Wikipedia

Kimioterapia

Kimioterapia (askotan kimio laburtua) minbiziaren aurkako botika bat edo gehiago (agente kimioterapeutikoak edo agente alkilatzaileak) erregimen estandar batean erabiltzen dituen minbiziaren aurkako tratamendu-mota da, sendatzeko asmoarekin eman daitekeena (horrek ia beti farmakoen konbinazioak inplikatzen ditu), edo helburu bakartzat bizitza luzatzea edo sintomak arintzea izan dezakeena (kimioterapia aringarria). Kimioterapia minbiziaren farmakoterapiara berariaz dedikatzen den diziplina medikoko kategoria nagusietako bat da, onkologia medikoa deitzen dena[1][2].

Kimioterapia
Deskribapena
Motaminbiziaren tratamendua
kimioterapia
Sortzen duoka
min onkologikoa
Identifikatzaileak
MedlinePlus002324
eMedicine002324

Gaur egun, kimioterapia terminoak zelula barneko pozoien erabilera ez-espezifikoari egiten dio erreferentzia, mitosia inhibitzeko (zatiketa zelularra) edo DNAn kalteak eragiteko (DNAren konpontzeak kimioterapia areagotu ahal izateko)[3]. Esanahi horrek kanpoan uzten ditu zelulaz kanpoko seinaleak blokeatzen dituzten agente selektiboenak (seinaleen transdukzioa). Hormona endokrino klasikoetatik (batez ere, bularreko minbizirako estrogenoak eta prostatako minbizirako androgenoak) datozen hazkundea sustatzen duten seinaleak inhibitzen dituzten diana molekular edo genetiko espezifikodun terapiei terapia hormonal deritze orain. Hazkuntza seinaleen beste inhibizio batzuk, tirosina kinasa hartzaileei lotutakoak adibidez, zuzendutako terapiak dira.

Farmakoen erabilera, izan kimioterapia, hormona terapia edo zuzendutako terapia, minbizirako terapia sistemikoa da: odol-korrontean (sisteman) sartzen dira eta, beraz, minbizia gorputzeko edozein lekutan trata dezakete. Terapia sistemikoa tokiko beste terapia batzuekin erabiltzen da askotan (aplikatzen diren lekuan soilik eragiten duten tratamenduak), hala nola erradioterapia, kirurgia eta hipertermia.

Agente kimioterapeutiko tradizionalak zitotoxikoak dira, zelulen zatiketa (mitosia) oztopatzen dutelako, baina minbizi-zelulek agente horiekiko duten sentikortasuna oso aldakorra da. Hein handi batean, kimioterapia zelulak kaltetu edo estresatzeko modutzat har daiteke, eta horrek zelulen heriotza ekar dezake, apoptosia hasiz gero. Kimioterapiaren albo-ondorio asko azkar zatitzen diren zelula normalei eragindako kalteari egotz dakizkioke eta, beraz, farmako anti-mitotikoekiko sentikorrak dira: hezur-muineko zelulak, digestio-hodia eta ile-folikuluak. Horrek kimioterapiaren albo-ondorio ohikoenak eragiten ditu: mielosupresioa (odol-zelulen ekoizpena murriztea; horregatik, immunosupresioa ere gertatzen da), mukositisa (digestio-hodiaren estalduraren hantura) eta alopezia (ilea erortzea). Immunitate-zeluletan (bereziki linfozitoetan) duten eragina dela eta, farmako kimioterapikoak zenbait gaixotasunetan erabiltzen dira, eta gaixotasun horiek immunitate-sistemak bere buruarekiko duen hiperaktibitate kaltegarriaren (autoimmunitate deritzonaren) ondorio dira. Horien artean daude artritis erreumatoidea, lupus eritematoso sistemikoa, esklerosi anizkoitza, baskulitisa eta beste asko.

Tratamendu estrategiak

aldatu
Ohiko konbinazioak kimioterapian[4].
Minbizi mota Drogak Akronimoa
Bularreko minbizia Ziklofosfamida, metotrexato, 5-fluorourazilo, vinorelbina CMF
Doxorubizina, ziklofosfamida AC
Hodgkinen linfoma Dozetaxel, doxorrubizina, ziklofosfamida TAC
Doxorrubizina, bleomizina, vinblastina, dakarbazina ABVD
Klormetina, vincristina, prokarbazina, prednisolona MOPP
Ez-Hodgkin linfoma Ziklofosfamida, doxorubizina, vincristina, prednisolona CHOP, R-CVP
Tumore germinala Bleomizina, etoposida, zisplatina BEP
Urdaileko minbizia[5] Epirubizina, zisplatina, 5-fluorourazilo ECF
Epirubizina, zisplatina, kapezitabina ECX
Puxikako minbizia Metotrexato, vincristina, doxorubizina, zisplatina MVAC
Birikako minbizia Ziklofosfamida, doxorrubizina, vincristina, vinorelbina CAV
Kolon eta ondesteko minbizia 5-fluorourazil, azido foliniko, oxaliplatina FOLFOX
Pankreako minbizia Gemzitabine, 5-fluorourazilo FOLFOX
Hezur tumorea Doxorubizina, zisplatina, metotrexato, ifosfamida, etoposido MAP/MAPIE

Estrategia bat baino gehiago daude kimioterapian erabiltzen diren drogen administrazioari begira. Kimioterapia eman daiteke sendatzeko helburuarekin, edo sintomak arintzeko eta bizitza luzatzeko modu gisa[6][7][8][9].

  • Indukzio kimioterapia da tratamenduaren lehen lerroa kimioterapiaren barruan. Kimioterapia mota horrek sendatzeko helburua du.
  • Modalitate konbinatuak kimioterapia erabiltzen du beste teknika batzuekin, hala nola kirurgia, erradioterapia edo hipertermia terapia.
  • Kontsolidazio kimioterapia minbizia desagertzen ari denean ematen da, gaixotasunik gabeko tartea luzatzeko asmoarekin eta biziraupena hobetzeko. Normalki, indukzioan erabili den droga berbera ematen da.
  • Indartze kimioterapia kontsolidazioaren berbera da, baina beste droga bat erabiltzen denean.
  • Konbinazio kimioterapiak tratamendu droga bat baino gehiago erabiltzen ditu aldi berean. Horrela, mekanismo desberdinak daudenez, albo-kalteak ere desberdinak izan daitezke. Onurarik handiena da balizko erresistentzia bat gaindi daitekeela beste agente batekin. Gainera, dosiak ere murriztu daitezke: horrek toxikotasun gutxiago eragiten du.
  • Kimioterapia neolagungarria, batez ere kirurgiaren aurretik ematen den tratamendu lokala da, tumore nagusia gutxitzeko erabiltzen dena. Metastasia emateko arrisku handia dagoenean ere ematen da.
  • Mantenuko kimioterapia dosi-txikiko tratamendu bat da, minbiziaren desagertzea luzatzeko.
  • Kimioterapia basatia edo aringarria, sendatzeko helbururik gabe ematen da, soilik tumorearen tamaina murrizteko eta bizi-itxaropena handitzeko. Orokorrean, toxikotasun profil hobea izaten dute.

Eraginkortasuna

aldatu

Kimioterapiaren eraginkortasuna minbizi motaren eta estadioaren araberakoa da. Eraginkortasun orokorra, zenbait minbizi-mota sendatzea (leuzemia batzuk[10][11], adibidez), eraginkorra ez izatea (garuneko tumore batzuetan gertatzen den bezala)[12] eta beharrezkoa ez izatea (melanomarik gabeko azaleko minbizi gehienetan, adibidez) artean dago[13].

Dosia

aldatu
 
Dosia kontrolatzeko erabiltzen den grafikoa.

Kimioterapiaren dosifikazioa zaila izan daiteke: dosia txikiegia bada, ez da eraginkorra izango tumorearen aurka; aldiz, gehiegizko dosietan, toxikotasuna (bigarren mailako efektuak) onartezina izango da hartzen duen pertsonarentzat. Kimioterapia-dosia zehazteko metodo estandarra gorputz-azaleraren kalkuluan (BSA) oinarritzen da. BSA formula matematiko edo nomograma baten bidez kalkulatzen da, hartzailearen pisua eta altuera erabiliz, gorputzaren azalera zuzenean neurtu beharrean. Formula hori 1916ko estudio batean sortu zen, eta laborategiko animaliekin ezarritako dosi sendagarriak gizakientzako dosi baliokideetara itzultzen saiatzen zen[14]. Ikerketak bederatzi giza subjektu baino ez zituen barne hartu[15]. 1950eko hamarkadan kimioterapia sartu zenean, BSA formula hartu zen kimioterapia dosifikatzeko arau ofizial gisa, aukera hoberik ezean[16][17].

Zalantzan jarri da metodo horrek dosi uniformeak kalkulatzeko duen baliozkotasuna, formulak norbanakoaren pisua eta altuera baino ez baititu kontuan hartzen. Hainbat faktorek eragiten dute farmakoa xurgatzean eta argitzean: adinak, sexuak, metabolismoak, gaixotasunaren egoerak, organoen funtzioak, farmakoen arteko elkarrekintzek, genetikak eta obesitateak. Faktore horiek eragin handia dute farmakoaren benetako kontzentrazioan, pertsonaren odol-korrontean[18][19]. Horren ondorioz, BSAk dosifikatutako pertsonetan aldagarritasun handia dago farmako kimioterapeutikoaren kontzentrazio sistemikoan, eta frogatu da aldagarritasun hori hamar aldiz baino handiagoa dela farmako askorentzat. Beste era batera esanda, bi pertsonak BSAren arabera botika jakin baten dosi bera jasotzen badute, pertsona baten odol-korronteko farmako-kontzentrazioa 10 aldiz handiagoa edo txikiagoa izan daiteke beste batenarekin alderatuta. Aldakortasun hori ohikoa da BSAk dosifikatutako kimioterapiako farmako askorekin, eta, jarraian erakutsiko den bezala, kimioterapiako 14 farmako arrunten azterketa batean frogatu zen[20].

Pertsonen arteko aldakortasun farmakozinetiko horren ondorioz, askok ez dute dosi egokia jasotzen, albo-ondorio toxiko minimizatuak dituen tratamenduaren eraginkortasun optimoa lortzeko. Pertsona batzuek gehiegizko dosia jasotzen dute, eta beste batzuek, berriz, dosi txikiegia[21][22][23][24]. Adibidez, ausaz egindako saiakuntza kliniko batean, ikertzaileek aurkitu zuten kolon eta ondesteko minbizi metastasikoa zuten eta 5-fluorouraziloarekin (5-FU) tratatu ziren pazienteen % 85ek ez zutela dosi terapeutiko optimoa jasotzen BSA arauaren arabera dosifikatzen zirenean: % 68k dosi eskasa jasotzen zuten, eta % 17k gehiegizko dosia.

Motak

aldatu

Agente alkilanteak

aldatu
 
Ziape nitrogenatu molekula bat DNAren bi kateei aldi berean lotua.

Agente alkilanteak gaur egun kimioterapian erabiltzen diren talderik zaharrena dira. Lehen Mundu Gerran erabilitako ziape-gasetik eratorriak dira jatorriz, eta gaur egun agente alkilante mota asko erabiltzen dira. Horrela deitzen zaie molekula askori alkilatzeko duten gaitasunagatik, proteinak, RNA eta DNA barne. Bere talde alkiloaren bidez DNAri kobalenteki lotzeko gaitasun hori da minbiziaren aurkako efektuen arrazoi nagusia[25]. DNA bi katek osatzen dute, eta molekulak bi aldiz lot daitezke DNA kate batekin, edo behin lot daitezke bi kateekin (kate arteko lotura gurutzatua). Zelula zatiketan zehar gurutzatutako DNA erreplikatzen saiatzen bada edo konpontzen saiatzen bada, DNA kateak apurtu egin daitezke[26][27]. Horrek apoptosi izeneko heriotza zelular programatua eragiten du. Agente alkilatzaileek ziklo zelularraren edozein puntutan eragiten dute, eta, horregatik, ziklo zelularretik independenteak diren botika gisa ezagutzen dira. Hori dela eta, zelularen gaineko eragina dosiaren araberakoa da; hiltzen diren zelulen frakzioa farmako-dosiarekiko zuzenki proportzionala da[28].

Agente alkilatzaileen azpimotak honako hauek dira: ziape nitrogenatuak, nitrosoureak, tetrazinak, aziridinak[29], zisplatinak eta deribatuak, eta agente alkilatzaile ez-klasikoak. Ziape nitrogenatuek mekloretamina, ziklofosfamida, melfalana, klorambukiloa, ifosfamida eta busulfana barne hartzen dituzte. Nitrosoureen artean daude N-Nitroso-N-metilurea (MNU), karmustina (BCNU), lomustina (CCNU) eta semustina (MeCCNU), fotemustina eta estreptozotozina. Tetrazinek barruan daude dakarbazina, mitozolomida eta temozolomida. Aziridinen artean, tiotepa, mitomizina eta diazikona (AZQ) daude. Zisplatino eta bere deribatuak zisplatino, karboplatino eta oxaliplatino dira. Funtzio zelularra hondatzen dute, biologikoki garrantzitsuak diren molekulen amino, karboxilo, sulfhidrilo eta fosfato taldeekin lotura kobalenteak eratuz[30]. Agente alkilatzaile ez-klasikoen artean, prokarbazina eta hexametilmelamina daude.

Antimetabolitoak

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Antimetabolito»
 
Deoxzitidina, gemzitidina eta dezitabina. Oso antzekoak dira, baina ezberdintasun txikiak dituzte euren egituran.

Antimetabolitoak DNAren eta RNAren sintesia eragozten duten molekula talde bat dira. Horietako askok DNAren eta RNAren oinarrizko osagaien antzeko egitura dute. Oinarrizko osagaiak nukleotidoak dira, nukleobase batek, azukre batek eta fosfato talde batek osatutako molekula bat. Nukleobaseak purinetan (guanina eta adenina) eta pirimidinetan (zitosina, timina eta uraziloa) banatzen dira. Antimetabolitoek nukleobaseen edo nukleosidoen (fosfato talderik gabeko nukleotido bat) antza dute, baina aldatutako talde kimikoak dituzte. Botika horiek DNAren sintesirako beharrezkoak diren entzimak blokeatuz edo DNAn edo RNAn txertatuz eragiten dute. DNAren sintesian parte hartzen duten entzimak inhibitzean, mitosia galarazten dute, DNA ezin delako bikoiztu. Gainera, molekulak DNAn gaizki txertatu ondoren, DNAn kalteak eragin daitezke, eta programatutako heriotza zelularra induzitzen da (apoptosia). Agente alkilatzaileak ez bezala, antimetabolitoak ziklo zelularraren araberakoak dira. Horrek esan nahi du ziklo zelularraren zati espezifiko batean bakarrik eragiten dutela, kasu honetan S fasean (DNAren sintesi-fasean). Hori dela eta, dosi jakin batean, efektua egonkortu egiten da, eta, dosiak handitzean, ez da heriotza zelular gehiago gertatzen. Antimetabolitoen azpimotak antifolatoak, fluoropirimidinak, desoxinukleosidoen analogoak eta tiopurinak dira[31].

Antifolatoen artean metotrexatoa eta pemetrexed daude. Metotrexatoak dihidrofolato erreduktasa (DHFR) inhibitzen du, tetrahidrofolatoa dihidrofolatotik abiatuta birsortzen duen entzima. Metotrexatoak entzima inhibitzen duenean, folato-koentzimen zelulen mailak jaisten dira. Horiek beharrezkoak dira timidilatoa eta purina ekoizteko, biak funtsezkoak DNAren sintesirako eta zelulen zatiketarako. Pemetrexed izenekoa purinen eta pirimidinen ekoizpenari eragiten dion beste antimetabolito bat da, eta, beraz, DNAren sintesia ere inhibitzen du. Batez ere timidilato sintasa entzima inhibitzen du, baina DHFR, aminoimidazol karboxamida erribonukleotido formiltransferasa eta glizinamida erribonukleotido formiltransferasan ere eragina du[32]. Fluoropirimidinek fluorouraziloa eta kapezitina barne hartzen dituzte. Fluorouraziloa nukleobasearen analogo bat da, zeluletan metabolizatzen dena, gutxienez bi produktu aktibo sortzeko: 5-fluouridina monofosfatoa (FUMP) eta 5-fluoro-2'-desoxiuridina 5'-fosfatoa (fdUMP). FUMP RNAn sartzen da eta fdUMPk timidilato sintasa entzima inhibitzen du; biek zelulen heriotza eragiten dute[33]. Kapezitina 5-fluorouraziloaren profarmakoa da, zeluletan deskonposatzen dena farmako aktiboa ekoizteko. Desoxinukleosidoen analogoak zitarabina, gemzitabina, dezitina, azazitidina, fludarabina, nelarabina, kladribina, klofarabina eta pentostatina dira. Tiopurinen artean, tioguanina eta merkaptopurina daude.

Anti-mikrotubulo agenteak

aldatu

Anti-mikrotubulo agenteak landare-jatorriko substantzia kimikoak dira, eta zelulen zatiketa blokeatzen dute, mikrotubuluen funtzioa eragotziz. Mikrotubuluak bi proteinaz osatutako egitura zelular garrantzitsu bat dira, α-tubulina eta β-tubulina[34]. Hagaxka-formako egitura hutsak dira, eta, besteak beste, zelulak banatzeko beharrezkoak dira. Mikrotubuluak egitura dinamikoak dira, eta horrek esan nahi du etengabe mihiztatuta eta desmuntatuta daudela. Vinca generoko alkaloideak eta taxanoak dira zurrunbiloen aurkako bi agente talde nagusiak, eta bi farmako taldeek disfuntzio mikrotubularra eragiten duten arren, haien ekintza-mekanismoak guztiz kontrakoak dira: Vincako alkaloideek mikrotubuluen mihiztadura eragozten dute, eta taxanoek, berriz, haiek desmuntatzea eragozten dute. Horrela, hondamendi mitotikoa eragin dezakete minbizi-zeluletan[35]. Ondoren, ziklo zelularra gelditzen da, eta horrek heriotza zelular programatua eragiten du (apoptosia). Botika horiek odol-hodien hazkundeari ere eragin diezaiokete, eta tumoreek funtsezko prozesu hori erabiltzen dute hazteko eta metastatizatzeko[36].

Vinca alkaloideak Madagaskarreko Catharanthus roseus (lehen Vinca rosea izenaz ezagutzen zena) espezietik datoz[37][38]. Tubulinaren leku espezifikoetara lotzen dira, mihiztadura mikrotubuluetan inhibituz. Vincaren jatorrizko alkaloideak vincristina eta vinblastina barne hartzen dituzten produktu naturalak dira[39][40][41][42]. Botika horien arrakastaren ondoren, Vinca alkaloide erdi-sintetikoak sortu ziren: vinorelbina (biriketako minbizi ez mikrozitikoaren tratamenduan erabilia[43]), vindesina eta vinflunina. Farmako horiek ziklo zelularraren espezifikoak dira. Tubulina molekulei S fasean lotzen zaizkie, eta M faserako behar den mikrotubuluen eraketa egokia eragozten dute.

Taxanoak botika naturalak eta erdisintetikoak dira. Bere klaseko lehen botika, paklitaxela, Taxus brevifoliatik atera zen, Pazifikoko haginetik. Orain, botika hori eta haren klaseko beste bat, dozetaxela, modu erdi-sintetikoan ekoizten dira beste hagin baten azalean dagoen substantzia kimiko batetik abiatuta, Taxus baccata[44]. Podofilotoxina lignano antineoplasiko bat da, nagusiki Podophyllum peltatum eta Sinopodophyllum hexandrum zuhaitzetatik lortua. Jarduera antimikrotubularra du, eta bere mekanismoa Vinca alkaloideen antzekoa da, tubulinari lotzen baitzaizkio eta mikrotubuluen eraketa inhibitzen baitute. Podofilotoxina beste bi farmako ekoizteko erabiltzen da, ekintza-mekanismo desberdinekin: etoposidoa eta teniposidoa[45][46].

Topoisomerasa inhibitzaileak

aldatu
 
Topoisomerasaren inhibitzaileen funtzionamendua.

Topoisomerasaren inhibitzaileak bi entzimaren jarduerari eragiten dioten farmakoak dira: I. topoisomerasa eta II. topoisomerasa. DNAren helize bikoitza askatzen denean, DNAren erreplikazioan edo transkripzioan, adibidez, ireki gabeko ondoko DNA gehiago kiribiltzen da (superkiribildurak), soka bihurritu baten zentroa irekiko balitz bezala. Entzima topoisomeroek, neurri batean, efektu horrek eragindako tentsioan laguntzen dute. Horiek kate bat edo bi hausten dituzte DNAn, DNA katearen tentsioa murriztuz. Horri esker, erreplikazioan edo transkripzioan DNAren desbiribilkatze normala gertatzen da. I. edo II. topoisomerasaren inhibizioak bi prozesuak oztopatzen ditu[47].

I. topoisomerasaren bi inhibitzaile, irinotekana eta topotekana, kanptotezinaren deribatu erdisintetikoak dira, Camptotheca acuminata zuhaitz apaingarri txinatarretik lortzen dena. Topoisomerasa II-aren aurka zuzendutako farmakoak bi taldetan bana daitezke. Topoisomerasa II-aren pozoiek DNAri lotutako entzimen maila handitzea eragiten dute. Horrek DNAren erreplikazioa eta transkripzioa eragozten du, DNA katea hausten du eta programatutako zelulen heriotza eragiten du (apoptosia). Agente horien artean daude etoposidoa, doxorrubizina, mitoxantrona eta teniposidoa. Bigarren taldea, inhibitzaile katalitikoak, topoisomerasa IIaren jarduera blokeatzen duten farmakoak dira, eta, beraz, DNAren sintesia eta itzulpena eragozten dute, DNA ezin delako behar bezala desbiribilkatu. Talde horretan sartzen dira novobiozina, merbarona eta bakerrubizina, eta horiek ere beste ekintza-mekanismo garrantzitsu batzuk dituzte[48].

Antibiotiko zitotoxikoak

aldatu

Antibiotiko zitotoxikoak farmako-multzo askotarikoak dira, eta hainbat ekintza-mekanismo dituzte. Adierazpen kimioterapikoan partekatzen duten elementu komuna zatiketa zelularra etetea da. Azpitalde garrantzitsuena antraziklinena eta bleomizinena da; beste adibide nabarmen batzuk C mitomizina eta aktinomizina dira[49].

Antraziklinen artean, doxorrubizina eta daunorrubizina izan ziren lehenak, eta Streptomyces peucetius bakteriotik lortu ziren[50]. Konposatu horien deribatuen artean epirrubizina eta idarrubizina daude. Klinikoki erabiltzen diren antraziklinen taldeko beste farmako batzuk pirarrubizina, aklarrubizina eta mitoxantrona dira[51]. Antraziklinen mekanismoen artean daude DNAren tartekatzea (molekulak DNAren bi kateen artean txertatzen dira), erradikal aske oso erreaktiboak sortzea, zelula arteko molekulak kaltetzen dituztenak, eta topoisomerasa inhibitzea[52].

Aktinomizina molekula konplexu bat da, DNA tartekatzen duena eta RNAren sintesia eragozten duena[53]. Bleomizinak, Streptomyces verticillusetik isolatutako glukopeptido batek, DNA ere tartekatzen du, baina DNA kaltetzen duten erradikal askeak sortzen ditu[54]. Bleomizina ioi metaliko bati lotu, kimikoki erreduzitu eta oxigenoarekin erreakzionatzen duenean gertatzen da hori. Mitomizina antibiotiko zitotoxiko bat da, DNA alkilatzeko gaitasuna duena[55].

Administrazioa

aldatu
 
Bi neska kimioterapia jasotzen, ospitale pediatriko batean. Ezkerreko neskak zuzenean du administrazio bidea lepoan sartuta, eta eskumakoak besoan du. Besoaren azpiko taulak laguntzen du mugimenduak txikiagotzen orratza sartzerakoan.

Kimioterapia gehiena zain barnetik ematen da, nahiz eta farmako batzuk ahotik har daitezkeen (adibidez, melfalan, busulfan, kapezitabina). 2016. urtean egindako berrikuspen sistematiko baten arabera, ahozko terapiek erronka gehigarriak dituzte pazienteentzat eta laguntza-taldeentzat, tratamendu-planekiko atxikimendua mantentzeko eta babesteko orduan[56].

Pertsonaren, minbiziaren, minbiziaren estadioaren, kimioterapia motaren eta dosiaren arabera, zain barneko kimioterapia ospitale-erregimenean edo erregimen anbulatorioan eman daiteke. Zain barneko kimioterapia jarraitua, ohikoa edo luzea emateko, hainbat sistema txerta daitezke kirurgikoki baskulaturan, sarbidea mantentzeko. Gehien erabiltzen diren sistemak Hickman bidea, Port-a-Cath eta PICC kateterra dira. Sistema horiek infekzio-arrisku txikiagoa dute, flebitiserako edo extrabasaziorako joera txikiagoa dute, eta kanula periferikoak behin eta berriz txertatu beharra ezabatzen dute[57].

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ Alfarouk, Khalid O.; Stock, Christian-Martin; Taylor, Sophie; Walsh, Megan; Muddathir, Abdel Khalig; Verduzco, Daniel; Bashir, Adil H. H.; Mohammed, Osama Y. et al.. (2015-07-15). «Resistance to cancer chemotherapy: failure in drug response from ADME to P-gp» Cancer Cell International 15 (1): 71.  doi:10.1186/s12935-015-0221-1. ISSN 1475-2867. PMID 26180516. PMC PMC4502609. (Noiz kontsultatua: 2025-01-02).
  2. ↑ (Ingelesez) Johnstone, Ricky W.; Ruefli, Astrid A.; Lowe, Scott W.. (2002-01-25). «Apoptosis: A Link between Cancer Genetics and Chemotherapy» Cell 108 (2): 153–164.  doi:10.1016/S0092-8674(02)00625-6. ISSN 0092-8674. PMID 11832206. (Noiz kontsultatua: 2025-01-02).
  3. ↑ (Ingelesez) Rajman, Luis; Chwalek, Karolina; Sinclair, David A.. (2018-03-06). «Therapeutic Potential of NAD-Boosting Molecules: The In Vivo Evidence» Cell Metabolism 27 (3): 529–547.  doi:10.1016/j.cmet.2018.02.011. ISSN 1550-4131. PMID 29514064. PMC PMC6342515. (Noiz kontsultatua: 2025-01-02).
  4. ↑ (Ingelesez) Corrie, Pippa G.. (2008-01-01). «Cytotoxic chemotherapy: clinical aspects» Medicine 36 (1): 24–28.  doi:10.1016/j.mpmed.2007.10.012. ISSN 1357-3039. (Noiz kontsultatua: 2025-01-02).
  5. ↑ (Ingelesez) Wagner, Anna Dorothea; Syn, Nicholas LX; Moehler, Markus; Grothe, Wilfried; Yong, Wei Peng; Tai, Bee-Choo; Ho, Jingshan; Unverzagt, Susanne. (2017-08-29). Cochrane Upper GI and Pancreatic Diseases Group ed. «Chemotherapy for advanced gastric cancer» Cochrane Database of Systematic Reviews 2017 (8)  doi:10.1002/14651858.CD004064.pub4. PMID 28850174. PMC PMC6483552. (Noiz kontsultatua: 2025-01-02).
  6. ↑ Airley, Rachel. (2009). Cancer chemotherapy. Wiley-Blackwell ISBN 978-0-470-09254-5. (Noiz kontsultatua: 2025-01-02).
  7. ↑ Brighton, David, ed. (2005). The Royal Marsden Hospital handbook of cancer chemotherapy: a guide for the multisiciplinary team. Elsevier Churchill Livingstone ISBN 978-0-443-07101-0. (Noiz kontsultatua: 2025-01-02).
  8. ↑ Perry, Michael C.. (2011). Chemotherapy Sourcebook. (4th ed. argitaraldia) Wolters Kluwer Health ISBN 978-0-7817-7328-7. (Noiz kontsultatua: 2025-01-02).
  9. ↑ Epstein, Richard J.. (2005-08-01). «Maintenance Therapy to Suppress Micrometastasis: The New Challenge for Adjuvant Cancer Treatment» Clinical Cancer Research 11 (15): 5337–5341.  doi:10.1158/1078-0432.CCR-05-0437. ISSN 1078-0432. (Noiz kontsultatua: 2025-01-02).
  10. ↑ Nastoupil, Loretta J.; Rose, Adam C.; Flowers, Christopher R.. (2012-05). «Diffuse large B-cell lymphoma: current treatment approaches» Oncology (Williston Park, N.Y.) 26 (5): 488–495. ISSN 0890-9091. PMID 22730604. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  11. ↑ (Ingelesez) Freedman*, Arnold. (2012). «Follicular lymphoma: 2012 update on diagnosis and management» American Journal of Hematology 87 (10): 988–995.  doi:10.1002/ajh.23313. ISSN 1096-8652. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  12. ↑ (Ingelesez) Rampling, R.; James, A.; Papanastassiou, V.. (2004-06-01). «The present and future management of malignant brain tumours: surgery, radiotherapy, chemotherapy» Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry 75 (suppl 2): ii24–ii30.  doi:10.1136/jnnp.2004.040535. ISSN 0022-3050. PMID 15146036. PMC PMC1765659. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  13. ↑ (Ingelesez) Madan, Vishal; Lear, John T.; Szeimies, Rolf-Markus. (2010-02-20). «Non-melanoma skin cancer» The Lancet 375 (9715): 673–685.  doi:10.1016/S0140-6736(09)61196-X. ISSN 0140-6736. PMID 20171403. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  14. ↑ Du Bois, D.; Du Bois, E. F.. (1989). «A formula to estimate the approximate surface area if height and weight be known. 1916» Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.) 5 (5): 303–311; discussion 312–313. ISSN 0899-9007. PMID 2520314. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  15. ↑ (Ingelesez) Felici, A.; Verweij, J.; Sparreboom, A.. (2002-09-01). «Dosing strategies for anticancer drugs: the good, the bad and body-surface area» European Journal of Cancer 38 (13): 1677–1684.  doi:10.1016/S0959-8049(02)00151-X. ISSN 0959-8049. PMID 12175683. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  16. ↑ Kaestner, S.A.; Sewell, G.J.. (2007-02). «Chemotherapy Dosing Part I: Scientific Basis for Current Practice and Use of Body Surface Area» Clinical Oncology 19 (1): 23–37.  doi:10.1016/j.clon.2006.10.010. ISSN 0936-6555. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  17. ↑ Pinkel, D.. (1958-08). «The use of body surface area as a criterion of drug dosage in cancer chemotherapy» Cancer Research 18 (7): 853–856. ISSN 0008-5472. PMID 13573353. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  18. ↑ (Ingelesez) Gurney, H.. (2002-04). «How to calculate the dose of chemotherapy» British Journal of Cancer 86 (8): 1297–1302.  doi:10.1038/sj.bjc.6600139. ISSN 1532-1827. PMID 11953888. PMC PMC2375356. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  19. ↑ Beumer, Jan H.; Chu, Edward; Salamone, Salvatore J.. (2012-11). «Body-Surface Area–Based Chemotherapy Dosing: Appropriate in the 21st Century?» Journal of Clinical Oncology 30 (31): 3896–3897.  doi:10.1200/JCO.2012.44.2863. ISSN 0732-183X. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  20. ↑ Baker, Sharyn D.; Verweij, Jaap; Rowinsky, Eric K.; Donehower, Ross C.; Schellens, Jan H. M.; Grochow, Louise B.; Sparreboom, Alex. (2002-12-18). «Role of Body Surface Area in Dosing of Investigational Anticancer Agents in Adults, 1991–2001» JNCI: Journal of the National Cancer Institute 94 (24): 1883–1888.  doi:10.1093/jnci/94.24.1883. ISSN 0027-8874. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  21. ↑ Gamelin, Erick; Delva, Remy; Jacob, Jacques; Merrouche, Yacine; Raoul, Jean Luc; Pezet, Denis; Dorval, Etienne; Piot, Gilles et al.. (2008-05). «Individual Fluorouracil Dose Adjustment Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Dosage: Results of a Multicenter Randomized Trial of Patients With Metastatic Colorectal Cancer» Journal of Clinical Oncology 26 (13): 2099–2105.  doi:10.1200/JCO.2007.13.3934. ISSN 0732-183X. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  22. ↑ Saam, Jennifer; Critchfield, Gregory C.; Hamilton, Stephanie A.; Roa, Benjamin B.; Wenstrup, Richard J.; Kaldate, Rajesh R.. (2011-09-01). «Body Surface Area–based Dosing of 5-Fluoruracil Results in Extensive Interindividual Variability in 5-Fluorouracil Exposure in Colorectal Cancer Patients on FOLFOX Regimens» Clinical Colorectal Cancer 10 (3): 203–206.  doi:10.1016/j.clcc.2011.03.015. ISSN 1533-0028. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  23. ↑ (Ingelesez) Capitain, Olivier; Asevoaia, Andreaa; Boisdron-Celle, Michele; Poirier, Anne-Lise; Morel, Alain; Gamelin, Erick. (2012-12-01). «Individual Fluorouracil Dose Adjustment in FOLFOX Based on Pharmacokinetic Follow-Up Compared With Conventional Body-Area-Surface Dosing: A Phase II, Proof-of-Concept Study» Clinical Colorectal Cancer 11 (4): 263–267.  doi:10.1016/j.clcc.2012.05.004. ISSN 1533-0028. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  24. ↑ Kaldate, Rajesh R.; Haregewoin, Abebe; Grier, Charles E.; Hamilton, Stephanie A.; McLeod, Howard L.. (2012-03-01). «Modeling the 5-Fluorouracil Area Under the Curve Versus Dose Relationship to Develop a Pharmacokinetic Dosing Algorithm for Colorectal Cancer Patients Receiving FOLFOX6» The Oncologist 17 (3): 296–302.  doi:10.1634/theoncologist.2011-0357. ISSN 1083-7159. PMID 22382460. PMC PMC3316912. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  25. ↑ (Ingelesez) Lind, M. J.. (2008-01-01). «Principles of cytotoxic chemotherapy» Medicine 36 (1): 19–23.  doi:10.1016/j.mpmed.2007.10.003. ISSN 1357-3039. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  26. ↑ (Ingelesez) Siddik, Zahid H.. (2005). «Mechanisms of Action of Cancer Chemotherapeutic Agents: DNA-Interactive Alkylating Agents and Antitumour Platinum-Based Drugs» The Cancer Handbook (John Wiley & Sons, Ltd)  doi:10.1002/0470025077.chap84b. ISBN 978-0-470-02507-9. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  27. ↑ (Ingelesez) Damia, G.; D‘Incalci, M.. (1998-09-01). «Mechanisms of resistance to alkylating agents» Cytotechnology 27 (1): 165–173.  doi:10.1023/A:1008060720608. ISSN 1573-0778. PMID 19002790. PMC PMC3449574. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  28. ↑ Malhotra, Vikas; Perry, Michael C.. (2003-03-01).  doi:10.4161/cbt.199. ISSN 1538-4047. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  29. ↑ Giorgi-Renault, Sylviane; Renault, Jean; Baron, Michel; Gebel-Servolles, Patricia; Delic, Jozo; Cros, Suzanne; Paoletti, Claude. (1988). «Heterocyclic Quinones. XIII. Dimerization in the Series of 5, 8-Quinazolinediones: Synthesis and Antitumor Effects of Bis» Chemical & Pharmaceutical Bulletin 36 (10): 3933–3947.  doi:10.1248/cpb.36.3933. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  30. ↑ «Chapter 3: Principles of Oncologic Pharmacotherapy - Cancer Network» web.archive.org 2009-05-15 (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  31. ↑ Parker, William B.. (2009-07-08). «Enzymology of Purine and Pyrimidine Antimetabolites Used in the Treatment of Cancer» Chemical Reviews 109 (7): 2880–2893.  doi:10.1021/cr900028p. ISSN 0009-2665. PMID 19476376. PMC PMC2827868. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  32. ↑ Adjei, Alex A.. (2004-06-15). «Pemetrexed (ALIMTA), A Novel Multitargeted Antineoplastic Agent» Clinical Cancer Research 10 (12): 4276s–4280s.  doi:10.1158/1078-0432.CCR-040010. ISSN 1078-0432. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  33. ↑ (Ingelesez) Wagstaff, Antona J.; Ibbotson, Tim; Goa, Karen L.. (2003-01-01). «Capecitabine» Drugs 63 (2): 217–236.  doi:10.2165/00003495-200363020-00009. ISSN 1179-1950. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  34. ↑ Rowinsky, Eric K.; Donehower, Ross C.. (1991-10-01). «The clinical pharmacology and use of antimicrotubule agents in cancer chemotherapeutics» Pharmacology & Therapeutics 52 (1): 35–84.  doi:10.1016/0163-7258(91)90086-2. ISSN 0163-7258. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  35. ↑ (Ingelesez) Vitale, Ilio; Galluzzi, Lorenzo; Castedo, Maria; Kroemer, Guido. (2011-06). «Mitotic catastrophe: a mechanism for avoiding genomic instability» Nature Reviews Molecular Cell Biology 12 (6): 385–392.  doi:10.1038/nrm3115. ISSN 1471-0080. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  36. ↑ (Ingelesez) Yue, Qing-Xi; Liu, Xuan; Guo, De-An. (2010-08). «Microtubule-Binding Natural Products for Cancer Therapy» Planta Medica 76 (11): 1037–1043.  doi:10.1055/s-0030-1250073. ISSN 0032-0943. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  37. ↑ (Ingelesez) Bajaj, Y. P. S.. (1994-04-28). Medicinal and Aromatic Plants VI: 6. Springer Science & Business Media ISBN 978-3-540-56391-4. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  38. ↑ (Ingelesez) Heijden, Robert van der; Jacobs, Denise I.; Snoeijer, Wim; Hallard, Didier; Verpoorte, Robert. «The Catharanthus Alkaloids:Pharmacognosy and Biotechnology» Current Medicinal Chemistry 11 (5): 607–628.  doi:10.2174/0929867043455846. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  39. ↑ (Ingelesez) Gansäuer, Andreas; Justicia, José; Fan, Chun-An; Worgull, Dennis; Piestert, Frederik. (2007). Krische, Michael J. ed. «Reductive C–C Bond Formation after Epoxide Opening via Electron Transfer» Metal Catalyzed Reductive C–C Bond Formation: A Departure from Preformed Organometallic Reagents (Springer): 25–52.  doi:10.1007/128_2007_130. ISBN 978-3-540-72879-5. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  40. ↑ (Ingelesez) Cooper, Raymond; Deakin, Jeffrey John. (2016-02-22). Botanical Miracles: Chemistry of Plants That Changed the World. CRC Press ISBN 978-1-4987-0430-4. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  41. ↑ (Ingelesez) Keglevich, Péter; Hazai, László; Kalaus, György; Szántay, Csaba. (2012-05). «Modifications on the Basic Skeletons of Vinblastine and Vincristine» Molecules 17 (5): 5893–5914.  doi:10.3390/molecules17055893. ISSN 1420-3049. PMID 22609781. PMC PMC6268133. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  42. ↑ (Ingelesez) Ravina, Enrique. (2011-04-18). The Evolution of Drug Discovery: From Traditional Medicines to Modern Drugs. John Wiley & Sons ISBN 978-3-527-32669-3. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  43. ↑ Ngo, Quoc Anh; Roussi, Fanny; Cormier, Anthony; Thoret, Sylviane; Knossow, Marcel; Guénard, Daniel; Guéritte, Françoise. (2009-01-08). «Synthesis and Biological Evaluation of Vinca Alkaloids and Phomopsin Hybrids» Journal of Medicinal Chemistry 52 (1): 134–142.  doi:10.1021/jm801064y. ISSN 0022-2623. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  44. ↑ (Ingelesez) Croteau, Rodney; Ketchum, Raymond E. B.; Long, Robert M.; Kaspera, Rüdiger; Wildung, Mark R.. (2006-02-01). «Taxol Biosynthesis and Molecular Genetics» Phytochemistry Reviews 5 (1): 75–97.  doi:10.1007/s11101-005-3748-2. ISSN 1572-980X. PMID 20622989. PMC PMC2901146. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  45. ↑ (Ingelesez) Damayanthi, Yalamati; Lown, J. William. «Podophyllotoxins: Current Status and Recent Developments» Current Medicinal Chemistry 5 (3): 205–252.  doi:10.2174/0929867305666220314204426. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  46. ↑ Liu, Cong; Zhang, Wei; Qian, Zhengnan; Hua, Zhong; Zhao, Qibo; Sui, Yu; Su, Wenhui; Zhang, Ming et al.. (2007-05-16). «Magnetic and structural transitions in the melt-spun Heusler alloy Ni53Mn25Al22» Journal of Alloys and Compounds 433 (1): 37–40.  doi:10.1016/j.jallcom.2006.06.070. ISSN 0925-8388. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  47. ↑ Goodsell, David S.. (2002-09-01). «The Molecular Perspective: DNA Topoisomerases» Stem Cells 20 (5): 470–471.  doi:10.1634/stemcells.20-5-470. ISSN 1066-5099. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  48. ↑ (Ingelesez) Nitiss, John L.. (2009-05). «Targeting DNA topoisomerase II in cancer chemotherapy» Nature Reviews Cancer 9 (5): 338–350.  doi:10.1038/nrc2607. ISSN 1474-1768. PMID 19377506. PMC PMC2748742. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  49. ↑ Offermanns, Stefan, ed. (2008). Encyclopedia of molecular pharmacology. (2nd ed. argitaraldia) Springer ISBN 978-3-540-38916-3. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  50. ↑ (Ingelesez) Offermanns, Stefan; Rosenthal, W.. (2008-08-14). Encyclopedia of Molecular Pharmacology. Springer Science & Business Media ISBN 978-3-540-38916-3. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  51. ↑ Koeller, J.; Eble, M.. (1988-08). «Mitoxantrone: a novel anthracycline derivative» Clinical Pharmacy 7 (8): 574–581. ISSN 0278-2677. PMID 3048848. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  52. ↑ (Ingelesez) Minotti, Giorgio; Menna, Pierantonio; Salvatorelli, Emanuela; Cairo, Gaetano; Gianni, Luca. (2004-06). «Anthracyclines: Molecular Advances and Pharmacologic Developments in Antitumor Activity and Cardiotoxicity» Pharmacological Reviews 56 (2): 185–229.  doi:10.1124/pr.56.2.6. ISSN 0031-6997. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  53. ↑ Sobell, H M. (1985-08). «Actinomycin and DNA transcription.» Proceedings of the National Academy of Sciences 82 (16): 5328–5331.  doi:10.1073/pnas.82.16.5328. PMID 2410919. PMC PMC390561. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  54. ↑ Dorr, R. T.. (1992-04). «Bleomycin pharmacology: mechanism of action and resistance, and clinical pharmacokinetics» Seminars in Oncology 19 (2 Suppl 5): 3–8. ISSN 0093-7754. PMID 1384141. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  55. ↑ (Ingelesez) Verweij, Jaap; Pinedo, Herbert M.. (1990-10). «Mitomycin C: mechanism of action, usefulness and limitations» Anti-Cancer Drugs 1 (1): 5.  doi:10.1097/00001813-199010000-00002. ISSN 0959-4973. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  56. ↑ Greer, Joseph A.; Amoyal, Nicole; Nisotel, Lauren; Fishbein, Joel N.; MacDonald, James; Stagl, Jamie; Lennes, Inga; Temel, Jennifer S. et al.. (2016-03-01). «A Systematic Review of Adherence to Oral Antineoplastic Therapies» The Oncologist 21 (3): 354–376.  doi:10.1634/theoncologist.2015-0405. ISSN 1083-7159. PMID 26921292. PMC PMC4786357. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).
  57. ↑ O'Grady, Naomi P.; Alexander, Mary; Burns, Lillian A.; Dellinger, E. Patchen; Garland, Jeffrey; Heard, Stephen O.; Lipsett, Pamela A.; Masur, Henry et al.. (2011-05-01). «Guidelines for the Prevention of Intravascular Catheter-related Infections» Clinical Infectious Diseases 52 (9): e162–e193.  doi:10.1093/cid/cir257. ISSN 1058-4838. PMID 21460264. PMC PMC3106269. (Noiz kontsultatua: 2025-01-03).

Kanpo estekak

aldatu
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Kimioterapia&oldid=10022163"(e)tik eskuratuta