Apartheid

Apartheida (afrikaansez, bereizketa) arraza bereizkeriako sistema izan zen, Hegoafrikako eta Namibiako gobernu zuriek herrialde haietako gehiengo ez-zuriaren aurka ezarri zutena. Garai luzean, 1948tik 1990era, beltzek (eta era leunagoan asiarrek ere bai) Giza eskubideen murrizte larria pairatu behar izan zuten.

Hegoafrikan, Durbango hondartzako apartheid seinalea ingelesez, afrikaansez eta zulueraz, hondartza zurientzakoa bakarrik dela ohartaraziz

Hegoafrikako Errepublikan eta Rhodesian apartheidak berdintasuna ukatzen zien, bai irakaskuntzan, bai lanean, zuriak ez ziren biztanle guztiei, baita elkartzeko eskubidea eta beste zenbait ere. Gutxiengo zuria —biztanleriaren % 21 zen— boterean mantentzeko helburua zuen, bestela, pribilegio-egoera galduko zukeelako. 1948ko Alderdi Nazionalaren garaipenaren aurretik, beltzek botoa eman zezaketen, baina muga askorekin.

Teorian, garapena sustatzeko, sistema arraza-talde desberdinak banatzean zetzan. Mugimendu hori guztia arraza zuriak zuzentzen zuen, eta mota guztietako legeak ezarri zituen, alderdi sozialak estaltzen zituztenak, oro har. Arraza-sailkapen bat egiten zen: itxuraren, gizartearen onarpenaren edo jatorriaren arabera. Sistema berri horrek iraultzak eta erresistentziak eragin zituen zuriak ez ziren herrialdeko herritarren aldetik.

1980ko hamarkadaren amaieran, Hegoafrikako mugako gerraren esparruan (Namibia eta Angola), Sobietar Batasunak bere laguntza ekonomiko eta belikoa kendu zien Angolari eta Kubari, eta bi herrialdeentzat bideraezina izan zen borrokan segitzea; era berean, Estatu Batuek Hegoafrikari ematen zioten laguntza finantzarioa bertan behera utzi zuten, eta horrek ondorio larriak ekarri zizkion Pretoriako gobernuari, besteak beste, Afrika hegoaldeko apartheidaren erregimenaren amaieraren hasiera, 1990era arte indarrean egon zena, 1992an zuriek bakarrik bozkatu baitzuten osoki.

Aintzindariak

• 1917an Jan Smutsek, 1919an Hegoafrikako lehen ministro izan zenak, hitzaldi batean erabili zuen lehenengo aldiz apartheid hitza.

• 1948an, Fagans batzordeak bereizketaren zantzuak ikertu zituen, ordurako hasiak zirenak, Jan Smuts jaunaren jendarteko ospea gutxitzen ari zela aprobetxatuz.

Hegoafrikako beltzen aurkako arraza-bereizkeria eta desberdintasuna europar kolonizazio handiaren hasierakoa da, Ekialdeko Indietako Herbeheretar Konpainiak, 1652an, Esperantza Oneko Lurmuturrean merkataritza-postu bat ezarri zuenean, azkenean, Herbehereetako Lurmuturreko Koloniara hedatu zena. Konpainiak Khoikhoi-Herbehereetako gerrak hasi zituen; bertako khoikhoi herria lekuz aldatu, kolono zuriek landutako etxaldeekin ordezkatu, eta esklabo beltzak inportatu zituen Herbehereetar Inperioaren beste aldetik. Esklabotza garaian, esklaboek beren jabeengandik urruntzeko baimena behar zuten.

1797an, Swellendam eta Graaff-Reineteko, Landdrost eta Heemraden tokiko funtzionarioek legeak zabaldu zituzten esklaboez haraindi, eta agintzen zuten khoikhoi guztiak (maiz, hotentote izenaz izendatuak) herrialdean barrena edozein helburutarako mugitzen zirela paseak eraman behar zituztela. Hottentoten Aldarrikapenaren bidez, 1809an, Britainiar gobernu kolonialak berretsi zuen khoikhoiek lekuz aldatzeko bere nagusiaren edo bertako funtzionarioaren baimena beharko zutela. 1828ko 49. ordenantzak agintzen zuen beltz immigratzaileek baimena soilik eskura zezaketela lana bilatzeko. Baimen horiek mulatoentzat eta khoikhoientzat bakarrik eman zitekeen, baina ez beste afrikarrentzat, haiei oraindik baimena eramatera behartuta baitzeuden.

Sistema, benetan, Hegoafrikan, jatorri nederlandarreko kolono zuriek (afrikaner) lurralde horretako populazio beltzaren aurka praktikatu zuten baina, 1814an, Britainia Handiko eta Irlandako Erresuma Batuak Lurmuturreko Kolonia ezarri zuenetik, ez zuen babes juridikorik britainiarrek ezarritako arauetan. Era berean, afrikaner jatorriko herritar zuri gehienen erabateko arrazakeria ez zetorren bat jatorri britainiarreko zurien gutxiengoaren pentsamenduarekin, ezta Erresuma Batuak izendatutako agintari kolonialekin ere.

Populazio beltzaren aurkako arrazakeriak agintari britainiarren babes ofizialik ez bazuen ere, zenbait hamarkadatan, eta, bereziki Boerren Bi Gerren ondoren, afrikanerrek arrisku ingelesa saihesteko borrokatu zuten agintari kolonial britainiarren neurri liberalak baztertuz eta beltzen aurkako arrazakeria nortasun nazional afrikanerra babestearen aldeko borrokaren parte zela azpimarratuz, hori izanik bere jarduera politikoaren funtsezko helburua.

1910ean Hegoafrikako Batasunak Britainiar Mankomunitatearen barruan barne autonomia lortu ondoren, afrikaner politikariek arraza de facto bereizteko politikari eutsi zioten, britainiar kontrolaren ahultzea aprobetxatuz eta beltzen garapen politiko eta ekonomikoa zapuzteko barne arauak emanez. Horrela, afrikanerren presioak beltzei botoa ematea eragotzi zuen, eta betoa jarri zien beltzek administrazio publikoan karguak har zitzaten. Afrikanerren presioaren ondorioz, modu erdi ofizialean ezarritako arau banatzaile eta arrazista horiei guztiei Apartheid Txikia deitu zitzaion.

Ezarpena

Afrikanerrek populazio beltzarekiko zuten arraza-diskriminazioa ez zen 1948ra arte gauzatu, eta data horretan hasi zen forma juridikoa hartzen, horretarako aldarrikatutako legeek babestu baitzuten. 1948ko hauteskunde orokorretan, Alderdi Nazional erradikalak (Daniel François Malan artzain protestanteak zuzendutako Afrikaans Alderdiarekin egindako koalizio batean) hauteskundeak irabazi zituen britainiarren babesa zuten hautagai liberalenen aurka eginez, dena hauteskunde legearen perbertsio baten ondorioz. Horrek gehiengoa eman zion aurkariak, Alderdi Batuak, baino boto gutxiago lortu arren; eta gauza bera gertatu zen 1953an, Alderdi Nazionala berriz garaile izan zenean. Malanek, 1948ko bere lehen hitzaldian, adierazi zuen hauteskunde garaipenak «Gaur egun Hegoafrika berriro gurea da, Jainkoak ahalbide beza beti gurea izatea» esan nahi zuela, noski, ulertuz gurea hitzak afrikar jatorriko zuriak bakarrik hartzen zituela bere baitan. Data horretarako, populazio zuriak Hegoafrikako biztanleen % 21 osatzen zuen, % 68 arraza beltzekoak eta gainerako % 11 mestizoak eta indostanoak.

Garaipen nazionalistaren ondoren, Malanen gobernuak legeak eman zituen pertsona bakoitza, ofizialki, bere arrazaren arabera bereizteko, gobernuaren kontrolpean nahitaezko arraza-erregistro bat ezarriz. 1949an, beste lege batek arraza arteko ezkontzak debekatzen zituen, eta delitu gisa zigortzen zituen arraza desberdinetako gizabanakoen arteko sexu-harremanak.

1951n ezarritako lege batek hirietako barruti jakin batzuk erreserbatzen zituen zuriak bakarrik bizitzeko, zuriak ez zirenak beste leku batzuetara emigratzera behartuz; hori aurreikusita zegoen landa-eremuetan ahalik eta beltz gehien mantentzeko eta hiri-klase ertain bihurtzea saihesteko. Halaber, herritar beltzek, edozer ondoriotarako, hiriguneetan higiezinak erostea debekatu zen. Afrikaner erregimen berriarentzat arrisku etnikoa jada ez zegoen britainiarrengan gorpuztuta, baizik eta populazio beltzarengan, zeina ahal zen modu guztietan baztertzen baitzen herrialdea zurien mende mantentzeko.

Eguneroko segregazioa

1953an, Hegoafrikako hirietan, eremu bananduak ezarri ziren: parke publikoetako aulkiak, hondartzak, autobusak, ospitaleak eta eskolak barne hartuta, eta zurientzako lekuak soilik edo beltzentzako soilik bereizi ziren egonlekuak. Azken horiek, ia beti, askoz ere kalitate baxuagokoak ziren (autobus gutxi eta zaharkituak, gainpopulatutako ospitaleak eta langile profesional gutxi zituztenak, irakaskuntza esku-jardueretara mugatzen zen pilatutako eskolak). Anbulantziak ere bereizita zeuden; beraz, istripuren bat gertatuz gero, ezinbestekoa zen biktimaren arrazaren berri ematea, zurientzako anbulantzia batek beltz bat eramateari uko egiteko eskubidea baitzuen, eta beltzentzako anbulantziek, berriz, gutxitan izaten zuten larrialdietarako mediku-ekipamendurik. Autobus-geltokiak bereizita zeuden, eta debekatuta zegoen beste arraza bateko geltokia erabiltzea, arrazoia edozein izanda ere.

Beltzek, bestalde, nortasun-agiriak eraman behar zituzten une oro, eta debekatuta zuten hiri batzuetan geratzea edo haietan sartzea agintari zurien baimenik gabe. 1953ko urtean ezarri zen, halaber, maila guztietarako segregazio osoa hezkuntzan. 1954an Malanen erretiroak Johannes Strijdom eraman zuen boterera, apartheidaren aplikazioarekin jarraitu zuena.

Arautzea

Johannes Gerhardus Strijdomek, 1954an Malanen oinordeko izan zenak, honako lege hauek ere ezarri zituen:

• Beltzek ezin zuten gobernuan posiziorik hartu, eta ezin zuten botorik eman, erakunde bereizietarako hauteskunde bakan batzuetan izan ezik.
• Beltzek debekatuta zuten negozioak gaitzea edo praktika profesionalak egitea zuriei, berariaz, esleitutako eremuetan, espetxe-zigorrarekin zigortuz. Beren bantustanetan bakarrik egin zitzaketen horrelako jarduerak.
• Garraio publikoa erabat bereizita zegoen, bai trenetan, busetan, hegazkinetan, zein hirietako taxietan.
• Beltzei ez zitzaien zilegi herri zurientzat egokitutako lekuetan sartzea, poliziak emandako pasea izan ezean. Zuriek ere pasea eraman behar zuten beltzei esleitutako lekuetan sartzeko.
• Eraikin publikoek, hala nola epaitegiek edo posta-bulegoek, sarbide desberdinak zituzten zurientzat eta beltzentzat. Era berean, bi arrazetako banakoak itxarote-ilara batean elkartzea saihestezina bazen, lehentasunezko arreta zurientzat zen, inolako bereizketarik gabe.

Egoera horren ondorio nagusiak honako hauek izan ziren:

• Beltzei esleitutako eremuek oso gutxitan zuten elektrizitatea edo ura. Ospitaleak ere bananduak ziren: zurientzako ospitaleek edozein nazio garaturen kalitatea zuten; beltzentzakoek, berriz, ekipamendu eskasa zuten, langile gutxirekin, eta, zerbitzatzen zuten biztanleriari dagokionez, oso gutxi ziren.
• 1948an, Hegoafrikako Alderdi Nazionalak (PN) zuriek bakarrik bozka zezaketen hauteskundeak irabazi zituen, eta beltzen aurkako arraza-segregazio errepresiboko sistema ezarri zuen.
• 1952an, Nelson Mandelak indarkeriarik gabeko desobedientzia zibileko kanpaina bat antolatu zuen.
• 1952an, lortutako lidergoaz jabetuta, gobernuak isilaraztea erabaki zuen, eta, horretarako, gaitasun gabetze agindua eman zion jarduteko eta mugitzeko askatasuna murriztuz.
• 1970ean, eskola-ume beltz baten hezkuntzak eskola-ume zuri bati zegokionaren % 10 balioa zuen. Goi mailako hezkuntza ia ordaindu ezinezko kostua zuen beltzentzat.
• Zergak ordaintzeko diru-sarrera txikiena beltzentzat 360 randekoa zen, baina salbuetsia izateko muga askoz handiagoa zen zurientzat, 750 rand inguru.

Beltzen Estatuak eta antzekotasunak

1950eko hamarkadaz geroztik nazioartean emandako gaitzespenen aurrean, apartheidaren defendatzaileek esaten zuten beltzen aurkako arraza-diskriminazioa legez oinarritzen zela haiek ez zirela Hegoafrikako herritarrak, beste estatu independente batzuetako herritarrak baizik (bantustanak), eta, beraz, ez zutela hegoafrikar herritartasunik eta ez zutela eskubiderik Pretoriako gobernuari eskatzeko.

Izan ere, 1960az geroztik, Hegoafrikako gobernuak hamar estatu autonomo sortu zituen, horien herritartasuna Hegoafrikako biztanleriaren % 70 osatzen zuten beltzei emateko. Horrela, biztanleria beltzaren zati handi bati Hegoafrikako herritartasuna kendu zitzaion, bantustan bateko nazionalitatea emateko. Argudio horri esker, populazio beltz hori iragaitzezko bidaiari edo aldi baterako populaziotzat hartzen zen, eta Hegoafrikako lurraldetik zirkula zezakeen paseak izan beharrean pasaportea bazuen. 1960ko hamarkadatik 1980ko hamarkadara bitartean, gobernuak beltzen ehuneko handi bat behartu zuen haientzako izendatuak ziren estatu horietan birkokatzera. Guztira, 3 milioi eta erdi pertsonek joan behar izan zuten alde horietara bertan bizitzeko, edo, hori ezinezkoa bazen, inoiz bizi izan ez ziren Estatu baten nazionalitatea eman zitzaien.

Bantustanen sorrera gaizki hartu zuen NBEk eta, atzerrian, Hegoafrikako gobernuari leporatu zitzaion Estatuak asmatzea biztanleria beltzari eskubideak kentzeko soilik. Azpimarratzekoa da bantustan guztiak hegoafrikar gobernuaren legeen bidez sortu zirela (bat ere ez herritarren erabakiz) eta haien mugak arraza zuriko agintariek diseinatu zituztela zurien intereseko eremuetan ez eragiteko. Errealitateak berak erakusten zuen bantustanetako herritarren bi heren ez zirela haietan bizi, baizik eta Hegoafrika zurian bizi zirela eskubide politikorik gabeko langile atzerritar gisa.

Hiri handien kanpoaldean kokatutako biztanle beltzeko auzotarren kasuak egon ziren, ezen herritar zurien aldeko hiri-proiektuak gauzatzeko, beren etxeetatik kanporatu zituztela egoiliarrek. Johannesburgen, 1954an, 60.000 biztanle beltz inguru birkokatu zituzten Soweto izeneko eremu batean. Beste kasu bat Sophiatownekoa izan zen, arraza anitzeko leku bat, non beltzei lurrak edukitzen uzten zieten. Hala ere, Johannesburgoko populazioaren eta industrialdearen hedapenak eremu hori hedapen horretarako leku estrategiko bihurtu zuen. 1955eko otsailean, inguruko berrogeita hamar mila biztanle beltzak indarrez ebakuatu zituen poliziak, eta Meadowlands izeneko eremu batean kokatu zituen, gaur egun, Sowetoren ondoan. Sophiatown erabat suntsitu zuten makinek, eta Triomf izeneko urbanizazio berri bat eraiki zen herritar zuriarentzat.

Zuriak, beltzak, mulatoak eta indiarrak

Lurmutur Hiriko hondartza bateko bi seinale, 1985ean: kartelak ingelesez eta afrikaansez dioenez, hondartzara eta bere instalazioetarako sarbidea zurientzat bakarrik da; beheko seinaleak, txakurrak hondartzan sartzea debekatzen du.

Hegoafrikako biztanleria lau taldetan sailkatuta zegoen. Koloredunak (afrikaner hizkuntzan kleurling), bantuak eta khoisanak europar jatorriko pertsonekin nahastetik zetozen mulatoek osatzen zuten. Batzuetan zaila izaten zen mulato gisa nor katalogatu erabakitzea, azkenean, beltzen eta mulatoen artean bereizteko, banakoen oi edo hortz-hobiak aztertzera iristeraino.

1983an, Konstituzioaren erreforma bati esker, koloredunek eta indiarrek (azken horiek, jatorriz, Indiakoak eta Pakistangoak ziren, eta britainiarren menderatze-urteetatik bertan lekututa zeuden) hauteskunde bereizietan parte hartu ahal izan zuten, zurien parlamentuaren mende jardungo zuen koloredunen parlamentu bat osatzeko. Apartheidaren teoriaren arabera, koloredun gizabanakoak Hegoafrikako herritartzat hartu behar ziren, baina eskubide nahiko murriztuak zituzten; beltzak, berriz, bantustanen bateko herritarrak baino ezin ziren izan, eta izen hori populazio beltza hartzeko berariaz sortutako hamar estatu, ustez, autonomori ematen zitzaien.

Batzuetan, arraza desberdinetako gurasoen ondorengoak ziren anai-arrebak arrazaz bananduak izaten ziren azalaren kolorearen desberdintasunengatik, eta, horren ondorioz, familia bereko gizabanakoek herrialdeko eremu ezberdinetan bizi eta lan egin behar izaten zuten, askotan elkar bisitatzeko aukerarik gabe eta eskubide pertsonal oso desberdinekin.

Bortizkeriarik gabeko erresistentzia

Zuriak ez direnentzako denda Hegoafrikako Kliptown herrian, 1979.

Diskriminazioaren areagotzeak desobedientzia zibila eta protesta martxak barne hartzen zituen erresistentzia plan bat garatzera bultzatu zuen hegoafrikar beltzez osatutako Afrikako Kongresu Nazionala (ANC). 1955ean, Kliptownen (Johannesburgetik gertu) egindako kongresu batean, hainbat erakundek (ANC eta Indiako Kongresua barne) koalizio bat osatu zuten Askatasun Gutun bat onartuz eta arraza-bereizkeria erabat ezabatuko zuen Estatu bat sortzea aurreikusten zuena.

1959an eta 1960an, ANCko talde batek alderdiaren lerroetatik ateratzea erabaki zuen Afrikako Kongresuaren Alderdia (ACP) deitu zioten alderdi erradikalago bat osatzeko. Alderdi berriaren helburu nagusia lege diskriminatzaileak gaitzesteko nazio mailako protesta bat antolatzea zen. 1960ko martxoaren 21ean, talde bat Sharpevillen bildu zen, Vereenigingetik gertu dagoen herri batean, beltzek paseak eramateko exijentziaren aurka protesta egiteko. Manifestarien kopurua zehatz-mehatz ezagutzen ez bada ere, poliziak jendetzaren aurka tiro egin zuen 69 pertsona hil eta 186 zaurituz. Biktima guztiak beltzak ziren, eta, gehienak, bizkarretik tirokatuak izan ziren. Jarraian, ANC eta ACP legez kanpo utzi zituzten.

Gertaera horrek esanahi handia izan zuen, protesta baketsua indarkeriazkoa bihurti baitzen, nahiz eta, militarki, legez kanpoko alderdi politikoak ez ziren mehatxu handia gobernuarentzat egitura armaturik ez zutelako, Mozambiken edo Angolan Portugalgo gobernu kolonialaren aurka gertatzen zen bezala.

Protestek hainbesteraino segitu zuten, ezen Hendrik Frensch Verwoerd lehen ministroak larrialdi egoera ezarri zuen 1963an agindu judizialik gabeko pertsonak atxilotzea ahalbidetuz. 18.000 manifestari baino gehiago atxilotu zituzten, ANCko eta ACPko buruzagi gehienak barne. Alderdi horien atal armatuaren bitartez, protestek sabotaje forma hartu zuten aurrerantzean. 1963ko uztailean, hainbat agintari politiko atxilotu zituzten, horien artean Nelson Mandela. 1964ko ekainean, Rivoniako Prozesuan, Mandelak eta beste zazpi disidente politikok traizioa egin eta biziarteko kartzela-zigorra jaso zuten.

Epaiketa horretan, Mandelak egindako adierazpena gogoangarria izan zen: «Zurien menderatzearen eta beltzen menderatzearen aurka borrokatu naiz. Demokrazia ideala eta gizarte askea nahi izan dut, non pertsona guztiak harmonian eta aukera berekin biziko diren. Ideal horrekin bizi, eta lortu nahi dut. Baina beharrezkoa balitz, hiltzeko prest nagoen ideala ere izango litzateke».

Epaiketa Nazio Batuetan kondenatu zuten, eta elementu oso garrantzitsua izan zen Hegoafrikako erregimen arrazistaren aurkako zigorrak ezartzeko. Jazarritako gizonen alderdiekin eta haien buruzagiekin espetxean, Hegoafrika bere historiako aro uherrenean sartu zen nazioarteko komunitatearekin. apartheidaren aplikazioa areagotu egin zen; Verwoerd lehen ministroa hil zuten, baina B.J. Vorsterrek eta P.W. Bothak lehengo politikei eutsi zieten.

Kontzientzia Beltzaren Mugimendua eta Sowetoko istiluak

Sakontzeko, irakurri: «Sowetoko altxaldia»

1970eko hamarkadan, apartheidaren aurkako erresistentzia areagotu egin zen. Hasieran, greben bidez joan zen, eta, geroago, Steve Bikok zuzendutako ikasleen bidez. Biko, medikuntzako ikaslea, Kontzientzia Beltzaren Mugimenduaren atzean zegoen indar nagusia izan zen, beltzen askapenaren, arrazaren harrotasunaren eta indarkeriarik gabeko oposizioaren alde egiten zuena.

1974an, gobernuak lege bat eman zuen afrikaans hizkuntza eskola guztietan erabiltzea behartzen zuena, beltzenak barne. Neurri hori ez zen oso gogokoa izan, zapalkuntza zuriaren hizkuntzatzat hartzen baitzen. 1976ko apirilaren 30ean, Sowetoko eskolak auzi-iheslari deklaratu ziren. 1976ko ekainaren 16an, ikasleek indarkeriaz amaitu zen martxa bat antolatu zuten. Martxa horretan, 566 haur hil ziren poliziaren tiroen ondorioz, manifestariek jaurtitzen zituzten harriei balekin erantzun baitzieten. Gertakari horrek Hegoafrika osora zabalduko zen indarkeria-oldea hasi zuen.

1977ko irailean, Steve Biko atxilotu zuten. Jasan zituen torturak hain basatiak izan ziren, ezen atxilotu eta hiru egunera hil baitzen. Epaile batek errudunik ez zegoela ebatzi zuen, baina Hegoafrikako Mediku Elkarteak adierazi zuen jasotako laidoen eta arreta medikorik ezaren ondorioz hil zela. Istilu horien ondoren, Hegoafrika erabat aldatu zen. Gazte beltzen belaunaldi berri bat borrokarako prest zegoen askapena hezkuntza baino lehen lelopean.

Oposizio zuria

Hegoafrikako afrikaner jatorriko zuri gehienak apartheidari eustearekin ados zeuden bazen ere, bazegoen horren aurkako gutxiengo bat, jatorri britainiarreko zurien artean, nagusiki. Apartheidaren aurkako talde politiko zuria Alderdi Progresistaren inguruan zentratzen zen Helen Suzman buru zuela; gero, 1977tik, Alderdi Progresista Federalari atxiki zitzaion. Apartheidaren aurkako beste talde zuri batzuk ziren: Black Sash kolektibo zibila eta United Democratic Front, arraza anitzeko alderdi politikoa.

Nazioarteko isolamendua

Gatazka armatuak

1960an, Sharpevilleko sarraskiaren ondoren, Verwoerdek erreferendum bat egin zuen herri zuriari galdetuz Erresuma Batuarekin bat egitearen alde edo aurka zegoen. % 52k aurka bozkatu zuten. Hegoafrikak independentzia lortu zuen Erresuma Batutik, baina Nazioen Mankomunitatean jarraitu zuen. Erakunde horretan jarraitzea gero eta zailagoa egin zen, Afrikako eta Asiako estatuek Hegoafrika kanporatzeko presioa areagotu baitzuten. Azkenean, 1961eko maiatzaren 31n erretiratu zen Mankomunitatetik, eta, orduan, errepublika independente gisa izendatu zuten beren burua.

Hurrengo urtean, Hegoafrikako mugako gerra hasi zen (poliziarekin lehenik eta Hegoafrikako Defentsa Indarrekin ondoren) SWAPOren aurka, Namibiako gerrilla independentista. SWAPOk Zambiatik jotzen zuen, eta, 1975etik aurrera, Angolatik. Hegoafrikako Armada eremuko boteretsuena zen, eta kontinenteko edozein herrialderi gailendu ahal zitzaion. Hori dela eta, SWAPOri laguntza ematen zioten bi nazioak behin eta berriz inbaditzea erabaki zuen. Hala ere, SESBek bidalitako laguntza masiboak, Kubak eta neurri txikiagoan Etiopiak hegoafrikarren aurrerapena geldiarazi zuten, eta kontinenteko gerrarik luzeenetako bat hasi zen, Angolako Gerra Zibilarekin oso lotuta.

Aldi berean, Hegoafrikako gobernuak RENAMO talde matxinoa finantzatu zuen 1975ean ezarritako Mozambikeko gobernu sozialista boteretik kentzeko, eta, horrela, gerra zibila sustatu zuen nazio horretan, bere gobernua apartheidaren aurkakoa zela iritzita.

Nazioarteko laguntzaren bila

Apartheidaren erregimenaren aurkako zigorrak gorabehera, arraza beltzeko buruzagiek gobernatutako Afrikako herrialde askok Hegoafrikako laguntza finantzarioa eta teknologikoa onartu zuten; areago, Hegoafrikako diruan oinarritutako azpiegitura-proiektu ekonomikoak egitea onartu zuten: hori zen Malawi eta Botswanaren kasua, eta, hala ere, ez zuten atzera egin apartheidaren kontrako gaitzespenetan. Hegoafrikarekin merkataritza eta finantza harremanak mantentzea apurka-apurka onartu zuten beste herrialde batzuk Ghana, Gabon, Liberia, Madagaskar, Zaire eta Boli Kosta izan ziren, nahiz eta horietako batek ere ez zituen apartheidari egindako kritika ofizialak bertan behera utzi.

Errejimen kapitalistak ez zuen begi onez ikusten Mozambikeko gobernu komunista, eta are gutxiago haren ekintzak. Gerra Hotzak eta Pretoriak erakutsitako antikomunismoak Hegoafrika, horrenbestez, Estatu Batuen aliatu ona bihurtu zuten Dominoaren Teoria geldiarazteko. Mendebaldeko gobernuek, bereziki Estatu Batuek, Hegoafrikako gobernua babestu zuten armak eta dirua erabiliz Afrika hegoaldeko komunismoaren aurkako gerran, eta nahiago izan zuten apartheidaren aurkako salaketak alde batera utzi. Horrela, Estatu Batuen eta NATOren protestak ez ziren esanguratsuak izan, 1977an, Hegoafrikako erregimenak bere programa nuklearra hasi zuenean (Libia edo Irak saiatu zirenekoekin oso kontrajarriak), ezta, hipotetikoki, bere lehen bonba atomikoa 1979an leherrarazi zuenean ere. Hegoafrikako erregimena Israelen ezarpena onartu zuen lehenetarikoa izan zen 1948ko maiatzean, Hegoafrikako gobernuak berehala onartu zuen, eta harremanak oso biziak izan ziren, Israel aliatu gorena eta bazkide estrategikoa izanik. 1970eko hamarkadaren hasieran, eta hogei urtez, Israel izan zen Hegoafrikako segurtasun gaietan hornitzaile militar eta aholkulari nagusia, 10.000 milioi dolarreko aldebiko trukearekin.

Bere isolamendu handia zela eta, Hegoafrikak nazioarteko isolamendu antzeko egoeran zeuden herrialdeekin aliantzak bilatu behar izan zituen; beraz, 1970eko hamarkadan eta 1980ko hamarkadan, aliatu berriak Brasil, Txile eta Israel izan zituen: lehen bi herrialdeak diktadura militarrek gobernatzen zituzten eta, Israelen kasuan, kanpo politikengatik (arabiarrek ez zuten onartu) nazioarteko kontzertuan baztertuta zeuden zituzten; Santiago-Brasilia-Jerusalem-Pretoria kokapen geografikoagatik, triangelua deitua izatera iritsi zen. Hala ere, Txileren eta Brasilen ahultasun ekonomikoak eta Israelek Ekialde Hurbilean zuen egoera zailak eragin zuten aliantza hori guztiz baliagarria ez izatea Hegoafrikarentzat, harekin ezin baitzen ordezkatu AEBetako eta Erresuma Batuko finantza- eta merkataritza-laguntza erabakigarria. Hala ere, Txileren eta Brasilen botoak ezinbestekoak ziren NBEn, bereziki kontuan hartuta Txileko eta Brasilgo diplomaziak trebeak zirela NBEren Batzar Nagusian zigorrak saihesten. Hori dela eta, Brasilgo diktadura militarrak 21 urte iraun zuen arazo handirik gabe, eta Txileko diktadura militarrak, berriz, 17 urte brasildarren antzeko baldintzetan. Txiletarrek eta brasildarrek aldebakarreko zigorrak hartzen zituzten gobernuak, baina horiek ez zuten inolako pisurik nazioarteko erakundeetan gaitzesteko, non txiletarrek eta brasildarrek, lehen adierazi den bezala, diplomazia ona zuten, eta horrek aukera ematen zien arerioen asmoak baliogabetzeko.

Isolamenduaren jarraipena

Apartheid politikak Hegoafrika nazioarteko mailan isolatzea bultzatu zuen, denborarekin areagotuz joan zena, eta horrek eragin handia izan zuen herrialdearen ekonomian eta egonkortasunean. Namibiako gerra ez zen amaitzen, ezta irabazi ere, eta herrialdeko finantza gehienak kontsumitzen zituen; izan ere, Hegoafrikak giza eta material baliabide handiak inbertitu zituen bertan, eta, 1987an, Cuito Cuanavaleko gudua egin zuen namibiarren lurrean (Saharaz hegoaldeko Afrikako historiako gudurik handiena) Angolako eta Kubako tropen aurka. Europako nazio askok, baita Kanadak eta Australiak ere, pixkanaka-pixkanaka debekatu egin zieten konpainiei herrialdearekin negozioak egitea, eta nazioarteko txapelketetan parte hartzea galarazten zitzaien Hegoafrikako kirol-taldeei ere, Hegoafrikako gobernuak arraza-talde desberdinetako pertsonek osatutako kirol-zerrendak debekatzen zituen bitartean: zurientzako taldeak, koloredunentzako taldeak edo beltzentzako taldeak mantentzen ziren edozein kiroletako selekzio nazional bakoitzerako.

Apartheidaren ondorioz, 1964tik Nazioarteko Olinpiar Batzordeak galarazi egin zien Hegoafrikako talde segregatuei Joko Olinpikoetan parte hartzea, eta Hegoafrika aldendu egin zen mugimendu olinpikotik. Jarrera bera hartu zuen FIFAk, 1963an Hegoafrika bere baitatik kanporatuz; 1970ean Hegoafrika Davis Tenis Kopatik kanpo utzi zuten zurientzat bakarrik taldeak aurkezteagatik. International Rugby Board gaur egun World Rugby erakundeak Hegoafrika afiliatu bezala mantendu zuen apartheidaren garai osoan, hegoafrikar errugbiaren maila (eta ospe handia) bikainaren ondorioz, baina hegoafrikar taldeen nazioarteko birak (edo atzerriko taldeen bisitak Hegoafrikara) beti protesta politiko eta diplomatikoz inguratuta egon ziren. Giro negatibo horren ondorioz, Hegoafrikako errugbi selekzioak ez zuen nazioarteko partidarik jokatu 1981etik (Zeelanda Berriko All Blacks selekzioari egindako bisita batean) 1994ra arte. 1962tik ofizialki jokatzen zen 1 Formulako Hegoafrikako Sari Nagusia 1985ean korritu zen azkenekoz, Frantziako taldeek (Ligier eta Renault) lasterketa boikotatu zutenean Frantziako gobernuaren presioen ondorioz. FIAk geroago iragarri zuen: Federazioak eta FISAk babestutako txapelketarik ez zela berriro lehiatuko Hegoafrikan, apartheidaren ondorioz. Automobilismoaren kategoriarik gorena 1992an eta 1993an itzuli zen.

1980ko hamarkadaren hasieran, Estatu Batuen eta Erresuma Batuaren babes politiko eta ekonomikoa mantentzea ahalbidetuko zuten elementu bezala, Hegoafrikak konfiantza zuen bere aberastasunean, balio handiko lehengaiak baitzituen (urrea eta platinoa), baita bere antikomunismoa ere; Gobernuaren ustez, elementu horiek jasan lezakete apartheida Hegoafrikako erregimenak Gerra Hotzean Sobietar Batasuneko afrikar aliatuen aurka borrokatzearen truke, baina politika hori eustea gero eta zailagoa bihurtu zen urteak igaro ahala, eta Hegoafrikako gobernuak ez zuen bere politika arrazista aldatzeko seinalerik ematen.

Desmond Tutu artzapezpiku anglikanoa 1984ko abenduan Bakearen Nobel Saridun izendatzeak zigor handiagoak eragin zizkion Hegoafrikari Britainia Handiko eta Ameriketako Estatu Batuetako iritzi publikoaren artean, bertako gobernuek gero eta zailago ikusten baitzuten Hegoafrikaren tolerantzia justifikatzea gotorleku antikomunista zelako soilik. Horrek AEBko gobernuak behartu zituen. AEBek eta Erresuma Batuak Hegoafrika presionatu zuten apartheidaren aurkako aldaketa politiko garrantzitsuak hasteko, baina arrakasta handirik lortu gabe. Europako Ekonomia Erkidegoak ere ez zuen apartheiderako kondena ezkutatzen, tradizionalki Mankomunitateari lotutako herrialdeak bezala, hala nola Kanada, Zeelanda Berria edo Australia.

Olinpiar Jokoetatik kanporatzea

Bartzelona 1992 Olinpiar Jokoetan berriz onartu ondoren Hegoafrikak erabilitako Bandera

Apartheid politika zela eta, NOBek Hegoafrika Joko Olinpikoetatik kanpo uztea erabaki zuen, herrialdean bizi ziren arraza beltzeko biztanleak (tartean kirolariak) diskriminatzen zituen legea ezabatu arte. Arau olinpikoen arabera, NOBek debekatu egiten du herrialde bateko sektore bakar batek (arrazakeria eta emakumeen bazterketa dela eta) parte hartzea Joko Olinpikoetan. Eta Hegoafrikan beltzekiko arrazakeria zegoenez, Hegoafrikako gobernua alferrik saiatu zen NOB konbentzitzen Joko Olinpikoetan parte hartzeko baimena lortzen apartheida ezabatu gabe; Hegoafrikak lege hori ezabatu izan balu bakarrik onartuko ziokeen parte hartzea NOBek.

Udako Joko Olinpikoetatik kanpo

Hegoafrikak Londres 1908ko Udako Olinpiar Jokoetan parte hartu zuen lehen aldiz, eta parte hartzen segitu zuen Erroma 1960 arte, jarraian. Hala ere, 1964an, Tokion, arrazakeria politika aldatu arte, parte hartzea debekatu zioten, apartheid politika zela kausa.

Hegoafrikako bandera

1990ean

Hegoafrikak apartheida ezabatu zuenean, 1992ko Bartzelonako Udako Olinpiar Jokoetan berriro parte hartzeko baimena eman zitzaion, baina ezin izan zuen bere bandera erabili, eta bandera berezi bat erabili behar izan zuen edizio horretarako. Ondoren, Atlanta 1996an, berriro erabili ahal izan zuen bere bandera.

Neguko Olinpiar Jokoetatik kanpo

Hegoafrikak, Neguko Olinpiar Jokoetan, lehen aldiz parte hartu zuen Squaw Valleyn 1960an. Baina bere politika arrazistaren ondorioz, hurrengo edizioetan parte hartzea ukatu zitzaion.

1990ean, apartheidaren legea indargabetu zenean, Hegoafrikak berriro hartuko zuen parte Neguko Olinpiar Jokoetan Lillehammer 1994ko edizioan, Albertville 1992ra sailkatu ez zelako.

Apartheidaren abolizioa

Barruko krisia

Populazio-erregistroaren ziurtagiria: apartheidaren identifikazio-agiri horretan, jabea zein arrazatakoa ziurtatzen zen.

1993ra arte, Hegoafrika zen gutxiengo zuri batek gobernatzen zuen Afrika beltzeko herrialde bakarra. Baina afrikanerren sektore askotan, erreformak beharrezkoak ikusten ziren, nahiz eta pribilegioen galera ekarri. Hegoafrikako ekonomiaren oinarri nagusiak urrearen, platinoaren eta diamanteen ekoizpena ziren, baina nazioarteko merkataritza ia geldirik zegoen beste esportazio mota baterako. Hazkunde ekonomikoa gelditu egin zen herrialdeko lehengaien prezioa (urrea) jaitsi zelako munduko merkatuetan, eta horrek atzeraldi ekonomikoa eragin zuen 1980ko hamarkadaren erdialdean.

Apartheidak debekatu egiten zuen, halaber, milioika hegoafrikar beltz ekonomia nazionalean sartzea eskulan merke gisa baino gehiago, ondorioz, Hegoafrikako enpresei barne-merkatu potentzial handi bat kenduz. Langile kalifikatuen urritasunak industriaren hedapena ere geldiarazten zuen, hezkuntza espezializaturako sarbidea hegoafrikar zuriei bakarrik baimentzen baitzitzaien. Aparatu militar-polizial errepresiboa mantentzeko beharrak zurien eskulana kontsumitzen zuen, apartheidaren ondorioz kargu guztiak betetzen baitzituzten administrazio publikoan eta indar armatuetan.

Hala, Hegoafrikako banderako aire-konpainiak aireportu eta terminal hutsak erakutsiz egin zuen kanpaina, honako eslogan honekin:

«

Erreformarik gabe, Hegoafrika ez da inora joango.

»

Hegoafrikako demografiak ere erakusten zuen apartheidaren iraunkortasunik eza epe luzera; izan ere, arreta medikoen hobekuntzak, marjinazioa eta diskriminazioa gorabehera, biztanleria beltzaren hazkunde demografiko iraunkorra ahalbidetu zuen, zuriena baino handiagoa baitzen. Izan ere, 1985 inguruan, zuriak Hegoafrikako biztanleriaren % 15 baino gutxiago ziren, eta, 1948an, berriz, herrialdeko biztanleen % 21. Praktikan, gero eta zailagoa zen hain urria zen gutxiengo batek bere nagusitasun politiko eta ekonomikoa gehiengoei indarrez inposatzea, are zailagoa irizpide arrazista argietan oinarrituta. Ordurako, Estatu Batuek eta Erresuma Batuak, baldintzarik gabe, gotorleku antikomunistari ematen zioten babesa urria zen munduko iritzi publikoaren presioaren ondorioz, bere burua arrazista argi eta garbi aldarrikatzen zuen munduko estatu bakarraren aurkakoa garbia baitzen; NBEak zigor ekonomikoak ezarri zituen, eta nazio batzuek ere Hegoafrikan erabateko desinbertsioa egitea eskatzen zuten. Hegoafrikako txanpona, randa, hain maila baxura iritsi zenez, gobernuak larrialdi egoera ezarri behar izan zuen 1985ean, eta bost urtez iraun zuen.

1984an, Pieter Willem Botha presidenteak politika batzuk abiarazi zituen beltzen artean nahigabea areagotu ez zedin. Politika horien bidez, zuriak ez zirenek, hala nola indostanoek, mulatoek eta asiarrek, beren etxebizitzak zurien eremu batzuetan ezarri zituzten; arraza arteko ezkontzen debekua deuseztatu, eta arraza anitzeko elkartze politikoak onartu zuten, baina beltzei askatasun handiagoa emateari uko egin zieten. Apartheidaren politikak gero eta eztabaida eta oposizio gehiago sortzen zituen nazioarteko komunitatean; Hegoafrikan, berriz, hainbat buruzagi zurik serioski onartzen zuten (berehalako krisi sozial eta ekonomiko baten aurrean eta ia planeta osoaren gaitzespenarekin) apartheidak ezin izango zuela urte askoz gehiago iraun.

Aldaketak mundu mailan

1985etik Mikhail Gorbatxoven gidaritzapean, Sobietar Batasunean perestroika' eta glasnost berrikuntzen hasierak eragin zuen, pixkanaka, gobernu sobietarra SESBeko barne arazoetan kontzentratzea eta mundu osoko gobernu aliatuei finantzazioa kentzea. Afrika ez zen salbuespena izan, Sobietar Batasunak publikoki negoziatu baitzuen Estatu Batuekin Hegoafrikako mugako gerrari amaiera ematea (Hegoafrikak Namibiako lurraldean Angolaren aurka egindakoa). Horretarako, SESBek Angolari eta Kubari ematen zien laguntza ekonomikoa eta gerrakoa kendu zizkien, pixkanaka, eta bi herrialdeentzat gero eta bideraezinago bihurtu zuen borrokarekin jarraitzea. AEBek Hegoafrikari laguntza finantzarioa emateari utzi zion, eta horrek ondorio larriak ekarri zizkion Pretoriako gobernuari, Afrika hegoaldeko apartheid erregimenaren amaiera azkartuz.

SESBak ere laguntza finantzario eta militar gehiena kendu zion Mozambikeko erregimen aliatuari, Angolarekin egin zuen bezala barne baliabideak aurrezteko premia argudiatuz eta, horrela, AEBek Hegoafrikari emandako laguntzaren azken justifikazioa kenduz. 1987az geroztik sobietarrek Saharaz hegoaldeko Afrikan izan zuten eragina modu dramatikoan murriztean, Washingtongo gobernuak apartheidaren aurka erabakitasunez jardutea saihesteko aitzakiak desagertu ziren. Hori dela eta, AEBetako goi agintariek AEBek Hegoafrikako gobernua zigortzen zuten iritziak hasi ziren. Ordu arte, Ronald Reaganen AEBko erregimenak apartheidaren aurkako zentsura oro arbuiatzen zuen, eta Hegoafrikari arlo ekonomiko eta diplomatikoan laguntzeko beharra azpimarratzen zuen Saharaz hegoaldeko Afrikako mehatxu komunistari aurre egiteko, baina SESBen erretiratze politikoak AEBen balizko aitzakia guztiak ezabatu zituen. Izan ere, AEBen babes politiko, diplomatiko eta finantzarioaren galera kolpe latza izan zen Hegoafrikarentzat bere ekonomia kaltetuan.

1988an, Hegoafrikako mugako gerraren amaierarako bake-negoziazioak egin ziren, non bi aldeek gatazkaren amaiera adostu zuten SESBaren eta AEBen presioen ondoren. AEBek, ildo horretan, Hegoafrika, Angola eta Kubaren arteko azken akordioak egin zituen 1988ko abenduan gerrari amaiera emanez eta Namibiaren independentziarako oinarriak finkatuz, 1990aren hasieran gauzatuko zena NBEaren ikuskaritzapean.

Testuinguru horretan, 1989ko otsailean, P.W. Botha presidenteak apoplejia-eraso bat jasan zuen, eta Frederik de Klerk ministro kontserbadoreak ordezkatu zuen. Urte horretan zehar, Berlingo Harresia eta Ekialdeko Europako 1989ko Iraultzak erori zirenean, Varsoviako Ituna desegin zen, eta SESBen Saharaz hegoaldeko Afrikako erretiratze politiko-ekonomikoa bizkortu zen. Horrek guztiak ondorioak izan zituen Hegoafrikako politikan.

Frederik de Klerken politikak

De Klerk Nelson Mandelarekin, 1992an, Davoseko Munduko Ekonomia Foroan elkartu zen.

1989an Botharekin talka egin ondoren, De Klerkek, 1989ko irailaren 20an, Hegoafrikako presidente kargua hartzea lortu zuen. Ikusiz mundu mailako politikaren agertoki eraldatuak Hegoafrikan aldaketa politiko handiak egiteko presioa egiten zuela eta erregimen segregazionistak ezin izango zuela AEBen baldintzarik gabeko babesik izan, De Klerkek azkar utzi zituen jarrera kontserbadoreak nazioarteko egoeraren aurrean errealismo politiko baten izenean. 1989. urtearen amaieran, De Klerk negoziazioak hasi zituen beste politikari zuri batzuekin apartheidari amaiera emateko, gero eta zailagoa baitzen haren sostengu politiko eta militarra, eta, lehenik eta behin, azken 40 urteetan indarrean egondako legeria arrazista ezabatzeko lan egin zuen.

1990eko otsailaren 2an parlamentua irekitzeko egindako hitzaldian, Frederik de Klerkek iragarri zuen lege diskriminatzaileak ezabatzeko prozesu bat hasiko zela eta debekatutako alderdi politikoen aurkako debekua bertan behera utziko zuela, oposizio beltzeko alderdi nagusi eta garrantzitsuena barne, Afrikako Kongresu Nazionala (ANC izenaz ezagunagoa, African National Congress ingelesez), 30 urte lehenago legez kanpokotzat jo zutena; Botha presidente ohiak ezarritako larrialdi-egoeraren amaiera; heriotza-zigorraren luzamendu bat, eta Nelson Mandela buruzagi beltz espetxeratuaren askapena ere iragarri zuen, zeina kartzelatik askatu baitzuten bederatzi egun geroago, otsailaren 11n, ANCko beste 120 kiderekin batera.

ANCaren legeztatzeak eta Mandelaren askapenak ordura arte baztertutako biztanleria beltzaren parte-hartze politikoa azkartu zuten, eta, 1990 eta 1991 artean, apartheidaren oinarri zen lege-sistema desegin zen, modu antolatuan, 1948. urtetik arraza-segregazioa ezarri zuten eta biztanleria beltzari eskubide politikoak kendu zizkieten legeak pixkanaka indargabetuz. Hala ere, oposizio kontserbadore zuriak De Klerki aurpegiratzen zion ez zuela hautesleen berariazko agindurik (zuriak bakarrik izan zitezkeela hautesle ulertuta) erabaki horiek hartzeko eta, are gutxiago, ANCrekin edo beltzen beste talde politiko batzuekin elkarrizketa politikoa izateko. Horri erantzunez, gobernuak herri-galdeketa deitu zuen 1992ko martxorako (hau da, zuriek soilik bozkatuko zuten azken aldirako) apartheid amaierarako negoziazioen babesa edo arbuioa zehazteko; horrela egin zen 1992ko erreferenduma, eta 3,3 milioi zurik baino ez zuten boto-eskubiderik izan. Emaitzak adierazi zuenez, boto-emaileen % 68k gobernua babestu zuen, eta % 31k ezezkoaren alde egin zuen; beraz, F.W. De Klerken gobernuak aurrera egin zuen ANCrekin eta beltzen artean sortutako beste talde politiko batzuekin konstituzio berri bat eratzeko negoziazioetan.

Negoziazioak hilabetetan luzatu ziren, afrikaner etniako sektore kontserbadore eta liberalen artean tirabira larriak sortu baitziren ANCaren eta Inkatha alderdiaren (gehiengo zulu etnikoa) arteko lehia larri eta bortitzak agertzen ziren bitartean, baita De Klerk eta Mandelaren arteko borrokak ere herrialdearen etorkizuneko erregimen politikoaren inguruan; Mandelak zuriekiko mesede politikoren bat ematen zuten akordioak errefusatzen zituen bitartean (Parlamentuko eserleku finkoak edo Exekutiboko karguak), De Klerkek zalantzan jartzen zuen demokrazia ordezkatzailetik sortutako gehiengo beltzeko gobernu batek eraginkortasunez jardun zezakeenik.

Azkenik, 1993 amaitzean, alderdiek konstituzio-zirriborro bat adostu zuten, biztanleria osoari oinarrizko eskubideak ematen zizkiona, arraza edo etnia aldetik bereizketarik gabe, eta, horrela, apartheidaren azken aztarnak ondorio guztietarako ezabatzen zituen; hauteskunde berrietarako, saio data bat ere ezarri zuten presidentearentzat eta parlamentuarentzat: hauteskunde horiek 1994ko apirilaren 27tik 29ra bitartean izango ziren, eta, data horretan, adin nagusiko beltzek botoa emateko eskubidea erabili zuten lehen aldiz herrialdearen historian, boto-emaile bat boto bat printzipioarekin baldintza berdinak izanik, eta ANC garaile handia izan zen, praktikan apartheida ezabatuz, ANCko buru Nelson Mandela hautatu baitzuten herrialdeko presidente.

Terminoaren beste adiera batzuk

Hedaduraz, nazio baten testuinguruan, apartheid esaten zaio edozein motatako gizarte-bereizketari, zeinaren bidez biztanleriaren sektore batek eskubide osoak dituen eta beste sektore batek marjinaltasun-estatus batera baztertzen den.

Herrialdeko herritar gehienek askatasun eta eskubideak murriztuta dituzten bitartean, gutxiengo pribilegiatu batek eta atzerritarrek mugarik gabe eskura ditzakete edozein zuzenbide-estatutan diren aukera orokorrak.

Kasu horretan, apartheid kontzeptua honako honetan agertzen da: norbanako komunari debekatu egiten zaio atzerritarrentzat eta nazioaren goi-zuzendaritzarekin loturak dituen pertsona guztientzat soilik diren turismo- eta osasun-zentroak izateko eskubidea; lurralde nazionaletik libre irteteko eta sartzeko; telefonia mugikorra, Interneterako sarbidea eta pentsamenduaren adierazpen-askatasuna bezalako komunikabideak edukitzeko, eta enpleguetara iristeko murrizketak, haientzat eskatzen den gaitasun fisiko eta intelektuala izanik ere, erakunde politiko-ideologikoetako kide izateko betebeharra lehenesten da.

Rhodesiako kasua

1965ean, Rhodesia eta Nyassalandiako Federazioko kide izan ondoren, gobernatzen zuen gutxiengo zuriaren beldurrez, Hego Rhodesiako koloniak bere independentzia aldarrikatu zuen aldebakarrez (britainiar gobernuak eta Mankomunitateak onartu gabe) 1965eko azaroaren 11n Ian Smith lehen ministroaren eskutik eta Hegoafrikan ezarritako arraza-bereizketako erregimenaren oso antzekoa ezarriz (horregatik mini-apartheid izenaz ezagutzen da), nahiz eta mutur berera iritsi ez.

Horren ondorioz, herrialdeak nazioarteko isolamendua jasan zuen, eta eskualdean zituen ia aliatu bakarrak hegoafrikarrak eta portugaldarrak ziren, diru eta armaz hornitzen zituztenak. 1964an, herrialdean benetako gerra zibila piztu zen Rhodesiako gobernuaren eta Robert Mugaberen ZANLA edo Joshua Nkomoren ZAPU bezalako gerrilla taldeen artean. 1979an, erreferendum baten ondoren, pixkanaka, arraza anitzeko erregimen bat ezartzen hasi zen Abel Muzorewa buru zela, eta hura gerrillarekin eta britainiarrekin negoziatzen hasi zen.

Azkenik, hauteskunde batzuen ondoren, Robert Mugabek herrialdearen boterea eskuratu zuen 1980ko apirilaren 18an, Zimbabweren independentzia nazioarteko aintzatespenarekin aldarrikatuz eta ordu arte herrialdean indarrean egon zen apartheid erregimena kitatutzat emanez.

Filmografia

Filmok Hegoafrikako eguneroko bizitza edo historia erakusten dute:

• Cry Freedom, Donald Woods apartheidaren aurkako kazetariaren istorioan oinarritua, Steve Biko ekintzaile hegoafrikarraren istorioa kontatzen duena
• Catch a Fire, Patrick Chamussoren (Afrikako Kongresu Nazionaleko kide ohia) benetako istorioan oinarritua.
• The Gods Must Be Crazy seriea, batez ere bigarren zatian.
• In My Country (1993)
• Goodbye Bafana, Nelson Mandelaren kartzelari zuri baten oroitzapenetan oinarritua.
• The Color of Friendship
• Blood Diamond: Sierra Leonako gerra zibilean jardun zuten 32. Afrikaner batailoiko mertzenarioak aipatzen ditu.
• Sarafina
• Wilby Conspiracy
• Adolf Hitlerren berpiztea (2009)
• Invictus (2009)
• District 9
• Estazio zuri idor bat
• Lethal Weapon 2 (1989), Hegoafrikako gobernuko agente zuriek parte hartzen duten droga-trafikoko sare bat erakutsiz.
• Red Dust 2004
• The Power of One, 1992, Bryce Courtenayren izen bereko eleberrian oinarritua
• The Bang Bang Club (zuzendaria: Steven Silver) 2010
• Kangamba (zuzendaria: Rogelio Paris) Habana 2008. Angolako gerra erakusten du, FAPLAk, SWAPOk eta Kubako tropek UNITAren eta Hegoafrikako Indar Armatuen aurka egindakoa.
• The World Unseen (zuzendaria: Shamim Sarif) 2007. Filma 1950eko hamarkadan girotuta dago, Lurmutur Hirian (Hegoafrika), apartheidaren hasieran.
• A World Apart, Chris Mengesen filma (1988). Joe Slovo eta Ruth Firsten bizitzan oinarritua, Shawn Slovo bere alabaren gidoiarekin.

Kronologia

• 1948an Daniel François Malan hautagaiak hauteskundeak irabazi zituen. Berehala hasi ziren eratzen apartheidaren sistema.
• 1949an, The Prohibition of Mixed Marriages Act ezkontza mistoak debekatzen zituen legea onartu zuten; urte berean, African National Congress (ANC) alderdia protestak eta grebak antolatzen hasi zen.
• 1950an Group Areas Act legeak zurien esku utzi zituen hiriko gunerik hoberenak, eta beltzak kanpoaldeko guneetara (townshipetara) bidali zituzten. Soweto (South Western Township) da gune horietako adibiderik ezagunena, Johannesburgen; The Immorality Act legeak kriminalizatzen zituen zurien eta beltzen arteko sexu-harremanak; The Population Registration Act dekretuak hiritarrak lau multzotan sailkatzen zituen: zuriak, indiarrak, beltzak eta koloredunak; "komunista" izateko susmagarria zen alderdi oro debekatzen zuen The Suppression of Communism Act legeak.
• 1953an The Reservation of Separate Amenities Act legeak galarazi zuen arraza ezberdineko jendeak leku publiko bera erabiltzea (iturriak, komunak etab.); The Bantu Education Act dekretua jende beltzaren hezkuntza maila murrizteko diseinatu zuten.
• 1956an The Mines and Work Act legeak lan arloan arrazaren araberako bereizketa ahalbidetzen zuen.
• 1958an The Promotion of Black Self-Government Act dekretuaren bidez, beltzentzako eremu independenteak (homelands) sortzen hasi ziren. Haatik, Hegoafrikako Gobernuak eragin handia zeukan lurralde horietan.
• 1960an, Sharpvilleko Sarraskian poliziak 69 manifestari beltz hil zituen.
• 1964an Nelson Mandela mugarik gabeko kartzelaldian jarri zuten, beste ekintzaile batzuekin batera.
• 1966an Hendrik F. Verwoerd presidente zuria hil zuten.

Esparru publiko hori zuriek erabiltzeko soilik zen.

• 1971an Black Homeland Citizenship Act legearen arabera, homelandetan bizi zirenek ez zuten aurrerantzean Hegoafrikako hiritartasuna izanen eta, horrela, are eskubide gehiago galdu zituzten.
• 1973an Nazio Batuen Erakundearen Biltzar Orokorrak Apartheid krimena zigortzeko eta ezabatzeko nazioarteko akordioa erdietsi zuen.
• 1974an The Afrikaans Medium Decree dekretuak afrikaansak eta ingelesak eskoletan izan behar zuten estatusa arautu zuen, erdia eta erdia emanez, Lehenengo Hezkuntzako azken urtetik aurrera.
• 1976an istilu larriak gertatu ziren Soweton, ia 600 ikasle hil baitzituen poliziak.
• 1977an Steve Biko ikasleen buruzagia eta ekintzailea hil zen, poliziak atxilotu eta torturatu ondoren.
• 1978an (eta 1983an) NBEak World Conference Against Racism egin zuen, arrazismoaren aurkako munduko biltzarra.
• 1985-88: Pieter Botharen agindu zorigaiztokoan herrialdeak garairik bortitzena nozitu zuen. 1984an Desmond Tutu apezpikuari Bakearen Nobel Saria eman zioten, egoeraren aurka egindako lanagatik. 1985an salbuespen-egoera ezarri zuten eta, horren ondorioz, milaka herritar preso hartu eta torturatu zituzten.
• 1990an Frederik de Klerk presidente izan zen. Herrialdeak nazioarteko presio handiak jaso ondoren, erreformak egiteari ekin zion. Urte bereko otsailaren 11n, espetxean 27 urte igaro eta gero, Nelson Mandela kalera atera zen. Bestalde, Namibiak independentzia eskuratu zuen Hegoafrikatik.
• 1994an Nelson Mandelak erraz irabazi zituen hauteskundeak eta Hegoafrikako presidente bihurtu zen.

Ikus, gainera

• Arrazismo
• Bantustana
• Hegoafrikako historia

Kanpo estekak

• (Ingelesez)Apartheid Museum (Johannesburg)
• (Ingelesez)"The Truth and Reconciliation Commission"

• Datuak: Q11409
• Multimedia: Apartheid / Q11409