Leioa

Leioa Bizkaiko iparraldeko udalerri bat da, Uribe Kosta eskualdekoa, Bilboko itsasadarraren eskuinaldean kokatua. 1526an sortua, Leioa ezaguna da bertan daudelako Euskal Herriko Unibertsitatearen errektoretza eta Bizkaiko campusaren egoitza. Udalerriak 8,6 km² ditu, eta 2016. urtean 30.793 biztanle zituen.

Leioa
Bizkaia, Euskal Herria
Leioako udaletxea.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Bilbo Handia
Izen ofiziala	Leioa
Alkatea	Iban Rodríguez Etxebarria (EAJ)
Posta kodea	48940
INE kodea	48054
Herritarra	leioar, leioaztar
Kokapena
Koordenatuak	43°19′44″N 2°59′05″W
Azalera	8,6 km²
Garaiera	50 metro
Distantzia	10 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	32.172 (2022) −16 (2021)
16.297 (%50,7)   (%48,2) 15.498
Dentsitatea	3.561,16 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)	% 6,04
Zahartze tasa	% 19,32
Ugalkortasun tasa	‰ 38,88
Ekonomia
Jarduera tasa	% 78,8 (2011)
Genero desoreka	% 10,27 (2011)
Langabezia erregistratua	% 10,44 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 27,83 (2010)
Kaleko erabilera	%  (2016)
Etxeko erabilera	% 12.3 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera	1526ko urriak 31. urtea
Webgunea	http://www.leioa.net

Izena

Juan Ramón Iturrizaren arabera, «Leioa» leiho ona esaerari legokioke. Antonio Truebaren iritziz, ostera, elexa ona herriaren izenaren sorburua izango litzateke.

«Lejona» aldaera udalerriaren izen ofiziala izan zen, 1979an udalerriak «Leioa» izen ofizial bakarra hartu zuen arte.

Geografia

Herriaren erliebea nahiko laua da, 100 metrora heltzen diren mendixka batzuk baino ez daude. Kurkudi (126 m), Bolunburu eta Ikea (mendi) dira udaleko tokirik altuenak.

Mugakideak

Mendebaldean Erandiorekin egiten du muga, ekialdean Getxorekin, eta hegoaldean Ibaizabal ibaiarekin. Ibaizabal mugaren beste aldean, mugakide Sestao du. Portugalete dago Getxoren aurrean Ibaizabalen beste aldean, eta eztabaidatu egiten da ea egoera horretan Portugalete mugakide ote den.

Batzuek uste dute Berango mugakidea dela, baina metro gutxigatik bada ere, ez da.

Auzoak

Leioa Avanzada errepidea edo Iparragirre Etorbideak zeharkatzen du, Bizkaian trafikorik handiena duten errepideetako bat. Herriaren erdigunea eta udaletxea autobide horren inguruan garatu dira. Leioako beste irudimenezko ardatz bat Ibaizabal ibaitik hurbil dagoen Metro Bilbaoko geltokitik Leioako Campusera igotzen den bidea litzateke. Bide hori tranbia batek egitea proiektaturik dago.

Sakabanaturiko beste hainbat auzo daude, ofizialak hauexek:

• Aketxe, Artatza, Aldekoena, Artazagana, Basaez (gaur egun San Bartolome izenarekin ezagunagoa), Elexalde, Ibaiondo, Lamiako, Ondiz, Peruri, Pinueta, Santi Mami, Santsoena, Sarriena (jatorriz Ubeda izena zuena), Telleria, Txopoeta, Txorierri, Udondo eta Zuhatzu.

Leioako auzo izan ziren Arara, Aretxabaleta, Arostegi eta Ubeda; azken hori, gaur egun Sarriena deitua.

Auzo ofizialak ez direnak baina herrian auzotzat hartzen diren leku-izenak: Ikea, Landabaso, Sakoneta, Mendibil, Gaztelueta, Kandela Zubieta...

Historia

Leioa, elizate independente gisa 1526ko urriaren 31an sortu zen, hamarrenak kobratzearen gaineko auzi baten epaiaren ondorioz Erandioko elizatetik banatu zenean. Bizkaiko Batzar Nagusietan 26. jarlekua eskuratu zuen (46.a gero).

Ekonomia

Herriko ekonomia sektore nagusia zerbitzuena da. Hala ere, urtetan garaturiko hainbat industria mota daude: altzairugintza, kimika, mekanika, beira eta elikadura industria.

Demografia

Leioak 30793 biztanle zituen 2016. urtean. Bizkaiko eta Bilbo Handiko beste herri batzuetan ez bezala, herriaren hazkunde nagusia ez zen gertatu 1950eko eta 1960ko hamarkadetan; izan ere, aldaketa handia 1970eko hamarkadan iritsi zen, inguruko beste herri batzuetan beherakada hasita zegoenean. Urte horietan, eta hurrengo hamarkadetan ere, Bilboko eta inguruko herrietako hainbat biztanleren jomuga izan zen Leioa, etxebizitzak merkeago zituelako batez ere. Horrez gain, garatu zen industriak Espainiatik hainbat pertsona erakarri zuen.

Gaur egun, biztanleriaren hazkundea motelduz joan da, nahiz eta oraindik jarraitu. Egun etxebizitza garestiagoa da eta gutxiago eraikitzen da; dena den, etorkizunari begira milaka etxe berri eraikiko dira Lamiako eta Udondoko auzoetan.

Biztanleriaren bilakaera

Leioako biztanleria

Politika

Udal hauteskundeak

2015eko maiatzaren 24ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Leioako alkatea EAJko Maria Carmen Urbieta da.

Leioako udalbatza
Alderdia		2015		2019
		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	9 / 21	5.202 (% 36,97)	9 / 21	6.520 (% 41,53)
	Euskal Herria Bildu	3 / 21	2.280 (% 16,20)	4 / 21	2.887 (% 18,39)
	Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))	3 / 21	1.862 (% 13,23)	4 / 21	2.692 (% 17,15)
	Esnatu Leioa Despierta -> Ahal Dugu	4 / 21	2.356 (% 16,74)	3 / 21	2.246 (% 14,31)
	Alderdi Popularra (PP)	2 / 21	1.377 (% 9,79)	1 / 21	1.169 (% 7,45)
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Azpiegiturak

Garraioa

BI-637 errepideak, La Avanzada / Iparragirre etorbideak, Leioa erditik zeharkatzen du, metro askotan lur azpitik.

Leioa, Getxo eta Bilbo populatuen erdian, egunero milaka autoren pasabide bihurtu da. Autoen ardatz nagusiak Ibaizabal ibaiaren paraleloak dira, eta horietan, ardatz nagusia BI-637 errepidea da, hau da, La Avanzada / Iparragirre etorbidea. EHUko Leioa-Erandio Campusetik doan errepidetik eta Ibaizabal ondotik ere auto asko igarotzen dira egunero, baina BI-637 hori Euskal Herriko errepideetan trafikorik handiena duena izan da denbora luzean. Beste ardatz bat metro geltokitik EHUko Leioa-Erandio Campusera doana da.

Bere garaian Leioan tranbia zerbitzu bat jartzeko asmoa egon zen, aretoak eraiki ziren trenak gordetzeko eta guzti, baina azkenean, Lejoan izeneko autobus txikietako zerbitzu xumeago bat ezarri zen, Bizkaibus zerbitzuaren osagarri.

Metroa

Sakontzeko, irakurri: «Bilboko metroa»

Bilboko metroaren 1. lineak Leioa zeharkatzen du, eta udalerrian hurrengo geltokiak ditu:

• Leioa
• Lamiako

Autobusa

Bizkaibus hiri-arteko zerbitzuko hurrengo lineak udalerria zeharkatzen dute:

Unibertsitatea

Sakontzeko, irakurri: «Leioa-Erandioko campusa»

Udalerrian Euskal Herriko Unibertsitatearen Leioa-Erandioko campusa dago, unibertsitatearen Campus nagusia, alegia. Errektoregoaren Egoitza jasotzeaz gain hurrengo Fakultate eta eskolak biltzen ditu:

• Arte Ederren Fakultatea
• Gizarte eta Komunikazio Zientzien Fakultatea
• Medikuntza eta Odontologia Fakultatea
• Zientzia eta Teknologia Fakultatea
• Zuzenbide Fakultatea
• Erizaintzako Unibertsitate Eskola
• Irakasleen Unibertsitate Eskola
• Lan Harremanen Unibertsitate Eskola
• Liburutegia
• Medikuntza eta Zientzia Historiaren Euskal Museoa
• Ostalaritza Eskola

Kultura

Hizkuntza

Sakontzeko, irakurri: «Leioako hizkera»

Leioako hizkera ("Leyoáko berbeté") Leioan hitz egiten den bizkaieraren ipar-sartaldeko (Uribe Kosta, Txorierri eta Mungialdea) azpieuskalkiaren aldaera da. Leioako hizkera Uribe Kostako eta Txorierri sartaldeko aldaeren tarteko berbeta da, Getxo eta Berangokoenen antzekoa.

Ondasun nabarmenak

Artatza jauregia

• Artatza jauregia
• Mendibile jauregia
• Ondizko Andra Mariaren baseliza
• San Bartolome baseliza
• Santi Mami baseliza

Leioaztar ospetsuak

• Sabino Bilbao (1897-1983), futbolaria.
• Felix Sesumaga (1898-1925), futbolaria.
• Laurentzi Gana (1937-), EAEko futbol federazioko presidentea izandakoa.
• Javier Landeta (1959-), EAEko atletismo federazioko presidentea izandakoa. EAEko futbol federazioko presidentea.
• Leire Ortueta (1971-), ballet dantzaria.
• Javier Mendizabal (1977-), skater profesionala.

Ikus, gainera

• Euskal Herriko Unibertsitatea

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Bizkaia

• Leioako Udalaren webgunea.
• (Gaztelaniaz) Ana Lopez Asensio. Leioa a través de la Historia. Leioako Udala. 2001. Liburua online irakurri eta deskargatu daiteke.

• Datuak: Q530302
• Multimedia: Leioa
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Leioa