Cabo Verde[1] (portugesez: Cabo Verde), izen ofiziala Cabo Verdeko Errepublika[1] (portugesez: República de Cabo Verde), mendebaldeko Afrikako uhartedi-estatua da, Ozeano Atlantikoan kokatua, hamar uharte handiz eta zortzi txikiz osatua. Makaronesiaren zati da, Azoreak, Kanariak, Madeira eta Selvagens uhartediekin batera. 4.033 km2-ko eremua du, eta 2020an 556.000 biztanle zituen.[2] Hiriburua Praia da.

Cabo Verdeko Errepublika
República de Cabo Verde
Ereserkia: Cântico da Liberdade
Goiburua: Unidade, Trabalho, Progresso
("Batasuna, Lana, Aurrerapena")

Cabo Verdeko bandera

Cabo Verdeko armarria
Geografia
HiriburuaPraia
14°55′4″N 23°30′33″W
Azalera4.033 km²
Punturik altuenaPico do Fogo
Punturik sakonenaPedra de Lume salt ponds (en) Itzuli (−30 m)
KontinenteaAfrika
Mugakideakbaliorik ez
Administrazioa
Gobernu-sistemaerrepublika parlamentarioa
Cabo Verdeko presidenteaJosé Maria Neves (en) Itzuli
Cabo Verdeko Lehen MinistroaUlisses Correia e Silva
LegebiltzarraCabo Verdeko Biltzar Nazionala
Epai autoritateaSupremo Tribunal de Justiça (en) Itzuli
Harreman diplomatikoak Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide
Demografia
Biztanleria555.988 (2020)
9.600 (2017)
Dentsitatea137,86 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak
Erabilitako hizkuntzak
Emankortasun-tasa2,303 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak14.273 (2015)
Alfabetizazioa% 87 (2015)
Bizi-itxaropena72,798 (2016)
Giniren koefizientea42,4 (2015)
Giza garapen indizea0,662 (2021)
Ekonomia
BPG nominala1.753.736.711,6727 $ (2017)
114.809.376,05163 (2016)
BPG per capita3.244 $ (2017)
162 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa3.776.982.695 nazioarteko dolar (2017)
213.465.860 (2016)
BPG per capita EAPn6.912,638 nazioarteko dolar (2017)
308,151 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala4 % (2016)
Erreserbak617.362.329 $ (2017)
44.625.579 (2016)
Inflazioa−1,2 % (2016)
−0,7 (2015)
Historia
Sorrera data: 1975eko uztailaren 5a eta 1990eko irailaren 28a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia+238
ISO 3166-1 alpha-2CV
ISO 3166-1 alpha-3CPV
Ordu eremua
Elektrizitatea220 V. 50 Hz.Europlug (en) Itzuli eta Schuko (en) Itzuli
Internet domeinua.cv
governo.cv

Geografia aldatu

Kokapena aldatu

Cabo Verde uhartedia Ozeano Atlantikoan dago, ipar latitudeko 14° eta 18° artean, eta mendebaldeko longitudeko 22° eta 26° artean, Afrikako mendebaldeko itsasertzetik 570 kilometro ingurura; Senegal, Gambia eta Mauritania herrialderik hurbilenak dira. Hamar sumendi-uharte handi (bederatzitan bizi da jendea) eta zortzi uhartexka dira, bi multzotan banatuak:[3]

Erliebea aldatu

Jatorri bolkanikoko uharteak dira. Fogo uhartean dagoen Pico do Fogo sumendia (2.829 metro) da gailurrik gorena.[4] Sumendi aktiboa da, eta 2014n izan zuen XXI. mendeko lehenbiziko erupzioa.[5]

Klima aldatu

Klima tropikal lehorra da, leunagoa kontinentean baino. Abendutik ekainera epela eta lehorra da (batez besteko tenperatura: 21 °C), eta beroa eta lehorra uztailetik azarora (batez besteko tenperatura: 27 °C). Prezipitazioak oso txikiak dira; iraila da hilabeterik euritsuena.

      Datu klimatikoak (Praia)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 31.9 33.1 34.2 33.4 33.3 34.1 32.5 33.1 36.2 34.8 33.0 31.0 36.2
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 24.8 25.0 26.1 26.4 27.1 27.9 28.0 28.6 29.7 29.2 28.0 25.6 27.2
Batez besteko tenperatura (ºC) 22.4 22.2 22.9 23.4 24.0 24.9 25.4 26.2 26.8 26.4 25.4 23.4 24.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 20.0 19.4 19.7 20.3 21.0 21.9 22.9 23.8 24.0 23.6 22.7 21.3 21.7
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) 16.9 16.2 16.5 17.0 18.8 19.2 20.3 20.6 19.6 19.6 19.5 17.3 16.2
Pilatutako prezipitazioa (mm) 2 2 0.5 0 0 0 8 45 105 58 30 10 260
Prezipitazio egunak (≥ 0.1 mm) 1 0 0 0 0 0 2 7 7 4 2 1 24
Eguzki orduak 223.2 234.5 279.0 285.0 306.9 279.0 217.0 201.5 216.0 244.9 234.0 204.6 2925.6
Hezetasuna (%) 64 62 59 63 65 67 72 74 76 73 68 67 68
Iturria: Deutscher Wetterdienst[6]

Historia aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Cabo Verdeko historia»

Cabo Verden ez zen bizi gizakirik 1456. urtean Portugalgo Koroaren zerbitzuan zegoen Veneziako Alvise Cadamosto itsasgizonak Cabo Verdeko uharteak aurkitu zituenean; Portugalgo kolonia bihurtu ziren 1470ean. Portugaldar Inperioaren parte egin zuten uhartedia eta, Afrikako kostaldetik urrun samar egoteagatik, urez hornitzeko geldigune inportante bilakatu zen Portugalgo marinelentzat. Gainera, azukre-kanabera landatu zen eta, geroago, esklabo-merkataritzan paper garrantzitsua jokatu zuten uharteek. Esklaboen salmenta 1876. urtean legez kanpo utzi zenean hasi zen Cabo Verdeko koloniaren gainbehera.

Oliveira Salazar diktadorearen azken urteetan gorpuztu zen Cabo Verdeko eta Ginea Bissauko abertzaleen higikundea, Amilcar Cabral buru zela. 1974ko Krabelinen Iraultzaren ondoren, Lisboako gobernuak koloniekiko politika aldatu zuen, eta 1975. urtean burujabetasuna eskuratu zuen Cabo Verdeko uhartediak, batik bat Cabo Verde eta Ginea-Bisauren Independentziarako Alderdi Afrikarraren (PAIGC) ahaleginei esker. Cabo Verdeko herria Ginea Bissaurekin bat egitearen alde agertu zen urte bereko hauteskundeetan, baina 1980. urtean Ginea-Bissaun João Bernardo Vieira militarrak Luiz Cabral aurrerakoiaren aurka egindako estatu kolpeak biderik gabe utzi zuen aukera hori. Cabo Verdek diplomazia zeregin garrantzitsuak bete zituen estatu neutral gisa, hala nola Angolaren eta Hegoafrikaren arteko hitzarmena (1983-1984).

1990ean egin ziren lehendakaritzarako lehenengo hauteskunde libreak. Hauteskunde horietan António Mascarenhas Monteiro, Demokraziarako Mugimenduaren hautagaia, irten zen garaile. Gobernu berriak merkatu ekonomiarako bidea hasi zuen: aseguru enpresak, arrantza eta bankuak pribatizatu egin zituen. Kanpoko laguntza barne produktu gordinaren % 46 zen, eta % 15 Cabo Verdetik kanpora zeuden 700.000 caboverdetarrek bidalitako diru igorpenek osatzen zuten. Gobernu liberalak, % 25eko langabeziari aurre egin nahian, estatua berrantolatzeko asmoa azaldu zuen. 1995ean inflazioa % 6koa izan zen, eta Cabo Verdeko ekonomiak kanpoko laguntzaren mende jarraitzen zuen. 1997an, lehen ministroak hitzarmen bat izenpetu zuen Italiarekin, turismoaren sektorean inbertsioak egiteko.

2001eko lehendakaritzarako hauteskundeak errepikatu egin behar izan ziren iruzurragatik, eta Gorte Gorenak erabaki behar izan zuen, azkenik, emaitza: Pedro Pires (PAICV, Cabo Verdeko Independentziaren Afrikar Alderdia) izendatu zen Mascarenhas Monteiroren ondorengo, eta Jose Maria Pereira Neves, berriz, lehen ministro. Pires estatuaren sektorea dezentralizatzen eta pribatizatzen ahalegindu zen batez ere, eta pribatizatze prozesu horren ondorioz asko garestitu ziren oinarrizko zerbitzuak. 2005ean, Nevesek NATOn sartzeko asmoa adierazi zuen, nahiz eta oposizioko alderdia, Demokraziarako Mugimendua, kontra agertu zen. 2006ko hauteskundeetan PAICV alderdiak (aurreko PAIGC) irabazi zuen berriz ere, eta Pedro Pires hautatu zen lehendakari.

Gobernua eta administrazioa aldatu

Politika aldatu

Errepublika parlamentarioa da. Presidentea da estatuburua, eta lehen ministroa gobernuburua. Ganbera bakarreko parlamentua dago, Assembleia Nacional, 72 kide dituena. Legebiltzarrerako hauteskundeak bost urtetarik behin egiten dira.[7]

Banaketa administratiboa aldatu

Cabo Verde 22 udalerritan (concelhos) banaturik dago:

 
Cabo Verdeko udalerriak
Udalerria Uhartea Biztanleria
(2010)[8]
Eremua
(km²)[8]
Hiriburua
1 Tarrafal Santiago 18.565 121 Tarrafal
2 São Miguel Santiago 15.648 77 Calheta de São Miguel
3 São Salvador do Mundo Santiago 8.677 26 Vila de Picos
4 Santa Cruz Santiago 26.609 112 Pedra Badejo
5 São Domingos Santiago 13.808 147 São Domingos
6 Praia Santiago 131.602 102 Praia
7 Ribeira Grande de Santiago Santiago 8.325 137 Cidade Velha
8 São Lourenço dos Órgãos Santiago 7.388 37 João Teves
9 Santa Catarina Santiago 43.297 242 Assomada
10 Ilha Brava Brava 5.995 62 Nova Sintra
11 São Filipe Fogo 22.228 229 São Filipe
12 Santa Catarina do Fogo Fogo 5.299 153 Cova Figueira
13 Mosteiros Fogo 9.524 89 Mosteiros
14 Maio Maio 6.952 274 Vila do Maio
15 Boa Vista Boa Vista 9.162 631 Sal Rei
16 Sal Sal 25.765 220 Espargos
17 Ribeira Brava São Nicolau 7.580 225 Ribeira Brava
18 Tarrafal de São Nicolau São Nicolau 5.237 120 Tarrafal de São Nicolau
19 São Vicente São Vicente 76.107 227 Mindelo
20 Porto Novo Santo Antão 18.028 564 Porto Novo
21 Ribeira Grande Santo Antão 18.890 166 Ponta do Sol
22 Paul Santo Antão 6.997 54 Vila das Pombas

Demografia aldatu

Biztanleria aldatu

 
Assomadako Fátimako Ama Birjina eliza.

2020an 556.000 biztanle zituen.[2] Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak %27,9 dira, 15-24 urte bitartekoak %18,7, 25-54 urte bitartekoak %40,8, 55-64 urte bitartekoak %7,1 eta 65 urtetik gorakoak %5,5. Bizi itxaropena 73,2 urtekoa da; 70,8 urtekoa gizonezkoena eta 75,6 urtekoa emakumezkoena (2020ko zenbatespenak).[7]

Banaketa etnikoa aldatu

% 71 kreoleak (mulatoak) dira, % 28 afrikarrak, eta % 1 europarrak.[7]

Hizkuntzak aldatu

Portugesa da hizkuntza ofiziala, eta kreolera (portugesaren eta mendebaldeko Afrikako zenbait hizkuntzen arteko nahasketa) ere mintzatzen da.

Erlijioa aldatu

Biztanleen % 85 kristauak dira, katolikoak gehienak (% 77,3 2010ean).[7]

Hiri nagusiak aldatu

Ekonomia aldatu

 
Praiako merkatua.

Garapenerako laguntzaren, atzerriko inbertsioaren, emigratzeileen diru-igorpenen eta turismoaren mende dago Cabo Verdeko ekonomia. Nekazaritzako uzta nagusiak artoa, tapioka, kafea, azukre kanabera eta bananak dira. Kafea, bananak eta palmondoaren zenbait gai esportatu egiten dira. Atuna eta otarraina arrantzatzen dira batez ere. Ardiak, zerriak eta behiak hazten dira. Industria nagusiak hauek dira: azukrearen fintzea, arrainaren ingurukoa, tabakoa eta edari bizien destilazioa. Mindeloko eta Porto Novoko portuetan transatlantikoak erregaiaz hornitzen dira. Merkataritzak, garraioak, turismoak eta zerbitzu publikoek BPGaren hiru laurden inguru ekartzen. Turismoa da ekonomiaren oinarria, baina euroguneko herrialdeen baldintzen mende dago. Herrialdeak defizit komertzial handia izaten du urtero, atzerriko laguntzek eta emigratzaileeen diru-bidalketek finantzatua; diru-bidalketak, BPGaren arabera, Saharaz hegoaldeko Afrikako handienetakoak dira.[7]

Erreferentziak aldatu

  1. a b 38. araua: Munduko estatuen izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. Euskaltzaindia, euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2011-03-30).
  2. a b Overall total population – World Population Prospects: The 2020 Revision. population.un.org (Noiz kontsultatua: 2020-3-29).
  3. The Peace Corps Welcomes You to Cape Verde. files.peacecorps.gov, web.archive.org-en gordea (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).
  4. Cabo Verde, Statistical Yearbook 2015. Instituto Nacional de Estatística, ine.cv (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).
  5. Eruption at Fogo. earthobservatory.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).
  6. Klimatafel von Praia / Sao Tiago / Kapverden (Rep. Kap Verde). Baseline climate means (1961-1990) from stations all over the world, Deutscher Wetterdienst, dwd.de (Noiz kontsultatua: 2020-3-29).
  7. a b c d e The World Factbook: Cape Verde. cia.gov (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).
  8. a b c Cape Verde: Islands, Municipalities, Cities. citypopulation.de (Noiz kontsultatua: 2020-3-30).

Kanpo estekak aldatu