Hegoafrika
Hegoafrika[1][2][3] Afrika hegoaldeko muturreko estatua da, Atlantiko eta Indiako ozeanoen artean kokatua. Mugakide ditu Namibia, Botswana, Zimbabwe, Mozambike eta Swazilandia; bestetik, Lesotho guztiz inguratzen du.
| Hegoafrikako Errepublika | |||
|---|---|---|---|
| Republiek van Suid-Afrika iRiphabliki yeSewula Afrika iRiphabliki yomZantsi Afrika iRiphabhuliki yaseNingizimu Afrika iRiphabhulikhi yeNingizimu Afrika Repabliki ya Afrika-Borwa Rephaboliki ya Afrika Borwa Rephaboliki ya Aforika Borwa Riphabliki ra Afrika Dzonga Riphabuḽiki ya Afurika Tshipemba | |||
| Ereserkia: Hegoafrikako ereserki nazionala | |||
| Goiburua: !ke e: ǀxarra ǁke ("Batasuna Aniztasunean") | |||
| |||
 | |||
| Geografia | |||
| Hiriburua | Pretoria, Bloemfontein eta Lurmutur Hiria 25°44′47″S 28°11′17″E | ||
| Azalera | 1.221.037 km² | ||
| Punturik altuena | Mafadi | ||
| Punturik sakonena | Indiako Ozeanoa (0 m) | ||
| Kontinentea | Afrika | ||
| Mugakideak | Namibia, Botswana, Lesotho, Zimbabwe, Eswatini eta Mozambike | ||
| Administrazioa | |||
| Gobernu-sistema | parliamentary republic (en)  eta demokrazia ordezkatzaile | ||
| Hegoafrikako presidentea | Cyril Ramaphosa | ||
| Hegoafrikako presidentea | Cyril Ramaphosa | ||
| Legebiltzarra | Parliament of South Africa (en) | ||
| Epai autoritatea | Constitutional Court of South Africa (en) | ||
| Harreman diplomatikoak |  Ikusi mapa Wikidatan | ||
| Zeren kide | ikusi
| ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 59.622.350 (2020) 0 (2020) | ||
| Dentsitatea | 48,83 bizt/km² | ||
| Hizkuntza ofizialak | |||
| Erabilitako hizkuntzak | ikusi
| ||
| Emankortasun-tasa | 2,363 (2014) | ||
| Eskolaratu gabeko umeak | 1.815.742 (2005) | ||
| Bizi-itxaropena | 62,774 (2016) | ||
| Giniren koefizientea | 63,1 (2009) | ||
| Giza garapen indizea | 0,699 (2017) | ||
| Ekonomia | |||
| BPG nominala | 349.419.343.614,09 US$ (2017) 53.656.658.466,422 (2016) | ||
| BPG per capita | 5.723,97 US$ (2015) | ||
| BPG erosketa botere paritarioa | 767.166.964.845 nazioarteko dolar (2017)24.094.477.227 (2016) | ||
| BPG per capita EAPn | 13.526,189 nazioarteko dolar (2017)260,703 (2016) | ||
| BPGaren hazkuntza erreala | 0,3 % (2016) | ||
| Inflazioa | 6,7 % (2016)1,4 (2015) | ||
| Historia | |||
| Sorrera data: 1910eko maiatzaren 31 | |||
| Bestelako informazioa | |||
| Aurrezenbakia | +27 | ||
| ISO 3166-1 alpha-2 | ZA | ||
| ISO 3166-1 alpha-3 | ZAF | ||
| Ordu eremua | ikusi
| ||
| Elektrizitatea | 230 V. 50 Hz.Europlug (en) , AC power plugs and sockets: British and related types (en) , BS 546 (en) eta IEC 60906-1 (en) | ||
| Internet domeinua | .za | ||
| gov.za | |||
.svg)
Hiru hiriburu ditu: Lurmutur Hiria (legegilea), Pretoria (administratiboa) eta Bloemfontein (judiziala). Hala ere, hiri handiena Johannesburg da.
GeografiaAldatu
Hegoafrika 1.219.080 km² luze-zabal da eta, izenak berak dioen bezala, Afrika kontinentearen hego muturrean dago. Mugakide ditu Namibia, Botswana, Zimbawe, Mozambike, Swazilandia eta Lesotho (azken herrialde hori guztiz inguratzen du). Hegoaldean Itxaropen Onaren Lurmuturra dago, Indiako ozeanoa eta Atlantikoa banatzen dituen lurmutur ezaguna, Lurmutur Hiriari izena ematen diona.
Haren eremu zabala dela-eta, muturreko klimak ditu: hegoaldean eta mendialdean, epela (Mediterraneokoa bezalakoa); ipar-mendebaldean, azpi-tropikala; eta ekialdean, erdi-lehorra. Batez besteko euri prezipitazioa 464 mm-koa da.
Ibai nagusiak hiru hauek dira: Orange (Atlantikora isurtzen da), Vaal eta Limpopo (Indikora isuriak).
HistoriaAldatu
Hegoafrikako historia askotarikoa eta aberatsa da, Historiaurretik hainbat herri, kultura eta etnia bildu eta nahastu baitira. San herriaren —europarrek boskimano deiturikoen— kultura duela gutxienez 25.000 urte dago eta bantuena, duela 2.500.
Historia idatzia europarren etorrerarekin hasi zen. Portugaldarrak iristen lehenengoak izan baziren ere, lurraldea ez zuten kolonizatu. Lehen kolonizatzaileak herbeheretarrak izan ziren, XVIII. mendearen bukaeratik aurrera, britaniarrekin lehian. Azken urteotako historia apartheid izeneko erregimen baztertzaileak eta haren amaierak markatu zuten.
Hizkuntza ofizialakAldatu
Hegoafrikan hamaika hizkuntza ofizial daude: afrikaansa, ingelesa, ndebelera, iparraldeko sothoera, hegoaldeko sothoera, swaziera, tsongera, tswanera, vendera, xhosera eta zuluera. Kopuruaren aldetik, Indian bakarrik daude gehiago.
1996ko Errolda Nazionalaren arabera, ama-hizkuntza mintzatuenak zulua (9,2 milioi hiztun), xhosa (7,2 milioi) eta afrikaansa (5,8 milioi) dira eta bigarren hizkuntza gisa, ingelesa (2,2 milioi hiztun), afrikaansa (1,1 miloi) eta zulua (0,5 milioi).
Horretaz gain, beste zortzi hizkuntza onartzen dira, ofizialak ez badira ere: fanagaloa, khoea, lobedua, nama, ndebelea, phuthia, sana eta Hegoafrikako keinu hizkuntza. Zenbait lurraldetan egoera babestuagoa daukate, baina hiztun kopuru txikia dela eta, ez dute nazio osoko onarpenik. San eta khoikhoi herrien hizkuntzak Namibia eta Botswana aldera hedatzen dira. Nolanahi ere, ehiztari-biltzaile herri horien kultura eta hizkuntza, Afrikako beste herrien aldean hain desberdina, baztertuta egon dira oso, eta galtzeko zorian daude. Hegoafrikar zuri askok beste hizkuntza europarrez hitz egiten dute: portugesez (Angolan eta Mozambiken ere mintzatua), alemanez eta grekoz, besteak beste. Horiekin batera, asiar eta indiar askok Hego Asiako hizkuntzez hitz egiten dute: teluguz, hindiz, gujarateraz eta tamileraz.
Banaketa administratiboaAldatu
Apartheida 1994an amaitzean, Hegoafrikako 4 probintziak eta 10 bantustan independenteak bertan behera geratu eta 9 probintziok sortu ziren:
- Lurmutur Mendebaldea (Western Cape): lehengo Lurmutur probintziaren hego-mendebaldea.
- Lurmutur Iparraldea (Northern Cape): lehengo Lurmutur probintziaren iparraldea
- Lurmutur Ekialdea (Eastern Cape): lehengo Transkei eta Ciskei bantustanak eta lehengo Lurmutur probintziaren hego-ekialdea, gehi Indiako ozeanoko bi hegoafrikar uharteak (Marion eta Eduardo Printzearen uharteak).
- KwaZulu-Natal: Natal eta Zululand.
- Estatu Askea (Free State): lehengo Orangeko Estatu Librea eta zenbait bantustan
- Ipar-mendebaldea (North West): lehengo Transvaal mendebaldea, Lurmutur probintziaren iparraldea eta Bophuthatswana bantustana.
- Gauteng: lehengo Pretoria-Witwatersrand-Vereeniging.
- Mpumalanga: lehengo Transvaal ekialdea.
- Limpopo: lehengo Transvaal iparraldea.
Hegoafrikar ezagunakAldatu
- Henry Hare Dugmore (1810-1896), misiolaria eta xhosazko itzultzailea.
- John Ronald Reuel Tolkien (1892-1973), idazlea.
- Pieter Botha (1916-2006), apartheid sistemaren sustatzailea eta herrialdeko buruzagia izandakoa (1978-1989).
- Nelson Mandela (1918-2013) politikaria, giza eskubideen aldeko ekintzailea eta herrialdeko presidentea izandakoa (1994-1999).
- Desmond Tutu (1931-) apezpikua eta giza eskubideen aldeko ekintzailea.
- Miriam Makeba (1932-2008), abeslaria.
- Frederik de Klerk (1936-) herrialdeko presidentea izandakoa (1989-1994).
- John Maxwell Coetzee (1940-), idazlea.
- Joseph Shabalala (1941-), musikaria.
- Thabo Mbeki (1942-), herrialdeko presidentea izandakoa (1999-2008).
- Mark Shuttleworth (1973-), informatikari eta enpresaburua.
- Charlize Theron (1975-), aktorea.
- Benny McCarthy (1977-), futbolaria
ErreferentziakAldatu
- ↑ 38. araua. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-06-01).
- ↑ Terminologia Bankua. Euskalterm (Noiz kontsultatua: 2010-06-01).
- ↑ Hegoafrika sarrera. Elhuyar Hiztegia (Noiz kontsultatua: 2010-06-01).
Ikus, gaineraAldatu
Kanpo estekakAldatu
- Hegoafrikari buruzko kanala Argia.com-en
- Hegoafrika, apartheidetik Munduko Kopara kronologia ilustratua
- Hegoafrikari buruzko 'Bakearen irribarrea' erreportajea Argia astekarian
- (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.
Datuak: Q258
Multimedia: South Africa
