Abuztuaren 13
data
Abuztuaren 13a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta hogeita bostgarren eguna da, 226.a bisurteetan. 140 egun falta dira urtea amaitzeko.
_-_53Fi2386_-_2_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
Gertaerak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1917 - Greba orokor iraultzailean posta-trena errailetatik irten zuten eta 5 hildako izan ziren.
- 1967 - Ereta herritik gertu lurrikara gertatu zen. Ondorioak: hildako bat, ehundaka zauritu, 62 udalerri ukitu eta 2.283 eraikin hondaturik.
- 1979 - ETAk Manuel Ferreira Simoes udal polizia erail zuen Portugaleten.
- 2006 - Ezker abertzaleak manifestazioa antolatu zuen Donostian, epaitegiek manifestazioa legezkoa zela esan eta gero.
Mundua aldatu
- 657 - Vitaliano Aita Santu aukeratu zuten.
- 1860 - Nikolas Petrović-Njegoš Montenegroko printzea bihurtzen da Nikolas I.a Montenegrokoaren izenaren menpe
- 1888 - UGT sindikatua sortu zen Bartzelonan, eta bere lehen kongresua egin zen.
- 1905 - Norvegiak eta Suediak elkarrengandik banantzea erabaki zuten.
- 1920 - Polonia eta Sobiet Batasunaren arteko gerra: Varsoviako Bataila hasi zen, Abuztuaren 25era arte iraun zuena. Armada gorria menderatua izan zen.
- 1924 - Altxamendu militarra hasi zen Marokoko espainiarren eta frantziarren menpeko zonaldeetan.
- 1937 - Shanghaiko Bataila hasi zen.
- 1940 - Bigarren Mundu Gerra: Alemaniak britainiarren aurkako airetiko erasoa hasi zuen.
- 1942 - Bigarren Mundu Gerra: tropa alemanek porrot handia jasan zuten El-Alamein-en.
- 1960 - Afrika Erdiko Errepublika Frantziatik independizatu zen.
- 1961 - Berlingo harresia eraikitzen hasi ziren.
- 1975 - Ezkerren Nazioarteko Erakundea sortu zen Topeca-n (Kansas, AEB).
- 1978 - Erakunde palestinarrak zeuden eraikin bateko atentatuan 175 lagunetik gora hil ziren.
- 1987 - Ronald Reagan-ek Irangate eskandaluaren erantzukizuna bere gain hartu zuen.
- 2006 - Mediterraneo itsasoaren ez-ohiko tenperatura igoerak, marmoka izurria eragin zuen Katalunia, Valentzia eta Murtziako hondartza askoren ixtea eraginez.
Arte eta kultura aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
- 1967 - Bonnie and Clyde ("Bonnie eta Clyde") filma estreinatu zen, Arthur Pennek zuzendue eta Warren Beatty, Faye Dunaway, Michael J. Pollard, Gene Hackman eta Estelle Parsons aktoreek antzeztu zutelarik.
- 1997 - The Full Monty filma estreinatu zen, Peter Cattaneok zuzendu eta Robert Carlyle, Mark Addy, William Snape, Steve Huison, Tom Wilkinson, Paul Barber eta Hugo Speer aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2009 - District 9 ("9 Barrutia") filma estreinatu zen, Neill Blomkampek zuzendu eta Sharlto Copley, Jason Cope eta Robert Hobbs aktoreek antzeztu zuten.
Zientzia eta teknologia aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
Kirolak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1993 - Donostian Anoetako estadioa inauguratu zen, Errealaren futbol zelaia.
Mundua aldatu
- 2004 - XXVIII. Joko Olinpikoak hasi ziren Atenasen (Grezia).
Jaiotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1679 - José Antonio Lacayo de Briones, nafar militarra, Nikaraguako gobernadore eta komandante orokorra.
- 1821 - Lorenzo Arrieta Maskarua, bizkaitar politiko eta diputatu tradizionalista bizkaitarra (h. 1891).
- 1840 - Aristides Artiñano, euskal herritar historialaria eta kazetaria (h. 1911).
- 1883 - Rosa Oteiza, nafar emagina eta Nafarroako Foruen monumentuko irudiaren modeloa (h. 1970).
- 1898 - Jean Borotra, euskal tenislaria, "Les Quatre Mousquetaires" taldeko kidea (h. 1994).
- 1912 - Francisco Escudero, euskal musikagilea (h. 2002).
- 1914 - Luis Mariano, euskal tenorra (h. 1970).
- 1920 -
- Fernando Otazu, gipuzkoar abokatu eta politikaria (h. 1992).
- Iñigo Otazu, arabar abokatu eta politikaria (h. 1986).
- 1925 - Agustín Cotorruelo, bizkaitar katedraduna eta politikaria (h. 1989).
- 1926 - Joxe Arriaran, Arriaran II.a, euskal herritar pilotaria (h. 2015).
- 1928 - Benito Ansola, bizkaitar apaiza eta zinemazalea.
- 1933 -
- Bitxore Laka, bizkaitar misiolari eta artista (h. 2014).
- Ana Mari Marin, nafar margolaria eta emakume aitzindaria, Baztango erreferente soziala eta kulturala (h. 2020).
- 1946 - Andoni Sarriegi, gipuzkoar idazlea, euskalaria, euskararen sustatzailea eta itzultzailea.
- 1958 - Alfonso Mondelo, estatubatuar futbol-entrenatzailea, Barakaldon.
- 1970 - Carlos García García, bizkaitar futbolari ohia.
- 1978 - Dionisio Galparsoro, gipuzkoar txirrindularia.
- 1980 - Egoitz Jaio, bizkaitar futbolaria.
- 1988 - Guillaume Rouet, lapurtar errugbilaria.
- 1991 - Nekane Díez, bizkaitar futbolaria.
- 1992 - Ander Barinaga-Rementeria, gipuzkoar aktorea eta ekoizlea.
- 1993 - Aitor Ortega, bizkaitar futbolaria.
- 1998 - Izaskun Etxaniz, bizkaitar arraunlaria.
- 2003 - Ibai Sanz, bizkaitar futbolaria.
Mundua aldatu
- 1311 - Alfontso XI.a Gaztelakoa, Gaztela eta Leongo erregea (h. 1350).
- 1752 - Maria Karolina Austriakoa, Napoliko Erresumako erregina ezkontidea (h. 1814).
- 1756 - James Gillray, ingeles karikaturagilea (h. 1815).
- 1762 - Theroigne de Mericourt, Frantziako Iraultzan zeregin garrantzitsua izan zuen valoniar jatorriko politikari eta feminista (h. 1817).
- 1792 - Adelaida Saxonia-Meiningenekoa, Erresuma Batuko erregina ezkontidea (h. 1849).
- 1814 - Anders Jonas Ångström, suediar fisikari eta astronomoa (h. 1874).
- 1818 - Lucy Stone, estatubatuar hizlari eta aktibista, unibertsitatean diploma bat lortzeko Massachusettsko lehen emakumea (h. 1895).
- 1819 - George Gabriel Stokes, irlandar matematikaria eta fisikaria (h. 1903).
- 1826 - Nedelia Petkova, bulgariar emakume hezitzailea, emakumeentzako hezkuntzan aitzindaria Bulgarian (h. 1894).
- 1852 - Christian Krohg, norvegiar margolari, ilustratzaile, idazle eta kazetaria (h. 1925).
- 1853 - Antonio Salandra, Italiako Lehen Ministroa (h. 1931).
- 1863 - William Isaac Thomas, estatubatuar soziologoa (h. 1947).
- 1866 - Giovanni Agnelli, Fiat etxearen sortzailea eta Italiako politikaria (h. 1945).
- 1871 - Karl Liebknecht, alemaniar sozialista, Alemaniako Alderdi Komunistaren sortzaileetako bat (h. 1919).
- 1872 - Richard Willstätter, alemaniar kimikaria, 1915eko Kimikako Nobel Saria (h. 1942).
- 1873 - Khristian Rakovski, bulgariar iraultzailea (h. 1941).
- 1876 - Michael O'Flanagan, irlandar apaiz eta irakaslea, Sinn Féineko buruzagietako bat (h. 1942).
- 1879 - John Ireland, ingeles musikagilea (h. 1962).
- 1883 - Edwin Sutherland, estatubatuar soziologoa, kriminologoa eta jokaera kriminalaren teorikoa (h. 1950).
- 1899 - Alfred Hitchcock, ingeles zinema zuzendari eta ekoizlea, thriller eta beldurrezko generoetan maisulan ospetsuen egilea (h.1980).
- 1901 - Maria del Carme Nicolau Massó, kataluniar idazle, kazetari eta itzultzailea (h. 1990).
- 1902 - Felix Wankel, alemaniar ingeniari mekaniko eta asmatzailea, Wankel motorraren sortzailea (h. 1988).
- 1905 -
- Fra' Angelo de Mojana di Cologna, Maltako Ordenako Printze eta Maisu Nagusia (h. 1988).
- Bruno Giorgi, brasildar eskultorea (h. 1993).
- 1910 - Said bin Taimur, Maskat eta Omango sultana (h. 1972).
- 1912 -
- Ben Hogan, estatubatuar golf-jokalaria, golfaren historiako jokalari onenetakoa (h. 1997).
- Salvador Luria, italiar biokimikaria, 1969ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1991).
- 1913 - Makarios III.a, lehendabiziko Zipreko presidentea (h. 1977).
- 1918 -
- Mildred Dolson, kanadar atleta, 4x100 metroko proban aditua (h. 2004).
- Georges Laplace, frantziar arkeologoa, Goi Paleolitoan aditua (h. 2004).
- Frederick Sanger, ingeles biokimikaria, 1980ko Kimikako Nobel Saria (h. 2013).
- 1925 - José Sazatornil, Saza, kataluniar zinema eta antzerki aktorea (h. 2015).
- 1926 -
- Fidel Castro, Kubako iraultzako buruzagia eta Kubako agintari gorena (h. 2016).
- Manuel Rodríguez, galiziar txirrindularia (h. 1997).
- 1934 -
- Gyoji Matsumoto, japoniar futbolaria (h. 2019).
- Lesley Sibner, estatubatuar matematikaria (h. 2013).
- 1939 - Djamila Amrane-Minne, frantziar idazle, poetisa, ekintzailea eta unibertsitateko irakaslea (h. 2017).
- 1942 - Hissène Habré, Txadeko presidentea, Human Rights Watchen arabera "Afrikako Pinochet" (h. 2021).
- 1943 - Ertha Pascal-Trouillot, Haitiko presidentea.
- 1946 - Janet Yellen, estatubatuar ekonomialaria, Erreserba Federalaren zuzendari ohia, kargu honetan lehen emakumea.
- 1947 - Eduardo Strauch, 1972ko Uruguaiko Aireko Armadaren 571 hegaldiaren istripu eta odiseatik bizirik ateratako bat.
- 1948 - Kathleen Battle, estatubatuar opera-abeslari sopranoa.
- 1949 - Philippe Petit, frantziar funanbulista.
- 1951 - Lluis Miquel Santillana, kataluniar saskibaloi jokalaria, inoizko jokalari kataluniarrik hoberenetarikoa.
- 1953 -
- Kristalina Georgieva, bulgariar ekonomialaria, Nazioarteko Diru Funtseko Zuzendari Orokorra.
- Carmen Posadas, uruguaitar-espainiar idazlea.
- 1955 - Paul Greengrass, ingeles zinema zuzendaria, ekoizlea eta gidoilaria.
- 1960 - Joe Simpson, britainiar mendigoizale eta motibazio-hizlaria.
- 1961 - Borjana Krišto, Bosnia-Herzegovinako lehenendabiziko emakumezko presidentea.
- 1962 -
- Gracia Querejeta, espainiar zinema-zuzendaria.
- Manuel Valls, Frantziako lehen ministroa.
- 1965 - Jorge Perugorría, kubatar aktorea.
- 1967 -
- Jeanine Áñez, Boliviako presidentea.
- Jin Xing, txinatar ballet-dantzari, dantzari moderno, koreografo eta aktorea, sexua berresleitzeko ebakuntza egiteko Txinako Gobernuaren baimena lortu zuen lehenengo txinatar emakume transgeneroa.
- 1970 -
- Casiano Delvalle, paraguaitar futbolari ohia.
- Alan Shearer, britainiar futbolari ohia.
- 1971 - Kazuyuki Kyoya, japoniar futbolari ohia.
- 1973 - Mara Yamauchi, britainiar atleta, ibilbide luzeko eta errepideko lasterketan aditua.
- 1979 - Kateryna Buzhynska, ukrainar abeslaria.
- 1980 - Álex González, espainiar aktorea.
- 1981 - Dady, caboverdetar-portugaldar futbolari ohia.
- 1985 - Elçin Sangu, turkiar aktorea eta modeloa.
- 1986 - Mami Yamaguchi, japoniar futbolari ohia.
- 1988 - MØ, danimarkar abeslari eta musikagilea.
- 1993 - Kumi Yokoyama, japoniar futbolaria.
- 1995 - Nicole Rajičová, eslovakiar izotz-gaineko patinatzaile artistikoa.
- 2002 - Emma Martin Queralt, kataluniar futbolaria.
Heriotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1805 - Joaquín José Landazuri, arabar historialaria, Arabako historian aditua (j. 1730).
- 1832 - Juan Diaz de Espada, arabar elizgizona eta ongilea, Habanan (j. 1756).
- 1837 - Joaquín María Barroeta, gipuzkoar politikaria (j. 1763).
- 1898 - Adrien Barthe, lapurtar musikagilea, Asnières-sur-Seinen (j. 1828).
- 1910 - Édouard Ducéré, euskal erlojugile, liburuzain eta artxibozaina (j. 1849).
- 1914 - Cristina Brunetti, Donostian bizi izandako italiar jatorriko espainiar aristokrata, Donostian (j. 1831).
- 1936 - Pablo Yanguas, nafar politikaria, Alfaron eraila (j. 1886).
- 1955 - Bernardo Garate, Kantabria, bizkaitar pilotaria (j. 1883).
- 1963 -
- José María Preciado, nafar apaiza (j. 1886).
- Jesús Valdés, nafar militarra, Espainiako Lehor Armadako teniente-koronela (j. 1896).
- 2015 - Juan Manuel Zamora, gipuzkoar futbolaria (j. 1942).
- 2018 -
- Pedro Aizpurua, gipuzkoar musikagilea eta organista (j. 1924).
- Maritxu Urreta, euskal itzultzaile, ilustratzaile eta argazkilaria (j. 1915).
- 2021 - Jose Maria Goyena, nafar enpresaria (j. 1930).
Mundua aldatu
- 586 - Radegunda, frankoen erregina.
- 612 - Fabia Eudoxia, bizantziar enperatriza (j. c. 580).
- 1198 - Hellicha Wittelsbachekoa, Bohemiako dukesa ezkontidea (j. c. 1160).
- 1447 - Filippo Maria Visconti, italiar aristokrata (j. 1392).
- 1523 - Gérard David, flandiar margolaria.
- 1608 - Giambologna, flandriar jatorriko italiar eskultorea (j. 1529).
- 1626 - Maria Brunswick-Lüneburgekoa, Bruswick-Wolfenbütteleko printzesa eta Saxonia-Lauenburgeko dukesa ezkontidea (j. 1566).
- 1860 - Annie Oakley, Buffalo Billen ikuskizunean parte hartu zuen tiratzaile ospetsua (h. 1926).
- 1863 - Eugène Delacroix, frantziar margolaria (j. 1798).
- 1865 - Ignaz Semmelweis, hungariar sendagilea (j. 1818).
- 1882 - William Stanley Jevons, ingeles ekonomialari eta filosofoa (j. 1835).
- 1896 - John Everett Millais, ingeles margolaria (j. 1829).
- 1900 - Vladimir Soloviev, errusiar filosofo eta olerkaria (j. 1853).
- 1910 - Florence Nightingale, ingeles erizaina, erizaintzaren aitzindaria (j. 1820).
- 1912 - Jules Massenet, frantziar musikagilea (j. 1842).
- 1913 - August Bebel, alemaniar politikaria, Alemaniako Alderdi Sozialdemokrataren sortzailea (j. 1840).
- 1917 - Eduard Buchner, alemaniar kimikaria, 1907ko Kimikako Nobel Saria (j. 1860).
- 1927 -
- James Oliver Curwood, estatubatuar eleberrigile eta kazetaria (j. 1878).
- Marianne Stokes, austriar margolaria, Viktoriar aroko margolaririk garrantzitsuenetarikoa (j. 1855).
- 1936 - Sofia Polo Giménez, espainiar maistra errepublikanoa, eraila (j. 1904).
- 1938 -
- Joaquim Bassegoda i Amigó, kataluniar arkitektoa (j. 1854).
- Joaquina Charro Gómez, espainiar sindikalista, fusilatua (j. 1912).
- 1940 - Teresa Matilde Revaque, Bigarren Errepublikako espetxe-irakasle eta funtzionarioa, fusilatua (j. 1897).
- 1946 - Herbert George Wells, britainiar idazle eta filosofoa (j. 1866).
- 1956 - Jakub Kolas, bielorrusiar idazlea (j. 1882).
- 1957 - Carl Størmer, norvegiar geofisikari eta matematikaria, aurora polarretan aditua (j. 1874).
- 1967 - Jane Darwell, estatubatuar aktorea (j. 1879).
- 1974 -
- Kate O'Brien, irlandar idazlea (j. 1897).
- Maria Ossowska, poloniar soziologo eta filosofo soziala (j. 1896).
- 1982 - Charles Walters, estatubatuar zinemagilea (j. 1911).
- 1984 - Tigran Petrosian, sobietar armeniar xake jokalaria (j. 1929).
- 1990 - Alejandro Otero, venezuelar pintore eta eskultorea, arte zinetikoaren aitzindaria Venezuelan (j. 1921).
- 1994 - Manfred Wörner, alemaniar politikaria, NATOren 7. Idazkari orokorra (j. 1934).
- 1995 -
- Pêr-Jakez Heliaz, bretoi idazle, olerkari, antzerkigile eta kazetaria (j. 1914).
- Mickey Mantle, estatubatuar beisbol jokalaria, Liga Handietako jokalari ospetsuenetariko bat (j. 1931).
- 1996 - António de Spínola, Portugalgo 14. presidentea (j. 1910).
- 1998 - Julien Green, frantziar idazlea (j. 1900).
- 2001 - Manuel Alvar, espainiar hizkuntzalari, olerkari eta saiakera-idazlea (j. 1923).
- 2002 - Frank Le Maistre, normandiar idazle eta hizkuntzalaria (j. 1910).
- 2004 - Julia Child, estatubatuar telebistako sukaldaria, idazlea eta aurkezlea (j. 1912).
- 2005 - David Lange, Zeelanda Berriko 32. lehen ministroa (j. 1942).
- 2006 - Xosé Henrique Rodríguez Peña, galiziar politikari eta arkitektoa (j. 1942).
- 2008 - Henri Cartan, frantziar matematikaria (j. 1904).
- 2009 - Les Paul, estatubatuar jazz gitarrista eta gitarra elektrikoen diseinatzailea (j. 1915).
- 2016 - Françoise Mallet-Joris, belgikar-frantziar idazlea (j. 1930).
- 2017 - Basilio Martín Patino, espainiar zinema-zuzendaria (j. 1930).
- 2018 - Miguel Ángel Sanz Bocos, Espainiako Gerra Zibilean ehiza hegazkineko pilotua, heriotza momentuan bizirik zegoen gerra garaiko azken pilotua (j. 1918).
- 2021 -
- Alia Muhammad Baker, irakiar liburuzaina, Irakeko Gerran 30.000 liburu inguru suntsiketatik salbatu zituena (j. 1952).
- Carolyn Shoemaker, estatubatuar astronomoa, gizabanako batek aurkitutako kometa gehienen errekorra edukitakoa (j. 1929).
Jaiak eta urteurrenak aldatu
- Ezkertien Nazioarteko Eguna
- Sehaska egutegiko izendegia: Ekaitz eta Ekaitza.
- Azkaineko jaiak.
