Valladolid[1] Espainiako ipar-mendebaldean dagoen hiria da, 13. populatuena dena. Halaber, Gaztela eta Leon autonomia erkidegoko hiriburua eta udalerririk populatuena eta izen bereko probintziako hiriburua da.

Valladolid
Valladolid
Espainiako udalerria
Administrazioa
Estatu burujabe Espainia
Autonomia Gaztela eta Leon
ProbintziaValladolideko probintzia
AlkateaJesús Julio Carnero (en) Itzuli
Izen ofizialaValladolid
Jatorrizko izenaValladolid
Posta kodea47001–47016
INEk ezarritako kodea47186
HerriburuaValladolid city (en) Itzuli
Geografia
Koordenatuak41°39′07″N 4°43′43″W / 41.651981°N 4.728561°W / 41.651981; -4.728561
Map
Azalera197.91 km²
Altuera698 m
MugakideakZaratán, Villanubla, Fuensaldaña, Cigales, Santovenia de Pisuerga, Cabezón de Pisuerga, Castronuevo de Esgueva, Renedo de Esgueva, La Cistérniga, Laguna de Duero, Boecillo, Viana de Cega, Villanueva de Duero, Simancas, Arroyo de la Encomienda, Peñaflor de Hornija, Medina de Rioseco, La Mudarra, Valdenebro de los Valles, Villalba de los Alcores, Mucientes, Robladillo, Torrelobatón eta Ciguñuela
Demografia
Biztanleria297.459 (2023)
1.820 (2022)
alt_left 158.353 (%53,2) (%47,1) 140.059 alt_right
Dentsitatea1.503 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera1072
Telefono aurrizkia983
Ordu eremuaUTC+01:00
Hiri senidetuakFlorentzia, Lecce, Morelia, Ahmedabad, Guadalajara, Lille, Lovetx eta Orlando
MatrikulaVA
valladolid.es

Historikoki garrantzia handia eduki zuen Valladolidek XV., XVI. eta XVII. mendeetan, azken haren hasierako urteetan Espainiako Inperioaren hiriburua izatera iritsi zelarik. Horren guztiaren lekuko dira hiriko Ondare Zibil eta Erlijiosoa, baita bertan jaio edota hil ziren hainbat sona handiko pertsona.

2009ko urtarrilaren 1eko erroldaren arabera 317.864 biztanle zituen hiriak, eta 2015ean jaitsi zen populazioa 303.905 biztanlera. 197.5 km²-ko azalera du. Metropoli esparrua 23 udalerrik osatzen dute, guztira 414.281 biztanlerekin (2013).

Auzo nagusiak aldatu

  • San Pedro Regalado: 34.461 biztanle (2008).
  • La Rondilla: 34.370.
  • Las Delicias: 30.451.
  • Parquesol: 26.368.
  • Pajarillos: 22.903.
  • La Victoria: 17.548.
  • Huerta del Rey: 16.112.
  • La Circular: 11.379.
  • Covaresa: 8.774.
  • La Pilarica: 7.886.

Historia aldatu

Inguru naturala aldatu

Dueroko ibaiadarra den Pisuerga ibaiak hiria zeharkatzen du, bertan "Las Moreras" hondartz artifiziala daukala. Halaber, bi ubide artifizial ditu, Canal de Castilla (XVIII eta XIX. mendeen artean egindakoa) eta Canal del Duero izenekoak.

Orografiari dagokionez, hiriburutik gertu muino kateak zabaltzen dira, ezagunena Cerro San Cristóbal (843 m) izenekoa delarik, Iberiar goi-lautadaren barruan beti ere. Hiria 700 metro inguruko altueran dago kokatuta.

Klima aldatu

Klima mediterraneo eta kontinental artekoak eragiten du hirian, lehorra eta muturrekoa orokorrean, negu hotz eta uda beroekin.

      Datu klimatikoak (Valladolid)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 17.0 23.6 24.6 29.2 33.0 37.0 39.4 38.6 37.6 29.0 23.2 19.8 '
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 7.4 10.3 13.4 14.8 18.7 23.9 28.5 28.2 24.2 17.6 11.8 8.1 17.2
Batez besteko tenperatura (ºC) 3.1 5.1 7.2 8.7 12.3 16.6 20.1 20.1 17.0 11.8 6.9 4.2 11.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) -1.2 -0.1 1.0 2.6 5.8 9.2 11.7 12.0 9.8 6.0 2.1 0.2 4.9
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) −18.8 −16.0 −12.4 −6.5 -5.4 -0.5 2.4 2.4 -0.4 -5.6 -9.2 −12.6 '
Pilatutako prezipitazioa (mm) 42 33 23 48 54 35 19 19 30 45 48 55 455
Prezipitazio egunak (≥ 1.0 mm) 7 6 5 8 9 5 3 3 4 7 7 8 71
Eguzki orduak 120 155 203 220 264 313 361 340 245 196 136 98 2645
Hezetasuna (%) 86 76 66 66 65 58 49 51 58 72 81 87 68
Iturria: [2]

Ekonomia aldatu

Merkataritza eta industria dira nagusi azken hamarkadetan, automobilgintza eta metalurgia besteak beste. 2013an 10 enpresa nagusiak "Renault-España", "Michelín", "Iveco", "El Árbol", "Aquagest", "Lauki" (Lactalis), "Begar", "ACOR", "Grupo Norte" eta "Queserías Entrepinares" izan ziren.

Demografia aldatu

Biztanleriaren bilakaera
1900 1920 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2009 2015
70.951 75.687 108.902 119.499 150.959 233.974 320.293 330.700 316.580 317.864 303.905

Kultura aldatu

Monumentuak aldatu

  • San Pablo eliza: Aurrealde gotiko ikusgarria duena eta izen bereko enparantzan dagoena.
  • Palacio Pimentel jauregia, Pizkunde garaikoa: Bertan jaio zen Filpe II.a erregea. San Pablo enparantzan dago kokatuta, elizaren ondoan.
  • Palacio Villena jauregia: Aurrekoaren ondoan eta garai berekoa, bertan dago Eskultura Museo Nazionala.
  • Palacio Real jauregia: Beste bien zonalde berean kokatua. Bertan bizi izan ziren Karlos I.a, Filipe II.a, Filipe III.a eta Napoleon Bonaparte, eta bertan Filipe IV.a jaio zen. San Pablo enparantzan dauden beste monumentuekin batera "Reales Sitios" osatzen ditu.
  • Valladolideko katedrala: Garai desberdinetako osagaiekin.
  • Santa Maria La Antigua eliza gotikoa: Dorre erromanikoarekin. Kaetdralaren ingurunean dago kokatuta.
  • Valladolideko Unibertsitatearen aurrealdea: XVIII. mendekoa. Katedralaren ingurunean hau ere bai.
  • Magdalena Eliza (XVI. mendekoa): Colonen museo-etxearen ondoan kokatuta.
  • Agustindar Filipinarren Komentua: Neoklasiko estilokoa, bertan dago Museo Oriental delakoa. Campo Grande parkearen inguruan dago kokatuta.
  • Plaza Nagusia XVI. mendean egindakoa.

Museoak aldatu

Nabarmenenak Eskultura Museo Nazionala eta Ekialdeko Artearena (Museo Oriental) dira. Baina aipatzekoak dira halaber Cervantes, Zorrilla eta Colonen museo-etxeak.

Zinema jaialdia aldatu

Semana Internacional de Cine de Valladolid (SEMINCI) Valladoliden urtero urriaren bukaeran antolatzen duten zinema jaialdi entzutetsua da. 1956an abiatu zuten, izaera erlijiosoarekin. Teatro Calderón antzokia zinemaldiaren egoitza da eta "Urrezko Galburua" sari nagusia.

Aste Santua aldatu

 
Nuestra Señora de las Angustias (1561)

Valladolideko Aste Santua hiriko kultura ekitaldirik garrantzitsuena da, alde batetik XVI. eta XVII. mendeetako balio handiko tailu edo eskultura polikromatuengatik, Juan de Juni, Gregorio Fernández eta Francisco del Rincón-ek egindakoak, haietako asko Eskultura Museo Nazionalean daudenak urte osoan zehar. 1980ean izendatu zuten Nazioarteko Interes Turistikotzat. 20 kofradia prozesioan zeharkatzen dute hirigune historikoa, "Santa Vera Cruz", "Angustias", "La Piedad", "La Pasión" eta "Nuestro Padre Jesús Nazareno"-renak zaharrenak izanda. Balio artistikoaz gain, isiltasuna eta soiltasuna ekitaldi honen ezaugarri nagusiak dira.

Kirolak aldatu

Futbolean Real Valladolid hiriko talde nagusia da, hainbat denboralditan Espainiako Ligaren Lehen Mailan aritutakoa. Errugbian bestela Quesos Entrepinares eta El Salvador taldea oso azpimarratzekoak dira, izan ere lehenengoak 9 Liga eta 5 Kopa eta bigarrenak 8 Liga eta 7 Kopa eskuratu dituzte 2019 arte.

Azkenik, desagertutako taldeen artean Forum Valladolid CB saskibaloian eta Club Balonmano Valladolid eskubaloian nabarmentzekoak dira. Azken honek 2 Errege Kopa, ASOBAL Kopa 1 eta Europako Errekopa 1 eskuratu zituzten.

Osasungintza aldatu

Hiriko bi ospitale publiko nagusiak, biak ala biak SACYL zerbitzu autonomikoan sartuta, Hospital Clínico Universitario de Valladolid (777 ohe) eta Hospital Universitario Río Hortega (589 ohe). Azken honen ordez Nuevo Río Hortega eraiki zuten Las Delicias auzoan 2009an. Halaber, Valladolideko Unibertsitatean Erizaintza Eskola eta Medikuntza Fakultatea daude.

Hedabideak aldatu

"El Norte de Castilla" hiriko egunkaririk irakurriena da, 1854an sortua eta gaur egun "Vocento" taldekidea dena.

Argazkiak aldatu

Pertsonaia ezagunak aldatu

Hiri senidetuak aldatu

Valladolid ondorengo hiriekin senidetuta dago:

Erreferentziak aldatu

Kanpo estekak aldatu