Leioa

Leioa
	Bizkaia, Euskal Herria
	Leioako udaletxea.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Bilbo Handia
Izen ofiziala	Leioa
Alkatea	María del Carmen Urbieta González (EAJ)
Posta kodea	48940
INE kodea	48054
Herritarra	leioar, leioaztar
Kokapena
Koordenatuak	43° 19′ 44″ N, 2° 59′ 05″ W / 43.328888888889°N,2.9847222222222°WKoordenatuak: 43° 19′ 44″ N, 2° 59′ 05″ W / 43.328888888889°N,2.9847222222222°W
Azalera	8,6 km2
Garaiera	50 metro
Distantzia	10 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	31.795 (2019); 300 (2018)
Dentsitatea	3.580,58 biztanle/km²
Hazkundea; (2003-2013)	% 6,04
Zahartze tasa	% 19,32
Ugalkortasun tasa	‰ 38,88
Ekonomia
Jarduera tasa	% 78,8 (2011)
Genero desoreka	% 10,27 (2011)
Langabezia erregistratua	% 10,44 (2013)
Kultura
Euskaldunak	% 27,83 (2010)
Euskararen erabilera	%4,9 (2011)
Datu gehigarriak
Sorrera	1526ko urriak 31. urtea
Webgunea	http://www.leioa.net

Leioa Bizkaiko iparraldeko udalerri bat da, Uribe Kosta eskualdekoa, Bilboko itsasadarraren eskuinaldean kokatua. 1526an sortua, Leioa ezaguna da bertan daudelako Euskal Herriko Unibertsitatearen errektoretza eta Bizkaiko campusaren egoitza. Udalerriak 8,6 km² ditu, eta 2016. urtean 30.793 biztanle zituen.

IzenaAldatu

Juan Ramón Iturrizaren arabera, «Leioa» leiho ona esaerari legokioke. Antonio Truebaren iritziz, ostera, elexa ona herriaren izenaren sorburua izango litzateke.

«Lejona» aldaera udalerriaren izen ofiziala izan zen, 1979an udalerriak «Leioa» izen ofizial bakarra hartu zuen arte.

GeografiaAldatu

Herriaren erliebea nahiko laua da, 100 metrora heltzen diren mendixka batzuk baino ez daude. Kurkudi (126 m), Bolunburu eta Ikea(mendi) dira udaleko tokirik altuenak^[2].

MugakideakAldatu

Mendebaldean Getxorekin egiten du muga, ekialdean Erandiorekin, eta hegoaldean Ibaizabal ibaiarekin. Ibaizabal mugaren beste aldean, mugakideak Sestao eta Portugalete dira.

Batzuek uste dute Berango mugakidea dela, baina metro gutxigatik bada ere, ez da^[3].

AuzoakAldatu

Leioa Avanzada errepidea edo Iparragirre Etorbideak zeharkatzen du, Bizkaian trafikorik handiena duten errepideetako bat. Herriaren erdigunea eta udaletxea autobide horren inguruan garatu dira. Leioako beste irudimenezko ardatz bat Ibaizabal ibaitik hurbil dagoen Metro Bilbaoko geltokitik Leioako Campusera igotzen den bidea litzateke. Bide hori tranbia batek egitea proiektaturik dago.

Sakabanaturiko beste hainbat auzo daude, ofizialak hauexek:^[4]

Aketxe, Artatza, Aldekoena, Artazagana, Basaez (gaur egun San Bartolome izenarekin ezagunagoa), Elexalde, Ibaiondo, Lamiako, Ondiz, Peruri, Pinueta, Santi Mami, Santsoena, Sarriena (jatorriz Ubeda izena zuena), Telleria, Txopoeta, Txorierri, Udondo eta Zuhatzu.

Leioako auzo izan ziren^[4] Arara, Aretxabaleta, Arostegi eta Ubeda; azken hori, gaur egun Sarriena deitua.

Auzo ofizialak ez direnak baina herrian auzotzat hartzen diren leku-izenak: Ikea, Landabaso, Sakoneta, Mendibil, Gaztelueta, Kandela Zubieta...

HistoriaAldatu

Leioa, elizate independente gisa 1526ko urriaren 31an sortu zen^[5], hamarrenak kobratzearen gaineko auzi baten epaiaren ondorioz Erandioko elizatetik banatu zenean. Bizkaiko Batzar Nagusietan 26. jarlekua eskuratu zuen (46.a gero).^[6]

EkonomiaAldatu

Herriko ekonomia sektore nagusia zerbitzuena da. Hala ere, urtetan garaturiko hainbat industria mota daude: altzairugintza, kimika, mekanika, beira eta elikadura industria.

DemografiaAldatu

Leioak 30793 biztanle zituen 2016. urtean. Bizkaiko eta Bilbo Handiko beste herri batzuetan ez bezala, herriaren hazkunde nagusia ez zen gertatu 1950eko eta 1960ko hamarkadetan; izan ere, aldaketa handia 1970eko hamarkadan iritsi zen, inguruko beste herri batzuetan beherakada hasita zegoenean. Urte horietan, eta hurrengo hamarkadetan ere, Bilboko eta inguruko herrietako hainbat biztanleren jomuga izan zen Leioa, etxebizitzak merkeago zituelako batez ere. Horrez gain, garatu zen industriak Espainiatik hainbat pertsona erakarri zuen.

Gaur egun, biztanleriaren hazkundea motelduz joan da, nahiz eta oraindik jarraitu. Egun etxebizitza garestiagoa da eta gutxiago eraikitzen da; dena den, etorkizunari begira milaka etxe berri eraikiko dira Lamiako eta Udondoko auzoetan.

Biztanleriaren bilakaeraAldatu

Leioako biztanleria

PolitikaAldatu

Udal hauteskundeakAldatu

2015eko maiatzaren 24ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Leioako alkatea EAJko Maria Carmen Urbieta da.

Leioako udalbatza
Alderdia		2015		2019
Alderdia		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	9 / 21	5.202 (% 36,97)	9 / 21	6.520 (% 41,53)
	Euskal Herria Bildu	3 / 21	2.280 (% 16,20)	4 / 21	2.887 (% 18,39)
	Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))	3 / 21	1.862 (% 13,23)	4 / 21	2.692 (% 17,15)
	Esnatu Leioa Despierta -> Ahal Dugu	4 / 21	2.356 (% 16,74)	3 / 21	2.246 (% 14,31)
	Alderdi Popularra (PP)	2 / 21	1.377 (% 9,79)	1 / 21	1.169 (% 7,45)
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean

AzpiegiturakAldatu

GarraioaAldatu

MetroaAldatu

Sakontzeko, irakurri: «Bilboko metroa»

Bilboko metroaren 1. lineak Leioa zeharkatzen du, eta udalerrian hurrengo geltokiak ditu:

AutobusaAldatu

Bizkaibus hiri-arteko zerbitzuko hurrengo lineak udalerria zeharkatzen dute:

UnibertsitateaAldatu

Sakontzeko, irakurri: «Leioa-Erandioko campusa»

Udalerrian Euskal Herriko Unibertsitatearen Leioa-Erandioko campusa dago, unibertsitatearen Campus nagusia, alegia. Errektoregoaren Egoitza jasotzeaz gain hurrengo Fakultate eta eskolak biltzen ditu:

KulturaAldatu

HizkuntzaAldatu

Sakontzeko, irakurri: «Leioako hizkera»

Leioako hizkera ("Leyoáko berbeté") Leioan hitz egiten den bizkaieraren ipar-sartaldeko (Uribe Kosta, Txorierri eta Mungialdea) azpieuskalkiaren aldaera da. Leioako hizkera Uribe Kostako eta Txorierri sartaldeko aldaeren tarteko berbeta da, Getxo eta Berangokoenen antzekoa.