Bilboaldea

Bilboaldea
	Euskal Herria
	Bilboaldearen satelite ikuspegia
Administrazioa
Herrialdea	Bizkaia
Udalerriak	Abanto-Zierbena, Alonsotegi, Arrigorriaga, Basauri, Barakaldo, Berango, Bilbo, Derio, Erandio, Etxebarri, Galdakao, Getxo, Larrabetzu, Leioa, Lezama, Loiu, Muskiz, Ortuella, Portugalete, Santurtzi, Sestao, Sondika, Trapagaran, Zamudio, Zaratamo eta Zierbena
Herri handiena	Bilbo
Geografia
Koordenatuak	43°18′10″N 2°57′04″W / 43.3027°N 2.9512°W
Azalera	375,58 km²
Demografia
Biztanleria	data22 =
Dentsitatea	ERROREA: ezin izan da automatikoki kalkulatu, arazoa konpontzeko egin klik hemen biztanle/km²

Bilboaldea^[1] edo Bilbo Handia^[2] Bizkaiko erdialdean kokatzen den eskualdea da. Gaztelaniazko Gran Bilbao izenetik Bilbo Handia izena maiz erabiltzen bada ere, eskualdearen euskal izen arautua Bilboaldea da. Bilboko metropoli eremuko zatirik garrantzitsuena da, hura osatzen duten 35 udalerrietatik Bilboaldeko 26ak daudela. Gainera, Bizkaiko hamar udalerri populatuenen artean bederatzi Bilboaldekoak dira.^[3]

Muga egiten du iparraldera Mungialdea eta Abrako golkoarekin, ekialdera Busturialdea eta Durangaldearekin, hegoaldera Arratia-Nerbioirekin eta mendebaldera Enkarterriekin. Eskualdea 26 udalerriz osatzen da, izanik Bilbo hiriburua, eta guztira 850.000 biztanle baino gehiago ditu. Hala, Bizkaiko biztanleria handieneko eskualdea da, alde handiz. Hurrengo azpieskualdeetan banatu ohi da:

Hiriburua, Bilbo udalerria.
Eskuinaldea, Bilboko itsasadarraren eskuinaldera (Erandio, Getxo eta Leioa udalerriak).
Ezkerraldea, Bilboko itsasadarraren ezkerraldera (Alonsotegi, Barakaldo, Portugalete, Santurtzi eta Sestao udalerriak).
Hego Uribe, eskualdearen hego-ekialdean, eta azpieskualde honen udalerri batzuk Arratia-Nerbioi eskualdearen parte dira. Bilboaldeari dagozkionak hurrengoak dira: Arrigorriaga, Basauri, Etxebarri eta Galdakao eta Zaratamo.
Meatzaldea, eskualdearen mendebaldeko muturrean, Ezkerraldearekiko mugan (Abanto-Zierbena, Muskiz, Ortuella, Trapagaran, Zierbena udalerriak).
Txorierri, eskualdearen ipar-ekialdean, Asua ibaiak zeharkatutako udalerriak hartzen ditu (Derio, Larrabetzu, Lezama, Loiu, Sondika eta Zamudio).
Uribe Kosta, eskualdearen iparraldean, eta azpieskualde honen udalerri gehienak Mungialdea eskualdearen parte dira. Bilboaldeari Berango udalerria baino ez dagokio.

Mugakideak aldatu

Mugakide hauek ditu: iparraldean Kantauri eta Abrako golkoa; ipar-ekialdean Mungialdea (Sopela, Urduliz, Laukiz, Gatika, Mungia eta Gamiz-Fika) eta Busturialdea (Morga); hego-ekialdean Durangaldea (Zornotza, Lemoa eta Bedia); hegoaldean Arratia-Nerbioi (Zeberio, Ugao eta Arrankudiaga); eta mendebaldean Enkarterri (Gueñes eta Galdames) eta Kantabria (Castro Urdiales).

Udalerriak aldatu

Bilboaldeko iparraldearen panorama

Armarria	Udalerria	Alkatea	Alderdi Politikoa (2019)	Biztanleria (2016)^[4]	% Biztanleria	Lurraldea (km²)^[5]
	Abanto-Zierbena	Maite Etxebarría Azpiolea	EAJ	9.570	1,12	16,18
	Alonsotegi	Joseba Mirena Urbieta Lemos	EH Bildu	2.855	0,33	20,20
	Arrigorriaga	Asier Albizua Manrique	EH Bildu	12.029	1,40	16,16
	Barakaldo	Amaia Del Campo Berasategui	EAJ	98.403	11,48	25,00
	Basauri	Joseba Andoni Busquet Elorrieta	EAJ	40.876	4,77	7,07
	Berango	Anabel Landa Gaubeka	EAJ	7.116	0,83	8,73
	Bilbo	Juan María Aburto Rike	EAJ	342.481	39,96	40,59
	Derio	Esther Apraiz Fernández La Peña	EAJ	6.496	0,76	10,14
	Erandio	Joseba Goicouria Zarraga	EAJ	23.906	2,79	18,83
	Etxebarri	Lorenzo Oliva Santamaría	Herriaren Ahotsa	10.951	1,28	3,38
	Galdakao	Iñigo Hernando Arriandiaga	EH Bildu	29.269	3,42	31,28
	Getxo	Imanol Landa Jáuregi	EAJ	77.759	9,07	11,84
	Larrabetzu	Iñigo Gastelu Bilbao	EH Bildu	2.057	0,24	21,53
	Leioa	Mª Carmen Urbieta González	EAJ	30.793	3,59	8,31
	Lezama	Jon Ander Aurrekoetxea Artetxe	EAJ	2.353	0,27	16,37
	Loiu	Josu Andoni Begoña Fernández De Arroiabe	EAJ	2.277	0,27	15,01
	Muskiz	Borja Liaño Abarrategui	EAJ	7.449	0,87	20,95
	Ortuella	Saulo Nebreda Trevejo	EAJ	8.358	0,98	7,99
	Portugalete	Mikel Torres Lorenzo	PSE-EE	46.372	5,41	3,19
	Santurtzi	Aintzane Urkijo Sagredo	EAJ	45.703	5,33	8,73
	Sestao	Josu Bergara López	EAJ	27.286	3,18	3,61
	Sondika	Xabier Zubiaur Agirre	EAJ	4.461	0,52	6,84
	Trapagaran	Xabier Cuellar Cuadra	EAJ	11.938	1,39	12,85
	Zamudio	Igotz López Torre	EAJ	3.183	0,37	18,15
	Zaratamo	Jon Ajuria Fisure	EH Bildu	1.609	0,19	10,17
	Zierbena	Iñigo De Loyola Ortuzar Angulo	EAJ	1.494	0,17	12,48
GUZTIRA				857.044	%100	375,58 km²

Demografia aldatu

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ikus jatorrizko Wikidata eskaera.

Historia aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Bilboko historia»

Garapen urteak aldatu

XIX. mende eta XX. mendeetako garapen industrial handiaren ondorioz, gaur egun Bilboaldea izenez ezagutzen den eskualdearen garapena gertatu zen. Industria, zerbitzu eta etxebizitza ugari eraiki ziren. Erdi Aroan sorturiko hiribildu askok horrela, aurretik ezagutu gabeko hazkundea bizi izan zuten.

Antzina Portugalete eta Bilbo izan ziren eskualdeko hiririk garrantzitsuenak; aipaturiko mende hauetan zehar, berriz, beste herri txiki askoren biztanleria izugarri hazi zen. Bilboaldearen kontzeptua beraz, industrializazioaren agerpenarekin bat dator. Bilboren hazkunde handia zela eta, bere inguruko elizateen anexioak bultzatu ziren, Abandoko Elizatearena XIX. mendearen amaieran, eta Deustuko Elizatea eta Begoñako errepublikarena XX. mendearen hasieran. Horixe izan zen lehenengo «Bilbo Handia», lehen anexioekin batera lortu zena.

Berez, «Bilbo Handia» (Gran Bilbao izenaz) eskualdearen agerpena frankismo garaian gertatu zen. Garai hartako agintaritzak, Bizkaiko probintzia hobeto egituratzeko asmoarekin, hainbat udalerriren arteko anexioak bultzatu zituen. Anexio horiek, anexionaturiko udalerrien iritzia kontuan hartu gabe egiten zirenez gero, kontrako iritzi asko sortu ziren,hori (1980ko hamarkadako desanexio prozesuaren arrazoietako bat izan zen).

Bilboren «beharrizanak» asetzeko Erandio, Sondika, Loiu, Lezama, Derio eta Zamudio anexionatu ziren 1940 eta 1966 urteen artean. Aurretik ezagutu gabeko hazkunde industrialak, milaka etorkin etortzea ekarri zuen, eta biztanle berri horien guztien etxebizitza beharrizanak asetzeko balio izan omen zuten anexio horiek. Dena den, Bilbok garai hartan baliabide urriak izateak, ondorengo hamarkadako krisialdi ekonomikoarekin batera, anexionaturiko herriek jasan zuten utzikeria areagotu baino ez zuen egin.

Desanexioak eta gaur egungo egoera aldatu

Utzikeria horrek, 1980/3 Legearekin batera (zeinaren bidez Bilboaldearen Korporazio Administratiboa desegin zen^[6]), 1983. urteko desanexio oldea ekarri zuen. Urte hartan, 1940tik aurrera anexionaturiko udalerri guztien independentzia ekarri zuen. Gaur egun, Bilbo gune metropolitarraren erdigunea izaten jarraitzen du, inguruko herrietako biztanleak erakartzen dituena. Inguruko udalerrien egoera asko hobetu da garapenkeriaren urteetatik, eta gaur egun ez da bizi 1960ko hamarkadako utzikeria eta zerbitzuen falta bezalakorik.

Inguruko herriekin lotune administratiborik ez dagoen arren, Bilbo eta gune metropolitarrak bat bezala aritzen dira arlo askotan. Esaterako, garraio publikoa sustatzeko Bizkaiko Garraio Partzuergoak gune metropolitarreko garraio guztien arteko elkarlana bultzatu du azken hamarkadetan. Horrek, metropoliko bizilagunek garraio beharrizanak hobetu ditu. Etorkizunari begira, gero eta handiagoa izango da udalerri ezberdinen arteko elkarlana.

Kultura aldatu

Aretoak aldatu

Bilbo: Arriaga Antzokia, Ayala Antzokia, Euskalduna Jauregia, Azkena, Bilborock eta Kafe Antzokia.
Eskuinaldea: Getxo Antzokia (Getxo).
Ezkerraldea: Barakaldo Antzokia (Barakaldo), Mamarigako Kultur Etxea (Santurtzi), Serantes Kultur Aretoa (Santurtzi), Kresala Aretoa (Santurtzi).
Hego Uribe: Social Antzokia (Basauri), Lonbo Aretoa (Arrigorriaga).
Meatzaldea: Meatzari Aretoa (Muskiz).

Idazleak aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Bilboaldeko idazleak»

Musikariak aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Bilboaldeko musika taldeak»

Inguru naturala aldatu

Itsasadarra aldatu

Bilboko itsasadarra eskualdearen ardatz naturala dugu, hiriburuan hasi (Abusu auzoan) eta Abran amaitu, Kantauri itsasoan.

Azken urteotan ingurua biziberritzen dabiltza, eta gaur egun bertan bizi den fauna gero eta ugariagoa da.

Mendiak aldatu

Pagasarri (673 m).
Ganguren (474 m).
Serantes (451 m).
Arnotegi (426 m).
Malmasin (362 m).

Erreferentziak aldatu

↑ Euskal Onomastika Datutegia Bilboaldea
↑ Eustat. Euskal AEko biztanleria, lurralde-eremuen eta jaiolekuaren arabera. 2016/01/01. (Noiz kontsultatua: 2017-10-01).
↑ Bizkaiko udalerrien zerrenda. 2016-03-13 (Noiz kontsultatua: 2017-11-08).
↑ Eustat. Euskal AEko biztanleria, lurralde-eremuen eta jaiolekuaren arabera. 2016/01/01. (Noiz kontsultatua: 2017-11-08).
↑ Eustat. Euskal AEko egitura orokorra eta organikoa eta lurzoruaren kalifikazioa lurralde-eremuaen arabera (Ha). 2016. (Noiz kontsultatua: 2017-11-08).
↑ 1980/3 Legea, "Bilbo Haundi"-ko Arduralaritza-Bazkunaren ezabapenaz^{[Betiko hautsitako esteka]}

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

Datuak: Q2355185
Multimedia: Bilboaldea

[1] Euskal Onomastika Datutegia Bilboaldea

[2] Eustat. Euskal AEko biztanleria, lurralde-eremuen eta jaiolekuaren arabera. 2016/01/01. (Noiz kontsultatua: 2017-10-01).

[3] Bizkaiko udalerrien zerrenda. 2016-03-13 (Noiz kontsultatua: 2017-11-08).

[4] Eustat. Euskal AEko biztanleria, lurralde-eremuen eta jaiolekuaren arabera. 2016/01/01. (Noiz kontsultatua: 2017-11-08).

[5] Eustat. Euskal AEko egitura orokorra eta organikoa eta lurzoruaren kalifikazioa lurralde-eremuaen arabera (Ha). 2016. (Noiz kontsultatua: 2017-11-08).

[6] 1980/3 Legea, "Bilbo Haundi"-ko Arduralaritza-Bazkunaren ezabapenaz^{[Betiko hautsitako esteka]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]