Abuztuaren 9
data
Abuztuaren 9a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta hogeita batgarren eguna da, 222.a bisurteetan. 144 egun falta dira urtea amaitzeko.
|
|
|
.JPEG)
.jpg)
Gertaerak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1970 - 1970eko Urdulizko tren istripua: 33 pertsona hil ziren Urdulizen bi trenek elkar jotzean.
Mundua aldatu
- 378 - Godoen eta erromatarren arteko Hadrianopolisko gudua
- 1942 - Mohandas Gandhi lider indiarra britainiar indarrek atxilotu zuten Bombayn, Quit India mugimendua eraginez.
- 1945 - Bockscar AEBetako aire armadaren hegazkinak Fat Man izeneko bonba nuklearra jaurti zuen Nagasakin, Japonian, hiria guztiz suntsituz eta 80.000 hildako utziz.
- 1965 - Singapur Malaysiako Federaziotik independizatu zen.
- 2002 - ETAk Torreviejako hanburgesategi batean bonba bat eztandarazi zuen.
- 2014 - Michael Brownen hilketa: 18 urteko arraza beltzeko gaztea hil egin zen arraza zuriko polizia batek tirokatua izan ondoren.
Arte eta kultura aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
- 1173 - Pisan ezkila-dorre erromanikoa eraikitzen hasi ziren, gerora Pisako Dorre Okerra (irudian) izango zena.
- 1989 - The Abyss (Amildegia) filma estreinatu zen, James Cameronek zuzendu eta Ed Harris, Mary Elizabeth Mastrantonio eta Michael Biehn aktoreek antzeztu zuten.
Zientzia eta teknologia aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
Kirolak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 2012 - Maider Unda euskaldunak Udako XXX. Olinpiar Jokoetako Borroka libre lehiaketan brontzezko domina irabazi zuen.
Mundua aldatu
Jaiotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1819 - Justo Arévalo, nafar aitoren seme eta politikaria (h. 1908).
- 1867 - Salvador Azpiazu, arabar marrazkilari eta ilustratzailea (h. 1927).
- 1878 - Juan Maria Roman Dornaku, euskal idazle eta lexikologoa (h. 1959).
- 1888 - André Perchicot, lapurtar pistako txirrindulari eta abeslaria (h. 1950).
- 1894 - Joseph Urtasun, lapurtar apaiza, Valenceko apezpikua eta Avignongo artzapezpikua (h. 1980).
- 1903 - Santiago Aznar, euskal herritar politikari sozialista (h. 1979).
- 1921 -
- Elias Amezaga, bizkaitar idazlea (h. 2008).
- Román Galarraga, gipuzkoar futbolari, futbol entrenatzaile eta politikaria (h. 2009).
- 1928 - Alberto Schommer, gasteiztar argazkilaria (h. 2015).
- 1932 - José Antonio Agiriano, euskal sindikalista eta politikaria (h. 1996).
- 1942 - Iñigo Agirre, bizkaitar geografo eta politikari jeltzalea.
- 1953 - Seve Calleja, bizkaitar idazlea, Zamoran.
- 1971 - Ibon Ajuria, bizkaitar txirrindulari ohia.
- 1972 - Aitor Huegun, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1973 - Koteto Ezkurra, nafar pilotaria, erremonteko buruz buruko txapelketa gehien irabazi duena (11 txapelketa).
- 1984 - Gaizka Tokero, arabar futbolari ohia.
- 1985 - Oihane Amantegi, bizkaitar antropologo, itzultzaile eta idazlea.
- 2001 - Vera Alonso, bizkaitar emakumezko aktorea eta modelo transgeneroa.
- 2003 - Sergio López Revilla, bizkaitar futbolaria.
- 2005 - Ane Garmendia, gipuzkoar aktorea.
Mundua aldatu
- 1484 - Luisa de Medrano, espainiar latinista (h. 1527?).
- 1746 - Lorenzo Igual, estremadurar apaiza, Iruñeko apezpikua (h. 1814).
- 1757 - Elizabeth Hamilton, New Yorkeko aurreneko umezurtz-etxe pribatuaren sortzaileetako bat (h. 1854).
- 1776 - Amedeo Avogadro, italiar fisikari eta kimikaria (h. 1856).
- 1794 - Achille Valenciennes, frantziar zoologoa (h. 1865).
- 1839 - Gaston Paris, frantziar jakituna (h. 1903).
- 1847 - Maria Vittoria dal Pozzo, Espainiako erregina ezkontidea (h. 1876).
- 1861 - Dorothea Klumpke, estatubatuar astronomoa, Parisko Behatokian Neurketa Agentzia zuzendu zuena (h. 1942).
- 1863 - Romanonesko kondea, espainiar lurjabe agintetsua eta Espainiako presidentea (h. 1950).
- 1878 - Eileen Gray, irlandar arkitekto, artista eta altzari diseinatzailea, arkitektura modernoaren aitzindarietako bat (h. 1976).
- 1880 - Ramón Pérez de Ayala, espainiar idazlea (h. 1962).
- 1881 - Antonio Gaston Orleans-Bragantzakoa, Brasilgo printzea (h. 1918).
- 1890 - Eino Kaila, finlandiar filosofo, kritiko eta irakaslea (h. 1958).
- 1896 - Jean Piaget, suitzar filosofo, natura zientzialari eta psikologoa (h. 1980).
- 1897 - Marta Brunet, txiletar idazlea (h. 1967).
- 1899 -
- Armand Salacrou, frantziar antzerkigilea (h. 1989).
- Pamela Travers, australiar-ingeles idazlea, Mary Poppinsen eleberrien egilea (h. 1996).
- 1902 - Zino Francescatti, frantziar biolin-jotzaile eta irakaslea (h. 1991).
- 1907 - Ángeles Gasset, espainiar maistra, Madrilgo Estudio ikastetxeko fundatzaileetako bat (h. 2005).
- 1908 - Tommaso Landolfi, italiar idazlea (h. 1979).
- 1911 - William Fowler, estatubatuar fisikaria, 1983ko Fisikako Nobel Saria (h. 1995).
- 1912 -
- Bojan Adamič, esloveniar musikagilea (h. 1995).
- Igor Markevitx, ukrainar musikagilea eta zuzendaria (h. 1983).
- 1914 - Tove Jansson, suedierazko finlandiar idazlea eta ilustratzailea (h. 2001).
- 1918 - Robert Aldrich, estatubatuar zinema zuzendaria, ekoizlea eta gidoigilea (h. 1983).
- 1919 -
- Joop den Uyl, Herbehereetako lehen ministroa (h. 1987).
- Emilio Vedova, italiar margolaria (h. 2006).
- Leona Woods, lehen erreaktore nuklearra eta lehen bonba atomikoa eraikitzen lagundu zuen estatubatuar fisikaria (h. 1986).
- 1920 -
- Luisa Alberca, eleberri eta gidoi erradiofonikoen espainiar idazlea (h. 2006).
- Marjorie Hyams, estatubatuar jazz-musikari, bibrafonista, pianista, bateria-jole eta musika-moldatzailea (h. 2012).
- Waldemar Esteves da Cunha, Santos hiriko Momo erregea, inoiz izan den Momo erregerik zaharrena (h. 2013).
- Willi Heinrich, alemaniar idazlea (h. 2005).
- 1921 - Patricia Marmont, britainiar aktorea (h. 2020).
- 1922 -
- Conchita Cintrón, Peruko toreatzaile erreferentea, burtziketaren figura (h. 2009).
- Philip Larkin, ingeles olerkari, eleberrigile, liburuzain eta jazz-kritikaria (h. 1985).
- 1923 - Mário Cesariny de Vasconcelos, portugaldar idazlea eta margolaria (h. 2006).
- 1925 - Emily Doyaga, estatubatuar hizkuntzalaria, euskararen eta euskal kulturaren erreferentziako bultzatzailea AEBetan (h. 2020).
- 1927 -
- Marvin Minsky, estatubatuar zientzialaria, adimen artifizialaren aitatzat hartua (h. 2016).
- Robert Shaw, ingeles aktore eta eleberri idazlea (h. 1978).
- 1930 -
- Carmen Balcells, kataluniar agente literarioa (h. 2015).
- Jacques Parizeau, Quebeceko lehen ministroa (h. 2015).
- 1937 -
- Hans Burmann, alemaniarko espainiar zinema argazkilaria.
- Renato Longo, italiar ziklo-kroslaria (h. 2023).
- 1938 -
- Leonid Kutxma, Ukrainako presidente ohia.
- Rodney Laver, australiar tenis jokalari ohia, 1960ko hamarraldiko jokalaririk onenetakoa.
- 1939 - Romano Prodi, Italiako lehen ministro eta Europako Batzordeko presidente ohia.
- 1940 - Mercedes Alonso, espainiar aktorea.
- 1943 - Lorenzo Sanz, espainiar enpresaburua, Real Madril klubeko presidentea (h. 2020).
- 1944 - Sam Elliott, estatubatuar aktorea.
- 1946 - Pedro R.S., brasildar futbolari ohia eta entrenatzailea.
- 1950 -
- Anémone, frantziar aktorea eta zinema zuzendaria (h. 2019).
- Mauro Corona, italiar idazle, alpinista eta eskultorea.
- 1953 -
- Sandra Pierantozzi, Palauko presidenteordea.
- Jean Tirole, frantziar ekonomialaria, ekonometrian aditua, 2014ko Ekonomiako Nobel Saria.
- 1957 -
- Jerónimo Gómez, UPNko nafar politikaria.
- Melanie Griffith, estatubatuar aktorea.
- 1959 - Halyna Hereha, Ukrainako enpresaburu abaretsenetako bat.
- 1961 - John Key, Zeelanda Berriko lehen ministroa.
- 1962 - Annegret Kramp-Karrenbauer, alemaniar politikaria, CDUko presidentea.
- 1963 -
- Whitney Houston, estatubatuar abeslari, aktore, ekoizle eta modeloa (h. 2012).
- Barton Lynch, australiar surflari ohia.
- 1968 -
- Gillian Anderson, zinema, telebista eta antzerkiko estatubatuar aktorea.
- Eric Bana, australiar aktorea.
- 1971 - Davide Rebellin, italiar txirrindularia, garai guztietako klasikomano bikainenetakotzat joa (h. 2022).
- 1972 - Juanes, kolonbiar pop eta rock abeslari eta musikagilea.
- 1976 -
- Rhona Mitra, britainiar aktorea, modelo-ohia eta abeslaria.
- Audrey Tautou, frantziar aktorea.
- 1980 - Stephen Schneider, estatubatuar aktore, idazle eta enpresaria.
- 1981 - Julián Cerdá Vicente, espainiar futbolaria.
- 1982 -
- Tyson Gay, estatubatuar atleta ohia.
- Anna Simon, kataluniar kazetaria eta telebista aurkezlea.
- 1985 -
- Anna Kendrick, estatubatuar aktore eta abeslaria.
- Marcelo Valle Silveira Mello, brasilar segurtasun-hacker eta kriminala.
- 1987 - Eduard Prades, kataluniar txirrindularia.
- 1988 - Pablo Hasél, kataluniar rap kantaria, abestien letretan terrorismoa goraipatzeagatik espetxera zigortua.
- 1990 -
- Sarah McBride, estatubatuar LGBT kolektiboaren aldeko ekintzaile eta politikaria.
- Bill Skarsgård, suediar aktorea.
- 1991 - Alexa Bliss, borrokalari profesional eta fitnesseko modelo estatubatuarra.
- 1992 - María España Almendro, espainiar saskibaloi-jokalaria.
Heriotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1648 - Diego Vidal de Liendo, bizkaitar apaiz katoliko eta margolari barrokoa, Sevillan (j. 1602).
- 1672 - Jusepe Ximénez, nafar musikagilea (j. c. 1600).
- 1912 - Ama Kandida, euskal lekaimea, Jesusen Alabak ordenaren sortzailea, Salamancan (j. 1845).
- 1919 - Emiliano Arriaga, bizkaitar musikagilea eta gaztelaniazko idazlea (j. 1844).
- 1920 - Mario Adan de Iartza, bizkaitar politikaria eta agronomoa (j. 1846).
- 1934 - Victoriano Fernández Askartza, nafar astronomoa, Cercedillan (j. 1870).
- 1936 - Faustino Oteitza, nafar apaiz eskolapioa, Huescan fusilatua (j. 1890).
- 1952 - Jose Iturria, nafar idazlea eta apaiz kaputxinoa (j. 1870).
- 1961 - Orixe, euskal idazlea (j. 1888).
- 1990 - Ángel Calvo, bizkaitar futbolari eta futbol entrenatzailea (j. 1919).
- 1995 - Gabriel Ramos, bizkaitar pintore eta grabatzailea (j. 1939).
- 1996 - Agustín Argote, bizkaitar boxeolaria, Adelaiden (j. 1925).
- 2014 - Juan Azaldegi, gipuzkoar koru eta orkestra zuzendaria, Bartzelonan (j. 1924).
- 2016 - Miguel Jose Asurmendi, euskal apezpikua, Gasteizko elizbarrutiko apezpikua izandakoa (j. 1940).
- 2017 - Miren Josune Tolaretxipi, gipuzkoar irakaslea, 60ko hamarkadako Ikastolen sorrerako andereñoetako bat (j. 1926).
- 2023 - Amaia Goirigolzarri Alegria, euskal abokatua, Sare Herritarreko eta Erabakizaleak taldeko kidea (j. 1978).
Mundua aldatu
- 117 - Traiano, erromatar enperadorea (j. 53)
- 378 - Valente, erromatar enperadorea (j. 328).
- 803 - Irene Atenaskoa, Bizantziar Inperioko enperatriza.
- 833 - Al-Mamun, abbastar kalifa (j. 786).
- 1048 - Damaso II.a, Aita santua.
- 1157 - Kanuto V.a Danimarkakoa, Danimarkako erregea (j. 1129).
- 1204 - Maria Xanpainakoa, Balduin I.a Konstantinoplakoaren ezkontide-enperadorea (j. c. 1174).
- 1420 - Pierre d'Ailly, Frantziako teologoa eta Erromatar Eliza Katolikoko kardinala (j. 1351).
- 1696 - Wacław Potocki, poloniar poeta (j. 1621).
- 1848 - Frederick Marryat, Royal Navyko ofiziala eta eleberrigilea (j. 1792).
- 1854 - Frederiko Augusto II.a Saxoniakoa, Saxoniako erregea (j. 1797).
- 1858 - Maria Clara Haitikoa, Haitiko enperatriz ezkontidea (j. 1758).
- 1866 - Raffaello Sernesi, italiar margolaria (j. 1838).
- 1877 - Timothy Abbott Conrad, estatubatuar geologo eta malakologoa (j. 1803).
- 1904 - Friedrich Ratzel, alemaniar geografoa (j. 1844).
- 1919 -
- Ralph Albert Blakelock, estatubatuar margolaria (j. 1847).
- Ernst Haeckel, alemaniar biologo, mediku, naturalista eta filosoa (j. 1834).
- Ruggiero Leoncavallo, italiar musikagilea eta libreto-egilea (j. 1857).
- 1932 - John Charles Fields, kanadar matematikaria (j. 1863).
- 1938 - Leo Frobenius, alemaniar etnologo eta antropologoa (j. 1873).
- 1942 - Edith Stein, Gurutzeko Teresa Benedikta, judu-alemaniar filosofoa eta santua (j. 1891).
- 1943 - Chaïm Soutine, lituaniar margolaria (j. 1893).
- 1944 - Ernst Lossa, 14 urtedun gazte yenichea, naziek eraila (j. 1929).
- 1946 - Léon Gaumont, frantziar asmatzailea eta industria-gizona (j. 1864).
- 1959 - Emil František Burian, txekoslovakiar musikagile, idazle eta antzerki eta zinema-gidoilaria (j. 1904).
- 1962 - Hermann Hesse, alemaniar-suitzar poeta, idazle eta margolaria, 1946ko Literaturako Nobel Saria (j. 1877).
- 1969 -
- Cecil Frank Powell, ingeles fisikaria, 1950eko Fisikako Nobel Saria (j. 1903).
- Sharon Tate, estatubatuar aktore eta modeloa, Charles Mansonen jarraitzaileek eraila (j. 1943).
- 1972 - Ernst von Salomon, alemaniar idazlea (j. 1902).
- 1975 - Dmitri Xostakovitx, sobietar konpositorea (j. 1906).
- 1976 - José Lezama Lima, kubatar poeta, eleberrigilea eta saiakera-idazlea (j. 1910).
- 1978 - James Gould Cozzens, estatubatuar eleberrigilea (j. 1903).
- 1984 - Walter Tevis, estatubatuar eleberrigilea (j. 1928).
- 1995 - Jerry Garcia, estatubatuar gitarra-jotzailea (j. 1942).
- 1996 - Frank Whittle, ingeles ingeniari aeronautikoa (j. 1907).
- 2000 - John Harsanyi, estatubatuar ekonomialaria, 1994ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1920).
- 2005 - Colette Besson, frantziar korrikalaria, 200, 400 eta 800 metroko lasterketetan aditua (j. 1946).
- 2006 - James Alfred Van Allen, estatubatuar fisikaria, Van Allenen gerrikoen aurkitzailea (j. 1914).
- 2008 -
- Mahmud Darwish, palestinar poeta, kulturgizon eta politikaria (j. 1941).
- Bernie Mac, estatubatuar aktore eta umorista (j. 1957).
- 2013 - Eduardo Falú, argentinar gitarrista eta musikagilea (j. 1923).
- 2016 - Celestina Marrón, asturiar militante komunista (j. 1926).
- 2019 - Vassilakis Takis, greziar eskultorea, arte zinetikoa landu zuena (j. 1925).
- 2020 - Iain Laughland, eskoziar errugbilaria (j. 1935).
- 2021 - Lester Bird, Antigua eta Barbudako 2. lehen ministroa (j. 1938).
- 2022 -
- Raymond Briggs, britainiar haur literaturako idazle eta ilustratzailea (j. 1934).
- Nicholas Evans, ingeles kazetari, gidoilari, zinema eta telebista ekoizle eta idazlea (j. 1950).
- 2023 - Robbie Robertson, kanadar musikaria (j. 1943).
Jaiak eta urteurrenak aldatu
- Sehaska egutegiko izendegia: Maitane, Maitena, Maite eta Leiane.
