Irailaren 22
data
Irailaren 22a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta hirurogeita bostgarren eguna da, 266.a bisurteetan. 100 egun falta dira urtea amaitzeko.
Gertaerak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1588 - Miguel Okendo amiralaren ontzi nagusiak su hartu zuen eta 300 lagun hil ziren Pasaian (Gipuzkoa).
- 1888 - Astilleros del Nervion ontziolaren lehen harria jarri zuten.
- 1937 - Gipuzkoako espainiar gobernadore zibila Hitlerren Alderdi Naziaren kongresuan gonbidatu bezala agertu zen.
- 1940 - Donostiako Udalak Aiete jauregia erosi zuen Frankok udako egoitza bezala erabiltzeko.
- 1941 - Franco buru zela, maniobra militarrak egin zituzten Hernaniko Fagollaga auzoan.
- 1942 - Rikardo Arregi kazetari eta idazlea Andoainen jaio zen (1969an hilda).
- 1956 - 532 pertsona itzuli ziren SESBtik Valentziara itsasontziz. Gehienak euskaldunak ziren, 1937ko haurrak.
- 1960 - Escrivá de Balaguer Opus Deiren fundatzailea, Iruñeako seme kuttuna izendatu zuten.
- 2008 - ETAk Espainiako militar bat hil zuen Santoñan (Kantabria, Espainia) telefono dei baten ostean bonba-autoa lehertarazita.
Mundua aldatu
- 1522 - Lurrikara bortitz batek Almería erabat suntsitu zuen, 2.500 hildako ere utziz.
- 1828 - Shaka Zulu Hegoafrikako politikari eta buru militarra bere anaiek hil zuten.
- 1928 - Alexander Fleming bakteriologo eskoziarrak penizilina aurkitu zuen.
- 1943 - Naziek okupatutako Bielorrusian, hauek agintean jarritako Wilhem Kube komisario jeneralaren ohean lehergailua jarri zuen Alena Mazanikek, partisano sobietarrak.
- 1960 - Mali Frantziatik independizatu zen.
- 1980 - Irakek Iran inbaditu zuen.
- 2006 - 25 hildako Alemanian egondako Maglev tren istripu batean.
Arte eta kultura aldatu
Euskal Herria aldatu
- 2013 - Donostiako Zinemaldian Carmen Maura aktoreak Donostia Saria jaso zuen.
Mundua aldatu
- 1994 - Friends ("Lagunak") filma estreinatu zen, Jennifer Aniston, Courteney Cox, Lisa Kudrow, Matt LeBlanc, Matthew Perry eta David Schwimmer aktoreek antzeztu zuten.
- 1995 - Showgirls filma estreinatu zen, Paul Verhoevenek zuzendu eta Elizabeth Berkley, Kyle MacLachlan, Gina Gershon, Glenn Plummer, Robert Davi, Alan Rachins eta Gina Ravera aktoreek antzeztu zuten.
- 1995 - Seven ("Zazpi") filma estreinatu zen, David Fincherek zuzendu eta Brad Pitt, Morgan Freeman, Gwyneth Paltrow eta R. Lee Ermey aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2000 - Space Cowboys ("Espazioko Cowboyak") filma estreinatu zen, Clint Eastwoodek zuzendu eta berak, Tommy Lee Jones, Donald Sutherland eta James Garner aktoreek antzeztu zuten.
- 2005 - Criminal Minds telesaila AEBtako CBS katean estreinatu zen.
- 2009 - NCIS: Los Angeles telesaila AEBtako CBS katean estreinatu zen.
Zientzia eta teknologia aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
- 1981 - TVG, Frantziako abiadura handiko trenak, lehen bidaia egin zuen, Paris eta Lyon bitartean.
Kirolak aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
Jaiotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1676 - Francisco José Enparan, gipuzkoar noble, politiko eta militarra (h. 1740).
- 1827 - Charles-Alexandre Fay, baxenafar militar eta kartografoa (h. 1903).
- 1840 - Serafin Baroja, euskal idazlea (h. 1912).
- 1845 - Serafin Uhagon, bizkaitar entomologo eta bioespeleologoa, Espainiako Historia Naturalaren Sozietatearen fundatzaileetako bat (h. 1904).
- 1895 - Maria Josefa Sansberro Echeverria, Bigarren mundu gerran nazien kontzentrazio eremuan hildako oiartzuar bakarra (h. 1944).
- 1904 - Maurizia Aldeiturriaga, trikiti musikako bizkaitar pandero jotzailea eta abeslaria (h. 1988).
- 1923 - Digna Garitaonandia, Txikita de Mallabia, bizkaitar erraketista (h. 2023).
- 1928 - Mercedes Agirrezabalaga, Arantza, gipuzkoar erraketista.
- 1940 - Teresa Mendizabal, arabar zientzialari eta fisikaria.
- 1942 -
- Rikardo Arregi Aranburu, euskal kazetaria, saiakeragilea eta euskaltzalea (h. 1969).
- Manex Goihenetxe, baxenafar historialari, kultur eragile eta politikaria (h. 2004).
- 1945 - Jesús María Zubiarraín Argiñano, gipuzkoar futbol atezaina (h. 1993).
- 1957 - Javier Balza, bizkaitar politikari jeltzalea, Herrizaingo Sailburu ohia.
- 1962 - Begoña Lasagabaster, gipuzkoar abokatu eta politikaria.
- 1968 - Joseba Larrañaga, gipuzkoar kazetaria.
- 1972 - Idoia Sagastizabal, EAJko bizkaitar politikaria.
- 1975 - Javier López Vallejo, nafar futbolari ohia.
- 1977 - Jon García, bizkaitar taekwondolaria.
- 1980 - Sara Buesa Rodríguez, arabar politikaria.
- 1993 - Irene Usabiaga, gipuzkoar txirrindularia.
Mundua aldatu
- 1515 - Ana Cleveskoa, Ingalaterrako erregina ezkontidea (h. 1557).
- 1523 - Karlos I.a Borboikoa, Erruango artzapezpikua (h. 1590).
- 1552 - Vasili IV.a Errusiakoa, Errusiako tsarra (h. 1612).
- 1601 - Ana Austriakoa, Espainia eta Portugalgo infanta (h. 1666).
- 1725 - Joseph Duplessis, frantziar margolaria (h. 1802).
- 1741 - Peter Simon Pallas, alemaniar zoologo eta botanikoa (h. 1811).
- 1759 - William Playfair, eskoziar injinari eta ekonomilaria, estatistikako datu diagramen lehenengo asmatzaileetako bat (h. 1823).
- 1765 - Paolo Ruffini, italiar matematikaria (h. 1822).
- 1791 - Michael Faraday, britainiar fisikari eta kimikaria, indukzio elektromagnetikoaren aurkitzailea (h. 1867).
- 1817 - Philippe Langlois, normandiar idazlea (h. 1884).
- 1863 - Alexandre Yersin, frantziar-suitzar bakteriologoa (h. 1943).
- 1868 - Luis Agote, argentinar medikua, ikertzailea eta odol-transfusioko aitzindaria (h. 1954).
- 1869 - Piotr Krasnov, errusiar jeneral kosako tsarista (h. 1947).
- 1875 -
- Mikalojus Konstantinas Čiurlionis, lituaniar margolari, musikagile eta idazlea (h. 1911).
- Paulina Luisi, uruguaiar mediku, irakasle, sufragista eta ekintzaile feminista (h. 1950).
- 1876 - André Tardieu, Frantziako Lehen Ministroa (h. 1945).
- 1878 - Shigeru Yoshida, Japoniako Lehen Ministroa (h. 1967).
- 1880 - Christabel Pankhurst, ingeles sufragista eta militante politikoa (h. 1958).
- 1882 - Wilhelm Keitel, alemaniar kanpo mariskala (h. 1946).
- 1885 -
- Erik Gunnar Asplund, suediar arkitekto neoklasiko eta modernoa (h. 1940).
- Ben Chifley, Australiako 16. lehen ministroa (h. 1951).
- Erich von Stroheim, austriar jatorriko estatubatuar aktorea eta zinema-zuzendaria (h. 1957).
- 1891 - Hans Albers, alemaniar aktore eta abeslaria (h. 1960).
- 1897 - Charles-Denis Bourbaki, frantziar jenerala (j. 1816).
- 1901 - Charles Brenton Huggins, kanadar-estatubatuar medikua, 1966ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1997).
- 1905 -
- Muriel Box, ingeles gidoigile eta zuzendaria (h. 1991).
- Paul Muni, estatubatuar aktorea (h. 1967).
- 1906 - Ilse Koch, Ameriketako Estatu Batuetako Indar Armatuek eipatu zuten lehen nazi esanguratsua (h. 1967).
- 1907 - Maurice Blanchot, frantziar idazle, filosofo eta literatura-teorikoa (h. 2003).
- 1908 - Odette Bancilhon, frantziar astronomoa (h. 1998).
- 1909 - David Riesman, estatubatuar soziologoa (h. 2002).
- 1912 - Martha Scott, estatubatuar aktorea (h. 2003).
- 1913 - Giovanni Valetti, italiar txirrindularia (h. 1998).
- 1916 - Elisa García Sáez, kataluniar sindikalista, erizaina eta milizianoa (h. 1936).
- 1918 -
- Archibald James Potter, irlandar musikagilea (h. 1980).
- Hans Scholl, Alemania naziaren aurka eratutako Arrosa Zuria erresistentzia mugimendu baketsuko kide eta oinarrietako bat (h. 1943).
- Henryk Szeryng, poloniar biolin-jotzailea (h. 1988).
- 1920 - Eric Baker, britainiar aktibista bakezalea, Amnistia Internazionalaren sortzailetariko bat (h. 1976).
- 1922 -
- Hussein Ali Montazeri, irandar irakaslea eta xiiten buruzagia (h. 2009).
- Vera Radosavljević, serbiar eta jugoslaviar partisanoa, Jugoslaviako Herriaren Heroi izendatua (h. 1943).
- 1924 - Martin Barré, frantziar margolaria (h. 1993).
- 1929 -
- Paul-Marie Lapointe, kanadar olerkari eta kazetaria (h. 2011).
- Carlo Ubbiali, italiar motoziklismoko pilotua (h. 2020).
- 1930 - Antonio Saura, espainiar margolaria (h. 1998).
- 1931 - Fay Weldon, ingeles idazlea (h. 2023).
- 1932 -
- Algirdas Brazauskas, Lituaniako presidentea (h. 2010).
- Juan García Ponce, mexikar idazle, itzultzaile eta arte-kritikaria (h. 2003).
- Ingemar Johansson, suediar boxeolaria (h. 2009).
- Maurice Kouandété, Dahomeyko presidentea (h. 2003).
- 1934 - Ornella Vanoni, italiar abeslaria eta aktorea.
- 1936 -
- Art Metrano, estatubatuar aktorea (h. 2021).
- Carmen Pereira, Ginea Bissauko presidentea (h. 2016).
- 1937 -
- Richard Marquand, galestar zinema zuzendaria (h. 1987).
- Don Rutherford, ingeles errugbi jokalari eta administratzailea (h. 2016).
- 1938 -
- Dean Cyril Reed, estatubatuar aktore eta musikaria (h. 1986).
- Lola Salvador, kataluniar idazle eta gidoilaria.
- 1939 - Junko Tabei, japoniar alpinista, Everest tontorrera iritsi zen eta Zazpi Gailurrak konkistatu zituen lehen emakumea (h. 2016).
- 1940 - Anna Karina, daniar jatorriko frantziar zinema aktore eta zuzendaria, idazle eta abeslaria (h. 2019).
- 1941 - José Luis García Sánchez, espainiar zinema-zuzendaria.
- 1943 -
- Jimmie Heuga, euskal jatorriko estatubatuar eskiatzailea (h. 2010).
- Ionel Valentin Vlad, errumaniar ingeniari eta fisikaria (h. 2017).
- 1948 - Jorge Verstrynge, espainiar-frantziar politikari, politologo eta geopolitikoa.
- 1949 - Hamida Djandoubi, Tunisian jaiotako nekazaria, Frantzian heriotz-zigorra jaso zuen azken pertsona (h. 1997).
- 1951 - David Coverdale, britainair abeslari eta musikagilea.
- 1953 - Ségolène Royal, frantziar politikaria.
- 1957 -
- Nick Cave, australiar musikari, idazle eta aktorea.
- Giuseppe Saronni, italiar txirrindulari ohia.
- 1958 -
- Andrea Bocelli, italiar tenorra.
- Joan Jett, estatubatuar rock abeslari, kantautore, musikagile, musikari eta ekoizlea.
- Eddy Planckaert, belgikar txirrindularia.
- 1959 - Saul Perlmutter, estatubatuar astrofisikaria, 2011ko Fisikako Nobel Saria.
- 1966 - Albert Plà, kataluniar abeslaria.
- 1968 - David Bisconti, argentinar futbolari ohia.
- 1969 - Pavel Kolobkov, errusiar eskrimalari ohia, ezpata modalitatekoa.
- 1973 - François-Xavier Demaison, frantziar umorista eta aktorea.
- 1974 - Aliecer Urrutia, kubatar atleta ohia, jauzi hirukoitzean espezializatua.
- 1976 - Ronaldo, brasildar futbolaria.
- 1977 - Lara Sajen, argentinar dantzaria, abeslaria eta reality showetako partaidea.
- 1979 - Roberto Saviano, italiar kazetari eta idazlea.
- 1981 - Koji Yamase, japoniar futbolaria.
- 1982 - Billie Piper, ingeles aktore eta abeslaria.
- 1983 - Thiago Silva, brasildar futbolaria.
- 1984 - Laura Vandervoort, kanadar aktorea.
- 1985 - Tatiana Maslany, kanadar aktorea.
- 1989 -
- Audrey Cordon, bretainiar txirrindularia.
- Sabine Lisicki, alemaniar tenislaria.
- Cœur de Pirate, quebectar indie pop abeslari eta musikagilea.
- 1992 - Daniela Ospina, kolonbiar modeloa, boleibol jokalaria eta enpresaria.
- 1993 - Leonie Dorado, boliviar emakumezko telebista aurkezle eta abeslari transgeneroa.
- 1996 - Fátima Diame, espainiar atleta, luzera-jauzian eta jauzi hirukoitzean espezializatua.
Heriotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1580 - Cristóbal Rojas Sandoval, gipuzkoar apaiz katolikoa, Sevillako artzapezpikua, Cigalesen (j. 1502).
- 1888 - Fernando Luis Ybarra, bizkaitar enpresaburu eta pertsona esanguratsua, Ybarra familiako kidea (j. 1844).
- 1914 - Juan Migel Orkolaga, hernaniar metereologo eta jesuita, Igeldoko behatokiaren sortzailea (j. 1863).
- 1936 - Antonio Saez de Ibarra, arabar frantziskotar monjea, Azuagan fusilatua (h. 1936).
- 1976 - Manuel Prats, Pachuco, bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (j. 1902).
- 1977 - José María Laka, bizkaitar futbolaria (j. 1898).
- 1982 - Jose Manuel Estonba, euskal idazlea (j. 1916).
- 1986 - Migel Olasagarre, aita Damaso Intza, euskal idazlea (j. 1886).
- 1993 - Jon Beistegi, Axola, euskal idazlea (j. 1911).
- 2001 - Inozentzio Aierbe, nafar apaiza (j. 1912).
- 2003 - Félix Bergèze, lapurtar errugbilaria, Carcasonan (j. 1914).
- 2004 - Guy d'Arcangues, lapurtar poeta (j. 1924).
- 2005 - Javier Yubero, euskal herritar futbolaria (j. 1972).
- 2018 - José Ibarburu, gipuzkoar arraunlaria (j. 1928).
- 2022 - Jon Odriozola, bizkaitar kazetari eta idazlea (j. 1955).
Mundua aldatu
- 530 - Felix IV.a, Aita santua.
- 852 - Abd ar-Rahman II.a, Kordobako IV. emir omeiatarra (j. 792).
- 1158 - Otto Freisingekoa, alemaniar elizgizona eta kronikaria (j. 1112).
- 1408 - Joan VII.a Paleologo, Bizantziar Inperioko enperadorea (j. 1370).
- 1457 - Petri II.a Bretainiakoa, Bretainiako dukea (j. 1418).
- 1520 - Selim I.a, Otomandar Inperioko sultana.
- 1531 - Luisa Savoiakoa, Frantzisko I.a Frantziakoaren ama (j. 1476).
- 1539 - Guru Nanak, sikhismoaren sortzailea (j. 1469).
- 1554 - Francisco Vázquez de Coronado, espainiar konkistatzaile eta esploratzailea (j. c. 1510).
- 1692an, Salemgp sorginkeria prozesuan exekutatuta:
- Martha Corey (j. 1619/20).
- Mary Eastey (j. 1634).
- Mary Parker (j. 1637).
- Ann Pudeator (j. 1621).
- Wilmot Redd.
- Margaret Scott (j. 1616).
- 1703 - Vincenzo Viviani, italiar matematikaria eta fisikaria (j. 1622).
- 1774 - Klemente XIV.a, Aita santua (j. 1705).
- 1828 - Shaka Zulu Hegoafrikako politikari eta buru militarra, Zulu Inperioaren sortzailea (j. 1786).
- 1840 - Anne Lister, Yorkshireko lur-jabe, egunerokoen idazle, alpinista eta bidaiaria (j. 1791).
- 1850 - Johan Heinrich von Thünen, alemaniar ekonomialaria (j. 1783).
- 1914 - Alain-Fournier, frantziar eleberrigilea (j. 1886).
- 1920 - Herbert James Draper, ingeles margolaria (j. 1863/64).
- 1921 - Ivan Vazov, bulgariar idazlea (j. 1850).
- 1932 - Claude C. Hopkins, publizitatearen historiako erredaktore garrantzitsuenetarikoa (j. 1866).
- 1949 - Sam Wood, estatubatuar zinema zuzendaria (j. 1883).
- 1952 - Kaarlo Juho Ståhlberg, lehendabiziko Finlandiako presidentea (j. 1865).
- 1956 - Frederick Soddy, britainiar fisikari eta kimikaria, 1921eko Kimikako Nobel Saria (j. 1877).
- 1957 - Zhou Xuan, txinatar abeslari eta aktorea (j. 1920).
- 1958 - Mary Roberts Rinehart, estatubatuar idazlea (j. 1876).
- 1960 - Melanie Klein, austriar psikoanalista (j. 1882).
- 1961 - Marion Davies, estatubatuar aktorea (j. 1897).
- 1970 - Alice Hamilton, estatubatuar mediku eta ikertzailea, industria toxikologian aitzindaria (j. 1869).
- 1973 - Paul van Zeeland, Belgikako leaeronautikoaa (j. 1893).
- 1974 - Paul Jaray, ingeniari aeronautikoa eta automobilen diseinatzailea, aerodinamika automobilgintzan aplikatzen aitzindaria (j. 1889).
- 1979 - Otto Robert Frisch, austriar-britainiar zientzialaria (j. 1904).
- 1980 - María Luz Morales, galiziar idazlea eta XX. mendeko Kataluniako kazetari aitzindaria (j. 1890).
- 1989 - Irving Berlin, estatubatuar konpositore eta kantu-idazlea, AEBko historiako kantagile handienetakoa (j. 1888).
- 1991 - Tino Casal, espainiar abeslari eta konposatzailea (j. 1950).
- 1993 - Maurice Abravanel, estatubatuar orkestra-zuzendaria (j. 1903).
- 1994 - Maria Carta, sardiniar abeslari eta idazlea (j. 1934).
- 1996 -
- Mohamed Ben Ahmed Abdelghani, Aljeriako lehen ministroa (j. 1927).
- Dorothy Lamour, estatubatuar aktore eta abeslaria (j. 1914).
- 1997 - Manabu Mabe, japoniar-brasildar margolaria (j. 1924).
- 1999 - George C. Scott, estatubatuar aktorea (j. 1927).
- 2000 - Yehuda Amichai, israeldar poeta (j. 1924).
- 2001 - Isaac Stern, ukrainiar-estatubatuar biolin-jotzailea (j. 1920).
- 2004 - Edward Larrabee Barnes, estatubatuar arkitektoa (j. 1915).
- 2005 - Annemarie Heinrich, alemaniar-argentinar argazkilaria, erretratuetan eta biluzietan espezializatua (j. 1912).
- 2006 - Enrique Gorriarán, argentinar iraultzailea (j. 1941).
- 2007 -
- André Gorz, austriar-frantziar idazle eta filosofoa (j. 1923).
- Marcel Marceau, frantziar mimoa, egungo mimoaren eta pantomimaren berritzaile eta bultzatzaile nagusia (j. 1923).
- 2011 - Aristides Pereira, lehenbiziko Cabo Verdeko presidentea (j. 1923).
- 2013 -
- David H. Hubel, kanadar-estatubatuar neurobiologoa, 1981eko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1926).
- Álvaro Mutis, kolonbiar nobelagile eta poeta, Hispanoamerikako idazle garaikide nabarmenetakotzat hartua (j. 1923).
- 2019 - Louis Joinet, frantziar legelaria, giza eskubideen alorrean NBEren ordezkaria munduko hainbat gatazkatan (j. 1934).
- 2020 - Agne Simonsson, suediar futbolaria (j. 1935).
- 2021 -
- Abdelkader Bensalah, Aljeriako behin-behineko presidentea (j. 1941).
- Roger Michell, britainiar zinema zuzendaria (j. 1956).
- Jüri Tamm, sobietar eta estoniar atleta eta politikaria (j. 1957).
- 2022 - Hilary Mantel, ingeles idazlea (j. 1952).
- 2023 -
- Evelyn Fox Keller, estatubatuar fisikari, idazlea eta feminista (j.1936).
- Giovanni Lodetti, italiar futbolaria (j. 1942).
- Américo Lopes, portugaldar futbol atezaina (j. 1933).
- Giorgio Napolitano, Italiako 11. Presidentea (j. 1925).
Jaiak eta urteurrenak aldatu
- Sehaska egutegiko izendegia: Mauri, Maurixi eta Iraide.
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q2889
Multimedia: 22 September
