Abuztuaren 14
data
Abuztuaren 14a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta hogeita seigarren eguna da, 227.a bisurteetan. 139 egun falta dira urtea amaitzeko.
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1501 – Labraza Arabako Ermandadean sartu zen.
- 1794 - Gipuzkoako Errepublika independentea eratzeko proposamena egin zuten Gipuzkoako Batzar Nagusiek. Frantziarren inbasioa gertatzen ari zen bitartean, Getarian bildu ziren 46 herritako batzarkideak eta adierazpen politikoa adostu zuten.
Mundua
aldatu- 1921 – Tuvako Herri Errepublikak independentzia aldarrikatu zuen.
- 1936 – Badajozko sarraskia: Badajoz hirian frankistek 2.000-4.000 errepublikar erail zituzten.
- 1945 – Bigarren Mundu Gerra: sobietarrek Mantxuria inbaditu eta Hiroshima eta Nagasaki bonba atomikoek suntsitu ondoren, Japonia errenditu egin zen.
- 1947 – Indiak eta Pakistanek Erresuma Batuarekiko independentzia lortu zuten.
- 1971 – Bahrainek Erresuma Batuarekiko independentzia lortu zuen.
- 1992 – Georgiako polizia eta Guardia Nazionaleko unitateak Abkhaziaren gaineko gobernuaren kontrola berrezartzeko bidali zituzten, Abkhaziako Gerra hasiz.
- 2003 – Estatu Batuetako ipar-ekialdean eta Kanadako zati batean izandako elektrizitate mozketa batek historia osoko itzalaldirik handiena eragin zuen.
- 2005 – Helios Airways konpainiaren hegazkin bat Grezian erori zen, 121 hildako.
- 2006 – Nazio Batuen Erakundeak Libanorako harturiko su eten akordioa indarrean jarri zen, 1.200 hildako libandar eta 150 hildako israeldarren ostean.
- 2013 – Egiptoko Armadak, Mohamed Mursi kargugabetutako presidentearen jarraitzaileak eginiko kanpalekuak desegitearen ondorioz gutxienez 525 pertsona hil ziren.
Arte eta kultura
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 1975 – The Rocky Horror Picture Show musikal filma estreinatu zen.
- 1991 – The Commitments filma estreinatu zen, Alan Parker ingeles zinema zuzendariak zuzendua.
Zientzia eta teknologia
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatuKirolak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 2011 – Euskotren Ligaren hirugarren denboraldia bukatu zen, kluben artean jokatu zen lehenengoa. Getaria-Tolosa izan zen txapelduna
- 2016 – Emakumezkoen Traineru Ligako 2016ko denboraldia: San Juan izan zen txapelduna hirugarren aldiz jarraian.
Mundua
aldatuJaiotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1827 – Eusebio Gurrutxaga, gipuzkoar industrialari, enpresaburu eta politikaria (h. 1902).
- 1828 – Jean Baptiste Elizanburu, euskal idazlea (h. 1891).
- 1860 – Jose Manuel Lujanbio, Txirrita, gipuzkoar bertsolaria, garai guztietako ezagunenetarikoa (h. 1936).
- 1868 – José Mardones, euskal herritar opera-abeslaria (h. 1932).
- 1893 – Luis Maria Solaun, Athleticeko bizkaitar futbolaria (h. 1980).
- 1900 – Carmen Gaiarre, nafar pedagogoa, umeen psikologian aditua (h. 1996).
- 1902 – Amador Palma, euskal atleta (h. 1958).
- 1906 – Justo Pastor, bizkaitar ingeniari eta unibertsitateko irakaslea, Bilboko Unibertsitatearen hirugarren errektorea (h. 1986).
- 1921 - Maritxu Egiguren, bizkaitar erraketista (h. 1981).
- 1936 – Eugenio Arraiza, iruindar euskaltzalea eta Euskalerria irratiaren sortzailea (h. 2015).
- 1947 – Mixel Bergouignan, baxenabar ekonomia sustatzaile, mahastizain, abertzale eta bakezalea (h. 2017).
- 1960 - Santiago Merino, nafar futbolari ohia.
- 1963 – Eduardo Clavero, gipuzkoar saskibaloi jokalari ohia.
- 1964 – Bixente Oiartzabal, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1965 – Santiago Jaureguízar, galiziar idazle eta kazetaria, Bilbon.
- 1972 – Amaia Hennebutte, lapurtar idazlea.
- 1975 – Raúl Otxoa, arabar futbolari ohia.
- 1979 – Ekaitz Saralegi, gipuzkoar pilotari ohia.
- 1988 –
- Joana Arranz, arabar futbolaria.
- Loreto Mauleon, gipuzkoar aktorea.
- 1989 – Ander Herrera, bizkaitar futbolaria.
- 1996 – Jon Erasun, gipuzkoar esku huskako pilotaria.
- 2005 - Alain Kortabitarte, gipuzkoar skateboard kirolaria.
Mundua
aldatu- 1688 – Frederiko Gilen I.a Prusiakoa, Prusian errege eta Brandenburgeko printze hauteslea (h. 1740).
- 1714 – Claude Joseph Vernet, frantziar margolari eta marrazkilaria (h. 1789).
- 1742 – Pio VII.a, Aita santua (h. 1823).
- 1758 – Carle Vernet, frantziar margolaria (h. 1836).
- 1777 –
- Frantzisko I.a Bi Sizilietakoa, Bi Sizilietako erregea (h. 1830).
- Hans Christian Ørsted, danimarkar fisikari eta kimikaria (h. 1851).
- 1802 – Letitia Elizabeth Landon, britainiar poeta eta nobelagilea (h. 1838).
- 1842 – Jean Gaston Darboux, frantziar matematikaria (h. 1917).
- 1847 – Robert Comtesse, Suitzako presidentea (h. 1922).
- 1848 – Margaret Lindsay Huggins, britainiar-irlandar ikertzaile zientifiko eta astronomoa (h. 1915).
- 1851 – Doc Holliday, estatubatuar karta apustulari, pistolari eta dentista, Mendebaldeko Urruneko pertsonaia ezagunenetakoa (h. 1887).
- 1867 – John Galsworthy, ingeles idazlea, 1932ko Literaturako Nobel Saria (h. 1933).
- 1871 – Guangxu, Txinako enperadorea (h. 1908).
- 1875 – Eusebio Ayala, Paraguaiko presidentea (h. 1942).
- 1876 – Alexandro I.a Serbiakoa, Serbiako erregea (h. 1903).
- 1887 – May Sybil Leslie, Marie Curie eta Ernest Rutherfordekin lan egin zuen ingeles kimikaria (h. 1937).
- 1888 – John Logie Baird, britainiar fisikaria (h. 1946).
- 1901 – Mercedes Comaposada, espainiar aktibista, Mujeres Libres erakundearen sortzaileetakoa (h. 1994).
- 1904 – Mariola Sirakova, bulgariar anarkista (h. 1925).
- 1910 –
- Herta Herzog, austriar-estatubatuar gizarte-zientzialaria, komunikazio-azterketetan espezializatua (h. 2010).
- Pierre Schaeffer, frantziar musikagilea eta ingeniaria, musika konkretuaren sortzailea (h. 1995).
- 1912 – Hilda Cameron, kanadar atleta, 4x100 m proban aditua (h. 2001).
- 1914 – Poul Hartling, Danimarkako lehen ministroa (h. 2000).
- 1917 – Georges Haldas, suitzar idazlea (h. 2010).
- 1918 – Alice Provensen, umeentzako liburuen estatubatuar ilustratzailea (h. 2018).
- 1920 – María Teresa Linares, kubatar musikologo, ikertzaile eta pedagogoa (h. 2021).
- 1921 – Giorgio Strehler, italiar antzerki eta zinema-zuzendaria (h. 1997).
- 1924 –
- Sverre Fehn, norvegiar arkitektoa (h. 2009).
- Georges Prêtre, frantziar orkestra-zuzendaria (h. 2017).
- 1926 – René Goscinny, frantziar komikigilea, "Asterix" pertsonaiaren sortan testugilea (h. 1977).
- 1928 –
- Orlando Araujo, venezuelar idazlea (h. 1987).
- Lina Wertmüller, italiar zinema zuzendari eta gidoilaria (h. 2021).
- 1933 – Richard R. Ernst, suitzar kimikaria, 1991ko Kimikako Nobel Saria (h. 2021).
- 1934 – André Boniface, frantziar errugbi jokalaria (h. 2024).
- 1940 – Arístides Royo, Panamako presidente ohia.
- 1941 –
- David Crosby, estatubatuar musikari eta abeslaria, The Byrds eta Crosby, Stills, Nash & Young taldeetako kide sortzailea (h. 2023).
- Aïcha Chenna, Marokoko emakumeen eskubideen aldeko gizarte-langilea, erizaina, ekintzailea eta idazlea (h. 2022).
- 1942 - Mara Goyanes, espainiar vedette eta aktorea (h. 2006).
- 1943 – Herman Van Springel, flandriar txirrindularia (h. 2022).
- 1944 – Magüi Mira, espainiar aktore, idazle, zinema-ekoizle eta antzerki-zuzendaria.
- 1945 –
- Ingeborg Breines, norvegiar bake hezitzailea.
- Steve Martin, estatubatuar antzezlea eta gidoigilea.
- Faustin Twagiramungu, Ruandako lehen ministroa (h. 2023).
- Wim Wenders, alemaniar zinemagilea eta argazkilaria.
- 1946 – Susan Saint James, estatubatuar aktorea.
- 1947 – Danielle Steel, estatubatuar idazle, eleberrigile eta haur literatura idazlea.
- 1951 – Rita Segato, argentinar antropologo eta feminista.
- 1952 – Pino D'Angiò, italiar abeslari eta egile abeslaria (h. 2024).
- 1954 – Mónica Baltodano, nikaraguar gerrilari, iraultzaile eta politikaria.
- 1956 – Jonathan Powell, britainiar politikaria.
- 1957 – José Coronado, espainiar aktorea.
- 1959 –
- Marcia Gay Harden, estatubatuar aktorea.
- Magic Johnson, estatubatuar saskibaloi jokalaria, NBAko inoizko hoberenetarikoa.
- 1961 – Satoshi Tsunami, japoniar futbolari ohia.
- 1962 – Pilar Torres, espainiar aktorea eta erizain laguntzailea.
- 1963 –
- Emmanuelle Beart, frantziar aktorea.
- Célestin Hakizimana, ruandar apezpiku katolikoa.
- 1965 – Marcelino García Toral, espainiar futbolari profesional ohia eta futbol entrenatzailea.
- 1966 – Halle Berry, estatubatuar aktore eta modeloa.
- 1967 – Kiki Fatmala, indonesiar aktorea (h. 2023).
- 1970 –
- Ivan Ferreiro, galiziar indie abeslaria.
- Angélica Morales, espainiar idazle, aktore eta antzerki-zuzendaria.
- 1973 – Kieren Perkins, australiar igerilari ohia.
- 1974 –
- Artur Balder, espainiar-estatubatuar zinema-zuzendari eta idazlea.
- Jeri Ellsworth, estatubatuar zirkuitu-diseinatzaile autodidakta.
- Frederik Peeters, suitzar komikigilea.
- 1976 – Fabrizio Donato, italiar atleta, jauzi hirukoitzean aditua.
- 1979 – Karen Martínez, kolonbiar aktore eta modeloa.
- 1980 – Estrella Morente, espainiar flamenko abeslaria.
- 1981 – Ray William Johnson, estatubatuar aktorea.
- 1983 – Mila Kunis, estatubatuar aktorea.
- 1984 – Giorgio Chiellini, italiar futbolaria.
- 1992 – Giovanni Prinzi, italiar artista eta grabatzailea.
Heriotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1315 – Margarita Borgoinakoa, Nafarroako eta Frantziako erregina ezkontidea.
- 1385 – Joan Ramirez Arellanokoa Gaztea, nafar-gaztelar noblea.
- 1425 – Antso Sanoitz Oteitzakoa, nafar elizgizona, Iruñeko apezpikua.
- 1633 – Domingo Ibañez de Erkizia, gipuzkoar fraide eta misiolari domingotarra (j. 1589).
- 1831 – Francisco de Paula Escudero, nafar militar eta politikaria, Madrilen (j. 1764).
- 1952 – Marcel Loubens, okzitandar espeleologoa, bere garaiko nabarmenenetakoa, Lepineux leizean (j. 1923).
- 1996 – Pedro Bidagor, gipuzkoar arkitekto eta hirigilea(j. 1906).
- 2009 – Pablo Antoñana, gaztelaniazko nafar idazlea (j. 1927).
- 2015 – Eugenio Arraiza, iruindar euskaltzalea eta Euskalerria irratiaren sortzailea (j. 1936).
- 2019 – Margarita Arenaza, gipuzkoar erraketista (j. 1925).
- 2021 – Lucía Martínez Odriozola, bizkaitar kazetaria, Pikara Magazine aldizkariaren abiarazleetariko bat (j. 1958).
Mundua
aldatu- 582 – Tiberio II.a, Bizantziar Inperioko agintaria (j. 540).
- 1040 – Duncan I.a Eskoziakoa, Eskoziako Erresumako erregea (j. c. 1001)
- 1204 – Minamoto no Yoriie, Japoniako Kamakura shogunerriko bigarren shoguna (j. 1182).
- 1385 – Pedro González de Mendoza, gaztelar aitoren semea, poeta eta militarra (j. c. 1340)
- 1433 – Joanes I.a, Portugalgo erregea.
- 1464 – Pio II.a, Aita santua (j. 1405).
- 1625 – Hans Rottenhammer, alemaniar margolaria (j. 1564).
- 1657 – Giovanni Paolo Lascaris, Maltako Ordenako 57. Printze eta Maisu Handia (j. 1560).
- 1841 – Johann Friedrich Herbart, alemaniar filosofo, pedagogo eta psikologoa (j. 1776).
- 1847 – Frans Mikael Franzen, suedierazko finlandiar poeta (j. 1772).
- 1848 – Sarah Flower Adams, emakumezko olerkari ingelesa, zenbait kantu erlijioso ezagunen egilea (j. 1805).
- 1852 – Margaret Mackall Smith Taylor, Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama (j. 1788).
- 1856 – William Buckland, britainiar naturalista, geologo eta paleontologoa, dinosauro baten lehen deskribapen osoa idatzi zuena (j. 1784).
- 1858 – Tokugawa Iesada, Tokugawa shogunerriko hamairugarren shoguna (j. 1824).
- 1887 – Jules Pasdeloup, frantziar orkestra-zuzendaria (j. 1819).
- 1888 – Carl Christian Hall, Danimarkako lehen ministroa (j. 1812).
- 1891 – Sarah Childress Polk, Ameriketako Estatu Batuetako Lehen Dama (j. 1803).
- 1898 – Francisco Suñer, espainiar politiko errepublikazale federala eta medikua (j. 1826).
- 1913 – Josephine Cochrane, estatubatuar asmatzailea, ontzi-garbigailuaren asmatzailea (j. 1839).
- 1936 – José Cantero Ortega, espainiar militarra, fusilatua (j. 1879).
- 1941 –
- Maximiliano Kolbe, poloniar komentu-frantziskotarra (j. 1894).
- Paul Sabatier, frantziar kimikaria, 1912ko Kimikako Nobel Saria (j. 1854).
- 1942 -
- Natalia Kovxova, sobietar frankotiratzailea, Sobietar Batasuneko Heroia (j. 1920).
- Maria Polivanova, sobietar frankotiratzailea, Sobietar Batasuneko Heroia (j. 1922).
- 1948 – Germán Gil, espainiar militarra, Arabako gobernadore zibila (j. 1866).
- 1949 – Rebeca Uribe, eskola postmodernistako mexikar poeta (j. 1912).
- 1951 – William Randolph Hearst, estatubatuar politikaria eta enpresaburua (j. 1863).
- 1956 –
- Bertolt Brecht, alemaniar idazle eta antzerkigilea (j. 1898).
- Konstantin von Neurath, alemaniar diplomazialari eta politikaria (j. 1873).
- 1958 – Jean Frédéric Joliot-Curie, frantziar fisikaria, 1935eko Kimikako Nobel Saria (j. 1900).
- 1961 – Henri Breuil, frantziar arkeologoa (j. 1877).
- 1963 – Clifford Odets, estatubatuar antzezle eta antzerkigilea (j. 1906).
- 1969 – Tony Fruscella, estatubatuar jazz tronpeta-jotzailea (j. 1927).
- 1972 – Jules Romains, frantziar idazlea (j. 1885).
- 1981 – Karl Böhm, austriar orkestra zuzendaria (j. 1894).
- 1984 – John Boynton Priestley, ingeles eleberrigile eta antzerkigilea (j. 1894).
- 1985 – Gale Sondergaard, estatubatuar aktorea (j. 1899).
- 1988 – Enzo Ferrari, italiar autogilea, 1 Formulako Scuderia Ferrari taldearen eta Ferrari automobil markaren sortzailea (j. 1898).
- 1990 – Jean-Louis Tinaud, frantziar militar eta politikaria, Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorreko presidentea (j. 1910).
- 1991 –
- Ludwig Landgrebe, austriar filosofoa (j. 1902).
- Taslim Olawale Elias, nigeriar Nazioarteko Justizia Auzitegiko presidentea (j. 1914).
- 1994 – Elias Canetti, austriar-britainiar idazlea, 1981eko Literaturako Nobel Saria (j. 1905).
- 1996 – Sergiu Celibidache, errumaniar-alemaniar konpositore eta orkestra-zuzendaria (j. 1912).
- 2002 – Larry Rivers, estatubatuar margolaria (j. 1923).
- 2003 – Helmut Rahn, alemaniar futbolaria (j. 1929).
- 2004 – Czesław Miłosz, poloniar idazlea, 1980ko Literaturako Nobel Saria (j. 1911).
- 2010 – Abbey Lincoln, estatubatuar jazz-abeslari eta aktorea (j. 1930).
- 2013 – René Fernández Apaza, boliviar elizgizona (j. 1924).
- 2016 – Hermann Kant, alemaniar idazlea (j. 1926).
- 2018 – Eduard Uspensky, errusiar haur-literatura idazle, olerkari, antzerkigile, gidoigile eta telebista aurkezlea (j. 1937).
- 2020 – Julian Bream, britainiar gitarra- eta laute-jotzailea (j. 1933).
- 2021 –
- Carlos Correia, Ginea-Bissauko lehen ministroa (j. 1933).
- Igor Oistrakh, ukrainar biolin-jotzailea (j. 1931).
- 2022 – Dmitri Vrubel, errusiar margolaria (j. 1960).
- 2023 – Francesco Alberoni, italiar soziologoa, kazetaria eta soziologia katedraduna (j. 1929).
- 2024 – Gena Rowlands, estatubatuar zinema-, antzerki- eta telebista-antzezlea (j. 1930).
Jaiak eta urteurrenak
aldatu- Sehaska egutegiko izendegia: Mayi/Maddi/Maggi eta Garine/Gariñe/Gari.
Kanpo estekak
aldatu