Shaka Zulu
Shaka kaSenzangakhona (c. 1787-c. 1828ko irailaren 27a), baita Shaka Zulu ere, (zulueraz ˈʃaːɠa ahoskatua) zulu etniako buruzagi tribala izan zen, eta Zulu Inperioaren sortzailea Hegoafrikan. Senzangakonaren seme eta oinordeko zen, eta inguruko zulu tribuak menperatu ondoren, ejertzito bat prestatu eta lurralde berriak konkistatzera joan zen.
| Shaka Zulu | |||
|---|---|---|---|
 | |||
1816 - 1828 | |||
| Bizitza | |||
| Jaiotza | Mthethwa Paramountcy (en)  , c. 1787 | ||
| Herrialdea | Zulu Erresuma | ||
| Heriotza | KwaDukuza, c. 1828ko irailaren 27a (41 urte) | ||
| Hobiratze lekua | Nonya (en) | ||
| Heriotza modua | giza hilketa | ||
| Familia | |||
| Aita | Senzangakhona kaJama | ||
| Ama | Nandi | ||
| Ezkontidea(k) | ezkongabea | ||
| Anai-arrebak | ikusi
| ||
| Jarduerak | |||
| Jarduerak | monarka | ||
  | |||
Zuluen gizartea eta gerra ohiturak errotik aldatu zituen bere agintaldian zehar. Zulutarren artean irudi anbiguoa da, maiz laudatua baina baita kritikatua ere. Zulu Inperio boteretsuaren oinarriak ezarri zituen diktadore honek, milaka pertsona hiltzea agindu zuen eta inguruko tribuetan migrazioak eta sarraski handiak eragin zituen. 1828an hil zen, bere anaien eskutik.
Bizitza aldatu
Shaka 1787. urtean sortu zen. Senzagakona tribuko buruzagia zuen aita, baina bertako tradizioaren arabera sasikoa zenez, bai Shaka eta bai bere ama Nandi ere baztertuak izan ziren.
Senzagakona zuluen errege izendatu zutenean, Shakak eta haren amak ihes egin behar izan zuten eta Shaka gaztea Mthethwa tribuko gerlari bihurtu zen. Gerora, Mthethwa tribuko buruzagi Dingiswayoren babesean, zuluen agintaritza lortu zuen. Gerlari moduan bildu zuen esperientzia erabiliz, zuluen armada berregituratu eta borroka teknika berriak garatu zituen.
Methethwa eta Ndwandwe tribuen arteko gerretan Dingiswayoren heriotza gertatzean, Shakak eskuratu zuen botere hutsunea. Methethwa tribua berrantolatu eta ingurukoekin aliantzak eginez lidergotza eskuratu zuen, eta agintea eta ezagutza militarra baliatu zituen Ndwandwe tribuen erasoen kontra defendatzeko. Defentsa hau eraginkorra izan zen eta inguruetako autoritate nagusi bihurtu zen.
Shaka eta bere gudarosteak inguruetako indar militar handiena ziren orduan, eta inguruko tribuak errazki menperatu zituzten, baita Ndwandwe tribua ere. Ndwandwe tribuaren harpilatzeek eta Shakaren konkistek eta garai hartan lurraldeak bizi zuen lehorteak biztanleen migrazio masiboak eragin zituzten, gerora Mfecane ("zanpatzea") deitu den garaia definituz.
Diotenez, Nandi, Shakaren amaren heriotza kolpe gogorra izan zen buruzagiarentzat. Lege biziki gogorrak ezarri zituen eta milaka pertsona exekutatu zituzten ondorioz. 1828an, bere anaiek erahil zuten traizioz.
Armadaren berregituraketa aldatu
Elezahar asko dago Shakaren inguruan, eta ez dira gutxi antolakuntza eta gerrari buruz izan zituen ideien istorioak. Ideia gehienak Shakak berak izan ez bazituen ere, bera izan zen maila zabalean aplikatu eta ezarri zituena. Bestalde, gerraren esanahia bera ere aldatu zuen: auzoko tribuen abereak ebasteko erasoak, erakustaldi erritualak eta maniobra politikoak izan ohi ziren ordurarte, hildako kopuru handirik gabekoak. Shakak benetako inbasioak burutu zituen, eta etsaia menperatzera bideratu zituen borrokaldiak.
Garai honetan gertaturiko aldaketak Shaka hil eta gero ere mantendu eta garatu ziren. Ondorioz, Zuluak izan ziren britainiar armadaren kontra garaipenik lortu zuten herri gutxietako bat, anglo-zulu gerran gertaturiko Isandhlwanako guduan, hain zuzen (1879).
Armak aldatu
Lantza luzeaz gain, gerlari guztiak iklwa lantza motza erabiltzera bultzatu zituen Shakak. Lantza luzea hurbildu aitzin erabiltzen zuten borrokaldian, etsaiari jaurtiz, eta buruz-buruko borroka heltzean aldiz, lantza motza. Horrez gain, ezkutu handiago bat txertatu zuen.
Armadaren mugikortasuna aldatu
Shakak bere armada mugikorra izatea nahi zuen, eta horretarako gerlariak edozein balditzatan kilometro askotan zehar ibiltzeko prestatu zituen. Gainera, gerlarigai gazteak logistika lanetan jarri zituen.
Formazioak aldatu
Shakak "bufalo adar" eraso formazioa sortu zuela uste da. Honako egitura zuen:
- Erdigunean gudari beteranoak kokatzen ziren. Haien lana etsaiaren hosteei eustea zen.
- Aldeetan gudari gazte eta arinak kokatzen ziren. Haien lana etsaia inguratu eta aldeetatik erasotzea zen.
- Gibelean erreserba indar bat gelditzen zen. Etsaiak inguraketa hautsiz gero erabiltzen ziren.
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Shaka Zulu  |
|
Artikulu hau biografia baten zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |
