Abuztuaren 5
data
Abuztuaren 5a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta hamazazpigarren eguna da, 218.a bisurteetan. 148 egun falta dira urtea amaitzeko.
.jpg)
.jpg)
Gertaerak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1937 - Frankistek Juana Mir Garcia kazetari eta idazle iruindarra fusilatu zuten Derion.
- 2015 - Nafarroa Beherean 3,5 graduko lurrikara izan zen. Lurrikarak zarata eragin zuen batez ere.
Mundua aldatu
- 1939 - Diktadura frankistak Hamahiru Arrosa Gorriak fusilatu zituen Espainian.
- 1949 - Lurrikara baten ondorioz 3.000 hildako izan ziren Ambaton (Ekuador).
- 1960 - Burkina Fasok independentzia politikoa lortu zuen.
- 1963 - Sobiet Batasunak, AEBek eta Erresuma Batuak Entsegu Nuklearren Debeku Partzialaren Hitzarmena sinatu zuten Moskun.
- 1979 - Mauritaniak bere Mendebaldeko Sahararen zatia eman zion Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoari.
- 2010 - San José meatzeko istripua: Txileko meatze batean lur jausi baten ondorioz 33 meatzari lur azpian 33 egunez harrapaturik gelditu ziren.
Arte eta kultura aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
- 1953 - The Master of Ballantrae (Ballantraeko Jauna) filma estreinatu zen, William Keighleyk zuzendu eta Errol Flynn, Roger Livesey, Anthony Steel, Beatrice Campbell eta Yvonne Furneaux aktoreek antzeztu zutelarik.
- 1955 - To Catch a Thief (Lapur Bat Atzemanez) filma estrinatu zen, Alfred Hitchcockk zuzendu eta Cary Grant eta Grace Kelly aktoreek antzeztu zuten.
Zientzia eta teknologia aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
Kirolak aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
- 2017 - Justin Gatlinek Urrezko Domina irabazi zuen 100 metroko lasterketan Londresen ospatutako Munduko Atletismo Txapelketan, Usain Bolt gainditu ostean.
Jaiotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1859 - Piarres Broussain, lapurtar medikua, Euskaltzaindiaren sortzaileetakoa eta politikaria (h. 1920).
- 1864 - Resurreccion Maria Azkue, euskal idazle, abade, hizkuntzalari eta folklore ikertzailea (h. 1951).
- 1900 - Justo Garate, gipuzkoar sendagilea, euskal gaietan aditua eta gaztelaniazko idazlea (h. 1994).
- 1907 - Fernando Muñagorri, euskal atleta (h. 1959).
- 1912 - Salbador Zapirain, Ataño, gipuzkoar idazlea eta eleberrigilea (h. 2000).
- 1918 - Olivier Lefèvre d'Ormesson, frantziar politikaria, Biarritzen (h. 2012).
- 1927 - Vicente Luis Lapatza, bizkaitar futbolaria, atezaina (h. 2008).
- 1932 - Andoni Elizondo, gipuzkoar futbol jokalari eta entrenatzailea (h. 1986).
- 1945 - Ariane Lopez-Huici, lapurtar argazkilaria.
- 1947 - Iñaki Pikabea, Piti, gipuzkoar ETAkide ohia.
- 1952 - Paco Obregón, bizkaitar antzezlea eta antzerki-zuzendaria.
- 1961 - Iñaki Altzelai, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1966 - Luis Martín Núñez, bizkaitar futbolari ohia.
- 1967 - Joxe Mendizabal, gipuzkoar musikari, konpositore eta musika-ekoizlea.
- 1968 - Iñaki Laskurain, gipuzkoar errugbilari ohi eta entrenatzailea eta Euskadiko Errugbi Federazioko presidentea.
- 1970 - Jose Antonio Sasiain, gipuzkoar bertsolaria.
- 1974 - Javier Dominguez-Ledo, arabar atleta, mendi lasterketetan aditua.
- 1981 - Xabier Landabidea, Deustuko Unibertsitateko irakasle eta ikertzaile bizkaitarra, ikus-entzunezko komunikazioan aditua.
- 1987 - Diana Urrea, bizkaitar militante feminista eta internazionalista eta politikaria, Kolonbian.
- 1988 - Iraitz Arrospide, gipuzkoar atleta, distantzia luzetan aditua.
- 1994 - Yasin Iribarren, nafar futbolaria.
- 1995 - Ziortza Isasi, bizkaitar txirrindularia.
Mundua aldatu
- 1103 - Gilen Adelin, Normandiako dukea (h. 1120).
- 1199 - Fernando III.a Gaztelakoa, Gaztela, Galizia eta Leongo erregea (h. 1252).
- 1461 - Alexandro Jagiellon, Poloniako erregea eta Lituaniako duke handia (h. 1506).
- 1595 - Fernando Álvarez de Toledo Mendoza, espainiar aristokrata, Leringo VII. kondea eta Nafarroako kondestablea izandakoa (h. 1667).
- 1681 - Vitus Bering, daniar itsasgizon eta esploratzailea (h. 1741).
- 1694 - Leonardo Leo, italiar musikagile eta biolontxelo-jotzailea (h. 1744).
- 1789 - Robert Batty, Britainiar Armadako teniente-koronela, baita marrazkilaria (h. 1848).
- 1800 - Ramón Narváez, Valentziako duke, politikari eta espainiar militarra (h. 1868).
- 1802 - Niels Henrik Abel, norvegiar matematikaria (h. 1829).
- 1811 - Ambroise Thomas, frantziar musikagilea (h. 1896).
- 1815 - Edward John Eyre, ingeles esploratzailea eta Britainia Handiaren kolonietako administratzailea (h. 1901).
- 1827 - Deodoro da Fonseca, Brasilgo lehenbiziko presidentea (h. 1892).
- 1844 - Ilia Repin, errusiar pintorea (h. 1930).
- 1850 - Guy de Maupassant, frantziar idazlea (h. 1893).
- 1860 - Henri-Jean Guillaume Martin, frantziar margolaria (h. 1943).
- 1861 - Mary Richmond, Gizarte-langintzaren aintzindaria eta soziologo estatubatuarra (h. 1928).
- 1862 - Joseph Merrick, Elefante gizona, ingeles hiritarra, jasan zuen gorputz desitxuraketatik famatua (h. 1890).
- 1868 - Marie Adelaide Belloc Lowndes, ingeles nobelagilea (h. 1947).
- 1886 - Óscar Esplá, espainiar musikagilea (h. 1976).
- 1889 - Conrad Aiken, estatubatuar idazlea (h. 1973).
- 1890 - Naum Gabo, errusiar eskultorea (h. 1977).
- 1898 - Piero Sraffa, italiar ekonomialaria (h. 1983).
- 1901 - Claude Autant-Lara, frantziar zinemagilea (h. 2000).
- 1903 - Rensis Likert, estatubatuar psikologo eta kudeaketa-aditua, Likert eskalaren sortzailea (h. 1981).
- 1905 - Wassily Leontief, errusiar-estatubatuar ekonomialaria, 1973ko Ekonomiako Nobel Saria (h. 1999).
- 1906 - John Huston, estatubatuar zinema gidoilaria eta zuzendaria (h. 1987).
- 1907 - Eugène Guillevic, bretainiar poeta (h. 1997).
- 1908 - Harold Holt, Australiako lehen ministroa (1967an desagertua).
- 1911 - Robert Taylor, estatubatuar aktorea (h. 1969).
- 1912 -
- Abbé Pierre, frantziar abadea, Emmaus mugimenduaren sortzailea (h. 2007).
- György Sárosi, hungariar futbolari eta entrenatzailea (h. 1993).
- 1926 - Per Wahlöö, suediar eleberrigile eta kazetaria (h. 1975).
- 1928 - Chung Won-shik, Hego Koreako lehen ministroa (h. 2020).
- 1930 -
- Neil Armstrong, estatubatuar astronauta, Apollo 11 misioan ilargia zapaldu zuen lehenengo gizaki lurtarra (h. 2012).
- Michal Kováč, Eslovakiar Errepublikako lehendabiziko presidentea (h. 2016).
- 1931 - Alec Reid, irlandar apaiza, Ipar Irlandako eta Euskal Herriko bake prozesuen bultzatzailea (h. 2013).
- 1932 -
- Carlos Rúspoli, Suecako dukea, espainiar aristokrata (h. 2016).
- Maurílio Jorge Quintal de Gouveia, portugaldar elizgizona (h. 2019).
- 1936 -
- John Saxon, estatubatuar aktore eta borroka arteetako artista (h. 2020).
- Carlos Terribili, argentinar muralista, kartelgile eta ilustratzailea (h. 2016).
- 1937 -
- Manuel Pinto da Costa, Sao Tome eta Principeko lehenbiziko presidentea.
- Brian G. Marsden, britainiar astronomoa (h. 2010).
- 1940 - Suzana de Moraes, brasildar aktore, zinemagile eta zuzendaria (h. 2015).
- 1942 - Sergio Ramírez Mercado, nikaraguar politikaria eta idazlea.
- 1946 -
- Shirley Ann Jackson, estatubatuar fisikaria.
- Xavier Trias, kataluniar politikaria, Bartzelonako alkate ohia.
- 1947 - Sef Vergoossen, herbeheretar futbolari ohia eta entrenatzailea.
- 1948 -
- Ray Clemence, ingeles futbol atezaina (h. 2020).
- Baldwin Lonsdale, Vanuatuko presidentea (h. 2017).
- 1950 - Rosi Mittermaier, alemaniar alpetar eskiatzailea (h. 2023).
- 1952 - Hun Sen, Kanbodiako lehen ministroa.
- 1957 - Shigeru Ban, japoniar arkitektoa.
- 1962 - Patrick Ewing, NBAko jamaikar jatorriko estatubatuar saskibaloi jokalari ohi eta entrenatzailea.
- 1963 - Mark Strong, ingeles aktorea.
- 1964 - Adam "MCA" Yauch, estatubatuar rap abeslaria eta baxu-jotzailea, Beastie Boys taldearen sortzailea (h. 2012).
- 1968 -
- Marine Le Pen, frantziar politikaria, Front National eskuin muturreko alderdiaren burua.
- Colin McRae, eskoziar auto gidaria, 1995eko Munduko Rally txapelduna (h. 2007).
- 1970 - Xeni Jardin, estatubatuar blogari eta kazetaria, IKT gaietan aditua.
- 1972 - Christian Olde Wolbers, belgikar musikaria, Fear Factory taldeko kide ohia.
- 1974 -
- Alvin Ceccoli, australiar futbolari ohia.
- Pablo Pineda, andaluziar aktorea, hizlaria eta idazlea, Down sindromedun Europako lehen irakasle-eskolako diplomatua.
- 1977 - Raúl Roa, espainiar doma klasikoko zaldizkoa eta ekitazio irakaslea.
- 1980 - Salvador Cabañas, paraguaitar futbolari ohia.
- 1982 - Lolo Jones, estatubatuar hesi lasterkari eta bobsleigh-laria.
- 1984 - Jordan Lotiès, frantziar futbolaria.
- 1989 -
- Shanshan Feng, txinatar golflaria.
- Angie Zapata, jipoituta eraila izan zen estatubatuar emakumezko transexuala (h. 2008).
- 1998 - João Almeida, portugaldar txirrindularia.
- 2001 - Josie Totah, estatubatuar aktorea.
Heriotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1914 - Pedro Hilarion Sarrionandia, bizkaitar abade frantziskotarra, amazigera hizkuntzaren lehen gramatika idatzi zuen (j. 1865).
- 1936 - Gabino Olaso, bizkaitar agustindar apaiza, La Font de la Figueran eraila (j. 1869).
- 1937 - Juanita Mir, nafar kazetaria eta idazlea, fusilatua (j. 1893).
- 1940 - Manuel Antonio Leunda, gipuzkoar bertsolaria (j. 1846).
- 1949 - Ernest Fourneau, Euskal Herri nahiz frantses estatu mailan kimioterapiaren sortzailea (j. 1872).
- 1955 - Jesus Olasagasti, gipuzkoar margolaria (j. 1907).
- 1971 - Angel Martínez Baigorri, nafar apaiza, idazlea eta poeta, Managuan (j. 1899).
- 1978 - Ramon de la Sota Aburto, euskal finantzagizon eta politikari abertzale eta jeltzalea (j. 1887).
- 1992 - Juan David García Bacca, euskal venezuelar filosofo eta irakaslea, Quiton (j. 1901).
- 2023 - José María Zuluaga, bizkaitar futbolaria (j. 1951).
Mundua aldatu
- 824 - Heizei Enperadorea, Japoniako Enperadorea.
- 890 - Ranulfo II.a Poitierskoa, Poitiersko konde eta Akitaniako dukea.
- 1630 - Antonio Tempesta, italiar margolari eta grabatzailea (j. 1555).
- 1638 - Peter Minuit, Herbeherea Berriak kolonia nederlandarren zuzendari nagusia.
- 1661ean lurperatua - Cornelis Janssens van Ceulen, ingeles margolari erretratugilea (j. 1593).
- 1675 - Brynjólfur Sveinsson, islandiar gotzain luteranoa (j. 1605).
- 1729 - Thomas Newcomen, ingeles mekanikari eta asmatzailea (j. 1663).
- 1754 - James Gibbs, eskoziar arkitektoa (j. 1682).
- 1757 - Antoine Pesne, frantziar margolaria (j. 1683).
- 1792 - Frederick North, Britainia Handiko lehen ministroa (j. 1732).
- 1807 - Jeanne Baret, frantziar botanikaria eta esploratzailea (j. 1740).
- 1888 -
- Anna Haining Bates, akromegaliaren ondorioz 2,41 metro garai izatera heldu zen kanadar gizasemea (j. 1846).
- Philip Sheridan, estatubatuar jenerala (h. 1888).
- 1895 -
- Thure Brandt, suediar fisioterapeuta eta militarra (j. 1819).
- Friedrich Engels, alemaniar filosofialari eta iraultzailea (j. 1820).
- 1905 - Anton Ažbe, esloveniar margolari errealista (j. 1862).
- 1929 - Millicent Garrett Fawcett, ingeles politikaria, idazlea eta ekonomialaria, emakumeen aldeko eskubideak bultatzailea (j. 1847).
- 1939an, Espainiako Gerra Zibila amaitu ostean, 13 arrosak deitutako taldea, erregimen frankistak Madrilen fusilatuak:
- Carmen Barrero Aguado (j. 1919).
- Martina Barroso García (j. 1917).
- Blanca Brisac Vázquez (j. 1910).
- Pilar Bueno Ibáñez (j. 1921).
- Julia Conesa Conesa, (j. 1919).
- Adelina García Casillas (j. 1920).
- Elena Gil Olaya (j. 1919).
- Virtudes González García (j. 1922).
- Ana López Gallego (j. 1918).
- Joaquina López Laffite (j. 1916).
- Dionisia Manzanero Salas (j. 1919).
- Victoria Muñoz García (j. 1921).
- Luisa Rodríguez de la Fuente (j. 1921).
- 1946 - Wilhelm Marx, Alemaniako kantzilerra (j. 1863).
- 1947 - Vladimir Golenistxov, errusiar egiptologoa, egiptologiaren aitzindarietako bat (j. 1856).
- 1952 - Sameera Moussa, egiptoar fisikari nuklearra, erradiazio ionizatzailean aditua (j. 1917).
- 1955 - Carmen Miranda, luso-brasildar sanba-abeslaria eta aktorea (j. 1909).
- 1957 - Heinrich Otto Wieland, alemaniar kimikaria, 1927ko Kimikako Nobel Saria (j. 1877).
- 1960 - Arthur Meighen, Kanadako lehen ministroa (j. 1874).
- 1961 - Sidney Holland, Zeelanda Berriko 25. lehen ministroa (j. 1893).
- 1962 -
- Marilyn Monroe, estatubatuar aktorea, XX. mendeko film-izarra, sexu eta pop ikonoa (j.1926)
- Ramón Pérez de Ayala, espainiar idazlea (j. 1880).
- 1981 - Jerzy Neyman, poloniar-estatubatuar matematikari eta estatistikaria (j. 1894).
- 1983 - Joan Violet Robinson, ingeles ekonomialaria (j. 1903).
- 1984 - Richard Burton, galestar aktorea (j. 1925).
- 1991 - Soichiro Honda, japoniar enpresaburua, Honda motor-enpresaren sortzailea (j. 1906).
- 1992 - Robert Muldoon, Zeelanda Berriko lehen ministroa (j. 1921).
- 1998 - Todor Zhivkov, Bulgariako lehen ministroa (j. 1911).
- 2000 - Alec Guinness, ingeles aktorea (j. 1914).
- 2003 - Manuel Mur, galiziar zinema-zuzendaria eta idazlea (j. 1908).
- 2005 - Polina Astakhova, sobietar gimnasta (j. 1936).
- 2010 - Godfrey Binaisa, Ugandako presidentea (j. 1920).
- 2012 - Chavela Vargas, kostarikar-mexikar abeslaria, rantxera musikaren interprete nabarmenenetakoa (j. 1919).
- 2014 -
- Angéla Németh, xabalina jaurtiketan espezializatutako hungariar atleta (j. 1946).
- María Telo, espainiar legelari eta feminista (j. 1915).
- 2019 -
- Josef Kadraba, txekiar futbolaria (j. 1933).
- Toni Morrison, estatubatuar idazlea, afro-amerikar literaturaren sustatzaile nagusietakoa eta 1993ko Literaturako Nobel Saria (j. 1931).
- 2020 - Dick Tooth, australiar errugbilaria (j. 1929).
- 2021 -
- Terry Davies, galestar errugbilaria (j. 1933).
- Jevhen Martxuk, Ukrainako lehen ministroa (j. 1941).
- 2022 -
- Ana Luísa Amaral, portugaldar poeta, itzultzaile eta irakaslea (j. 1956).
- Issey Miyake, japoniar moda diseinatzailea (j. 1938).
- 2023 -
- Hélène Carrère d'Encausse, frantziar historialaria eta politologoa (j. 1929).
- Carmen Herrero Vicent, espainiar onkologoa (j. 1986).
Jaiak eta urteurrenak aldatu
- Andre Maria Zuriaren eguna.
- Sehaska egutegiko izendegia: Edur/Edurne, Zuria/Zurine/Zuriñe eta Gasteiz/Gasteiza.
