Irailaren 14

Irailaren 14a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta berrogeita hamazazpigarren eguna da, 258.a bisurteetan. 108 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Oier Olazabal Jaiotza: Irun, 1989 Antxon Ezeiza Jaiotza: Donostia, 1935 Heriotza: Donostia, 2011ko azaroaren 15a Arturo Igoroin Jaiotza: Gasteiz, 1976 Peio Jorajuria Jaiotza: Donibane Lohizune, 1979 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Alexander von Humboldt Jaiotza: Berlin, 1769 eta 1769 Heriotza: Berlin, 1859ko maiatzaren 6a Amy Winehouse Jaiotza: Southgate eta Londres, 1983 Heriotza: Camden eta Londres, 2011ko uztailaren 23a Dmitri Medvedev Jaiotza: San Petersburgo, 1965 Ivan Pavlov Jaiotza: Riazan, 1849 (juliotar egutegia) eta 1849 Heriotza: Leningrad (en) , 1936ko otsailaren 27a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Irailaren 14ko jaiotzak Johann Nepomuk Hummel • Martina Gedeck • Michael Haydn • Tadeusz Stefan Zieliński • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Joseba Arregi Jaiotza: Andoain, 1946ko maiatzaren 30a Heriotza: Bilbo, 2021 Ricardo Urgoiti Jaiotza: Zalla, 1900eko uztailaren 26a Heriotza: Hondarribia, 1979 Jose Iturriaga Jaiotza: Azpeitia, 1699ko abenduaren 23a eta 1699 Heriotza: Pampatar (en) , 1767 Xabier Gorostiaga Jaiotza: Bilbo, 1935 Heriotza: , 2003 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Grace Kelly Jaiotza: Filadelfia, 1929ko azaroaren 12a Heriotza: Commune of Monaco (en) , 1982 Arthur Wellesley Jaiotza: Dublin, 1769ko maiatzaren 1a Heriotza: Walmer Castle (en) , 1852 William McKinley Jaiotza: Niles (Ohio), 1843ko urtarrilaren 29a Heriotza: Buffalo, 1901 Tomáš Masaryk Jaiotza: Hodonín, 1850eko martxoaren 7a Heriotza: Lány, 1937 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Irailaren 14ko heriotzak Richard Brautigan • Eskuz gaurkotu

Gertaerak 1509 - Lurrikara batean 13.000 lagun hil ziren Istanbulen. 1607 - Kondeen ihesaldia: Irlanda gaelikoaren amaiera suposatu zuen gertakaria jazo zen. 1867 - Karl Marxen Kapitala (irudian) liburuaren lehenengo liburukia kaleratu zen. 1904 - Aviron Bayonnais errugbi taldea sortu zuten Baionan. 1917 - Errusia ofizialki errepublika bihurtu zen. 1923 - Miguel Primo de Rivera Espainiako diktadore bilakatu zen. 2008 - Tim Boal lapurtarrak irabazi zuen Rip Curl Pro Zarautz Surf Txapelketa. + Gertaera gehiago... Egutegia << Iraila >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 2023 Aurreko eta hurrengo urteetan 2020: astelehena 2021: asteartea 2022: asteazkena 2024: larunbata 2025: igandea 2026: astelehena Izendegia Santutegia: Gurutze Santuaren goralpena, Notburga Ebengoa, Gabriel-Taurin Dufresse, Petri Tarentaisekoa Seaska egutegia: Gurutz, Gurutze, Zernin, Arte eta Artea.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1982 - ETAk Errenterian lau guardia zibil erail zituen.
• 2010 - Guardia Zibilak Ekineko zuzendaritzako ustezko 9 kide atxilotu eta inkomunikatu zituen.

Mundua

• 919 - Áth Cliatheko gudua.
• 1607 - Kondeen ihesaldia: Irlanda gaelikoaren amaiera suposatu zuen gertakaria jazo zen.
• 1829 - Hadrianopolisko Ituna sinatu eta Errusiar-turkiar Gerrari amaiera eman zitzaion.
• 1867 - Karl Marxen «Kapitala» liburuaren lehenengo liburukia kaleratu zen.
• 1917 - Errusia ofizialki errepublika bihurtzen da, Errusiar Inperioa desegin eta gero.
• 1923 - Miguel Primo de Rivera Espainiako diktadore bilakatzen da.
• 2003 - Estonia Europar Batasunean sartzeko erreferendumak aurrera egiten du.

Arte eta kultura

Euskal Herria

• 2009 - Berri Txarrak musika taldeak Payola diskoa aurkeztu zuen.

Mundua

• 1960 - The Little Shop of Horrors ("Izugarrikerien Dendatxoa") filma estreinatu zen, Roger Cormanek zuzendu eta Jonathan Haze, Jackie Joseph, Mel Welles, Dick Miller eta Jack Nicholson aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1990 - State of Grace ("Irlandarren Klana") filma estreinatu zen, Phil Joanouk zuzendu eta Sean Penn, Ed Harris, Gary Oldman, Robin Wright Penn, John Turturro eta John C. Reilly aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1993 - A Bronx Tale ("Bronxeko Istorioa") filma estreinatu zen, Robert De Niron zuzendu eta berak, Chazz Palminteri, Lillo Brancato, Jr., Taral Hicks, Francis Capra, Kathrine Narducci eta Clem Caserta aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1994 - Quiz Show filma estreinatu zen, Robert Redfordek zuzendu eta John Turturro, Rob Morrow eta Ralph Fiennes aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2005 - Beowulf & Grendel ("Beowulf eta Grendel") filma estreinatu zen, Sturla Gunnarssonek zuzendu eta Gerard Butler, Stellan Skarsgård, Sarah Polley, Ingvar Eggert Sigurðsson eta Eddie Marsan aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2006 - Perfume: The Story of a Murderer ("Lurrina: Hiltzaile Baten Istorioa") filma estreinatu zen, Tom Tykwerek zuzendu eta Ben Whishaw, Alan Rickman, Rachel Hurd-Wood, Dustin Hoffman, Karoline Herfurth eta Simon Chandler aktoreek antzeztu zutelarik.

Zientzia eta teknologia

Kirolak

Euskal Herria

• 1904 - Aviron Bayonnais errugbi taldea sortu zuten Baionan.
• 2008 -
  • Castrok gizonezkoetan eta Galiziak emakumezkoetan irabazi zuten arrauneko Kontxako Bandera.
  • Tim Boal lapurtarrak irabazi zuen Rip Curl Pro Zarautz Surf Txapelketa.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1814 - Maurice Harriet, lapurtar euskaltzalea eta hiztegigilea (h. 1904).
• 1833 - Victor Bernard Derrecagaix, euskaldun jatorriko frantziar militarra (h. 1920).
• 1865 - Jose Elizondo, euskal idazle eta antzerkigilea (h. 1943).
• 1882 - Ricardo Tejedor, nafar margolari eta marrakilaria (h. 1944).
• 1908 - Jean-Baptiste Intzegarai, euskal txirrindularia (h. 1989).
• 1913 - Francisco Larrañaga, Txikito Iraetakoa, esku huskako gipuzkoar pilotaria.
• 1922 - Iñaki Begiristain, euskal idazlea (h. 1984).
• 1932 - Sonsoles Álvarez de Toledo, arabar aristokrata.
• 1935 - Antxon Ezeiza, euskal zinema zuzendari, ekoizle eta gidoigilea (h. 2011).
• 1939 - Juan Kruz Unzurrunzaga, euskal kulturgilea (h. 2009).
• 1941 - Emilio Gebara, arabar politikaria, Arabako Ahaldun Nagusi ohia.
• 1947 - Iñaki Dorronsoro, gipuzkoar ingeniaria, Eusko Ikaskuntzako lehendakari ohia.
• 1957 - Miren Egaña, nafar politikaria.
• 1963 - Jon Iñaki Lasa, bizkaitar idazlea.
• 1967 - Iñaki Varona Urbina, arabar irakasle eta mendizale euskaltzalea.
• 1974 - Zigor Iturrieta, bizkaitar ultramaratoilaria, sukaldaria eta telebista aurkezlea.
• 1976 - Arturo Igoroin, Sivori, arabar futbolaria.
• 1977 - Eneko Atxa, bizkaitar sukaldaria.
• 1978 - Diego Pérez, bizkaitar aktorea.
• 1979 - Peio Jorajuria, Otalazt, lapurtar idazlea.
• 1981 - Gurutze Frades, bizkaitar triatloilaria.
• 1989 - Oier Olazabal, gipuzkoar futbolaria.

Mundua

• 1486 - Henriccus Cornelius Agrippa, alemaniar idazle, filosofo, okultismoan jakitun, alkimista, kabalista, mediku eta nekromantea (h. 1535).
• 1543 - Claudio Acquaviva, italiar jesulaguna, 5. Jesusen Lagundiko buruzagi nagusia (h. 1615).
• 1580 - Francisco de Quevedo, espainiar idazle, diplomatiko eta politikaria (h. 1645).
• 1605 - Brynjólfur Sveinsson, islandiar gotzain luteranoa (h. 1675).
• 1618 - Peter Lely, alemaniar jatorriko margolaria (h. 1680).
• 1659 - Agnese Dolci, italiar margolaria (h. 1686).
• 1769 - Alexander von Humboldt, alemaniar naturalista, geografoa eta esploratzailea (h. 1859).
• 1791 - Franz Bopp, hizkuntzalari alemana, gramatika konparatuaren sortzaileetako bat (h. 1867).
• 1804 - John Gould, ingeles ornitologo eta marrazkilaria (h. 1881).
• 1817 - Theodor Storm, alemaniar idazlea (h. 1888).
• 1843 - Lola Rodríguez de Tió, portoricar poeta, kazetaria eta iraultzailea (h. 1924).
• 1846 - Joaquín Costa, espainiar idazle, politikari, legegizon, ekonomialari eta historialaria (h. 1911).
• 1857 - Alice Stone Blackwell, estatubatuar feminista, sufragista, kazetari, sozialista erradikal eta giza eskubideen defendatzailea (h. 1950).
• 1864 - Robert Cecil (Cecil of Chelwood I. bizkondea), britainiar abokatu, politikari eta diplomazialaria, 1937ko Bakearen Nobel Saria (h. 1958).
• 1867 - Charles Dana Gibson, estatubatuar marrazkilaria (h. 1944).
• 1879 - Margaret Sanger, estatubatuar erizaina, kontrazepzioaren onarpenaren aldeko ekintzailea (h. 1966).
• 1880 - Archie Hahn, Milwaukeeko meteoritoa, estatubatuar atleta (h. 1955).
• 1883 - Alexander Meissner, austriar fisikari eta ingeniaria (h. 1958).
• 1885 - María Grever, nazioartean ezagun egin zen lehen emakumezko konpositore mexikarra (h. 1951).
• 1886 - Jan Masaryk, txekoslovakiar politikari eta diplomazialaria (h. 1948).
• 1889 - María Capovilla, 116 urte eta 347 egun bizi izandako ekuadortarra, heriotza momentuan munduan bizirik irauten zuen pertsona zaharrena (h. 2006).
• 1891 - Ivan Vinogradov, errusiar matematikaria (h. 1983).
• 1889 - Hendrik van Gent, herbeheretar astronomoa (h. 1947).
• 1895 - Ezequiel Martínez Estrada, argentinar irakasle, idazle, poeta, saiakeragile, literatura kritikoa eta biografoa (h. 1964).
• 1901 - Andrei Andreievitx Vlasov, sobietar jenerala (h. 1946).
• 1904 - Zoran Rant, esloveniar ingeniari kimiko eta zientzialaria (h. 1972).
• 1905 - Eduardo Blanco Amor, galiziar idazlea (h. 1979).
• 1910 -
  • Gaston Defferre, frantziar legegizon eta politikaria (h. 1986).
  • Jack Hawkins, britaniar aktorea (h. 1973).
• 1913 - Jacobo Árbenz, Guatemalako presidentea (h. 1971).
• 1914 - Pietro Germi, italiar zinema zuzendari, idazle, aktore eta ekoizlea (h. 1974).
• 1916 - Luis Corvalán, txiletar politikaria (h. 2010).
• 1917 - Ettore Sottsass, italiar arkitekto eta diseinatzailea (h. 2007).
• 1918 - Cachao, kubatar musikari eta musikagilea (h. 2008).
• 1920 -
  • Mario Benedetti, uruguaitar idazlea (h. 2009).
  • Alberto Calderón, argentinar matematikari eta ingeniaria (h. 1998).
  • Lawrence Klein, estatubatuar ekonomista, 1980ko Ekonomiako Nobel Saria (h. 2013).
• 1924 - Manabu Mabe, japoniar-brasildar margolaria (h. 1997).
• 1926 - Michel Butor, frantziar idazlea, Nouveau Roman taldeko egilerik ezagunenetarikoa (h. 2016).
• 1928 -
  • Alberto Korda, kubatar argazkilaria, Che Guevarari egindako erretratuegatik ezaguna (h. 2001).
  • Humberto Maturana, txiletar biologoa, autopoiesi kontzeptua sortu eta garatzeagatik ezaguna (h. 2021).
• 1929 - Larry Collins, estatubatuar idazle eta kazetaria (h. 2005).
• 1930 - Anton Dontxev, bulgariar idazlea (h. 2022).
• 1934 -
  • Kate Millett, estatubatuar idazle feminista erradikal eta ekintzailea, zinemagilea, eskultorea, hezitzailea eta filosofoa (h. 2017).
  • Fernanda Mistral, argentinar aktorea.
• 1936 - Ferid Murad, estatubatuar sendagilea, 1998ko Medikuntzako Nobel Saria.
• 1937 - Renzo Piano, italiar arkitektoa.
• 1938 - Tiziano Terzani, italiar kazetari eta idazlea, gerra-berriemailea (h. 2004).
• 1947 -
  • René Desaeyere, belgikar futbolari ohia eta entrenatzailea.
  • Sam Neill, zeelandaberriar aktorea.
  • Jerzy Popiełuszko, poloniar apaiz katoliko, sindikalista eta dohatsua (h. 1984).
• 1948 - Mario Conde, espainiar finantzari eta abokatua.
• 1949 - Ed King, estatubatuar musikaria, Sweet Home Alabama abestiaren egileetako bat (h. 2018).
• 1950 - Paul Kossoff, ingeles gitarra-jotzailea, Free taldeko kidea (h. 1976).
• 1951 -
  • Duncan Haldane, ingeles fisikaria, 2016ko Fisikako Nobel Saria.
  • Joe McDonnell, Behin-Behineko IRAko kidea (h. 1981).
• 1952 - César Antonio Molina, galiziar poeta, saiakera-idazlea eta kazetaria.
• 1953 - François Alfonsi, korsikar nazionalismoaren militante historikoa.
• 1955 - Pier Vittorio Tondelli, italiar idazlea, laurogeiko hamarraldiko idazle aipagarrienetako bat (h. 1991).
• 1956 - Kostas Karamanlis, Greziako lehen ministroa.
• 1960 -
  • Um Hong-gil, hegokorear mendizalea.
  • Melissa Leo, estatubatuar aktorea.
  • Darrell Lockart, estatubatuar saskibaloi jokalari ohia.
• 1965 -
  • Dmitri Medvedev, Errusiako presidentea.
  • Yoshinori Taguchi, japoniar futbolari ohia.
• 1968 - Ara Malikian, armeniar etniako libanoar-espainiar biolin-jotzailea.
• 1969 - Bong Joon-ho, hegokorear zinema zuzendaria eta gidoilaria.
• 1970 - Francesco Casagrande, italiar txirrindulari ohia.
• 1973 - Nas, estatubatuar hip-hop abeslari eta enpresaburua.
• 1974 -
  • Hicham El Guerrouj, marokoar atleta ohia, distantzia ertainetan inoizko hoberenetakoa.
  • Natalie van Gogh, herbehereetar txirrindularia.
• 1980 - Ivan Radeljić, bosniar futbolari ohia.
• 1983 - Amy Winehouse, britainiar abeslari eta konpositorea (h. 2011).
• 1984 - Chory Castro, uruguaiar futbolaria.
• 1986 - Michelle Jenner, kataluniar aktorea.
• 1987 - Alade Aminu, nigero-estatubatuar saskibaloi jokalaria.
• 1991 - Ryan De Vries, zeelandaberritar futbolaria.
• 1993 - Blaire White, estatubatuar emakume blogari transgeneroa.
• 1995 - Rika Masuya, japoniar futbolaria.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1767 - Jose Iturriaga, gipuzkoar gudari, itsasgizon, administratzaile eta politikoa, Venezuelan (j. 1699).
• 1960 - Bernardo Maria Garro, Otxolua, mundakar itzultzailea eta euskal idazlea (j. 1891).
• 1969 - Jon Kurutz Ibargutxi, euskal idazlea (j. 1883).
• 1979 - Ricardo Urgoiti, bizkaitar enpresaria (j. 1900).
• 1980 - Domingo Gómez-Acedo, euskal herritar futbolaria (j. 1898).
• 1991 - Espe Alegria, eusko-estatubatuar irakasle eta irrati-esataria, Boisen (j. 1906).
• 2003 - Xabier Gorostiaga, bilbotar jesuita, irakaslea eta garapenari lotutako gaietan aditua (j. 1935).
• 2021 - Joseba Arregi, gipuzkoar politikaria eta idazlea (j. 1946).

Mundua

• 407 - Joan Krisostomo, Konstantinoplako patriarka ekumenikoa (j. c. 349).
• 779 - Konstantino V.a, Bizantziar enperadorea (j. 718).
• 891 - Eztebe V.a, Aita santua.
• 1146 - Zengi, turkiar atabega, Zengid leinuaren sortzailea (j. 1085).
• 1523 - Adrian VI.a, Aita santua (j. 1459).
• 1697 - Juan Grande, gaztelar elizgizona, Iruñeko apezpiku izandakoa (j. 1627).
• 1712 - Giovanni Domenico Cassini, italiar astronomo eta ingeniaria (j. 1625).
• 1715 - Dom Pérignon, frantziar beneditar fraidea.
• 1743 - Nicolas Lancret, frantziar margolaria (j. 1690).
• 1814 - Lorenzo Igual, estremadurar apaiza, Iruñeko apezpikua (j. 1746).
• 1820 - François-Joseph Lefebvre, frantziar jenerala (j. 1755).
• 1835 - Alexander McDonnell, irlandar xakelaria (j. 1798).
• 1836 - Aaron Burr, Ameriketako Estatu Batuetako 3. presidenteordea (h. 1756).
• 1846 - Carl Almenrader, alemaniar irakasle, musika tresna diseinatzaile eta konpositorea (j. 1786).
• 1852 -
  • Augustus Pugin, ingeles arkitekto, diseinatzaile, artista eta kritikaria (h. 1812).
  • Arthur Wellesley, Wellingtongo lehen dukea, irlandar estadista eta militarra (j. 1769).
• 1882 - Georges Leclanché, frantziar kimikaria (j. 1839).
• 1901 - William McKinley, Ameriketako Estatu Batuetako 25. Presidentea (j.1843).
• 1905 - Pierre Savorgnan de Brazza, italiar jatorriko frantziar esproratzailea, Brazzaville hiriaren sortzailea (j. 1852).
• 1916 -
  • José Echegaray, espainiar ingeniari, matematikari, antzerkigile eta idazlea (j. 1832).
  • Josiah Royce, estatubatuar filosofoa (j. 1855).
  • Pierre Duhem, frantziar fisikaria eta filosofoa (j. 1861).
• 1927 -
  • Hugo Ball, alemaniar egile eta olerkaria, Dada mugimendu artistikoaren sortzailea (j. 1886).
  • Isadora Duncan, estatubatuar dantzaria (j. 1877/78).
• 1931 - Tom Roberts, australiar margolaria (j. 1856).
• 1935 - Adelaide Cabete, XX. mendeko lider feminista portugaldar garrantzitsuenetarikoa (j. 1867).
• 1936 -
  • Ossip Gabrilovitx, errusian jaiotako pianista eta orkestra-zuzendaria (j. 1878).
  • Paulina Ódena García, militante eta buruzagi komunista, Espainiako gerra zibilean Errepublikaren heroina (j. 1911).
  • Irving Thalberg, estatubatuar zinema ekoizlea (j. 1899).
• 1937 - Tomáš Masaryk, txekoslovakiar politikaria eta presidentea (j. 1850).
• 1964 - Vasilii Grossman, errusiar idazle eta kazetaria (j 1905).
• 1966 - Cemal Gürsel, Turkiako presidentea (j. 1895).
• 1970 - Rudolf Carnap, alemaniar filosofoa, Vienako Zirkuluaren burutzat hartua (j. 1891).
• 1973 - Eleanor Pairman, eskoziar matematikaria (j. 1896).
• 1977 - Shogo Kamo, japoniar futbolaria (j. 1915).
• 1979 - Pastora Imperio, espainiar "bailaora gitana", folklore flamenkoaren irudirik adierazgarrienetako bat (j. 1887).
• 1980 - José María Gil-Robles, espainiar abokatu eta politikaria (j. 1898).
• 1982 -
  • Kristján Eldjárn, Islandiako 3. presidentea (j. 1916).
  • Grace Kelly, estatubatuar aktorea, dantzaria eta abeslaria, Monakoko printzesa (j. 1929).
• 1983 - William Boone, estatubatuar matematikaria (j. 1920).
• 1984 - Janet Gaynor, estatubatuar aktore eta margolaria (j. 1906).
• 1985 - John Holt, estatubatuar idazle eta hezitzailea (j. 1923).
• 1995 - María Matilde Almendros, kataluniar irrati-esatari eta aktorea (j. 1922).
• 2002 - Lolita Torres, argentinar aktorea eta kantaria (j. 1930).
• 2004 - Rota Onorio, kiribatiar politikaria (j. 1919).
• 2005 - Robert Wise, estatubatuar zinema zuzendari, ekoizle eta editorea (j. 1914).
• 2006 - José Antonio Nieves Conde, espainiar kazetari eta zinema zuzendaria (j. 1915).
• 2007 - Jacques Martin, telebista aurkezle frantziarra, Biarritzen (j. 1933).
• 2009 - Patrick Swayze, estatubatuar aktore, dantzari, abeslari, musikagile eta telebistako ekoizlea (j. 1952).
• 2011 - Rudolf Mössbauer, alemaniar fisikaria, 1961eko Fisikako Nobel Saria (j. 1929).
• 2014 - Angus Lennie, eskoziar aktorea (j. 1930).
• 2020 - Anne Stevenson, estatubatuar poeta (j. 1933).
• 2021 -
  • Norm Macdonald, kanadar aktore eta umorista (j. 1959).
  • Juri Sedykh, sobietar atleta, mailu jaurtiketan historiako handienetakoa (j. 1955).
• 2022 - Irene Papas, greziar aktorea (j. 2026).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Gurutz, Gurutze, Zernin, Arte eta Artea.
• Santakrutz eguna Andoain, Galdakao eta Lezon, besteak beste.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2847
• Multimedia: 14 September

Irailaren 13 | Urteko egutegi | Irailaren 15