Azaroaren 19
data
Azaroaren 19a gregoriotar egutegiaren urteko hirurehun eta hogeita hirugarren eguna da, 324.a bisurteetan. 42 egun falta dira urtea amaitzeko.
_por_Goya.jpg)
,_St._Anna_in_Augsburg.jpg)
,_Bestanddeelnr_929-0811_(cropped).jpg)
.jpg)
Gertaerak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1933 - Barakaldon PSOEko pistoladun batzuek Hermenegildo Alvariño EAE-ANVko militantea hil zuten boza ematera zihoanean. Zierbenan, berriz, apaiz bat arma zuriz zauritu zuten.
- 2007 - Altsasuko Errekalde errekara 12.000 litro gasolio isuri ziren.
Mundua aldatu
- 1564 - Migel Lopez Legazpikoa Mexikotik Filipinetarat abiatu zen. Espedizio honetan zihoan Andres Urdaneta ordiziarra, gerora arrakasta handia izango zuen Itzulbidaia aurkitzeko xedean.
- 1863 - Abraham Lincoln presidenteak Gettysburgeko hitzaldi ospetsua eman zuen.
- 1879 - Madrilen, Alfontso XII.a bigarren aldiz ezkondu zen, oraingoan Maria Kristina Habsburgo-Lorenakoarekin.
- 1933 - Espainia: lehendabizikoz sufragio unibertsala ezarri zen Espainian, hauteskunde orokorretan izan zen. Eskuindarrek irabazi zituzten hauteskundeak.
- 1936 - Buenaventura Durruti anarkista hil zen Madrilgo frontean.
- 1937 - Sevillan esklabo lanak egitera bidalitako 57 euskal preso errepublikar hil ziren tren istripuan. Alanis de la Sierra herrian izan zen, eta guztira 72 lagun hil ziren.
- 1942 - Bigarren Mundu Gerra, Stalingradeko bataila: Sobietarren erasoa Volgan.
- 1946 - Afganistan, Islandia eta Suedia Nazio Batuen Erakundearen kide egin ziren.
- 2002 - Espainian: Prestige petrolio-ontziaren hondoraketa, azaroaren 13an hasi zena.
- 2009 - Herman Van Rompuy hautatu zuten Europar Batasuneko presidente, eta Catherine Ashton kanpo harremanetarako ordezkari nagusi.
- 2014 - SNPko Nicola Sturgeon politikaria Alex Salmond alderdikidearen ordez Eskoziako lehen ministro izendatu zuten.
- 2015 - Atentatua Libanon, 43 hildako eta 230 zauritu.
Arte eta kultura aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
Zientzia eta teknologia aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
- 2006 - Wii bideokontsola Estatu Batuetan merkaturatua izan zen.
Kirolak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 2017 - Esku Huskako Lau eta Erdiko Pilota Txapelketa Nagusia: Altuna III.a amezketarra Mikel Urrutikoetxea zaratamoarrari Bizkaia frontoian jokatutako finalean 22-21 nagusitu zitzaion.
Mundua aldatu
- 1969 - Pelek bere milagarren gola sartu zuen Rio de Janeiroko Maracanako futbol zelaian.
Jaiotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1611 - Rafael Mikoleta, euskal idazlea.
- 1739 - José de Urrutia y de las Casas, bizkaitar militar eta ingeniaria (h. 1803).
- 1756 - Pierre Haudaudine, lapurtar enpresaburu eta militarra (h. 1846).
- 1827 - Jean-Jacques Weiss, baionar irakasle, idazle eta kazetaria (h. 1891).
- 1843 - Félix Léglise, lapurtar politikaria (h. 1915).
- 1857 - Edward Spencer Dodgson, ingeles euskalaria, Essexen (h. 1922).
- 1889 - Krispin Sorarrain, Alkizako alkatea eta kronista (h. 1974).
- 1909 - Mariano Estornes Lasa, euskal idazlea (h. 1997).
- 1913 - Rodolfo Bozas, euskal herritar kazetari eta itzultzailea (h. 1978).
- 1933 - Antonio Bertrán, gipuzkoar txirrindularia (h. 2008).
- 1940 - Jose Ramon Agiriano, arabar sukaldaria.
- 1941 - Mikel Dalbret, lapurtar margolaria, Tunisian.
- 1943 - Ildefonso Urizar Azpitarte, bizkaitar futbol arbitro ohia.
- 1949 - Juan Maria Ollora, politikari jeltzalea eta ekonomialaria, Arabako Ahaldun Nagusi ohia.
- 1952 - Jose Luis Longaron, gipuzkoar artista plastikoa (h. 2019).
- 1953 - Francisco Mujika Garmendia, Artapalo, gipuzkoar ETAkide historikoa.
- 1960 - Anaje Narbaiza, gipuzkoar euskaltzalea, sindikalista, herrigintzan eta baserri munduan errotua.
- 1963 - Pello Mariñelarena, nafar ETAkidea (h. 1993).
- 1964 - Pilar Rodríguez Pérez, gipuzkoar unibertsitate-irakaslea, literatura, zinema, komunikazio eta genero ikasketetan aditua.
- 1965 - Iñaki Tejada, bizkaitar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- 1971 - Ane Lardi Enbil, gipuzkoar kazetari, euskaltzale, feminista eta herri-eragilea.
- 1972 - Arturo Arbizu, nafar pilotari ohia.
- 1980 - Vanesa Fernández, ikus-entzunezkoen komunikazioko doktorea eta EHUko irakasle bizkaitarra.
- 1988 - Itxaso Paia, bizkaitar bertsolari, bertso-irakasle, gidoilari eta aktorea.
- 1992 - Koldo Olabarri, bizkaitar aktorea.
- 1996 - Eider Unanue, gipuzkoar txirrindularia.
- 1998 - Itziar Ariztimuño, bizkaitar saskibaloi jokalaria.
- 2002 - Xabier Sola, nafar futbolaria.
Mundua aldatu
- 1600 - Karlos I.a Ingalaterrakoa eta Eskoziakoa, Ingalaterra, Eskozia eta Irlandako erregea (h. 1649).
- 1607 - Erasmus Quellinus II.a, flandriar margolaria eta marrazkilaria (h. 1678).
- 1617 - Eustache Le Sueur, frantziar margolaria (h. 1655).
- 1700 - Jean Antoine Nollet, frantziar fisikari eta elizgizona (h. 1770).
- 1704 - Richard Pococke, ingeles prelatu eta bidaiaria, antropologo eta egiptologoen aitzindaria (h. 1765).
- 1707 - Maria Felice Tibaldi, italiar margolaria (h. 1770).
- 1711 - Mikhail Lomonosov, errusiar idazle eta zientzialaria (h. 1765).
- 1726 - Frantzisko Josef I.a Liechtensteingoa, Liechtensteingo printzea (h. 1781).
- 1754 - Pedro Romero, espainiar zezen-hiltzailea (h. 1839).
- 1778 - Charles de Salaberry, euskal jatorriako quebectar militarra (h. 1829).
- 1805 - Ferdinand Marie Lesseps, frantziar diplomatikoa (h. 1894).
- 1828 - Lakshmibai, Indiako iparraldeko Jhansi estatuko erregina eta gudaria, Zipaioen matxinadako pertsona esanguratsuenetakoa (h. 1858).
- 1831 - James Abram Garfield, Ameriketako Estatu Batuetako 20. Presidentea (h. 1881).
- 1833 - Wilhelm Dilthey, alemaniar filosofoa eta historialaria (h. 1911).
- 1840 - Aleksandr Kovalevski, errusiar biologoa eta enbriologoa (h. 1901).
- 1860 - John-Antoine Nau, frantsesez idazten zuen frantziar-estatubatuar idazlea (h. 1918).
- 1875 -
- Hiram Bingham, estatubatuar esploratzaile eta arkeologoa, Machu Picchuko aztarrenak aurkitu zituena (h. 1956). (h. 1950).
- Mikhail Kalinin, sobietar itzultzaile boltxevike eta politikaria, Sobietar Batasuneko estatuburua (h. 1946).
- 1876 - Tatiana Afanasieva, ukrainar-herbeheretar matematikari eta fisikaria (h. 1964).
- 1887 - James B. Sumner, estatubatuar biokimikaria, 1946ko Kimikako Nobel Saria (h. 1955).
- 1888 - José Raúl Capablanca, kubatar xake-jokalaria (h. 1942).
- 1889 - Clifton Webb, estatubatuar aktore, dantzari eta abeslaria (h. 1966).
- 1891 - Juan Yagüe, espainiar militarra, "afrikanisten" taldearen parte izateagatik ezaguna (h. 1952).
- 1894 - Américo Tomás, Portugalgo presidentea (h. 1987).
- 1896 - Elias Wen, txinatar apaiz ortodoxoa, Errusiatik kanpoko eliza ortodoxoaren apaiz zaharrena (h. 2007).
- 1900 -
- Pamela Hinkson, anglo-irlandar eleberrigilea eta kazetaria (h. 1982).
- Anna Seghers, alemaniar eleberrigilea (h. 1983).
- 1904 - Lippo Hertzka, hungariar futbolari eta entrenatzailea (h. 1951).
- 1909 -
- Peter Drucker, estatubatuar kudeaketa-aditu eta idazlea (h. 2005).
- Carlos López Moctezuma, mexikar aktorea (h. 1980).
- 1912 -
- George Emil Palade, errumaniar-estatubatuar medikua eta biologoa, 1974ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2008).
- Joan Sales, kataluniar idazlea (h. 1983).
- 1913 - Ataúlfo Argenta, espainiar pianojole eta orkestra-zuzendaria (h. 1958).
- 1915 - Earl Wilbur Sutherland, estatubatuar farmakologo eta biokimikaria, 1971ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1974).
- 1917 - Indira Gandhi, Indiako lehen ministroa (h. 1984).
- 1919 - Gillo Pontecorvo, italiar zinema zuzendaria (h. 2006).
- 1920 - Gene Tierney, estatubatuar aktorea (h. 1991).
- 1922 - Juri Knorozov, sobietar hizkuntzalaria, epigrafista, etnologoa eta maiazalea (h. 1999).
- 1923 -
- Robert Beauchamp, estatubatuar margolaria (h. 1995).
- María Isabel Chorobik de Mariani, giza eskubideen aldeko argentinar ekintzailea (h. 2018).
- 1924 - Mutesa II.a Bugandakoa, Bugandako erresumako erregea eta Ugandako lehenbiziko presidentea (h. 1969).
- 1925 - Zygmunt Bauman, judu jatorriko poloniar soziologo, filosofo eta saio-idazlea (h. 2017).
- 1926 - Elsa Wiezell, paraguaitar poeta, margolaria eta irakaslea (h. 2014).
- 1928 - Rupert de Larrinaga, euskal jatorriko britainiar eskialari eta militar ohia.
- 1932 - Eleanor F. Helin, estatubatuar astronomoa (h. 2009).
- 1933 - Larry King, estatubatuar telebista-aurkezle, irrati-aurkezle eta bozeramalea (h. 2021).
- 1936 - Yuan T. Lee, txinatar-estatubatuar kimikaria, 1986ko Kimikako Nobel Saria.
- 1937 - Tamara Bunke, Tania, argentinar iraultzaile komunista eta espioia (h. 1967).
- 1938 - Ted Turner, estatubatuar negozio-gizona eta telebistako magnatea.
- 1941 - Ivanka Khristova, bulgariar pisu jaurtitzailea (h. 2022).
- 1942 -
- Calvin Klein, estatubatuar moda-disenatzailea.
- Sharon Olds, estatubatuar idazle eta poeta.
- 1944 - Agnes Baltsa, greziar mezzosopranoa.
- 1949 -
- Alicia Asconeguy, uruguaiar margolari eta artista bisuala (h. 2020).
- Amy Gutmann, Pennsylvaniako unibertsitateko presidentea, idazlea eta teorialari politikoa.
- 1950 - Keizo Imai, japoniar futbolari ohia.
- 1954 -
- Kathleen Quinlan, estatubatuar aktorea.
- Abdel Fatah al-Sisi, Egiptoko presidentea.
- 1959 - Allison Janney, estatubatuar aktorea.
- 1961 -
- Meg Ryan, estatubatuar aktore eta ekoizlea.
- Bogdan Wenta, poloniar eskubaloi jokalari ohia, Poloniar eskubaloiaren historiako jokalaririk hoberenetakoa.
- 1962 -
- Jodie Foster, estatubatuar aktore, zuzendari eta zinema ekoizlea.
- Uxía Senlle, galiziar abeslaria.
- 1965 - Laurent Blanc, frantziar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- 1966 -
- Shmuley Boteach, estatubatuar errabino, idazle eta teologoa, judu ortodoxoa eta irrati-telebistetako hizlaria.
- Gail Devers, estatubatuar atleta ohia, abiadura eta hesidun probetan aditua.
- Jason Scott Lee, estatubatuar aktore eta borroka arteetako artista.
- 1969 -
- Ana Álvarez, espainiar aktore eta modeloa.
- Richard Virenque, frantziar txirrindulari ohia.
- 1970 - Rachael Dunlop, Dr. Rachie, australiar biokimikari, mediku ikerlari, blogari eta zientzialari eszeptikoa.
- 1971 - Toshihiro Yamaguchi, japoniar futbolari ohia.
- 1975 - Ezequiel Mosquera, espainiar txirrindularia.
- 1976 - Ilze Jaunalksne, letoniar kazetaria eta idazlea.
- 1977 - Mette Frederiksen, Danimarkako lehen ministroa.
- 1979 - Barry Jenkins, estatubatuar zinema zuzendari, ekoizle eta gidoigilea.
- 1983 -
- Meseret Defar, etiopiar atleta, distantzia luzeko lasterketetan aditua.
- Adam Driver, estatubatuar aktorea.
- 1990 - Tatsuya Sakai, japoniar futbolaria.
- 1996 -
- Zoe Aldcroft, ingeles errugbilaria.
- Krystsina Tsimanouskaia, bielorrusiar atleta.
Heriotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1316 - Joanes I.a Nafarroakoa, Nafarroa eta Frantziako erregea (j. 1316).
- 1756 - Martin Elizakoetxea, nafar elizgizona (j. 1679).
- 1825 - Jose Joakin Iturbide, Agustín I.a Mexikoko enperadorearen aita, Murtzian (j. 1739).
- 1919 - Florencio Constantino, bizkaitar tenorra, Mexikon (j. 1869).
- 1933 - Hermenegildo Alvariño, galiziar jatorriko eusko langile eta Eusko Abertzale Ekintzako militantea, eraila.
- 1935 - Silverio Izagirre, euskal herritar futbolaria (j. 1897).
- 1949 - Maria Mestayer, euskal gastronomo eta sukaldaria, Madrilen (j. 1877).
- 1963 - Katalina Eleizegi, euskal idazlea (j. 1889).
- 1979 - Francisco Larrañaga, Txikito Iraetakoa, esku huskako gipuzkoar pilotaria (j. 1913).
- 1981 - Lorenzo Albizua, bizkaitar futbolaria (j. 1920).
- 1984 - Martin Markuleta, Amarako ogizaltzailea, euskal herritar futbolari eta entrenatzailea (j. 1907).
- 1991 - José Luis Duque, bizkaitar futbolaria (j. 1918).
- 1996 - Gabriel Alonso, gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (j. 1923).
- 2000 - Ángel García Ariño, Garcia Ariño II.a, esku huskako bizkaitar pilotaria (j. 1934).
- 2008 - Anabel Otxoa, bizkaitar sexologo eta dibulgatzailea, Mexiko Hirian (j. 1955).
- 2014 - Koldo Losada, bizkaitar aktorea (j. 1960).
- 2017 - Esther Arizmendi, gipuzkoar abokatua eta legelaria, Madrilen (j. 1956).
- 2018 - Elena Arregui Cruz-López, gipuzkoar arkitektoa, Santiago de Compostelan (j. 1929).
Mundua aldatu
- 496 - Gelasio I.a, Aita santua.
- 498 - Anastasio II.a, Aita santua.
- 1557 - Bona Sforza Milangoa, Poloniako erregina ezkontidea (j. 1494).
- 1630 - Johann Hermann Schein, alemaniar musikagilea (j. 1586).
- 1659 - William Lamport, irlandar itsaslapur, soldadu, espioi eta erreboltaria.
- 1665 - Nicolas Poussin, frantziar margolaria (j. 1594).
- 1672 - Franciscus Sylvius, alemaniar sendagilea (j. 1614).
- 1798 - Theobald Wolfe Tone, Wolf Tone, irlandar independentista (j. 1763).
- 1806 - Shah Alam II.a, Indiako mogol enperadorea (j. 1728).
- 1828 - Franz Schubert, austriar musikagilea (j. 1797).
- 1850 - Richard Mentor Johnson, Ameriketako Estatu Batuetako 9. presidenteordea (j. 1780).
- 1855 - Mihály Vörösmarty, hungariar idazlea (j. 1800).
- 1886 - José María Posada Pereira, galizierazko eta gaztelerazko idazlea, Faro de Vigo egunkariko sortzailea. (j. 1817).
- 1887 - Emma Lazarus, estatubatuar poeta (j. 1849).
- 1891 - Gergely Csiky, hungariar antzerkigilea eta idazlea (j. 1842).
- 1915 - Joe Hill, estatubatuar sindikalista (j. 1879).
- 1925 - Henri Fayol, frantziar meategi-ingeniaria (j. 1841).
- 1933 - Louise Jopling, ingeles margolaria, bere belaunaldiko emakume artista nabarmenetakoa (j. 1843).
- 1936 - Mercedes Romero Abella, galiziar irakasle errepublikanoa, fusilatua (j. 1907).
- 1938 - Lev Xestov, errusierazko idazlea eta filosofoa (j. 1866).
- 1942 - Bruno Schulz, judu jatorriko poloniar idazle, artista, literatura kritikari eta arte irakaslea (j. 1892).
- 1944 - Ignacio Bolívar Urrutia, espainiar naturalista eta entomologoa, Espainian Natura Zientzien bultzatzaile nagusietako bat (j. 1850).
- 1949 - James Ensor, belgikar margolaria, marrazkigilea eta grabatzailea (j. 1860).
- 1956 - Victor Campbell, britainiar marinel eta esploratzailea (j. 1875).
- 1957 - Josefina Blanco, espainiar aktorea (j. 1878).
- 1963 - Carmen Amaya, kataluniar dantzari, abeslari eta aktorea (j. 1918).
- 1967 -
- Casimir Funk, poloniar biokimikoa (j. 1884).
- João Guimarães Rosa, brasildar idazlea (j. 1908).
- 1975 - Priscilla Fairfield Bok, estatubatuar astronomoa (j. 1896).
- 1976 - Elisa Bachofen, argentinar ingeniaria, Hego Amerikan Ingeniaritza zibilean diplomatutako lehen emakumea (j. 1891).
- 1981 - Alphonse De Waelhens, belgikar filosofo neoeskolastikoa (j. 1911).
- 1982 - Erving Goffman, kanadar-estatubatuar soziologo eta idazlea, mikrosoziologiaren aitzindaritzat hartua (j. 1922).
- 1992 - Dora Ibarburu, euskal uruguaitar erizain eta irakaslea (j. 1918).
- 1998 -
- Louis Dumont, frantziar antropologoa (j. 1911).
- Alan J. Pakula, estatubatuar zinema zuzendaria, gidoigilea eta ekoizlea (j. 1928).
- 2004 - John Vane, britainiar farmakologoa, 1982ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1927).
- 2005 - Francesco Somaini, italiar eskultorea (j. 1926).
- 2007 -
- Soledad Ortega Spottorno, espainiar filosofoa, editorea eta irakaslea (j. 1914).
- Magda Szabó, hungariar idazlea, historiako hungariar eleberrigilerik onenetarikoa (j. 1917).
- 2011 - Ömer Lütfi Akad, turkiar zinema zuzendaria (j. 1916).
- 2012 - Boris Strugatski, errusiar idazlea, bere anaiarekin batera zientzia fikzioan aritutakoa (j. 1933).
- 2013 - Frederick Sanger, ingeles biokimikaria, 1980ko Kimikako Nobel Saria (j. 1918).
- 2014 - Mike Nichols, estatubatuar zinemagilea (j. 1931).
- 2017 -
- Charles Manson, estatubatuar kriminala, hainbat erailketa burutu zituen Manson Familia sektaren sortzailea (j. 1934).
- Jana Novotná, txekoslovakiar tenislaria (j. 1968).
- 2018 - Apisai Ielemia, Tuvaluko lehen ministroa (j. 1955).
- 2019 -
- Purita Campos, kataluniar komikigile, marrazkilari eta margolaria (j. 1937).
- D. M. Jayaratne, Sri Lankako lehen ministroa (j. 1931).
- 2022 -
- Greg Bear, estatubatuar zientzia fikziozko idazlea (j. 1951).
- Nico Fidenco, italiar kantautorea (j. 1933).
- 2023 -
- Joss Ackland, ingeles aktorea (j. 1928).
- Rosalynn Carter, Ameriketako Estatu Batuetako Lehen Dama (j. 1927).
- Colette Maze, frantziar piano-jotzailea eta musika irakaslea (j. 1914).
- Hannes Strydom, hegoafrikar errugbilaria (j. 1965).
- Sara Tavares, portugaldar abeslaria (j. 1978).
Jaiak eta urteurrenak aldatu
- Gizonaren Nazioarteko Eguna
- Sehaska egutegiko izendegia: Ieltx, Ieltxu, Iria eta Iriberri.
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q3026
Multimedia: 19 November
