Azaroaren 28

Azaroaren 28a gregoriotar egutegiaren urteko hirurehun eta hogeita hamabigarren eguna da, 333.a bisurteetan. 33 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Aitor Ocio Jaiotza: Gasteiz, 1976 Ana Blanco Jaiotza: Bilbo, 1960 Ramón García Jaiotza: Indautxu Klinika, 1961 Juan Artola Jaiotza: Donostia, 1895 Heriotza: Donostia, 1937 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan William Blake Jaiotza: Londres eta Broadwick Street (en) , 1757 eta 1757 Heriotza: Londres eta Charing Cross, 1827ko abuztuaren 12a Friedrich Engels Jaiotza: Barmen, 1820 Heriotza: Londres, 1895eko abuztuaren 5a Stefan Zweig Jaiotza: Viena, 1881 Heriotza: Petrópolis, 1942ko otsailaren 22a Claude Lévi-Strauss Jaiotza: Brusela, 1908 Heriotza: Parisko 16. barrutia, 2009ko urriaren 30a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Azaroaren 28ko jaiotzak Randy Newman • Jon Stewart • Carl Jonas Love Almqvist • Dmitry Likhachov • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Venancio Perez Jaiotza: Sestao, 1921eko apirilaren 22a Heriotza: Donostia, 1994 Agustin Eizagirre Jaiotza: Zarautz, 1897ko urriaren 7a Heriotza: Donostia, 1961 Juan Cruz Ruiz de Cabañas Jaiotza: Esprontzeda, 1752ko maiatzaren 3a Heriotza: Guadalajara, 1824 Aingeru Irigarai Jaiotza: Bera, 1899ko apirilaren 1a Heriotza: Donostia, 1983 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Enrico Fermi Jaiotza: Erroma, 1901eko irailaren 29a Heriotza: Chicago, 1954 Matsuo Bashō Jaiotza: Bashō's birth house (en) , 1644 Heriotza: Midōsuji (en) , 1694 Washington Irving Jaiotza: New York, 1783ko apirilaren 3a Heriotza: Tarrytown, 1859 Gian Lorenzo Bernini Jaiotza: Napoli, 1598ko abenduaren 7a Heriotza: Erroma, 1680 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Azaroaren 28ko heriotzak Richard Wright • William McDougall • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Albaniako bandera 1821 - Panamak Espainiatik bereizi eta independentzia lortu zuen. 1912 - Albania (irudian) Otomandar Inperiotik banandu zen. 1960 - Mauritaniak Frantziarekiko independentzia lortu zen. 2006 - Kanadako parlamentuak Quebec, Kanada barruko nazio bezala onartu zuen. 2010 - WikiLeaksek 250.000 dokumentu klasifikatu publikatu zituen. + Gertaera gehiago... Egutegia << Azaroa >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 2025 Aurreko eta hurrengo urteetan 2022: Astelehena 2023: Asteartea 2024: Osteguna 2026: Larunbata 2027: Igandea 2028: Asteartea Izendegia Santutegia: Gregorio III.a, Katalina Labouré Seaska egutegia: Oroxa, Iraun eta Iraunsuge.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1575 – Garrotez exekutatu zituzten Miguel Zubiri eta Maria Johan Iruñean, sorginkeria egotzita. Hil ostean gorpuak erre zituzten. Anotzibarreko bi haurren deklarazioetan oinarrituta, hainbat atxiloketa izan ziren “herriko akelarreetan parte hartzea” egotzita. Lau atxilotu nagusietatik beste biak kartzelan hil ziren.
• 1979 – ETAk, hiru goardia zibil hil zituen Azpeitian.
• 2008 – Euskadiko Aurrezki Kutxaren sorrera onartu zuen BBK-k; ez, ordea, Kutxak.

Mundua

• 1821 – Panama Espainiatik independizatu zen.
• 1912 – Albania Otomandar Inperiotik independizatu zen.
• 1960 – Mauritania Frantziatik independizatu zen.
• 1985 – Shell petrolio konpainiak klima aldaketaz egin berri zuen txostena ezkutatzea erabaki zuen.
• 1990 – Margaret Thatcherren, Erresuma Batuko lehen ministroaren, agintaldia bukatu zen.
• 1994 – Norvegian egindako erreferendumean, bertako herritarrek Europako Batasunean ez sartzea erabaki zuten, nahiz eta orduko gobernuak aldeko jarrera babestu zuen.
• 2006 – Kanadako parlamentuak Quebec, Kanada barruko nazio bezala onartu zuen.
• 2010 –
  • Kataluniako hauteskundeak: CiU irabazle atera zen; eta ordurarte gobernuan zegoen PSC, ERC eta ICV-EUiAren hirukoaren porrota jazo zen.
  • WikiLeaksek 250.000 dokumentu klasifikatu publikatu zituen.

Arte eta kultura

Zientzia eta teknologia

Mundua

• 1967 – Jocelyn Bell Burnellek PSR B1919+21 irrati-pultsarra aurkitu zuen, mota honetako lehenengoa.

Kirolak

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1830 – Marie Clémence Richard, Luis Luziano Bonaparteren zuberoar emaztea (h. 1915).
• 1875 – Juan Bautista Eguzkitza, euskal idazle eta itzultzailea (h. 1939).
• 1895 – Juan Artola, euskal herritar futbolaria (h. 1937).
• 1903 – Jacinto Argaia, euskal apezpikua, Donostiako elizbarrutiko apezpikua izandakoa (h. 1993).
• 1905 – Jose Saenz Garmendia, Pepe Andoain, gipuzkoar musikagile herritarra, irakasle eta musikaria (h. 1982).
• 1910 – Pierre Narbaitz Jauregi, euskal apaiz eta misiolaria (h. 1966).
• 1913 – Santiago Uranga, bizkaitar margolaria (h. 1979).
• 1940 –
  • Idoia Estornes, gipuzkoar idazlea eta historialaria, Txileko Santiagon.
  • Javier Sádaba, bizkaitar filosofoa eta gaztelaniazko idazlea.
• 1943 – José Ignacio Askasibar, gipuzkoar txirrindulari ohia.
• 1951 – Julián Andiano, gipuzkoar txirrindulari ohia.
• 1960 –
  • Ana Blanco, pedagogoa eta telebistako aurkezlea.
  • Francisco Iribarren, UPNko nafar politikari ohia.
• 1961 – Ramón García, bizkaitar telebista aurkezlea.
• 1962 – Terexa Lekumberri, baxenafar etnologoa eta ondare eta Euskal Etnopoloaren koordinatzailea Euskal kultur erakundean.
• 1965 – Zuriñe Fernández Gerenabarrena, arabar musikagilea.
• 1969 – Javier Olaizola, gipuzkoar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1973 – Iñaki Barrenetxea, bizkaitar txirrindulari ohia.
• 1975 –
  • José Antonio Garrido, bizkaitar txirrindulari ohia.
  • Olivier Martikorena, lapurtar urpeko ehiztaria.
• 1976 – Aitor Ocio, arabar futbolari ohia.
• 1978 – María Berasarte, gipuzkoar abeslaria.
• 1979 – Xabier Burgueña, bizkaitar futbolari ohia.
• 1988 – Paul de la Cuesta, euskal eskiatzailea.
• 1997 – Urko Berrade, nafar txirrindularia.
• 2001 – Rafael Villalonga, bizkaitar belar hockey jokalaria.

Mundua

• 1118 – Emanuel I.a Komneno, Bizantziar Inperioko enperadorea (h. 1180).
• 1489 – Margarita Tudor, Eskoziako erregina ezkontidea (h. 1541).
• 1632 – Jean-Baptiste Lully, italiar musikagilea (h. 1687).
• 1682 – Betty Parris, Salemgo sorginkeria prozesuan lehen salatzaileetako bat (h. 1760).
• 1757 – William Blake, ingeles poeta eta margolaria (h. 1827).
• 1770 – Luisa Orange-Nassaukoa, Brunswick-Wolfenbütteleko printzesa (h. 1819).
• 1781 – Kikuchi Yōsai, japoniar margolaria (h. 1878).
• 1785 – Victor de Broglie, Frantziako lehen ministroa (h. 1870).
• 1792 – Victor Cousin, frantziar filosofoa (h. 1867).
• 1811 – Maximiliano II.a Bavariakoa, Bavariako erregea (h. 1864).
• 1820 – Friedrich Engels, alemaniar filosofo, ekonomista eta iraultzailea (h. 1895).
• 1829 – Anton Rubinstein, errusiar pianista (h. 1894).
• 1832 – Leslie Stephen, ingeles idazle, kritikari, historialari, biografo eta mendizalea (h. 1904).
• 1834 – Étienne Laspeyres, alemaniar ekonomilari eta estatistikaria (h. 1913).
• 1837 – John Wesley Hyatt, estatubatuar asmatzailea, plastikoaren sortzailetzat hartua (h. 1920).
• 1847 – José María Pascual del Pobil, espainiar aristokrata eta politikaria, Bizkaiko gobernadore zibila (h. 1929).
• 1857 – Alfontso XII.a Espainiakoa, Espainiako erregea (h. 1885).
• 1878 – Peder Kolstad, Norvegiako lehen ministroa (h. 1932).
• 1880 – Aleksandr Blok, errusiar olerkari sinbolista (h. 1921).
• 1881 – Stefan Zweig, austriar eleberrigile, antzerkigile, kazetari eta biografoa (h. 1942).
• 1883 – Rory O'Connor, irlandar errepublikarra (h. 1922).
• 1887 – Ernst Röhm, alemaniar militarra, Sturmabteilung (SA) taldearen burua eta sortzaileetakoa (h. 1934).
• 1895 – Jose Iturbi, euskal jatorriko valentziar piano-jolea.
• 1904 – Nancy Mitford, ingeles eleberrigile, biografo eta kazetaria (h. 1973).
• 1907 – Alberto Moravia, italiar idazlea (h. 1990).
• 1908 – Claude Lévi-Strauss, frantziar filosofo eta antropologoa (h. 2009).
• 1912 – Eugenio Fernández Granell, galiziar pintore, idazle eta poeta surrealista (h. 2001).
• 1915 – Konstantin Simonov, sobietar olerkari, antzerkigile eta gerra-berriemailea (h. 1979).
• 1916 –
  • Lilian Baels, Belgikako printzesa (h. 2002).
  • Ramón José Velásquez, Venezuelako presidentea (h. 2014).
• 1923 –
  • Gloria Grahame, estatubatuar aktorea (h. 1981).
  • Emilio Rodríguez, espainiar txirrindularia (h. 1984).
• 1924 – Johanna Döbereiner, txekiar-brasildar ingeniari agronomoa, lurraren biologian aitzindaria (h. 2000).
• 1927 – Abdul Halim Kedahkoa, Kedahko sultana eta Malaysiako erregea (h. 2017).
• 1928 – Yolande Fox, estatubatuar abeslari eta modeloa (h. 2016).
• 1931 –
  • María Victoria Atencia, espainiar poeta.
  • Joan Guinjoan Gispert, kataluniar konpositorea.
  • Tomi Ungerer, frantziar marrazkilari eta ilustratzailea (h. 2019).
• 1932 – Gato Barbieri, argentinar jazz saxofoi-jotzaile eta musikagilea (h. 2016).
• 1933 – Hope Lange, estatubatuar aktorea (h. 2003).
• 1934 – Pierre Joxe, frantziar politikaria.
• 1936 –
  • Carol Gilligan, estatubatuar feminista, filosofo eta psikologoa.
  • Philippe Sollers, frantziar idazle eta kritikaria (h. 2023).
• 1938 – Michael Ritchie, estatubatuar zinema-zuzendaria (h. 2001).
• 1941 –
  • Laura Antonelli, italiar zinema aktorea (h. 2015).
  • Maaouya Ould Sid'Ahmed Taya, Mauritaniako presidente ohia.
• 1943 – George T. Miller, eskoziar australiar zinema zuzendaria (h. 2023).
• 1946 – Joe Dante, estatubatuar zinema zuzendaria, ekoizlea, muntatzailea eta aktorea.
• 1947 –
  • Michel Berger, frantziar musikagilea (h. 1992).
  • Gustav Hasford, estatubatuar idazle, gidoilari eta gerra-berriemailea (h. 1993).
• 1948 – Agnieszka Holland, poloniar zinema-zuzendaria.
• 1949 –
  • Alexander Godunov, sobietar ballet dantzari eta aktorea (h. 1995).
  • Isabel Vilallonga, espainiar politikaria eta funtzionarioa.
• 1950 –
  • María Teresa González, asturiar poeta eta idazlea (h. 1995).
  • Ed Harris, estatubatuar aktorea eta zinema zuzendaria.
  • Russell Alan Hulse, estatubatuar fisikaria, 1993ko Fisikako Nobel Saria.
  • George Yonashiro, japoniar futbolari ohia.
• 1952 – Pat Cox, irlandar politikaria, Europako Parlamentuko lehendakaria.
• 1957 –
  • Gaspar Llamazares, Ezker Batuako koordinatzaile nagusi ohia.
  • Yasutaro Matsuki, japoniar futbolari ohia.
• 1959 – Stephen Roche, irlandar txirrindulari ohia.
• 1960 –
  • John Galliano, ingeles jostuna.
  • Vicent Partal, valentziar kazetaria, VilaWeb egunkari digitaleko zuzendaria.
• 1961 – Alfonso Cuarón, mexikar zinema zuzendari, ekoizle, gidoigile eta eleberrigilea.
• 1963 – Russell Malone AEBko jazz gitarra-jotzailea.
• 1965 – Anastasia Hille, britainiar aktorea.
• 1967 –
  • Marcel Ciolacu, Errumaniako lehen ministroa.
  • Hossein Shahabi, irandar zinema zuzendaria, gidoilaria eta ekoizlea (h. 2023).
  • Anna Nicole Smith, estatubatuar modelo eta aktorea, Playboy aldizkariko playmate ezagunenetakoa (h. 2007).
• 1970 –
  • Mouna Fettou, marokoar aktorea.
  • Édouard Philippe, Frantziako Lehen Ministroa.
• 1972 – Claudia López Benaiges, txiletar militante feminista eta anarkista (h. 1998).
• 1974 –
  • Takehiko Aoki, japoniar futbolari ohia.
  • Małgorzata Kordowicz, poloniar errabinoa.
• 1975 – Takashi Shimoda, japoniar futbolari ohia.
• 1976 – Juana Acosta, hispano-kolonbiar zinema, antzerki eta telebistako aktorea.
• 1979 – Yasuyo Yamagishi, japoniar futbolari ohia.
• 1981 – Louise Bourgoin, bretainiar aktore, modelo eta telebista-aurkezlea.
• 1982 – Nataša Maza, serbiar folk abeslaria.
• 1984 – Mary Elizabeth Winstead, estatubatuar aktorea.
• 1985 –
  • Álvaro Pereira, uruguaiar futbolaria.
  • Shy'm, frantziar abeslaria.
• 1987 – Karen Gillan, eskoziar antzezlea.
• 1988 –
  • Hiroki Fujiharu, japoniar futbolaria.
  • Adrián Rodríguez, kataluniar abeslari eta aktorea.
• 1990 – Sara Uribe, kolonbiar modelo eta telebista aurkezlea.
• 1993 – Lukhanyo Am, hegoafrikar errugbilaria.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1350 – Joanes III.a Nuñez Larakoa, Bizkaiko jauna (j. c. 1314/1315).
• 1790 – Francisco Segurola, gipuzkoar itsaslari eta merkataria, Buenos Airesen (j. 1735).
• 1824 – Juan Cruz Ruiz de Cabañas, nafar elizgizona eta teologoa, Mexikon (j. 1752).
• 1954 – Maria Goiri, bizkaitar idazlea, Filologiako ikerlaria, irakaslea eta emakumeen eskubideen aldezlea, Madrilen (j. 1873).
• 1961 – Agustin Eizagirre, euskal herritar futbolaria (j. 1897).
• 1983 – Aingeru Irigarai, nafar sendagile, idazle eta euskaltzain osoa (j. 1899).
• 1992 – Iñaki Sendagorta bikoiztailea.
• 1994 – Venancio Perez, Venancio, Bilboko Athletic Klubeko jokalaria (j. 1921).
• 2000 – Antonia Salaberria, gipuzkoar erraketista (j. 1906).
• 2002 – Juan Carlos Díaz Quincoces, Quincoces II.a, arabar futbolaria (j. 1933).
• 2003 – Jean Etxeberri-Aintxart, euskal herritar politikaria eta notarioa, Ipar Euskal Herriko lehen diputatu eta kontseilari nagusi abertzalea (j. 1914).
• 2017 – Anton Totorikaguena, Markinako Lehoia, bizkaitar herri kirolaria (j. 1935).

Mundua

• 741 – Gregorio III.a, Aita santua.
• 1058 – Kasimiro I.a Poloniakoa, Poloniako dukea (j. 1016).
• 1231 – Valdemar Gaztea, Danimarkako erregea (j. 1209).
• 1290 – Leonor Gaztelakoa, Gaztelako infanta eta Ingalaterrako erregina ezkontidea (j. 1241).
• 1680 –
  • Gian Lorenzo Bernini, italiar arkitekto, eskultore eta margolari barrokoa (j. 1598).
  • Athanasius Kircher, alemaniar jesulaguna eta polimata (j. 1602).
• 1694 – Matsuo Bashō, japoniar idazlea (j. 1644).
• 1784 – Junípero Serra, espainiar elizgizona eta kolonizatzailea (j. 1713).
• 1794 – Cesare Beccaria, italiar filosofo, legelari eta ekonomialaria (j. 1738).
• 1821 – Samuel Vince, Cambridgeko Unibertsitateko britainiar matematikari eta astronomoa (j. 1749).
• 1825 – Maximilien Sébastien Foy, frantziar jeneral eta politikaria (j. 1775).
• 1859 – Washington Irving, estatubatuar idazlea (j. 1783).
• 1867 – Julia Catherine Beckwith, kanadar idazlea (j. 1796).
• 1870 – Frédéric Bazille, frantziar margolari inpresionista (j. 1841).
• 1872 – Mary Somerville, eskoziar matematikari, astronomo eta ikerlari autodidakta (j. 1780).
• 1873 – Caterina Scarpellini, italiar astronomo eta meteorologoa (j. 1808).
• 1876 – Karl von Baer, estoniar sendagilea eta biologoa (j. 1792).
• 1877 – Julia Kavanagh, irlandar idazlea (j. 1824)
• 1893 – Mariana Grajales, abertzale eta independentziaren aldeko kubatar ospetsua (j. 1815).
• 1898 – Conrad Ferdinand Meyer, suitzar idazlea (j. 1825).
• 1907 – Stanisław Wyspiański, poloniar antzerkigile, margolari, olerkari eta diseinatzailea (j. 1869).
• 1915 – Ferdinand Sarrien, Frantziako lehen ministroa (j. 1840).
• 1918 – Margaret Cruickshank, Zeelanda Berrian erregistratutako lehenengo emakume medikua (j. 1873).
• 1921 – `Abdu'l-Bahá, Bahá'u'lláh-ren seme zaharrena eta Bahá'í Fedearen burua (j. 1844).
• 1936 – Pedro Muñoz Seca, Noucentisme edo 14 Belaunaldiaren espainiar idazlea, fusilatua (j. 1879).
• 1937 – Myroslava Sopilka, ukrainar poeta eta eleberrigilea (j. 1897).
• 1947 – Philippe Leclerc de Hautecloque, Frantziako mariskala (j. 1902).
• 1952 – Elena Montenegrokoa, Italiako erregina ezkontidea (j. 1873).
• 1954 – Enrico Fermi, italiar fisikaria, lehen erreaktore nuklearraren garatzailea eta 1938ko Fisikako Nobel Saria (j. 1901).
• 1962 – Gilemina I.a Herbehereetakoa, Herbehereetako erregina (j. 1880).
• 1966 – José Isbert, espainiar aktorea (j. 1886).
• 1968 – Enid Blyton, ingeles idazlea, Bostak taldearen sortzailea (j. 1897).
• 1969 – Rosa Roig, kataluniar maistra eta feminista (j. 1890).
• 1970 – Fritz von Unruh, alemaniar poeta eta antzerkigilea (j. 1885).
• 1975 – Erico Verissimo, basildar eleberrigilea eta literatura-historialari eta kritikaria (j. 1905).
• 1976 – Rosalind Russell, estatubatuar aktorea (j. 1907).
• 1977 – Daniel Chalonge, frantziar astronomo eta astrofisikaria (j. 1895).
• 1978 – Carlo Scarpa, veneziar arkitektoa (j. 1906).
• 1986 – Elizabeth Thomas, estatubatuar egiptologoa (j. 1907).
• 1992 – Sidney Robert Nolan, australiar artista (j. 1917).
• 1993 – Jerry Edmonton, estatubatuar bateria jotzailea, Steppenwolf taldeko kidea (j. 1946).
• 1994 –
  • Jeffrey Dahmer, Milwaukeeko Gizajalea, estatubatuar serieko hiltzailea (j. 1960).
  • Vicente Enrique Tarancón, espainiar kardinala (j. 1907).
• 1998 – Rita Hester, Bostonen erail zuten afro-amerikar emakume transgeneroa (j. 1963).
• 2002 – Melih Cevdet Anday, turkiar idazlea (j. 1915).
• 2010 – Leslie Nielsen, kanadar aktorea (j. 1926).
• 2011 – Charles T. Kowal, estatubatuar astronomoa (j. 1940).
• 2014 – Roberto Gómez Bolaños, Chespirito, mexikar aktore, idazle, gidoilari, musikagile, zuzendari eta telebista ekoizlea (j. 1929).
• 2015 –
  • Luc Bondy, suitzar antzerki eta opera zuzendaria (j. 1948).
  • Gerry Byrne, ingeles futbolaria (h. 2015).
  • José María Mendiluce, espainiar ekonomista eta politikaria (j. 1951).
• 2016 – Mark Taimanov, errusiar-ukrainar xakelaria (j. 1926).
• 2018 –
  • Nicanor de Carvalho, brasildar futbolari eta entrenatzailea (j. 1947).
  • Robert Morris, estatubatuar artista bisuala, artista kontzeptuala eta idazlea (j. 1931).
• 2019 – Pim Verbeek, herbeheretar futbolari eta entrenatzailea (j. 1956).
• 2020 –
  • David Prowse, ingeles kulturista, pisu jasotzailea eta aktorea, jatorrizko Star Wars trilogian Darth Vaderren antzezlea (j. 1935).
  • Juan de Dios Román, espainiar eskubaloi entrenatzailea, Espainiako Eskubaloi Errege Federazioaren lehendakaria (j. 1942).
  • Jean-Louis Servan-Schreiber, frantziar kazetaria, saikeragilea eta giza eskubideen aldeko aktibista (j. 1937).
• 2021 –
  • François Moncla, frantziar errugbilaria (j. 1932).
  • Norodom Ranariddh, kanbodiar printze eta politikaria, Kanbodiako lehen ministroa (j. 1944).
  • Frank Williams, ingeles enpresaburu, lasterketetako autoen gidaria eta 1 Formulako taldearen jabea (j. 1942).
• 2022 – Clarence Gilyard, estatubatuar aktore eta idazlea (j. 1955).
• 2023 – Queenz Cheng, Malaysiako aktore eta abeslaria (j. 1986).
• 2024 –
  • Prince Johnson, liberiar gerrako jauna eta politikaria (j. 1952).
  • Silvia Pinal, mexikar aktorea (j. 1931).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Oroxa, Iraun eta Iraunsuge.

Kanpo estekak

• Datuak: Q3017
• Multimedia: 28 November / Q3017

Azaroaren 27 | Urteko egutegi | Azaroaren 29