-07).
• Parker, Philip. (2017-10-03). World History: From the Ancient World to the Information Age. DK, 75 or. ISBN 978-0-7440-3345-8. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Parmar, Manish Singh. (2018-04-10). Ancient India: A Glimpse of Indias' Glorious Ancient Past. BookRix ISBN 978-3-7438-6452-8. (kontsulta data: 2024-04-30).
• The Statesman's Year-Book 1986-87. Palgrave Macmillan 2016-12-22, 949 or. ISBN 978-0-230-27115-9. (kontsulta data: 2024-05-07).
• Pirbhai, M. Reza. (2009). Reconsidering Islam in a South Asian Context. Brill Publishers ISBN 978-90-04-17758-1. (kontsulta data: 2024-05-03).
• Pollitt, Jerome Jordan. (1986-06-12). Art in the Hellenistic Age. Cambridge University Press, 285 or. ISBN 978-0-521-27672-6. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Quintanilla, Sonya Rhie. (2007-03-15). History of Early Stone Sculpture at Mathura, Ca. 150 BCE - 100 CE. Brill, 9 or. ISBN 978-90-474-1930-3. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Rahmaan, Anis Ur. (2017-10-18). Evolution of Town Planning in Pakistan: With a Specific Reference to Punjab Province. Xlibris US ISBN 978-1-5245-8482-5. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Riggs, Erin P.. (2024). A Contemporary Archaeology of Post-Displacement Resettlement: Delhi's 1947 Partition Refugee Homescapes. Routledge ISBN 978-1-003-24714-2. (kontsulta data: 2024-05-10).
• Ruhland, Heike. (2019). Peacebuilding in Pakistan: A Study on the Religious Minorities and Initiatives for Interfaith Harmony. Waxmann Verlag GmbH, 49 or. ISBN 978-3-8309-9121-2. (kontsulta data: 2024-05-21).
• Rummel, Rudolph J.. (1998). Statistics of Democide: Genocide and Mass Murder Since 1900. LIT Verlag, 153 or. ISBN 978-3-8258-4010-5. (kontsulta data: 2024-05-16).
• Rustomji, Behram Sohrab H. J.. (1952). Karachi, 1839-1947 (a Short History of the Foundation and Growth of Karachi). Excelsior Electric Printing Works (kontsulta data: 2024-05-03).
• Sadasivan, Balaji. (2011). The Dancing Girl: A History of Early India. Institute of Southeast Asian Studies ISBN 978-981-4311-67-0. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Samad, Rafi U.. (2011). The Grandeur of Gandhara: The Ancient Buddhist Civilization of the Swat, Peshawar, Kabul and Indus Valleys. Algora Pib., 275 or. ISBN 978-0-87586-860-8. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Sengupta, Hindol. (2023-12). Soul and Sword: The Endless Battle Over Political Hinduism. Rowman & Littlefield Publishers, 53 or. ISBN 978-1-5381-2684-4. (kontsulta data: 2024-05-03).
• Functional Variations in English: Theoretical Considerations and Practical Challenges. Springer International Publishing 2020-09-14, 130 or. ISBN 978-3-030-52225-4. (kontsulta data: 2024-05-03).
• Sikand, Yoginder. (2004). Muslims in India Since 1947: Islamic Perspectives on Inter-Faith Relations. Routledge, 5 or. ISBN 978-1-134-37825-8. (kontsulta data: 2024-05-09).
• Simpson, Andrew. (2007-08-30). Language and National Identity in Asia. OUP Oxford, 102 or. ISBN 978-0-19-153308-2. (kontsulta data: 2024-05-02).
• Singh, Amritjit; Iyer, Nalini; Gairola, Rahul K.. (2016). Revisiting India's Partition: New Essays on Memory, Culture, and Politics. Lexington Books, 14 or. ISBN 978-1-4985-3105-4..
• Singh, Gurharpal; Shani, Giorgio. (2021-11-25). Sikh Nationalism. Cambridge University Press, 75 or. ISBN 978-1-009-21344-8. (kontsulta data: 2024-05-03).
• Stonard, John-Paul. (2017-10-18). Creation: A Fully Illustrated, Panoramic World History of Art from Ancient Civilisation to the Present Day. Bloomsbury Publishing ISBN 978-1-4088-7966-5. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Stubbs, John H.; Thomson, Robert G.. (2016-11-10). Architectural Conservation in Asia: National Experiences and Practice. Taylor & Francis, 427 or. ISBN 978-1-317-40619-8. (kontsulta data: 2024-04-30).
• The Good Die Young: The Verdict on Henry Kissinger. Verso Books 2024-01-17, 113 or. ISBN 978-1-78873-030-3. (kontsulta data: 2024-05-05).
• Tariq, Shrouq; Stenson, Joe. (2024-03-03). «Shehbaz Sharif Voted In As Pakistan's Prime Minister For Second Time» Barron's (kontsulta data: 2024-05-02).
• Teaching about Genocide: Issues, Approaches, and Resources. Information Age Publishing 2000-09, 147–148 or. ISBN 978-1-60752-968-2..
• U.S. Conflicts in the 21st Century: Afghanistan War, Iraq War, and the War on Terror [3 Volumes. ] Bloomsbury Publishing 2015-12-14 ISBN 979-8-216-15822-6. (kontsulta data: 2024-05-08).
• Tucker, Spencer C.. (2017-04-17). Modern Conflict in the Greater Middle East: A Country-by-Country Guide. Bloomsbury Publishing, 241 or. ISBN 979-8-216-11844-2. (kontsulta data: 2024-05-13).
• Tucker, Spencer C.. (2020). The Cold War [5 volumes: The Definitive Encyclopedia and Document Collection [5 volumes]. ] Bloomsbury Publishing, 1567 or. ISBN 979-8-216-06249-3. (kontsulta data: 2024-05-07).
• United States Senate Committee on Foreign Relations. (2008). U.S. Policy Options in Post-election Pakistan: Hearing Before the Committee on Foreign Relations, United States Senate, One Hundred Tenth Congress, Second Session, February 28, 2008 · Volume 4. United States Government Printing Office, 54 or. ISBN 978-0-16-082307-7. (kontsulta data: 2024-05-20).
• Perspectives on Modern South Asia: A Reader in Culture, History, and Representation. Wiley 2011-05-06, 125 or. ISBN 978-1-4051-0062-5..
• Walbridge, Linda. (2012-10-12). The Christians of Pakistan: The Passion of Bishop John Joseph. Taylor & Francis, 177 or. ISBN 978-1-136-13186-8. (kontsulta data: 2024-05-03).
• Waseem, Mohammad. (2022-04). Political Conflict in Pakistan. Oxford University Press ISBN 978-0-19-765426-2. (kontsulta data: 2024-05-21).
• Westad, Odd Arne. (2005). The global Cold War: third world interventions and the making of our times. Cambridge University Press, 348–358 or. ISBN 978-0-521-85364-4. (kontsulta data: 2012-01-22).
• Westmoreland, Perry L.. (2019-12-09). Life's Wonders. Dorrance Publishing Company, Incorporated ISBN 978-1-64426-834-6. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Pakistan: The Struggle Within. Longman, 93 or. ISBN 978-81-317-2504-7. (kontsulta data: 2024-05-04).
• Wolpert, Stanley A.. (1984). Jinnah of Pakistan. Oxford University Press ISBN 978-0-19-503412-7. (kontsulta data: 2024-05-02).
• Wolpert, Stanley A.. (2009). Shameful Flight: The Last Years of the British Empire in India. Oxford University Press, 163 or. ISBN 978-0-19-974504-3..
• The Encyclopedia of Politics and Religion: 2-volume Set. Taylor & Francis 2013-12-04, 427 or. ISBN 978-1-136-28493-9. (kontsulta data: 2024-05-06).
• Routledge Handbook of Asian Parliaments. Taylor & Francis 2023-03-24 ISBN 978-1-000-85060-4. (kontsulta data: 2012-07-07).
• Yarbakhsh, Elisabeth. (2019-10-09). The Middle East and South Asia 2019-2020. Rowman & Littlefield, 270 or. ISBN 978-1-4758-5217-2. (kontsulta data: 2024-05-19).
• Zulfiqar, Bushra. (2011-12). A Daughter's Heart: Tribute to My Father. Author Solutions ISBN 978-1-4497-3126-7. (kontsulta data: 2024-05-20).

Geografia

• Abul-Soad, Adel Ahmed. (2011). Date Palm in Pakistan, Current Status and Prospective. United States Agency for International Development jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2015-08-07) (kontsulta data: 2024-05-07).
• Early Onset Scoliosis: Guidelines for Management in Resource-Limited Settings. CRC Press 2021-01-07 ISBN 978-1-000-29866-6. (kontsulta data: 2024-05-02).
• Ahmad, Aijazuddin. (2009). Geography of the South Asian Subcontinent: A Critical Approach. Concept Publishing Company, 24 or. ISBN 978-81-8069-568-1. (kontsulta data: 2024-11-13).
• Akhtar, Rubina; Mirza, Sarwat Naz. (January–June 2006). «Arid steppes of Balochistan (Pakistan)» Science et changements planétaires / Sécheresse (John Libbey) 17 (1): 203–209. ISSN 1777-5922. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2023-10-30) (kontsulta data: 2024-05-08).
• Proceedings of the 5th International Conference on Sustainable Civil Engineering Structures and Construction Materials: SCESCM 2020. Singapore: Springer Nature 2022-04-06, 207 or. ISBN 978-981-16-7924-7. (kontsulta data: 2024-05-04).
• Banerjee, Gautam. (2019-04-02). China's Great Leap Forward-II: The China Pakistan Economic Corridorand Strategic Reshaping of Indian Neighbourhood. Lancer Publishers ISBN 978-1-940988-43-6. (kontsulta data: 2024-05-03).
• Blood, Peter R.. (1996-12). Pakistan: A Country Study. DIANE Publishing Company ISBN 978-0-7881-3631-3. (kontsulta data: 2024-05-26).
• Bright, Michael. (2017-10-24). 1001 Natural Wonders You Must See Before You Die. Book Sales, 681 or. ISBN 978-0-7858-3583-7. (kontsulta data: 2024-05-26).
• Azad Kashmir. Encyclopedia Britannica 2024-05-13 (kontsulta data: 2024-05-05).
• Gulf of Oman. Encyclopedia Britannica 2024-04-13 (kontsulta data: 2024-05-03).
• «Pakistan: Fourth National Report» Government of Pakistan (Ministry of Environment) (Convention on Biological Diversity) (kontsulta data: 2024-07-02).
• Chandrappa, Ramesha W.; Gupta, Sushil; Kulshrestha, Umesh Chandra. (2011-06-17). Coping with Climate Change: Principles and Asian Context. Springer Berlin Heidelberg, 347 or. ISBN 978-3-642-19674-4. (kontsulta data: 2024-05-26).
• Needs and potential application of one health approach in the control of vector-borne and zoonotic infectious disease. Frontiers Media 2022-12-23, 81 or. ISBN 978-2-8325-0956-2. (kontsulta data: 2024-05-02).
• Descals, Adrià; Wich, Serge; Szantoi, Zoltan; Struebig, Matthew J.; Dennis, Rona; Hatton, Zoe; Ariffin, Thina; Unus, Nabillah et al.. (2023-09-08). «High-resolution global map of closed-canopy coconut palm» Earth System Science Data 15 (9): 3991–4010.  doi:10.5194/essd-15-3991-2023. ISSN 1866-3516. Bibcode: 2023ESSD...15.3991D. (kontsulta data: 2024-05-07).
• Descloitres, Jacques. (2002-10-26). «Indus River, Pakistan» MODIS Rapid Response Team, NASA/GSFC (NASA Visible Earth) (kontsulta data: 2024-05-05).
• Earthquakes and Sustainable Infrastructure: Neodeterministic (NDSHA) Approach Guarantees Prevention Rather Than Cure. Elsevier Science 2021-05-21, 546–547 or. ISBN 978-0-12-823541-6. (kontsulta data: 2024-05-05).
• Legume Crops: Characterization and Breeding for Improved Food Security. IntechOpen 2019-12-11, 24 or. ISBN 978-1-83968-086-1. (kontsulta data: 2024-05-07).
• «Pakistan» The World Factbook (Central Intelligence Agency) 2024-05-02 (kontsulta data: 2024-05-03).
• Climate Change Impacts on High-Altitude Ecosystems. Springer International Publishing 2015-05-05, 461–462 or. ISBN 978-3-319-12859-7. (kontsulta data: 2024-05-09).
• Fatima, Naz. (2020-06-30). «Some Interesting facts about National Animal of Pakistan» MARKHOR (The Journal of Zoology) 1 (1): 02.  doi:10.54393/mjz.v1i1.13. ISSN 2790-4385..
• Rabbits, Hares and Pikas: Status Survey and Conservation Action Plan. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, 82 or. ISBN 978-2-8317-0019-9. (kontsulta data: 2024-05-31).
• Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C. et al.. (2020). «Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material» Nature Communications 11 (1): 5978.  doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMID 33293507. Bibcode: 2020NatCo..11.5978G..
• Grimmett, Richard; Inskipp, Tim. (2021-01-07). Birds of Pakistan. Bloomsbury Publishing ISBN 978-1-4729-9031-0. (kontsulta data: 2024-05-09).
• Haque, Jameel. (2002). Pakistan. Gareth Stevens, 6 or. ISBN 978-0-8368-2352-3. (kontsulta data: 2024-05-02).
• Hibbert, Ian. (2015-11-11). Alpamayo to Everest: It's Not about the Summit. Lulu Publishing Services, 142 or. ISBN 978-1-4834-4072-9. (kontsulta data: 2024-05-05).
• Hunter, Luke. (2018). Carnivores of the World: Second Edition. Princeton University Press, 56 or. ISBN 978-0-691-18295-7. (kontsulta data: 2024-05-30).
• Jiwani, Azam H.. (2021-08-19). Humanizing Medicine: Making Health Tangible: Memoirs of Engagement with a Global Development Network. FriesenPress, 54 or. ISBN 978-1-0391-0908-7. (kontsulta data: 2024-05-26).
• Karaman, Igor V.. (2012). Dispute Resolution in the Law of the Sea. Martinus Nijhoff Publishers, 346 or. ISBN 978-90-04-21202-2. (kontsulta data: 2024-05-03).
• Kreft, Heinrich. (2007). The Geopolitical Importance of Pakistan. ETH Zurich (kontsulta data: 2024-05-04).
• Lane, Alexander; Norton, Michael; Ryan, Sandra. (2017-07-13). Water Resources: A New Water Architecture. Wiley ISBN 978-1-118-79407-4. (kontsulta data: 2024-05-26).
• Malik, Akhtar Hussain. (2015-04-12). A Comparative Study of Elite English-Medium Schools, Public Schools, and Islamic Madaris in Contemporary Pakistan. Lulu.com, 12 or. ISBN 978-1-329-05775-3. (kontsulta data: 2024-05-02).
• Antelopes: North Africa, the Middle East, and Asia. International Union for Conservation of Nature, 124 or. ISBN 978-2-8317-0594-1. (kontsulta data: 2024-07-02).
• HRM in the Global South: A Critical Perspective. Springer International Publishing 2022-05-16, 292 or. ISBN 978-3-030-98309-3. (kontsulta data: 2024-05-02).
• Nyrop, Richard F.. (1975). Area Handbook for Pakistan. U. S. Government Printing Office, 74 or. (kontsulta data: 2024-06-24).
• «National Environment Report» Geomatic Center for Climate Change & Sustainable Development (Pakistan Environmental Protection Agency (Ministry of Climate Change)): 18. (kontsulta data: 2024-05-08).
• Roze, Uldis. (2012-09-28). Porcupines: The Animal Answer Guide. Johns Hopkins University Press, 132 or. ISBN 978-1-4214-0735-7. (kontsulta data: 2024-06-12).
• Meteorology and Energy Security: Simulations, Projections, and Management. Apple Academic Press 2016-02-24, 129 or. ISBN 978-1-77188-387-0. (kontsulta data: 2024-05-26).
• Sandhu, Parvinder Singh. (2010). Environmental Science and Technology. Research Publishing Services ISBN 978-981-08-5716-5. (kontsulta data: 2024-05-08).
• Small Carnivores: Evolution, Ecology, Behaviour and Conservation. Wiley 2024-10-05, 263 or. ISBN 978-1-118-94328-1. (kontsulta data: 2024-05-30).
• Somerville, Keith. (2021-03-18). Humans and Hyenas: Monster Or Misunderstood. Taylor & Francis ISBN 978-1-000-36056-1. (kontsulta data: 2024-06-23).
• Spate, O. H. K.; Learmonth, A. T. A.. (2017-04-07). India and Pakistan: A General and Regional Geography. Taylor & Francis ISBN 978-1-351-96898-0. (kontsulta data: 2024-05-08).
• Srinivasulu, Chelmala. (2018-09-03). South Asian Mammals: An Updated Checklist and Their Scientific Names. CRC Press ISBN 978-0-429-88089-6. (kontsulta data: 2024-06-12).
• South Asian Mammals: Their Diversity, Distribution, and Status. Springer New York 2024-05-09, 305 or. ISBN 978-1-4614-3449-8. (kontsulta data: 2024-05-31).
• Stoneman, Richard. (2021-06-08). The Greek Experience of India: From Alexander to the Indo-Greeks. Princeton University Press, 26 or. ISBN 978-0-691-21747-5. (kontsulta data: 2024-06-11).
• Sunquist, Fiona; Sunquist, Mel. (2014-10-02). The Wild Cat Book: Everything You Ever Wanted to Know about Cats. University of Chicago Press, 239 or. ISBN 978-0-226-78026-9. (kontsulta data: 2024-06-05).
• Sunquist, Mel; Sunquist, Fiona. (2017-05-15). Wild Cats of the World. University of Chicago Press, 72 or. ISBN 978-0-226-51823-7. (kontsulta data: 2024-06-11).
• Tisdell, C. A.. (2013-10-22). Wild Pigs: Environmental Pest Or Economic Resource?. Elsevier Science, 20 or. ISBN 978-1-4831-8225-4. (kontsulta data: 2024-06-12).
• UNEP-WCMC. (2024). «East Afghan Montane Conifer Forests» One Earth (kontsulta data: 2024-05-08).
• Waseem, Muhammad; Khan, Barkatullah; Mahmood, Tariq; Hussain, Hafiz Sajid; Aziz, Rizwana; Akrim, Faraz; Ahmad, Tariq; Nazir, Rabia et al.. (2020-09). «Occupancy, habitat suitability and habitat preference of endangered indian pangolin (Manis crassicaudata) in Potohar Plateau and Azad Jammu and Kashmir, Pakistan» Global Ecology and Conservation (GECCO) (Elsevier B.V.) 23: e01135.  doi:10.1016/j.gecco.2020.e01135. ISSN 2351-9894. Bibcode: 2020GEcoC..2301135W..
• Biodiversity of Pakistan. Pakistan Museum of Natural History, 533 or. ISBN 978-0-9660913-0-4. (kontsulta data: 2024-07-02).
• «Forest area (% of land area) - Pakistan» World Bank (Food and Agriculture Organization) (kontsulta data: 2024-05-09).
• «Indus River Dolphin» WWF (kontsulta data: 2024-07-03).

Gobernua eta politika

• Abbas, Hassan. (2015). Pakistan's Drift Into Extremism: Allah, the Army, and America's War on Terror. Routledge, 148 or. ISBN 978-1-317-46328-3..
• Adibelli, Barış; Gülbaş, Elif; Keskin, Ghulam Faroq; Ünlü, Hayati; Türkmen, Hediye Gamze; Şahin, H. Hilal; Ansari, Mohammed Javed; Islam, Nazmul et al.. (2022-12-15). South Asia Country Analyses: Afghanistan, Bangladesh, Bhutan, India, Maldives, Nepal, Pakistan, Sri Lanka. South Asia Strategic Research Center, 131–132 or. ISBN 978-605-72072-1-0. (kontsulta data: 2024-07-21).
• Afridi, Jamal; Bajoria, Jayshree. (2010-07-06). «China-Pakistan Relations» Council on Foreign Relations (kontsulta data: 2024-08-14).
• Ahmad, Dawood; Asif, Aizaz. (2007-06). «A Guide to Understanding the Budget in Pakistan» Parliament of Pakistan: 12. (kontsulta data: 2024-07-10).
• Ahmed, Zahid Shahab; Zahoor, Musharaf. (2019-02-17). «Bangladesh-Pakistan relations: hostage to a traumatic past» Commonwealth & Comparative Politics (Taylor & Francis) 57 (1): 31–51.  doi:10.1080/14662043.2019.1575032. ISSN 0306-3631. (kontsulta data: 2024-11-17).
• Anwar, Muhammad. (2006-11-27). Friends Near Home: Pakistan's Strategic Security Options. Islamabad: AuthorHouse UK ISBN 978-1-4670-1541-7. (kontsulta data: 2024-07-30).
• Political System in Pakistan: The Islamic state of Pakistan: role of religion in politics. Deep & Deep, 189 or. ISBN 978-81-7100-737-0. (kontsulta data: 2024-08-24).
• Asia Watch Committee (U.S.). (1992). Double Jeopardy: Police Abuse of Women in Pakistan. Human Rights Watch, 17 or. ISBN 978-1-56432-063-6. (kontsulta data: 2024-07-20).
• Aziz, Sadaf. (2018-01-11). The Constitution of Pakistan: A Contextual Analysis. Bloomsbury Publishing, 94–95 or. ISBN 978-1-5099-1912-3. (kontsulta data: 2024-07-06).
• The Nagorno-Karabakh Deadlock: Insights from Successful Conflict Settlements. Springer Fachmedien Wiesbaden 2019-05-02, 286 or. ISBN 978-3-658-25199-4. (kontsulta data: 2024-08-01).
• U.S. Army War College Guide to National Security Issues: National security policy and strategy. Strategic Studies Institute, 247 or. ISBN 978-1-58487-357-0. (kontsulta data: 2024-10-01).
• Basharat, Iqra. (2023-12-17). «Diplomatic Evolution: Pakistan's Transition from Neutrality to Mediation in the Saudi-Iran Rivalry [2015-2023 Section: BSIR-A»] International Islamic University (kontsulta data: 2024-08-03).
• Berg, Eiki; Kursani, Shpend. (2021-12-21). De Facto States and Land-for-Peace Agreements: Territory and Recognition at Odds?. Taylor & Francis ISBN 978-1-000-51859-7. (kontsulta data: 2024-08-09).
• Public Administration in South Asia: India, Bangladesh, and Pakistan. Taylor & Francis 2017-09-25, 424 or. ISBN 978-1-351-55266-0. (kontsulta data: 2024-07-03).
• Genocides and Xenophobia in South Asia and Beyond: A Transdisciplinary Perspective on Known, Lesser-known and Unknown Crime of Crimes. Taylor & Francis 2023-07-07 ISBN 978-1-000-90434-5. (kontsulta data: 2024-08-31).
• Bloor, Kevin. (2023-03-09). Global Politics. AuthorHouse UK ISBN 979-8-8230-8099-6. (kontsulta data: 2024-07-04).
• Bruno, Greg; Bajoria, Jayshree. (2008-06-26). «U.S-Pakistan Military Cooperation» Council on Foreign Relations (kontsulta data: 2024-11-04).
• Buzan, Barry. (2004). The United States and the great powers: world politics in the twenty-first century. Polity, 71, 99 or. ISBN 978-0-7456-3374-9. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Buzan, Barry; Waever, Ole. (2003). Regions and Powers: The Structure of International Security. Cambridge University Press, 55 or. ISBN 978-0-521-89111-0. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Center for Preventive Action. (2024-04-09). Conflict Between India and Pakistan. Council on Foreign Relations (kontsulta data: 2024-11-09).
• Chakma, Bhumitra. (2012-10-12). Pakistan's Nuclear Weapons. Taylor & Francis ISBN 978-1-134-13254-6. (kontsulta data: 2024-07-31).
• South Asia in Transition: Democracy, Political Economy and Security. Palgrave Macmillan 2014-06-25, 270 or. ISBN 978-1-137-35664-2. (kontsulta data: 2024-07-04).
• Chengappa, Bidanda M.. (January–March 2002). «Pakistan: Impact of Islamic Socialism» Strategic Analysis (Taylor & Francis) 26 (1): 27–47.  doi:10.1080/09700160208450024. ISSN 0970-0161. (kontsulta data: 2024-07-05).
• Chengappa, Bidanda M.. (2004). Pakistan, Islamisation, Army and Foreign Policy. APH Publishing, 42 or. ISBN 978-81-7648-548-7..
• United States Central Intelligence Agency. (1988). India--Pakistan Border Kashmir Area (map). Central Intelligence Agency (kontsulta data: 2024-08-27).
• Clary, Christopher. (2022-10-31). «Russia–Pakistan Relations and the Constraints of Geoeconomics» Asian Survey (University of California Press) 62 (5–6): 838–865.  doi:10.1525/as.2022.1801312. ISSN 0004-4687. (kontsulta data: 2024-08-07).
• Cochrane, Iain. (2009-12-29). The Causes of the Bangladesh War. Lulu.com ISBN 978-1-4452-4043-5. (kontsulta data: 2024-07-19).
• Cohen, Stephen P.. (2011-10). The Future of Pakistan. Brookings Institution Press, 123 or. ISBN 978-0-8157-2181-9. (kontsulta data: 2024-08-12).
• Cordesman, Anthony H.. (1987). Western Strategic Interests in Saudi Arabia. Croom Helm, 139–140 or. ISBN 978-81-8069-568-1..
• «Pakistan's Domestic Political Setting» Congressional Research Service 2023-11-02 (kontsulta data: 2024-07-06).
• Davis, Alexander E.. (2023-05-12). The Geopolitics of Melting Mountains: An International Political Ecology of the Himalaya. Singapore: Springer Nature, 83 or. ISBN 978-981-9916-81-8. (kontsulta data: 2012-07-07).
• UN Peacekeeping Doctrine in a New Era: Adapting to Stabilisation, Protection and New Threats. Taylor & Francis 2017-02-20, 157–158 or. ISBN 978-1-315-39693-4. (kontsulta data: 2024-12-29).
• Defense and Security: A Compendium of National Armed Forces and Security Policies. ABC-Clio, 579 or. ISBN 978-1-85109-786-9. (kontsulta data: 2024-10-01).
• Dhulipala, Venkat. (2015). Creating a New Medina: State Power, Islam, and the Quest for Pakistan in Late Colonial North India. Cambridge University Press ISBN 978-1-316-25838-5. (kontsulta data: 2024-07-05).
• Islam, Law and Identity. Routledge 2011-08-08, 196–198 or. ISBN 978-1-136-67565-2. (kontsulta data: 2024-07-20).
• Dorsey, James M.. (2018-07-19). China and the Middle East: Venturing Into the Maelstrom. Springer International Publishing, 180 or. ISBN 978-3-319-64355-7. (kontsulta data: 2024-08-09).
• The Selection of Ministers Around the World. Taylor & Francis 2014-08-13, 120 or. ISBN 978-1-317-63445-4. (kontsulta data: 2012-07-07).
• Ejaz, Noor. (2022). «The Gilgit Baltistan Constitutional Crisis» Research Society of International Law (kontsulta data: 2024-07-03).
• «Press Release on the 2022 annual summit of the Shangai Cooperation Organisation» Embassy of the Russian Federation to the Republic of Malta 2022-09-19 (kontsulta data: 2024-08-02).
• Endrst, Jeff. (1965-09-08). «Kashmir Old Headache For U.N.» The Pittsburgh Press (kontsulta data: 2024-08-31).
• The Oxford Dictionary of Islam. Oxford University Press 2003-05-15, 242 or. ISBN 978-0-19-975726-8. (kontsulta data: 2024-07-05).
• «A Manual on Appointment, Promotion and Transfer» Establishment Division (kontsulta data: 2024-07-09).
• «Civil Service of Pakistan (Composition and Cadre) Rules, 1954» Establishment Division (kontsulta data: 2024-07-09).
• Faruqui, Ahmad. (2019-06-14). Rethinking the National Security of Pakistan: The Price of Strategic Myopia. Taylor & Francis ISBN 978-1-351-76157-4. (kontsulta data: 2025-03-07).
• Peripheralization: The Making of Spatial Dependencies and Social Injustice. Springer Fachmedien Wiesbaden 2013-01-12, 79 or. ISBN 978-3-531-19018-1. (kontsulta data: 2024-07-06).
• Ganguly, A. K.. (2019-05-16). Kashmir: An Affair of Continued Existence. Vij Books India Private Limited ISBN 978-93-88161-42-8. (kontsulta data: 2024-08-31).
• Gates, Scott; Roy, Kaushik. (2016-02-17). Unconventional Warfare in South Asia: Shadow Warriors and Counterinsurgency. Taylor & Francis, 89 or. ISBN 978-1-317-00541-4. (kontsulta data: 2024-11-08).
• The Routledge Handbook of Civil-Military Relations. Taylor & Francis 2021-11, 53 or. ISBN 978-1-000-47155-7. (kontsulta data: 2024-08-24).
• Hamid, Mairaj ul; Aquil, Saira; Mubarakzeb; Khan, Salman; Zaman, Faisal; Hamza. (2023). «Pakistan's Foreign Policy: An Abridgement Of Internal And External Determinants» Journal of Positive School Psychology 7 (4): 1089–1098. ISSN 2717-7564. (kontsulta data: 2024-07-09).
• Haqqani, Husain. (2010). Pakistan: Between Mosque and Military. Carnegie Endowment ISBN 978-0-87003-285-1. (kontsulta data: 2024-07-08).
• Haqqani, Husain. (2013-11-05). Magnificent Delusions: Pakistan, the United States, and an Epic History of Misunderstanding. PublicAffairs, 20–22 or. ISBN 978-1-61039-317-1. (kontsulta data: 2024-08-20).
• He, Baogang; Breen, Michael G.; Allison-Reumann, Laura. (2023-06-23). Comparative Federalism in Asia: Democracy, Ethnicity and Religion. Taylor & Francis ISBN 978-1-000-90105-4. (kontsulta data: 2024-07-04).
• Hoekman, Bernard M.; Kostecki, M. M.. (2009). The Political Economy of the World Trading System: The WTO and Beyond. Oxford University Press, 285 or. ISBN 978-0-19-955377-8. (kontsulta data: 2024-08-04).
• Hunter, Shireen T.. (2010-05-20). Iran's Foreign Policy in the Post-Soviet Era: Resisting the New International Order. Bloomsbury Academic, 144 or. ISBN 978-0-313-38194-2. (kontsulta data: 2024-08-02).
• Hussain, Faqir. (2015-05). «The Judicial System of Pakistan» Supreme Court of Pakistan: 8. (kontsulta data: 2024-07-06).
• Hussain, Syed Asif. (2020). «Azad Jammu & Kashmir at a Glance – 2020» Bureau of Statistics, Planning and Development Department, Government of Azad Kashmir: 3. (kontsulta data: 2024-07-06).
• «Provincial Assemblies» International Foundation for Electoral Systems 2013-03-27 (kontsulta data: 2024-07-10).
• International Institute for Strategic Studies. (2024-02-13). The Military Balance 2024. Taylor & Francis, 16, 158, 218, 301–305 or. ISBN 978-1-032-78004-7. (kontsulta data: 2024-09-16).
• Imam, Syed Kaleem; Fatima, Samza. (2021). «Significance of Road Safety: Challenges and Prospects» Pakistan Journal of Criminology (Pakistan Journal of Criminology) 13 (4): 92–109. ISSN 2074-2738. (kontsulta data: 2025-05-14).
• Inter-Parliamentary Union. (1973). Constitutional and Parliamentary Information: Volumes 93–104. Association of Secretaries General of Parliaments, 122 or. (kontsulta data: 2024-07-03).
• Iqbal, Khurshid. (2009-09-10). The Right to Development in International Law: The Case of Pakistan. Routledge, 189 or. ISBN 978-1-134-01999-1. (kontsulta data: 2024-07-20).
• Izuyama, Marie; Ogawa, Shinichi. (2003-03). «The Nuclear Policy of India and Pakistan» National Institute for Defense Studies (Japan) (kontsulta data: 2024-08-01).
• Jafri, Mubashar Hasan; Sultana, Summer; Ijaz, Sabir. (2021-03-29). «Muhammad Ali Jinnah's Views on Palestine and Question of Recognizing Israel» Pakistan Journal of International Affairs (Karachi, Pakistan: Society for Social Sciences & Research Association) 4 (1): 727–739.  doi:10.58575/pjia.v4i1.164. ISSN 2664-360X. (kontsulta data: 2024-08-24).
• Routledge Handbook of South Asian Criminology. Taylor & Francis 2019-08 ISBN 978-1-000-30088-8. (kontsulta data: 2025-04-27).
• Jan, Faizullah. (2015-11-12). The Muslim Extremist Discourse: Constructing Us Versus Them. Lexington Books, 30 or. ISBN 978-1-4985-2038-6. (kontsulta data: 2024-07-02).
• Jha, U. C.. (2016-08-15). Pakistan Army: Legislator, Judge and Executioner. KW Publishers ISBN 978-93-86288-30-1. (kontsulta data: 2024-07-03).
• Karat, Prakash. (2007). Subordinate Ally: The Nuclear Deal and India-US Strategic Relations. LeftWord Books, 10 or. ISBN 978-81-87496-73-1. (kontsulta data: 2024-08-07).
• Kemal, A. R.. (2004-02). «Exploring Pakistan's Regional Economic Cooperation Potential» The Pakistan Development Review (Islamabad: Pakistan Institute of Development Economics) 43 (4): 313–334.  doi:10.30541/v43i4Ipp.313-334. ISSN 0030-9729. (kontsulta data: 2024-08-04).
• Kepel, Gilles. (2006). Jihad: The Trail of Political Islam. Bloomsbury Publishing, 100–101 or. ISBN 978-1-84511-257-8. (kontsulta data: 2014-12-05).
• Khan, Zahid Ali. (2012). «Military operations in FATA and PATA: implications for Pakistan» Strategic Studies (Islamabad: Institute of Strategic Studies Islamabad) 31/32 (4/1): 129–146. ISSN 1029-0990. (kontsulta data: 2025-04-18).
• Khurshid, Tooba. (2016). «United Nations Security Council Resolutions: Status of the People of Jammu and Kashmir» Strategic Studies (Institute of Strategic Studies Islamabad) 36 (4): 100–122. ISSN 1811-9557. (kontsulta data: 2024-09-02).
• Kmentt, Alexander. (2021-05-17). The Treaty Prohibiting Nuclear Weapons: How it was Achieved and Why it Matters. Taylor & Francis ISBN 978-1-000-39348-4. (kontsulta data: 2024-07-31).
• Kronstadt, K. Alan. (2023-05-22). «Pakistan and U.S.-Pakistan Relations» Congressional Research Service (kontsulta data: 2024-11-05).
• Kudaisya, Gyanesh; Yong, Tan Tai. (2004-03). The Aftermath of Partition in South Asia. Taylor & Francis, 217 or. ISBN 978-1-134-44048-1. (kontsulta data: 2024-08-09).
• Kureshi, Yasser; Waseem, Zoha. (2024-10-09). «The politics of policing in Pakistan: decentralisation of power in a federalised political landscape» Commonwealth & Comparative Politics (Taylor & Francis) 62 (3): 315–338.  doi:10.1080/14662043.2024.2397851. ISSN 1743-9094. (kontsulta data: 2025-05-13).
• Lalwani, Sameer P.. (2023-03). «A Threshold Alliance: The China-Pakistan Military Relationship» United States Institute of Peace (517) jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2025-03-07) (kontsulta data: 2024-10-22).
• Political Handbook of the World 2012. Sage Publishing 2012-04-02, 1102 or. ISBN 978-1-60871-995-2. (kontsulta data: 2024-07-02).
• Lintner, Bertil. (19–22 August 2002). «Religious Extremism and Nationalism in Bangladesh» Asia-Pacific Center for Security Studies (Honolulu, Hawaii): 418. (kontsulta data: 2024-07-19).
• Lodhi, Maleeha. (2022-05-02). Independent foreign policy?. Dawn (kontsulta data: 2024-07-08).
• Lord, Winston; Mastro, Oriana Skylar; Naftali, Timothy; Brinkley, Douglas G.. (2022-02-25). President Nixon's Trip to China: Fifty Years Later. Council on Foreign Relations (kontsulta data: 2024-11-16).
• Mahmood, Shaukat. (1965). The Constitution of Pakistan. Pakistan Law Times Publications, 132 or. (kontsulta data: 2012-07-07).
• Mahmood, Sohail. (2007). Good Governance Reform Agenda in Pakistan: Current Challenges. Nova Science Publishers, 77 or. ISBN 978-1-60021-418-9. (kontsulta data: 2024-07-09).
• Maizland, Lindsay. (2023-01-19). «Pakistan's Role in the Afghanistan War's Outcome» Council on Foreign Relations (kontsulta data: 2024-08-27).
• Mazzetti, Mark. (2013-04-09). The Way of the Knife: The CIA, a Secret Army, and a War at the Ends of the Earth. Penguin Random House ISBN 978-1-101-61794-6. (kontsulta data: 2024-08-07).
• Miller, Flagg. (2015). The Audacious Ascetic: What the Bin Laden Tapes Reveal About Al-Qa'ida. Oxford University Press ISBN 978-0-19-061339-6..
• Munir, Muhammad. (1975). Constitution of the Islamic Republic of Pakistan: Being a Commentary on the Constitution of Pakistan, 1973. Law Publishing Company, 78 or. (kontsulta data: 2024-04-30).
• Nasr, Seyyed Vali Reza. (1996). Mawdudi and the Making of Islamic Revivalism. Oxford University Press, 45–46 or. ISBN 978-0-19-535711-0. (kontsulta data: 2024-07-20).
• Nee, Patrick. (2013-03-12). Key Facts on Pakistan: Essential Information on Pakistan. CreateSpace Independent Publishing Platform ISBN 978-1-4827-5470-4. (kontsulta data: 2024-07-05).
• Noor, Sitara. (2023-10-01). «Pakistan's Evolving Nuclear Doctrine» Arms Control Today (Arms Control Association) 53 (8): 26–32. ISSN 0196-125X. (kontsulta data: 2024-08-01).
• Oberst, Robert C.. (2018-04-19). Government and Politics in South Asia. Taylor & Francis ISBN 978-0-429-97484-7. (kontsulta data: 2024-07-03).
• Oetzel, John G.; Ting-Toomey, Stella. (2006-01-18). The SAGE Handbook of Conflict Communication: Integrating Theory, Research, and Practice. SAGE Publishers, 506 or. ISBN 978-1-4522-6163-8. (kontsulta data: 2024-11-09).
• India Briefing, 1991. Taylor & Francis 2019-04-08 ISBN 978-0-429-72264-6. (kontsulta data: 2024-09-04).
• Panda, Ankit. (2019-02). «Pakistan's Approach to Navigating the Saudi-Iranian Split» United States Institute of Peace (439): 12. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2019-03-11) (kontsulta data: 2024-08-02).
• Pande, Aparna. (2011-03-16). Explaining Pakistan's Foreign Policy: Escaping India. Taylor & Francis ISBN 978-1-136-81894-3. (kontsulta data: 2024-07-31).
• Pant, Harsh V.. (2011-10-06). China's Rising Global Profile: The Great Power Tradition. Liverpool University Press, 31 or. ISBN 978-1-83624-059-4. (kontsulta data: 2024-08-20).
• Pasha, Sayed Abdul Muneem. (2005). Islam in Pakistan's Foreign Policy. Global Media Publications, 225–226 or. ISBN 978-81-88869-15-2. (kontsulta data: 2024-08-20).
• Paul, T. V.. (2012). International Relations Theory and Regional Transformation. Cambridge University Press, 11 or. ISBN 978-1-107-02021-4. (kontsulta data: 2017-02-03).
• Table 1: Households, Population, Household Size and Annual Growth Rate. Pakistan Bureau of Statistics (kontsulta data: 2024-07-06).
• Perito, Robert; Parvez, Tariq. (2024-08). A Counterterrorism Role for Pakistan's Police Stations. United States Institute of Peace, 9 or. ISBN 978-1-60127-233-1. (kontsulta data: 2025-05-14).
• Picone, Louis L.. (2020-02-04). The President Is Dead!: The Extraordinary Stories of Presidential Deaths, Final Days, Burials, and Beyond. Skyhorse, 10 or. ISBN 978-1-5107-5454-6. (kontsulta data: 2024-08-05).
• «Chapter 2. How Muslims and Westerners View Each Other» Pew Research Center 2011-07-21 (kontsulta data: 2024-07-02).
• Qingyan, Li. (2021-09-08). «China–Pakistan "Iron Brotherhood": 70 Years Hand in Hand» China Institute of International Studies (kontsulta data: 2024-08-06).
• Pakistan's Democratic Transition: Change and Persistence. Taylor & Francis 2016-11-03, 174 or. ISBN 978-1-317-23595-8. (kontsulta data: 2024-07-06).
• Conflicts in Jammu and Kashmir: Impact on Polity, Society and Economy. Vij Books India Private Limited 2024-05-09, 83 or. ISBN 978-93-82573-33-3. (kontsulta data: 2024-08-31).
• Rajagopalan, Rajesh. (2011). «Pakistan: regional power, global problem?» in Nadine Godehardt Regional Orders and Regional Powers. Routledge, 193–208 or. ISBN 978-1-136-71891-5..
• South Asia and China: Engagement in the Twenty-First Century. Taylor & Francis 2024-10-05 ISBN 978-1-000-45953-1. (kontsulta data: 2024-08-07).
• Riedel, Bruce. (2010-05-20). «Pakistan's Role in the Afghanistan War's Outcome» Brookings Institution (kontsulta data: 2024-08-06).
• Rimmer, Peter J.. (2020-11-27). China's Global Vision and Actions: Reactions to Belt, Road and Beyond. Edward Elgar Publishing, 61 or. ISBN 978-1-78897-897-2. (kontsulta data: 2024-08-18).
• Rizvi, Hasan Askari. (1993-01-15). Pakistan and the Geostrategic Environment: A Study of Foreign Policy. Palgrave Macmillan UK, 84 or. ISBN 978-0-230-37984-8. (kontsulta data: 2025-04-13).
• Rizvi, Hasan Askari. (2004-04). Pakistan's Foreign Policy:An Overview 1947–2004. Pakistan Institute of Legislative Development and Transparency, 10–12, 20 or. (kontsulta data: 2024-07-09).
• Roberts, Jeffery. (2003-12-30). The Origins of Conflict in Afghanistan. Bloomsbury Academic, 134 or. ISBN 978-0-275-97878-5. (kontsulta data: 2024-08-01).
• Roos, Dave. (2024-02-22). How Nixon's 1972 Visit to China Changed the Balance of Cold War Power. History Channel (kontsulta data: 2024-08-14).
• United States-Pakistan Relations. Institute of East Asian Studies, University of California, 209 or. ISBN 978-0-912966-78-6. (kontsulta data: 2024-08-24).
• Rupert, James. (Fall 1989). «Afghanistan's Slide toward Civil War» World Policy Journal (Duke University Press) 6 (4): 759–785. ISSN 0740-2775. (kontsulta data: 2024-11-30).
• Saeed, Aamir. (2021-06-24). «Experts divided over effectiveness of Pakistan's new intelligence coordination committee» Arab News (kontsulta data: 2025-05-16).
• Schuurmans, Laura. (2023). Azaadi, Freedom and Change in Kashmir. Arena Books ISBN 978-1-914390-10-4. (kontsulta data: 2024-08-12).
• Schwinghammer, Torsten. (2018-04-24). Warfare Since the Second World War. Taylor & Francis ISBN 978-1-351-28970-2. (kontsulta data: 2024-08-03).
• «The Constitution of The Islamic Republic of Pakistan» Senate of Pakistan: 57. 2018-05-31 (kontsulta data: 2024-07-10).
• Shah, Mehtab Ali. (1997-12-31). The Foreign Policy of Pakistan: Ethnic Impacts on Diplomacy, 1971–94. Bloomsbury Academic ISBN 978-1-86064-169-5..
• Shih, Chih-yu. (2022-04). Post-Chineseness: Cultural Politics and International Relations. State University of New York Press ISBN 978-1-4384-8772-4. (kontsulta data: 2024-08-09).
• Solomon, Hussein. (1997-05). South African Foreign Policy and Middle Power Leadership. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2002-06-24) (kontsulta data: 2011-12-27).
• Stewart, Richard W.. (2002). The United States Army in Somalia, 1992-1994. U.S. Army Center of Military History, 19 or. CMH Pub 70-81-1 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2007-12-14) (kontsulta data: 2024-12-29).
• Stewart-Ingersoll, Robert; Frazier, Derrick. (2012-05-23). Regional Powers and Security Orders: A Theoretical Framework. Taylor & Francis, 217 or. ISBN 978-1-136-64497-9. (kontsulta data: 2024-07-30).
• Stone, Lester B.. (2017-02). War and the Market Economy. Vij Books India Private Limited ISBN 978-93-86834-41-6. (kontsulta data: 2024-08-31).
• Faith-Based Violence and Deobandi Militancy in Pakistan. Springer Publishing ISBN 978-1-349-94966-3. (kontsulta data: 2024-07-21).
• Talbot, Ian. (2020-12-28). The History of British Diplomacy in Pakistan. Taylor & Francis ISBN 978-1-000-32670-3. (kontsulta data: 2024-08-24).
• Nuclear Weapons Security Crises: What Does History Teach?. Strategic Studies Institute and U. S. Army War College Press, 145–188 or. ISBN 978-1-58487-574-1. (kontsulta data: 2024-07-04).
• The Statesman's Yearbook 2000. Palgrave Macmillan UK 2016-12-28, 1236 or. ISBN 978-0-230-27128-9. (kontsulta data: 2024-08-04).
• «Uniformed Personnel Contributing Countries by Ranking» United Nations Peacekeeping 2023-04-04 (kontsulta data: 11 February 2025).
• Vandamme, Dorothee. (2014-08). "Pakistan and Saudi Arabia: Towards Greater Independence in their Afghan Foreign Policy". Université catholique de Louvain (kontsulta data: 2024-11-16).
• van Tonder, Gerry. (2018-07-30). Sino-Indian War: Border Clash: October–November 1962. Pen & Sword Books ISBN 978-1-5267-2838-8. (kontsulta data: 2024-08-12).
• The Palgrave Encyclopedia of Peace and Conflict Studies. Springer International Publishing 2022-06-21, 305 or. ISBN 978-3-030-77954-2. (kontsulta data: 2024-08-27).
• Wasi, Nausheen. (2005-07). «Pakistan and the United Nations» Pakistan Horizon (Karachi: Pakistan Institute of International Affairs) 58 (3): 89–100. ISSN 0030-980X. (kontsulta data: 2024-08-03).
• Wasti, Tahir. (2009-02-28). The Application of Islamic Criminal Law in Pakistan: Sharia in Practice. Brill Publishers, 248 or. ISBN 978-90-474-2572-4. (kontsulta data: 2024-07-05).
• Wezeman, Pieter D.; Djokic, Katarina; George, Mathew; Hussain, Zain; Wezeman, Siemon T.. (2024-03). «Trends in International Arms Transfers, 2023» SIPRI (kontsulta data: 2024-11-08).
• Wiebes, Cees. (2003). Intelligence and the War in Bosnia, 1992–1995: Volume 1 of Studies in intelligence history. LIT Verlag, 195 or. ISBN 978-3-8258-6347-0..
• Withington, Thomas. (2005 udazkena). «The Experiences of the Soviet Air Force in Afghanistan 1979-1989» Air and Space Power Review (Royal Air Force) 8 (1): 115–128. ISSN 2634-0976. (kontsulta data: 2024-12-04).
• Wolf, Siegfried O.. (2019-06-20). The China-Pakistan Economic Corridor of the Belt and Road Initiative: Concept, Context and Assessment. Springer International Publishing, 214 or. ISBN 978-3-030-16198-9. (kontsulta data: 2025-05-15).
• Populism in Asian Democracies: Features, Structures, and Impacts. Brill Publishers 11 January 2021, 82 or. ISBN 978-90-04-44446-1. (kontsulta data: 2024-07-10).
• Yadav, Abhishek. (2024-02-09). «Turkiye–Pakistan Defence Cooperation: Evolving Dynamics» Manohar Parrikar Institute for Defence Studies and Analyses (kontsulta data: 2024-10-23).
• Yousafzai, Zafar Iqbal. (2021-12-07). The Troubled Triangle: US-Pakistan Relations Under the Taliban's Shadow. Taylor & Francis ISBN 978-1-000-51596-1. (kontsulta data: 2024-08-09).
• Rethinking Pakistan: A 21st Century Perspective. Anthem Press 2020-09-23, 221 or. ISBN 978-1-78527-493-0. (kontsulta data: 2024-08-30).
• Public Sector Reforms in Pakistan: Hierarchies, Markets and Networks. Springer International Publishing 2022-06-10, 43 or. ISBN 978-3-030-96825-0. (kontsulta data: 2024-08-03).
• Zaidi, Syed Muhammad Saad; Ahmad, Azhar. (2021-04-12). «From friend to foe: Post-9/11 Pakistan–US relations; a realist perspective» Asian Journal of Comparative Politics (Sage Journals) 7 (4): 727–743.  doi:10.1177/20578911211007936. ISSN 2057-8911. (kontsulta data: 2024-08-08).
• Zelnick, Robert. (2013-09). Israel's Unilateralism: Beyond Gaza. Hoover Institution Press, 126 or. ISBN 978-0-8179-4773-6. (kontsulta data: 2024-08-09).
• Ziegfeld, Adam. (2016-09-19). Why Regional Parties?: Clientelism, Elites, and the Indian Party System. Cambridge University Press ISBN 978-1-316-53900-2. (kontsulta data: 2024-07-21).
• The Institutionalisation of Evaluation in Asia-Pacific. Springer International Publishing 21 November 2023, 274 or. ISBN 978-3-031-36918-6. (kontsulta data: 2024-07-08).
• Soft Power and Diplomatic Strategies in Asia and the Middle East. IGI Global, 209 or. ISBN 979-8-3693-2445-5. (kontsulta data: 2024-08-18).

Irakurketa gehiago

• Allchin, F. Raymond. (1993). «The Urban Position of Taxila and Its Place in Northwest India-Pakistan» Studies in the History of Art 31: 69–81..
• Lieven, Anatol. (2012). Pakistan: A Hard Country. PublicAffairs ISBN 978-1-61039-145-0..
• Malik, Hafeez. (2006). The Encyclopedia of Pakistan. Oxford University Press ISBN 978-0-19-597735-6..
• Malik, Iftikhar. (2005). Culture and Customs of Pakistan (Culture and Customs of Asia). Greenwood ISBN 978-0-313-33126-8..
• McCartney, Matthew. (2011). Pakistan: The Political Economy of Growth, Stagnation and the State, 1951–2009. Routledge ISBN 978-0-415-57747-2..
• Raja, Masood Ashraf. (2010). Constructing Pakistan: Foundational Texts and the Rise of Muslim National Identity. Oxford University Press ISBN 978-0-19-547811-2..
• Spear, Percival. (2007). India, Pakistan and the West. Read Books Publishers ISBN 978-1-4067-1215-5..
• Stimson, Robert; Haynes, Kingsley E.. (2012-01-01). Studies in Applied Geography and Spatial Analysis: Addressing Real World Issues. Edward Elgar Publishing ISBN 978-1-78100-796-9..

Gobernua

• Txantiloi:Official website
• Press Information Department – Ministry of Information and Broadcasting

Informazio orokorra

• Pakistan. The World Factbook. Central Intelligence Agency.
• Pakistan from UCB Libraries GovPubs
• Pakistan from BBC News
• Txantiloi:Wikiatlas
• Key Development Forecasts for Pakistan from International Futures
• Txantiloi:OSM relation

Kanpo estekak

• (Ingelesez) Pakistango gobernuaren webgune ofiziala
• (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.

• Datuak: Q843
• Multimedia: Pakistan / Q843