Urtarrilaren 9

Urtarrilaren 9a gregoriotar egutegiaren urteko bederatzigarren eguna da. 356 egun falta dira urtea amaitzeko, 357 egun bisurteetan.

Jaiotzak Euskal Herrian Rubén Ruiz Ibarruri Jaiotza: Ezkerraldea, 1920 Heriotza: Srednyaya Akhtuba (en) , 1942ko Irailaren 3a Julian Gaiarre Jaiotza: Erronkaribar, 1844 Heriotza: Madril, 1890eko urtarrilaren 2a Manuel Sarabia Jaiotza: Abanto, 1957 Marcelino Olaetxea Jaiotza: Barakaldo, 1889 Heriotza: Valentzia, 1972ko Urriaren 21a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Richard Nixon Jaiotza: Yorba Linda (Kalifornia), 1913 Heriotza: Manhattan, 1994ko Apirilaren 22a Simone de Beauvoir Jaiotza: Parisko 6. barrutia eta Paris, 1908 Heriotza: Parisko 14. barrutia eta Paris, 1986ko Apirilaren 14a Karel Čapek Jaiotza: Malé Svatoňovice, 1890 Heriotza: Vinohrady (en) eta Praga, 1938ko Abenduaren 25a Joan Baez Jaiotza: Staten Island, 1941 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Urtarrilaren 9ko jaiotzak Sergei Parajanov • Hayim Nahman Bialik • Gennaro Gattuso • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Juan Antonio Jandiola Jaiotza: San Esteban Galdames, 1786ko Abuztuaren 29a Heriotza: Paris, 1830 Matías Maestro Jaiotza: Gasteiz, 1766ko otsailaren 22a Heriotza: Lima, 1835 Aita Mari Jaiotza: Zumaia, 1809ko martxoaren 18a Heriotza: Donostia, 1866 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Napoleon III.a Jaiotza: Paris, 1808ko Apirilaren 20a Heriotza: Chislehurst (en) , 1873 Paul Verlaine Jaiotza: Metz, 1844ko martxoaren 30a Heriotza: Paris, 1896 Viktor Emanuel II.a Italiakoa Jaiotza: Turin, 1820ko martxoaren 14a Heriotza: Erroma, 1878 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Urtarrilaren 9ko heriotzak Wilhelm Busch • Houston Stewart Chamberlain • Robin George Collingwood • Charles Simic • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Londresko metroaren ikurra 1863 - Londresko metroaren linea bat (irudian) zabaldu zen, munduko lehena. 1939 - Italiak Libia bere lurraldearen parte bilakatu zuen. 1908 - Simone de Beauvoir idazle, filosofo eta feminista frantziarra jaio zen (h. 1986). 1998 - ETAk Zarauzko PPko zinegotzi zen Jose Ignacio Iruretagoiena hil zuen bere autoan ipinitako lapa-lehergailu batekin. 2007 - Roberto Laiseka euskal txirrindulariak bizikleta uzten zuela iragarri zuen. + Gertaera gehiago... Egutegia << Urtarrila >> A Aa Az Og Os L I 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2023 Aurreko eta hurrengo urteetan 2020: Osteguna 2021: Larunbata 2022: Igandea 2024: Asteartea 2025: Osteguna 2026: Ostirala Izendegia Santutegia: Eulogio Kordobakoa, Adrian Canterburykoa, Julian eta Basilisa, Petri Yi Hoyong eta Agata Yi Sosa Seaska egutegia: Gontzal eta Julen.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1979 - ETAk Ciriaco Sanz Garcia goardia zibila hil zuen Laudion.
• 1980 - ETAk Sebastian Arroyo Gonzalez goardia zibil ohia hil zuen Altsasun.
• 1980 - Ana Tere Berrueta 19 urteko gaztea bortxatu eta erail zuten eskuin-muturreko indar parapolizialek Loiun. Handik aurrera hainbat bortxaketa egin zituzten Euskal Herrian, asko eskuin-muturreko taldeek erreibindikatuak. Ekintza hauek salatzeko, hilaren 17an greba orokorra burutu zen Oreretan, non bortxaketa ugari pairatu baitzituzten.
• 2009 -
  • Iñaki Goirizelaia izendatu zuten EHUko errektore berri.
  • Unai Sordo hautatu zuten Euskadiko Langile Komisioen idazkari nagusi.
• 2010 - Jose Ignacio Munilla izendatu zuten Donostiako apezpiku, Artzain Onaren katedralan egindako elizkizun jendetsuan.
• 2016 - Sarek deituta Bilbo eta Baiona hirietan euskal preso politikoen eskubideen eta haien sakabanaketa politika amaitzearen aldeko manifestazioak burutu ziren.

Mundua

• 1951 - Nazio Batuen New Yorkeko egoitza inauguratu zuten.
• 2005 -
  • Mahmoud Abbas, aginte palestindarraren buru aukeratu zuten Yasser Arafat ordezkatuz.
  • Erresuma Batua eta Eskandinaviako penintsulan egondako haizete eta euri bortitzek 13 hildako eragin zituzten.
• 2011 - Iran Air konpainiaren 277 hegaldiak istripua izan zuen Iran iparraldean, gutxienez 70 pertsona hilez.
• 2012 - Erresuma Batuko David Cameron lehen ministroa Eskoziari independentzia erreferenduma eskaintzeko prest zegoela aipatu zuen, beti ere datozen 18 hilabeteetan egiten bazen.

Arte eta kultura

Mundua

• 2008 - Ken Follett idazle galestarrak Gasteizko Katedralean The World Without End bere liburu berria aurkeztu zuen.

Zientzia eta teknologia

Kirolak

Euskal Herria

• 2006 - Roberto Laisekak txirrindularitza uztea erabaki zuen, Euskaltel-Euskadi taldean 13 urte eman ondoren, belauneko lesioa ez baitzitzaion ondo osatu.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1814 - Julian Zulueta, arabar politikari, merkatari, esklabo-trafikatzaile eta indianoa (h. 1878).
• 1844 - Julian Gaiarre, nafar tenorra (h. 1890).
• 1848 - Frederika Hannoverkoa, alemaniar jatorriko britainiar aristokrata, Biarrizko urrezko aroaren protagonistetako bat, Hannoverren (h. 1926).
• 1866 - Frantzisko Lopez Alen, euskal idazle eta margolaria (h. 1910).
• 1874 - José Ametzola, bilbotar pilotaria, Olinpiar Jokoetan domina bat irabazi zuen Euskal Herriko lehenengo kirolaria (h. 1922).
• 1875 - Julian Etxeberria, euskal enpresari eta irakaslea (h. 1948).
• 1879 - Beatrix Borboi-Parmakoa, italiar noblea (h. 1946).
• 1886 - Txomin San Sebastian, gipuzkoar idazlea eta pentsalari herrikoia, Astigarragako "seme kuttuna" (h. 1964).
• 1889 - Marcelino Olaetxea, euskal artzapezpikua eta Iruñeko apezpikua (h. 1972).
• 1893 - Julian Bergaretxe, gipuzkoar medikua, gastroenterologian aditua (h. 1968).
• 1900 - Philippe Veyrin, lapurtar historialaria eta margolaria (h. 1962).
• 1920 - Rubén Ruiz Ibarruri, Dolores Ibarruri Pasionariaren semea eta Armada Gorriko gudaria (h. 1942).
• 1937 - Javier Retegi, gipuzkoar politikaria eta Eusko Ikaskuntzako lehendakari ohia.
• 1945 -
  • Loren Arkotxa, bizkaitar politikaria, Ondarroako alkate ohia.
  • Ángel Urrutia, bizkaitar arraunlari ohia.
• 1950 - Juan Luis Goenaga, gipuzkoar margolari espresionista.
• 1957 - Manuel Sarabia, Bilboko Athletic Klubeko jokalari ohia.
• 1966 - Aitor Zarate, arabar saskibaloi jokalari ohia.
• 1970 - Tonino Carotone, nafar abeslaria, Burgosen.
• 1990 - Adriana Maldonado, PSNko nafar politikaria.
• 1992 - Cristina Cornejo, gipuzkoar futbolaria.
• 1993 - Carlos Txokarro, nafar futbolari ohia.
• 1995 - Ander Cantero, nafar futbolaria.
• 1999 - Gorka Zabarte, arabar futbolaria. Madrilen.

Mundua

• 1554 - Gregorio XV.a, Aita santua (h. 1623).
• 1590 - Simon Vouet, frantziar margolaria (h. 1649).
• 1659 - Baltasar de Zuñiga, Nafarroako erregeordea (h. 1727).
• 1674 - Reinhard Keiser, alemaniar musikagilea eta opera-idazlea (h. 1739).
• 1753 - Luísa Todi, portugaldar mezzosopranoa (h. 1833).
• 1797 - Ferdinand von Wrangel, errusiar baltikoko germaniar esploratzailea (h. 1870).
• 1802 - Catharine Parr Traill, inglesez idazten zuen kanadar idazle, botanikari eta naturalista (h. 1899).
• 1819 - William Powell Frith, ingeles margolaria (h. 1909).
• 1831 - Fatima Sheikh, indiar hezitzaile eta gizarte-erreformatzailea, Indiako lehen maistra musulmantzat joa (h. 1900).
• 1851 - Luis Coloma, Aita Coloma, espainiar idazlea eta kazetaria (h. 1915).
• 1854 - Lady Randolph Churchill, estatubatuar-britainiar socialitea eta Winston Churchillen ama (h. 1921).
• 1856 - Anton Aškerc, esloveniar apaiz katolikoa eta poeta (h. 1912).
• 1858 - Elizabeth Gertrude Britton, estatubatuar briologoa, botanikaria, pteridologoa eta idazlea (h. 1934).
• 1859 - Carrie Chapman Catt, estatubatuar feminista eta sufragio unibertsalaren bultzatzailea (h. 1947).
• 1861 - Jean-Claude Nicolas Forestier, frantziar arkitekto paisajista (h. 1930).
• 1876 - Robert Michels, alemaniar jatorriko italiar soziologoa (h. 1936).
• 1878 - John Broadus Watson, estatubatuar psikologoa (h. 1958).
• 1881 -
  • Édouard Beaupré, Willow Buncheko erraldoia, akromegaliaren ondorioz 2,51 metro garai izatera heldu zen kanadarra (h. 1904).
  • Giovanni Papini, italiar idazlea (h. 1956).
• 1883 - William Garbutt, ingeles futbolari eta entrenatzailea, Athletic Clubeko entrenatzailea (h. 1964).
• 1890 -
  • Karel Capek, txekiar eleberrigile eta drama-idazlea (h. 1938).
  • Kurt Tucholsky, alemaniar eleberrigile eta poeta (h. 1935).
• 1898 - Steen Eiler Rasmussen, daniar arkitektoa (h. 1990).
• 1902 -
  • José María Escrivá, espainiar apaiza, Opus Deiaren eta Nafarroako Unibertsitatearen fundatzailea (h. 1975).
  • Emmi Pikler, hungariar pediatra, autorea eta mintzalaria, Pikler Institutuko haurtzaindegiaren fundatzailea (h. 1984).
• 1904 -
  • Antonio Garrigues Díaz-Cañabate, espainiar legegizon eta diplomatikoa (h. 2004).
  • Brígida Pardo López, Espainiako Gerra Zibilaren hasieran fusilatutako emakumea (h. 1936).
• 1908 - Simone de Beauvoir, frantziar idazle, filosofo eta feminista (h. 1986).
• 1909 -
  • Danielle Casanova, Frantziako militante komunista eta erresistentziako kidea (h. 1943).
  • Anthony Mamo, Maltako azken gobernadore orokorra eta lehenbiziko presidentea (h. 2008).
• 1912 - Annemarie Heinrich, alemaniar-argentinar argazkilaria, erretratuetan eta biluzietan espezializatua (h. 2005).
• 1913 - Richard Nixon, Ameriketako Estatu Batuetako 37. Presidentea (h. 1994).
• 1914 - Lucien Bodard, frantziar kazetari eta idazlea (h. 1998).
• 1920 - João Cabral de Melo Neto, brasildar idazlea (h. 1999).
• 1922 -
  • Har Gobind Khorana, indiar biokimikaria, 1968ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2011).
  • Ahmed Sékou Touré, lehendabiziko Gineako presidentea (h. 1984).
• 1924 - Walkiria Terradura, Italiako emakume partisano antifaxista (h. 2023).
• 1925 - Lee van Cleef, estatubatuar aktorea (h. 1989).
• 1926 - Bucky Pizzarelli, estatubatuar gitarra-jotzailea (h. 2020).
• 1928 - Domenico Modugno, italiar abeslaria (h. 1994).
• 1929 -
  • Ulu Grosbard, belgikar-estatubatuar zinema-zuzendaria (h. 2012).
  • Heiner Müller, alemaniar antzerkigilea (h. 1995).
• 1933 - Wilbur Smith, zambiar-hegoafrikar eleberrigilea (h. 2021).
• 1939 - Susannah York, ingeles aktorea (h. 2011).
• 1940 -
  • Pierre Combescot, frantziar kazetari eta idazlea (h. 2017).
  • Miguel Ángel Rodríguez Echeverría, Costa Ricako presidente ohia.
• 1941 -
  • Joan Baez, estatubatuar folk abeslaria.
  • Robert Putnam, estatubatuar politologoa.
• 1942 - Lee Kun-hee, hegokorear enpresaburua (h. 2020).
• 1943 - Scott Walker, britainiar kantautorea (h. 2019).
• 1944 - Jimmy Page, britainiar rock gitarra-jotzailea, Led Zeppelin taldearen sortzaleetakoa.
• 1946 -
  • Jean-Pierre Lux, frantziar errugbilaria (h. 2020).
  • Levon Ter-Petrosian, lehendabiziko Armeniako presidentea.
• 1948 - Cassie Gaines, estatubatuar abeslaria, Lynyrd Skynyrd taldeko kidea (h. 1977).
• 1951 - Michel Barnier, frantziar politikaria, Europar Batasunak izendatutako Negoziatzaile Nagusia Brexitaren aferan.
• 1953 - Danny Morrison, irlandar idazle eta ekintzaile errepublikarra.
• 1955 - J. K. Simmons, estatubatuar aktorea.
• 1956 - Imelda Staunton, britainiar aktorea.
• 1958 - Mehmet Ali Ağca, 1981ean Joan Paulo II.a Aita Santuaren aurka atentatua egin zuen turkiarra.
• 1959 - Rigoberta Menchu, indiarren eta giza eskubideen aldeko Guatemalako kitxe borrokalaria, 1992ko Bakearen Nobel Saria.
• 1961 -
  • Didier Camberabero, frantziar errugbilari ohia.
  • Sandra Myers, estatubatuar-espainiar atleta ohia, musikologo eta politikaria.
• 1965 - Rhoda Griffis, estatubatuar aktorea.
• 1970 -
  • Axel Rodrigues de Arruda, brasildar futbolari ohia.
  • Lara Fabian, belgikar abeslari eta piano jotzailea.
• 1973 - Sean Paul, jamaikar dancehall abeslari eta ekoizlea.
• 1975 - David Bernabeu, espainiar txirrindularia.
• 1978 - Falete, espainiar flamenko eta andaluziar kopla abeslaria.
• 1980 - Michael Baumgartner, belgikar ziklo-kross txirrindularia.
• 1981 -
  • Yren Rotela, pertsona transgeneroen, LGBTI+ kolektiboaren eta sexu-langileen eskubideen aldeko paraguaitar ekintzailea.
  • Euzebiusz Smolarek, poloniar futbolari ohia.
• 1982 -
  • Katalina Cambridgekoa, Cambridgeko dukesa ezkontidea.
  • Weronika Korthals, kaxubiar abeslari eta musikagilea, kaxubieraz eta polonieraz abesten duena.
• 1985 - Juanfran Torres, espainiar futbolaria.
• 1989 - Nina Dobrev, bulgariar aktorea.
• 1997 - Alicia Faubel, espainiar modelo eta aktorea.
• 2000 - Teresa Abelleira, galiziar futbolaria.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1830 - Juan Antonio Jandiola, bizkaitar politikaria (j. 1786).
• 1866 - Jose Maria Zubia Zigaron, Aita Mari, gipuzkoar marinela (j. 1809).
• 1900 - Jose Erbiti, gipuzkoar musika irakaslea (j. 1852).
• 1919 - Antonio Arruti, gipuzkoar idazlea (j. 1882).
• 1921 - Remigia Etxarren, nafar funanbulista (j. 1853).
• 1927 - Ramon Illarramendi, gipuzkoar antzerkigilea (j. 1879).
• 1935 - Jean Etxepare Bidegorri, medikua, Argentinan jaiotako euskal idazlea (j. 1877).
• 1964 - Jose Zinkunegi, gipuzkoar sendagile, idazle eta itzultzailea (j. 1886).
• 1971 - Andres Narbarte, Xalto, nafar bertsolaria (j. 1927).
• 1977 - Juan Manuel Iglesias Sánchez, Sestaotar gaztea, polizia karga bortitz batetik ihesean zegoelarik bihotz-gutxiegitasunak jota (j. 1961).
• 1998 - José Ignacio Iruretagoiena, gipuzkoar politikaria, ETAk eraila (j. 1963).
• 2005 - Dioni Ardanza, bizkaitar jostuna (j. 1914).

Mundua

• 1514 - Ana Bretainiakoa, Bretainiako dukesa eta Frantziako erregina ezkontidea (j. 1477).
• 1688 - Marcela de San Félix, espainiar Trinitateko-moja, antzerkigilea eta poeta (j. 1605).
• 1757 - Bernard Le Bovier de Fontenelle, frantziar filosofo eta poeta (j. 1657).
• 1774 - Jacques-François Blondel, arkitekto, frantziar hirigile eta teorigilea (j. 1705).
• 1798 - Pedro Pablo Abarca de Bolea, X. Arandako kondea, espainiar noble, militar eta estatu-politikaria (j. 1719).
• 1799 - Maria Gaetana Agnesi, italiar matematikaria, hizkuntzalaria, teologoa eta filosofoa (j. 1718).
• 1842 - Alexandre Duval, frantziar aktore eta dramagilea (j. 1767).
• 1848 - Caroline Lucretia Herschel, alemaniar astronomoa (j. 1750).
• 1870 - Sir George Lacy Evans, britainiar militar eta politikaria (j. 1787).
• 1873 - Napoleon III.a, Frantziako enperadorea (j. 1808).
• 1878 - Viktor Emanuel II.a Italiakoa, Sardiniako azken erregea eta Italiako lehenbizikoa (j. 1820).
• 1905 - Louise Michel, frantziar anarkista (j. 1830).
• 1914 - Oskars Bārs, letoniar arkitektoa (j. 1848).
• 1923 - Katherine Mansfield, zeelandaberritar idazlea (j. 1888).
• 1936 - John Gilbert, estatubatuar antzezlaria, zinema mutuaren garaian famatuenetakoa (j. 1899).
• 1939 - Jānis Alksnis, letoniar arkitektoa (j. 1869).
• 1943 - Jelizaveta Andrejević, jugoslaviar eta serbiar partisanoa, Jugoslaviako Herriaren Heroi izendatua (j. 1923).
• 1944 - Antanas Smetona, Lituaniako lehenbiziko presidentea (j. 1874).
• 1947 - Karl Mannheim, hungariar jatorriko soziologoa (j. 1893).
• 1961 - Emily Greene Balch, estatubatuar idazle, sindikalista eta bakezalea, 1946ko Bakearen Nobel Saria (j. 1867).
• 1965 - Ana María Ibars, espainiar idazle eta maistra (j. 1892).
• 1967 - Waldo Frank, estatubatuar eleberrigile eta saiakera-idazlea (j. 1889).
• 1975 - Pierre Fresnay, frantziar antzezlea (j. 1897).
• 1977 - Letizia Quaranta, italiar aktorea (j. 1893).
• 1979 - Pier Luigi Nervi, italiar ingeniari eta arkitektoa (j. 1891).
• 1980 - Gaetano Belloni, italiar txirrindularia (j. 1892).
• 1990 - Bazilio Olara-Okello, Ugandako presidentea (j. 1929).
• 1991 - Perpetua Barjau Martín, espainiar jostun eta maistra (j. 1902).
• 1993 - Paul Hasluck, Australiako 17. gobernadore orokorra (j. 1905).
• 1995 - Souphanouvong, Laoseko lehendabiziko presidentea (j. 1909).
• 1998 - Kenichi Fukui, japoniar kimikaria, 1981eko Kimikako Nobel Saria (j. 1918).
• 2001 - Paul Vanden Boeynants, Belgikako lehen ministroa (j. 1919).
• 2002 - Isabel García Lorca, espainiar irakasle eta idazlea (j. 1909).
• 2004 - Norberto Bobbio, italiar filosofo eta politologoa (j. 1909).
• 2007 -
  • Carlo Ponti, italiar zinema ekoizlea (j. 1912).
  • Jean-Pierre Vernant, frantziar filosofoa eta helenista (j. 1914).
• 2012 - Malam Bacai Sanhá, Ginea-Bissauko 4. presidentea (j. 1947).
• 2013 - James M. Buchanan, estatubatuar ekonomialaria, 1986ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1919).
• 2014 -
  • Amiri Baraka, estatubatuar antzerkigile, olerkari eta politikaria (j. 1934).
  • Josep Maria Castellet, katalanezko eta gaztelaniazko idazlea eta literatura kritikaria (j. 1926).
  • Dale T. Mortensen, estatubatuar ekonomialaria eta irakaslea, 2010eko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1939).
• 2017 - Zygmunt Bauman, judu jatorriko poloniar soziologo, filosofo eta saio-idazlea (j. 1925).
• 2018 - Odvar Nordli, Norvegiako lehen ministroa (j. 1927).
• 2019 -
  • Fernando Aiuti, italiar immunologoa eta politikaria, Italiako ANLAIDS elkartearen sortzailea eta lehenengo lehendakaria (j. 1935).
  • Anatoli Lukianov, Sobietar Batasuneko agintari nagusia (j. 1930).
• 2020 - Ivan Passer, txekiar zinemagilea (j. 1933).
• 2021 - W. John Hutchins, ingeles hizkuntzalari eta informatikaria, itzulpen automatikoan espezializatua (j. 1939).
• 2022 -
  • Toshiki Kaifu, Japoniako Lehen Ministroa (j. 1931).
  • Bob Saget, estatubatuar aktorea (j. 1956).
• 2023 -
  • Seamus Begley, irlandar soinujole eta abeslaria (j. 1949).
  • David Duckham, ingeles errugbilaria (j. 1946).
  • Adolfo Kaminsky, frantziar argazkilaria (j. 1925).
  • Ferenc Mészáros, hungariar futbolaria (j. 1950).
  • Karl Alexander Müller, suitzar fisikaria, 1987ko Fisikako Nobel Saria (j. 1927).

Jaiak eta urteurrenak

Sehaska egutegiko izendegia: Gontzal eta Julen.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2238
• Multimedia: 9 January

Urtarrilaren 8 | Urteko egutegi | Urtarrilaren 10