Abenduaren 5

Abenduaren 5a gregoriotar egutegiaren urteko hirurehun eta hogeita hemeretzigarren eguna da, 340.a bisurteetan. 26 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian David Billabona Jaiotza: Irun, 1969 Javier Aramendia Jaiotza: Iruñea, 1986 Dalmacio Langarika Jaiotza: Otxandio, 1919 Heriotza: Basauri, 1985eko urtarrilaren 24a Nicolas Armentia Jaiotza: Bernedo, 1845 Heriotza: La Paz, 1909ko abenduaren 24a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Walt Disney Jaiotza: Chicago, 1901 Heriotza: Burbank, 1966ko abenduaren 15a Bhumibol Adulyadej Jaiotza: Mount Auburn Hospital (en) , 1927 Heriotza: Siriraj Hospital (en) , 2016ko urriaren 13a Werner Heisenberg Jaiotza: Würzburg, 1901 Heriotza: Munich, 1976ko otsailaren 1a Lope de Vega Jaiotza: Madril, 1562 Heriotza: Madril, 1635eko abuztuaren 27a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Abenduaren 5ko jaiotzak Fyodor Tyutchev • Gershom Scholem • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Juan Mari Lekuona Berasategi Jaiotza: Oiartzun, 1927ko azaroaren 11 Heriotza: Donostia, 2005 Benito Barrueta Jaiotza: Bermeo, 1873ko martxoaren 21a Heriotza: , 1953 Jose Maria San Sebastian Jaiotza: Donostia, 1933ko maiatzaren 21a Heriotza: , 2008 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Wolfgang Amadeus Mozart Jaiotza: Salzburgo, 1756ko urtarrilaren 27a eta 1756ko urtarrilaren 27a Heriotza: Viena, 1791 Nelson Mandela Jaiotza: Mvezo, 1918ko uztailaren 18a Heriotza: Houghton Estate (en) , 2013 Claude Monet Jaiotza: Paris, 1840ko azaroaren 14a Heriotza: Giverny, 1926 Alexandre Dumas Jaiotza: Villers-Cotterêts, 1802ko uztailaren 24a, 1802 eta 1802ko uztailaren 24a (juliotar egutegia) Heriotza: Puys (en) , 1870 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Abenduaren 5ko heriotzak Dave Brubeck • Aleksandr Vasilevski • Nikolai Pirogov • Fyodor Sologub • Eskuz gaurkotu

Gertaerak NBEren egoitza New Yorken 1936 - SESBk konstituzio berria onartu zuen. 1941 - Erresuma Batuak Finlandia, Hungaria eta Errumaniari gerratea deklaratu zien. 1946 - NBEk New Yorken ezarri zuen bere egoitza nagusia (irudian). 1976 - Erreala-Athletic partidua Atotxan: Inaxio Kortabarria eta Jose Anjel Iribar ikurrina eskuetan zutela zelairatu ziren, ikurrina legeztatu gabe zegoen arren. Espainiako poliziek ezin izan zuten galarazi. 2012 - MV Baltic Ace itsasontzia beste itsasontzi batekin talka egin ondoren hondoratu eta eskifaiako 24 lagunetatik bost hil eta beste sei desagertu ziren. + Gertaera gehiago... Egutegia << Abendua >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2025 Aurreko eta hurrengo urteetan 2022: Astelehena 2023: Asteartea 2024: Osteguna 2026: Larunbata 2027: Igandea 2028: Asteartea Izendegia Santutegia: Daturik ez (gehitu) Seaska egutegia: Joa, Joas, Joastipi eta Enaitz.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1978 – ETAk hiru polizia hil zituen Donostian.
• 1997 – Bonberenea etxea eraikita, Tolosako San Esteban auzoan.
• 2007 – 18/98 auzian aste bete lehenago atxilotuetatik 33 kartzelaratu zituzten.

Mundua

• 1936 – SESBk konstituzio berria onartu zuen.
• 1952 – Londres sulfuro dioxido kopuru altua zuen ke batez estali zen. Milaka pertsona hil ziren kutsadurak eragindako arnasketa arazoengatik.
• 1998 – Francisco Frutosek Julio Anguita ordezkatu zuen Espainiako Alderdi Komunistako presidente moduan.
• 2012 – MV Baltic Ace itsasontzia beste itsasontzi batekin talka egin ondoren hondoratu eta eskifaiako 24 lagunetatik bost hil eta beste sei desagertu ziren.

Arte eta kultura

Euskal Herria

• 1976 – Erreala-Athletic euskal derbia Atotxan: Inaxio Kortabarria eta Jose Anjel Iribar ikurrina eskuetan zutela zelairatu ziren, ikurrina legeztatu gabe zegoen arren. Espainiako poliziek ezin izan zuten galarazi.
• 2006 – Ustaritze, Lapurdi: Gure Irratia euskarazko irrati katearen estudioak sute baten ondorioz hondatu ziren.
• 2010 – Imanol Urbieta euskal musikari eta idazleak Argizaiola Saria jaso zuen, «umeen euskarazko kantutegiari egindako ekarpenagatik».

Mundua

• 1973 – Serpico filma estreinatu zen, Sidney Lumetek zuzendu eta Al Pacinok antzeztu zuelarik.
• 1984 – Beverly Hills Cop ("Beverly Hillseko Polizia") filma estreinatu zen, Martin Brestek zuzendu eta Eddie Murphy aktoreak antzeztu zuelarik.
• 1986 – Heartbreak Ridge ("Burdinezko Sarjentua") filma estreinatu zen, Clint Eastwoodek zuzendu eta antzeztu zuelarik.
• 1997 – Good Will Hunting ("Will Hunting Zintzoa") filma estreinatu zen, Gus Van Santek zuzendu eta Robin Williams, Matt Damon, Ben Affleck, Minnie Driver eta Stellan Skarsgård aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2012 – Les Misérables ("Doilorrak") filma estreinatu zen, Tom Hooperek zuzendu eta Hugh Jackman, Russell Crowe, Anne Hathaway eta Amanda Seyfried aktoreek antzeztu zuten.

Zientzia eta teknologia

Kirolak

Euskal Herria

• 1976 – Euskal derbia: Errealak 5 Athleticek 0.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1748 – Pedro Antonio Añibarro, apaiz eta euskal idazlea, bizkaierazko literaturaren aitatzat hartua (h. 1830).
• 1820 – Nikolas Soraluze, euskal historialari, politikari eta enpresaburua (h. 1884).
• 1842 – Martin Lapeire, idazle lapurtarra (h. 1894).
• 1845 – Nicolas Armentia, euskaldun frantziskotarra, XIX. mendeko geografo amerikarrik garrantzitsuena (h. 1909).
• 1895 – Ramón Arcaya, nafar eskultorea (h. 1943).
• 1903 –
  • Pedro Ipiña, Morenito de Sestao, bizkaitar toreatzailea (h. 1985).
  • Crispín Martínez, nafar artista (h. 1957).
• 1910 – Julio Antonio Elizegi, nafar futbolaria (h. 2001).
• 1914 – Dioni Ardanza, bizkaitar jostuna (h. 2005).
• 1916 – Anastasio Zubia, gipuzkoar saltzaile ibiltari eta mugalaria (h. 1983).
• 1919 – Dalmacio Langarika, bizkaitar txirrindularia (h. 1985).
• 1923 – Augusto Unceta-Barrenechea, bizkaitar enpresaburu eta politikaria (h. 1977).
• 1931 – Begoña Arroyo Aldekoa, bizkaitar dantzaria eta euskal dantzen irakaslea.
• 1962 – Bingen Mendizabal, arabar konpositorea.
• 1966 – Nekane Balluerka, Euskal Herriko Unibertsitateko errektore ohia..
• 1969 – David Billabona, gipuzkoar futbolari ohia.
• 1970 – Francisco José Sánchez, bizkaitar kirolaria, borroka librean aditua.
• 1973 – Igor Flores, nafar txirrindulari ohia.
• 1974 – Abraham de Amezaga, bizkaitar kazetaria eta hizlaria.
• 1975 – Alberto Unamuntzaga, gipuzkoar politikaria, Eusko Alkartasunaren kidea.
• 1986 – Javier Aramendia, nafar txirrindularia.

Mundua

• 1443 – Julio II.a, Aita santua (h. 1513).
• 1537 – Ashikaga Yoshiaki, Ashikaga shogunerriko hamabosgarren eta azken shoguna (h. 1597).
• 1687 – Francesco Geminiani, italiar musikaria eta biolinista (h. 1762).
• 1804 –
  • Cesare Cantù, italiar historialaria (h. 1895).
  • Beata Sofia Gyldén, finlandiar poeta (h. 1864).
• 1820 – Afanasi Fet, errusiar olerkaria (h. 1893).
• 1829 – Maria Angélica Ribeiro, brasildar antzerkigilea (h. 1880).
• 1830 – Christina Rossetti, ingeles poeta eta idazlea (h. 1894).
• 1839 – George Armstrong Custer, estatubatuar jenerala (h. 1876).
• 1849 – Helene Adler, alemaniar poeta, saiakeragile eta irakaslea (h. 1923).
• 1859 –
  • Charles Henry Gilbert, estatubatuar iktiologoa, iktiologian aitzindaria (h. 1928).
  • John Jellicoe, Royal Navyko flota almirantea (h. 1935).
• 1861 –
  • Armando Diaz, espainiar jatorriko italiar jeneral eta mariskala (h. 1928).
  • Konstantin Korovin, errusiar margolaria (h. 1939).
• 1863 – Paul Painlevé, Frantziako lehen ministroa (h. 1933).
• 1867 – Jozef Pilsudski, poloniako Bigarren Errepublikako lehen estatuburua eta diktadorea (h. 1935).
• 1868 – Arnold Sommerfeld, alemaniar fisikaria eta matematikaria (h. 1951).
• 1869 – Jekaterina Kuskova, errusiar ekonomista eta kazetariamarxismo legalaren teoriko nagusienetakoa (h. 1958).
• 1874 – Henriette Caillaux, Joseph Caillaux politikari frantsesaren emaztea eta arte historialaria (h. 1943).
• 1886 - Rose Wilder Lane, estatubatuar kazetaria, eleberrigilea, bidaia-idazlea eta teorialari politikoa (h. 1968).
• 1889 – Fritz Arno Wagner, alemaniar zinema-argazkilaria (h. 1958).
• 1890 –
  • Mehmet Fuad Koprülü, turkiar historialari eta politikaria (h. 1966).
  • Fritz Lang, austriar-alemaniar zinema zuzendaria, gidoigilea eta noizbehinkako ekoizlea (h. 1976).
• 1891 – Alexander Rodtxenko, errusiar margolaria, eskultorea eta dekoratzailea (h. 1956).
• 1894 – Charles Robberts Swart, Hegoafrikako azken gobernadore orokorra eta lehendabiziko presidentea (h. 1982).
• 1895 – Mamerto Urriolagoitia, Boliviako 43. presidentea (h. 1974).
• 1896 – Carl Ferdinand Cori, txekiar jatorriko biokimikari estatubatuarra, 1947ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1984).
• 1898 – Henri Gouhier, frantziar idazle eta filosofoa (h. 1994).
• 1901 –
  • Walt Disney, estatubatuar zinema zuzendaria eta ekoizlea, The Walt Disney Companyren sortzailea (h. 1966).
  • Werner Heisenberg, alemaniar fisikaria, 1932ko Fisikako Nobel Saria (h. 1976).
• 1903 –
  • Cyril Jackson, hegoafrikar astronomoa (h. 1988).
  • Cecil Frank Powell, ingeles fisikaria, 1950eko Fisikako Nobel Saria (h. 1969).
• 1905 – Otto Preminger, austriar-estatubatuar zinema zuzendaria (h. 1986).
• 1906 – Willard Van Dyke, estatubatuar argazkilaria eta zinemagilea (h. 1986).
• 1907 – Lin Biao, txinatar militarra eta politikaria, lehen Armada Gorriko buruzagia (h. 1971).
• 1911 –
  • Alfred Manessier, frantziar margolaria (h. 1993).
  • Władysław Szpilman, poloniar piano-jotzaile eta musikagilea (h. 2000).
• 1914 – Lina Bo Bardi, italiar-brasildar arkitekto-modernoa (h. 1992).
• 1925 – Anastasio Somoza Debayle, Nikaraguako presidentea (h. 1980).
• 1926 – Clarisse Ratsifandrihamanana, madagaskartar idazlea (h. 1987).
• 1927 – Bhumibol Adulyadej, Thailandiako erregea (h. 2016).
• 1931 – Julia Martínez, kantabriar aktorea.
• 1932 –
  • Sheldon Lee Glashow, estatubatuar fisikaria, 1979ko Fisikako Nobel Saria.
  • Little Richard, estatubatuar rock kantaria, gitarrista eta pianista, Chuck Berryrekin batera, rock and rollaren aitzindaria (h. 2020).
  • Jacques Roubaud, frantziar idazlea, itzultzailea eta matematikaria (h. 2024).
• 1934 –
  • Joan Didion, estatubatuar idazle eta kazetaria (h. 2021).
  • Lee Han-dong, Hego Koreako lehen ministroa (h. 2021).
• 1935 – Marise Chamberlain, zeelandaberritar atleta (h. 2024).
• 1936 – Robert Freeman, britainiar argazkilari eta diseinugile grafikoa, The Beatlesekin egindako lanagatik ezaguna (h. 2019).
• 1938 – JJ Cale, estatubatuar gitarrajolea eta musikaria (h. 2013).
• 1939 – Ricardo Bofill, kataluniar arkitektoa (h. 2022).
• 1943 – Eva Joly, norvegiar-frantziar instrukzioko epaile eta Europa Ekologia – Berdeak alderdiko politikaria.
• 1945 – Moshe Katsav, Israelgo presidente ohia.
• 1946 – Josep Carreras, kataluniar opera-abeslaria, tenorra.
• 1947 – Zhugderdemidiin Gurragtxaa, mongoliar kosmonauta eta politikaira, espaziora joandako lehen mongoliar kosmonauta.
• 1950 –
  • Camarón de la Isla, espainiar flamenko-abeslaria, flamenko-abeslari handienetakoa (h. 1992).
  • Oswaldo de Oliveira, brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
• 1954 – Hanif Kureishi, ingeles antzerkigile, zinema gidoigile, eleberrigile eta ipuingilea.
• 1956 – Rosalía Arteaga, Ekuadorko presidentea.
• 1959 - Yoshitomo Nara, japoniar artista garaikidea.
• 1963 – Alberto Nisman, Argentinako fiskala, Cristina Fernández de Kirchner presidentea salatu ondoren hilda agertu zena (h. 2015).
• 1966 – Patricia Kaas, frantziar abeslaria eta aktorea.
• 1969 – Catherine Tate, ingeles aktorea eta idazlea.
• 1970 –
  • Walt Dohrn, estatubatuar ahots-aktore eta gidoigilea.
  • Nacho Guerreros, espainiar aktorea.
• 1973 – Sorin Grindeanu, Errumaniako lehen ministroa.
• 1975 – Ronnie O'Sullivan, snooker jokalari ingelesa.
• 1979 – Rustam Kasimdzhanov, uzbekistandar xake jokalaria.
• 1982 – Keri Hilson, estatubatuar abeslari eta musikagilea.
• 1988 –
  • Tsukasa Shiotani, japoniar futbolaria.
  • Rumi Utsugi, japoniar futbolaria.
• 1989 –
  • Pamela Jelimo, kenyar atleta, 800 metrotan aditua.
  • Linet Masai, keniar atleta, 10000 metroko lasterketan aditua.
  • Quan Zhou Wu, espainiar idazle, ilustratzaile, komikigile eta diseinatzailea.
• 1992 – Zion Moreno, mexikar-estatubatuar aktorea.
• 1993 – Luciano Vietto, argentinar futbolaria.
• 1995 – Albert Salazar, kataluniar aktorea.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1908 – Jose Arana Elortza, Madrilgo Errege Antzokiko enpresaburu eta Donostiako Aste Nagusiaren sortzailea (j. 1839).
• 1953 – Benito Barrueta, bizkaitar margolaria (j. 1873).
• 1961 – Nazario Oleaga, euskal legegile eta euskaltzalea (j. 1884).
• 2005 – Juan Maria Lekuona, euskal olerkari, irakasle eta idazlea (j. 1927).
• 2008 – Jose Maria San Sebastian, Latxaga, gipuzkoar elizgizon eta idazlea (j. 1933).
• 2009 – José Ramón Orozko, euskal opera abeslaria (j. 1921).
• 2023 – Alan Griffin, irlandar euskal musikaria (j. 1952).

Mundua

• 1518 – Giangiacomo Trivulzio, Vigevanoko markesa, italiar condottiero eta politikaria.
• 1560 – Frantzisko II.a Frantziakoa, Frantziako erregea (j. 1544).
• 1686 – Nikolas Steno, daniar zientzialari, polimata eta apaiz katolikoa (h. 1638).
• 1760 – Melchor Rafael de Macanaz, espainiar politikaria eta gaztelaniazko idazlea (j. 1670).
• 1772 – Marie-Anne de la Trémoille, Ursinsen printzesa (j. 1642).
• 1782 – Martin Van Buren, Ameriketako Estatu Batuetako 8. Presidentea (h. 1862).
• 1784 – Phillis Wheatley, bere poesia publikatzea lortu zuen lehen afroamerikar emakumea (j. c. 1753)
• 1791 – Wolfgang Amadeus Mozart, austriar musikagilea (j. 1756).
• 1834 – Thomas Pringle, eskoziar poeta (j. 1789).
• 1870 – Alexandre Dumas, frantziar idazle famatu eta emankorra (j. 1802).
• 1882 – Theodor Ludwig Wilhelm von Bischoff, alemaniar fisikari eta biologoa (j. 1807).
• 1885 – Maria Rita Colaço Chiappe Cadet, portugaldar idazle eta irakaslea (j. 1836).
• 1891 – Petri II.a Brasilgoa, Brasilgo bigarren eta azken enperadorea (j. 1825).
• 1899 – Jimena Quirós, espainiar zientzialaria, herrialdeko lehen emakumezko ozeanografotzat hartua (h. 1983).
• 1908 – William Ireland Knapp, estatubatuar filologoa eta euskalaria (j. 1835).
• 1911 – Valentin Serov, errusiar margolaria (j. 1865).
• 1916 – János Richter, hungariar orkestra-zuzendaria (j. 1843).
• 1919 – Elia Millosevich, italiar astronomoa (j. 1848).
• 1925 – Wladyslaw Stanislaw Reymont, poloniar idazlea eta eleberrigilea, 1924ko Literaturako Nobel Saria (j. 1867).
• 1926 – Claude Monet, frantziar margolaria (j. 1840).
• 1929 – Oscar Björck, suediar margolaria eta Suediako Arteen Errege Akademiako irakaslea (j. 1860).
• 1941 – Amrita Sher-Gil, indiar margolaria (j. 1913).
• 1947 – William Isaac Thomas, estatubatuar soziologoa (j. 1863).
• 1949 – Antoni Rovira i Virgili, kataluniar politikari eta kazetaria (j. 1882).
• 1950 – Aurobindo Ghose, indiar filosofoa (j. 1872).
• 1953 – Jorge Negrete, mexikar abeslari eta aktorea, rantxera eta mariatxi musikako abeslari bikaina izateagatik oroitua (j. 1911).
• 1965 – Joseph Erlanger, estatubatuar fisiologoa, 1944ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1874).
• 1966 – Sylvère Maes, belgikar txirrindularia (j. 1909).
• 1969 – Alizia Battenbergekoa, britainiar printzesa (j. 1885).
• 1973 –
  • Robert Watson-Watt, eskoziar fisikaria (j. 1892).
  • Eugeni Xammar, kataluniar kazetari, diplomatikari eta itzultzaile eleanitza (j. 1888).
• 1974 – Pietro Germi, italiar zinema zuzendari, idazle, aktore eta ekoizlea (j. 1914).
• 1979 – Sonia Delaunay Terk, ukrainar margolaria (j. 1885).
• 1983 –
  • Robert Aldrich, estatubatuar zinema zuzendaria, ekoizlea eta gidoigilea (j. 1918).
  • Lyndall Urwick, ingeles kudeaketa-aditua (j. 1891).
• 1984 – Viktor Borisovitx Shklovsky, errusiar idazle eta literatura-kritikaria, errusiar formalismoaren aitzindari nagusietako bat (j. 1893).
• 1989 – John Pritchard, britainiar orkestra zuzendaria (j. 1921).
• 1993 –
  • Rita Macedo, mexikar aktorea, gidoilaria, ekoizlea eta jostuna (j. 1925).
  • Alexandre Trauner, frantziar zinema-dekoratzailea (j. 1906).
• 1995 – Clair Patterson, estatubatuar geokimikaria, Lurraren adina kalkulatu zuena (j. 1922).
• 2002 – Ne Win, Myanmargo presidentea (j. 1911).
• 2007 – Karlheinz Stockhausen, alemaniar musikagilea (j. 1928).
• 2008 – Aleksi II.a Moskukoa, Moskuko eta Errusia guztietako XV. patriarka, Errusiako Eliza ortodoxoaren burua (j. 1929).
• 2010 – Virgílio Teixeira, portugaldar aktorea (j. 1917).
• 2012 – Oscar Niemeyer, brasildar arkitektoa, arkitektura modernoko erreferente nagusietako bat (j. 1907).
• 2013 – Nelson Mandela, apartheidaren aurkako ekintzailea, Hegoafrikako lehendakaria eta 1993ko Bakearen Nobel Saria (j. 1918).
• 2014 – Fabiola Mora y Aragón, Belgikako erregina ezkontidea (j. 1928).
• 2017 –
  • August Ames, kanadar aktore pornografiko eta modeloa (j. 1994).
  • Migel I.a Errumaniakoa, Errumaniako erregea (j. 1921).
  • Johnny Hallyday, frantziar abeslaria, 1960ko hamarkadako Frantziako rock 'n'roll musikaren izar nagusia (j. 1943).
  • Jean d'Ormesson, frantziar idazlea eta kazetaria (j. 1925).
• 2020 – Viktor Ponedelnik, errusiar futbolari eta entrenatzailea (j. 1937).
• 2021 –
  • Bob Dole, estatubatuar politikaria (j. 1923).
  • Aurelio Galfetti, suitzar arkitektoa (j. 1936).
  • Michel Rouche, frantziar historialari eta irakaslea, Galiako historia aditua (j. 1934).
• 2022 – Kirstie Alley, estatubatuar aktorea eta umorista (j. 1951).
• 2023 – Denny Laine, ingeles musikari, abeslari eta egile abeslaria, The Moody Blues eta Wings taldeko kidea (j. 1944).
• 2024 –
  • René Orozco, txiletar doktorea eta akademikoa (h. 2024).
  • Jacques Roubaud, frantziar idazlea, itzultzailea eta matematikaria (j. 1932).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Joa, Joas, Joastipi eta Enaitz.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2300
• Multimedia: 5 December / Q2300

Abenduaren 4 | Urteko egutegi | Abenduaren 6