Azaroaren 1

Azaroaren 1a gregoriotar egutegiaren urteko hirurehun eta bostgarren eguna da, 306.a bisurteetan. 60 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Ignazio Loiolakoa Jaiotza: Loiolatarren Oinetxea, 1491, 1491, 1491 eta 1491 Heriotza: Erroma, 1556ko Uztailaren 31 Igor González de Galdeano Jaiotza: Gasteiz, 1973 Joaquin Atxukarro Jaiotza: Bilbo, 1932 David Cuéllar Jaiotza: Iruñea, 1979 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Antonio Canova Jaiotza: Possagno, 1757 Heriotza: Venezia, 1822ko Urriaren 13a Lukano Jaiotza: Corduba (en) eta Kordoba, 39 Heriotza: Erroma, 65eko Apirilaren 30a Fitxategi:Nmacc-2023-0331-Aishwarya Rai.jpg Aishwarya Rai Jaiotza: Mangalore, 1973 Pietro da Cortona Jaiotza: Cortona, 1596 Heriotza: Erroma, 1669ko Maiatzaren 16a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Azaroaren 1ko jaiotzak David Foster • Katja Riemann • Salvatore Adamo • Tim Cook • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Pedro Iturralde Jaiotza: Faltzes, 1929ko Uztailaren 13a Heriotza: Madril, 2020 Balentin Berriotxoa Jaiotza: Elorrio, 1827ko otsailaren 14a Heriotza: Hải Dương (en) , 1861 Miguel Olaortua Jaiotza: Bilbo, 1962ko Azaroaren 22a Heriotza: Iquitos, 2019 Lewis Waller Jaiotza: Bilbo, 1860ko Azaroaren 3a Heriotza: Nottingham, 1915 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Theodor Mommsen Jaiotza: Garding, 1817ko Azaroaren 30a Heriotza: Charlottenburg (en) , 1903 Ezra Pound Jaiotza: Hailey (Idaho), 1885eko Urriaren 30a Heriotza: Venezia, 1972 Alexandro III.a Errusiakoa Jaiotza: Anichkov Palace (en) , 1845eko otsailaren 26a (juliotar egutegia) eta 1845eko martxoaren 10a Heriotza: Livadia Palace (en) , 1894 (juliotar egutegia) Karlos II.a Espainiakoa Jaiotza: Madril, 1661eko Azaroaren 6a Heriotza: Madril, 1700 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Azaroaren 1ko heriotzak Dale Carnegie • John of Salisbury • John of Capistrano • Alexandra Feodorovna • John Lindley • Fred Thompson • Charles Diehl • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Santu Guztien Eguna, Domu Santu, Omiasaindu, Domu Santuru. 1755 - Lurrikara eta tsunami batek Lisboako hiria suntsitu zuen eta 90.000 pertsona inguru hil zituen (irudian). 1922 - Otomandar Inperioa ofizialki desegin zen. 1952 - Estatu Batuek lehen hidrogeno bonba, Mike izenekoa, probatu zuten Enewetak atoloian, Marshall Uharteetan. 2012 - Madrilen Halloween gaua ospatzen ari zirela bost neska gazte hil ziren Madrid Arena pabilioian. + Gertaera gehiago... Egutegia << Azaroa >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 2023 Aurreko eta hurrengo urteetan 2020: Igandea 2021: Astelehena 2022: Asteartea 2024: Ostirala 2025: Larunbata 2026: Igandea Izendegia Santutegia: Daturik ez (gehitu) Seaska egutegia: Omiasaindu, Deunoro eta Sanduru.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Mundua

• 1755 - Lurrikara bortitz batek Lisboa hiria astindu zuen. Lisboan bertan gizabanako hilak 10.000 - 100.000 bitarte izan ziren, Marokon 10.000 baino gehiago hil ziren eta Espainian beste 5.000. Orduko filosofo ilustratuek ondo ikertu zuten fenomenoa, eta sismologia modernoaren sorburu izan zen.
• 1981 - Antigua eta Barbudak independentzia lortu zuen.
• 1991 - Estatu Batuak, Iowa: Ikasle batek Iowako Unibertsitatean tiroka hasi zen. Bost pertsona hil eta bi zauritu zituen, ondoren, hiltzaileak bere buruaz beste egin zuen.
• 2006 -
  • Somalian bake negoziazioak eten ziren.
  • Parlamenturako hauteskundeak Katalunian. CIUk hauteskundeak irabazi zituen 48 parlamentari lortuz.
• 2011 - Mario Draghi italiar bankari eta ekonomialaria Europako Banku Zentraleko presidente izendatu zuten, Jean-Claude Tricheten ordez.
• 2012 - Madrilen Halloween gaua ospatzen ari zirela bost neska gazte hil ziren Madrid Arena pabilioian.

Arte eta kultura

Mundua

• 1930 - Raoul Walsh estatubatuar zinema zuzendariaren The Big Trail filma estreinatu zen.
• 1982 - Galesen galeserazko S4C telebista katea lehenbizikoz aireratu zen.
• 2013 - Enderren Jokoa filma estreinatu zen.

Zientzia eta teknologia

Kirolak

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1842an bataiatua - Santos López de Letona, bizkaitar enpresaria, negozio-gizona eta hainbat obra publikoren bultzatzailea (h. 1925).
• 1868 - Etienne Decrept, euskal idazle, margolari eta dekoratzailea (h. 1938).
• 1870 - Santos Jorge, nafar musikagile eta kapera-maisua (h. 1941).
• 1898 - Santos Gandia, gipuzkoar biolontxelo-jotzailea (h. 1975).
• 1903 - Jose Maria Uzelai, bizkaitar margolaria (h. 1979).
• 1924 - Martin Mancisidor, euskal txirrindularia (h. 2011).
• 1932 -
  • Koko Abeberri, euskal ekintzailea, abokatua lanbidez (h. 2017).
  • Joaquin Atxukarro, bilbotar piano jotzailea, mundu guztian zehar kontzertu ugari eskaini dituena.
• 1941 - José Manuel Sertutxa, bizkaitar futbolaria (h. 2014).
• 1942 - Pilar García, nafar margolaria.
• 1949 -
  • Santos Labaka, gipuzkoar eskubaloi jokalari ohi eta arkitektoa.
  • Paulino Luesma, gasteiztar politikari eta irakaslea eta Espainiako Gobernuaren ordezkaria EAEn (h. 2014).
• 1953 - Christian Belaskain, lapurtar errugbilaria (h. 2004).
• 1957 - Roman Berriozabal, bizkaitar funtzionario eta ikertzailea.
• 1959 -
  • Mari Luz Esteban Galarza, bizkaitar mediku eta antropologoa, EHUko gizarte-antropologiako irakaslea, Pedrosa de Valdeporresen.
  • Marisol Esteban Galarza, bizkaitar EHUko ekonomiako irakaslea, Pedrosa de Valdeporresen.
• 1964 - Jon Jauregi, gipuzkoar politikari jeltzalea.
• 1965 - Pernando Barrena, nafar itzultzailea eta politikaria.
• 1966 - Imanol Landa, bizkaitar politikaria, Getxoko alkatea.
• 1968 - Javier Jacinto, gipuzkoar musikagilea eta orkestra zuzendaria.
• 1971 - Ander Lipus, bizkaitar abangoardiako-antzerkilari, bufoi eta aktorea.
• 1973 - Igor González de Galdeano, gipuzkoar txirrindulari ohi eta kirol-zuzendaria.
• 1976 - Xabier Silveira, nafar bertsolaria, zazpi aldiz Nafarroako Bertsolari Txapelketaren irabazle.
• 1979 - David Cuéllar, nafar futbolaria.
• 1980 - Jon Santacana, gipuzkoar eskiatzaile paralinpikoa.
• 1982 - Jone Novo, bizkaitar kameraria, argazkilaria eta editorea.
• 1988 - Borja Abasolo, bizkaitar txirrindulari ohia.
• 1994 - Lara Gonzalez Duarte, gipuzkoar saskibaloi-jokalaria.
• 1995 - Julen Amarika, bizkaitar txirrindularia.
• 2004 - Eneritz Vadillo, bizkaitar txirrindularia.

Mundua

• 825 - Luis II.a Italiakoa, Italiako erregea (h. 875).
• 846 - Luis II.a Frantziakoa, Akitania eta Mendebaldeko Frantziako erregea (h. 879).
• 1526 - Katalina Jagellondarra, Suediako erregina ezkontidea (h. 1583).
• 1530 - Étienne de La Boétie, frantziar epaile, humanista eta idazlea (h. 1563).
• 1535 - Giambattista della Porta, italiar polimata eta antzerkigilea (h. 1615).
• 1539 - Pierre Pithou, frantziar legegilea eta idazlea (h. 1596).
• 1542 - Tarquinia Molza, italiar abeslari, poeta, orkesta zuzendari eta filosofo naturala (h. 1617).
• 1549 - Ana Austriakoa, Espainiako erregina ezkontidea (h. 1580).
• 1636 - Nicolas Boileau, frantziar idazlea (h. 1711).
• 1647 - Juan Queipo de Llano, Asturiasko elizgizon eta legelaria, Iruñeko apezpiku izandakoa (j. 1584).
• 1757 - Antonio Canova, italiar eskultorea (h. 1822).
• 1762 - Spencer Perceval, Erresuma Batuko lehen ministroa (h. 1812).
• 1778 - Gustavo IV.a Adolfo Suediakoa, Suediako erregea (h. 1837).
• 1781 - Joseph Karl Stieler, alemaniar margolaria (h. 1858).
• 1782 - Frederick John Robinson (Goderich I. bizkondea), Erresuma Batuko lehen ministroa (h. 1859).
• 1822 - Sigismundo Felix Feliński, Varsoviako artzapezpikua (h. 1895).
• 1831 - Harry Atkinson, Zeelanda Berriko lehen ministroa (h. 1892).
• 1841 -
  • Minna Cauer, alemaniar hezitzailea, kazetaria eta erdi klaseko emakumeen mugimenduko aktibista (h. 1922).
  • Charles-Ange Laisant, frantziar politikaria eta matematikaria (h. 1920).
• 1844 - Olga Wisinger-Florian, austriar margolari inpresionista (h. 1926).
• 1848 - Jules Bastien-Lepage, frantziar margolari naturalista (h. 1884).
• 1849 - William Merritt Chase, estatubatuar margolari inpresionista (h. 1916).
• 1850 - Rosario de Acuña, espainiar idazle, pentsalari eta kazetaria (h. 1923).
• 1855 - Guido Adler, austriar musika-ikerlaria (h. 1941).
• 1857 - Darío Regoyos, espainiar pintorea (h. 1913).
• 1866 - Betzy Kjelsberg, norvegiar emakumeen aldeko aktibista, sufragista eta mugimendu feministako kidea (h. 1950).
• 1871 - Stephen Crane, estatubatuar olerkaria (h. 1900).
• 1875 - Percival Christopher Wren, ingeles idazlea (h. 1941).
• 1878 - Carlos Saavedra Lamas, argentinar politikari eta jurista, 1936ko Bakearen Nobel Saria (h. 1959).
• 1879 - Pál Teleki, Hungariako lehen ministroa (h. 1941).
• 1880 - Alfred Wegener, alemaniar zientzialaria, kontinenteen jitoaren teoriaren sortzailea (h. 1930).
• 1885 - Pierre Dupong, Luxenburgoko lehen ministroa (h. 1953).
• 1886 - Hermann Broch, austriar idazlea (h. 1951).
• 1889 -
  • Hannah Höch, alemaniar dada artista (h. 1978).
  • Philip J. Noel-Baker, britiainiar politikari eta atleta, 1959ko Bakearen Nobel Saria (h. 1982).
• 1902 -
  • Eugen Jochum, alemaniar orkestra-zuzendaria (h. 1987).
  • Nordahl Grieg, norvegiar idazle eta kazetaria (h. 1943).
• 1903 - Jean Tardieu, frantziar poeta eta antzerkigilea (h. 1995).
• 1905 -
  • Aldo Fabrizi, italiar aktorea (h. 1990).
  • Genaro Riestra, asturiar politikaria (h. 1957).
• 1906 - Maria Bengoetxea, Maria Txindurri, bizkaitar euskaltzalea (h. 2006).
• 1908 - Jean Bony, frantziar arte-historialaria (h. 1995).
• 1911 -
  • Donald William Kerst, estatubatuar fisikaria (h. 1993).
  • Henri Troyat, errusian jaiotako frantziar idazlea (h. 2007).
• 1912 - Manuel Viegas, portugaldar antropologo eta folklorista (h. 1997).
• 1915 - Anatole Kopp, sobietar-frantziar historialaria, arkitekturaren historialaria (h. 1990).
• 1919 - Hermann Bondi, austriar jatorriko britainiar matematikari eta kosmologoa, egoera geldikorraren teoriaren garatzaileetako bat (h. 2005).
• 1921 - Ilse Aichinger, austriar idazlea (h. 2016).
• 1923 -
  • Victoria de los Ángeles, kataluniar opera-kantaria, sopranoa (h. 2005).
  • Tsuguo Hongo, japoniar mikologoa, Agaricales ordenaren biogeografia eta taxonomian espezialista (h. 2007).
• 1924 - Süleyman Demirel, Turkiako presidentea (h. 2015).
• 1929 - Ernst Lossa, 14 urte zituenean naziek erail zuten gazte yenichea (h. 1944).
• 1932 - Edgar Reitz, alemaniar zinemagilea.
• 1933 - Ramón Tamames, espainiar ekonomialaria eta politikaria.
• 1935 -
  • Gary Player, hegoafrikar golfaria.
  • Edward Said, estatubatuar arte-kritikari eta aktibista (h. 2003).
• 1941 - John Pullin, ingeles errugbilaria (h. 2021).
• 1942 - Marcia Wallace, estatubatuar aktore, ahots-bikoizle eta komediantea (h. 2013).
• 1943 - Jacques Attali, frantziar politikaria eta idazlea.
• 1944 -
  • Rafik al-Hariri, Libanoko lehen ministroa (h. 2005).
  • Manuel Pérez Martínez, Camarada Arenas, Espainiako Alderdi Komunista (berrosatua) PCE (r)-ko idazkari nagusia.
• 1949 - Jose Antonio Aduriz, gipuzkoar fraide eta hizkuntzalaria.
• 1950 -
  • Robert B. Laughlin, estatubatuar fisikaria, 1998ko Fisikako Nobel Saria.
  • Dan Peek, estatubatuar musikaria, America taldearen kidea (h. 2011).
• 1959 -
  • Majed Abdullah, saudiarabiar futbolari ohia.
  • David H. Bieter, euskal jatorriko estatubatuar politikaria, Boiseko alkatea.
• 1960 -
  • Marijan Pušnik, esloveniar futbolari ohia eta entrenatzailea.
  • Veronika Skvortsova, errusiar neurologo eta politikaria.
• 1961 - Petr Pavel, Txekiar Errepublikako presidentea.
• 1962 -
  • Brenda Chapman, estatubatuar idazlea, gidoilari, zuzendari, produktore eta animatzailea, marrazki bizidunetako film onenaren Oscar Saria irabazi zuen lehenengo emakumea.
  • Anthony Kiedis, estatubatuar musikaria, Red Hot Chili Peppers taldeko abeslaria.
• 1963 - Mark Hughes, galestar futbolari ohia.
• 1965 - Gemma Nierga, kataluniar kazetaria.
• 1968 - Alberto San Juan, espainiar aktorea.
• 1970 -
  • Arantxa Argüelles, espainiar dantzaria eta zuzendaria.
  • Igor Cvitanović, kroaziar futbolari ohia.
• 1972 -
  • Toni Collette, australiar aktore eta abeslaria.
  • Jenny McCarthy, estatubatuar aktorea, modeloa, telebista aurkezlea, idazlea eta txertoen aurkako konspirazionista.
• 1973 - Aishwarya Rai, indiar aktore eta modeloa.
• 1975 - Roberto Dueñas, espainiar saskibaloi jokalari ohia.
• 1976 - Macarena Gelman, uruguaitar giza eskubideen aldeko ekintzaile eta politikaria.
• 1978 -
  • Selma Ergeç, turko-alemaniar aktorea.
  • Sonja Lang, kanadar hizkuntzalaria eta itzultzailea.
  • Gabbi Tuft, Tyler Reks, estatubatuar borrokalari profesional ohia.
• 1980 - Dani Rovira, espainiar aktore, bakarrizketari eta umorista.
• 1983 - Sofia Castañon, asturiar poeta, idazlea, ikus-entzunezko errealizadorea eta politikaria.
• 1984 -
  • May Peleg, israeldar LGBT eskubideen aldeko ekintzailea (h. 2015).
  • Natalia Tena, ingeles aktorea eta abeslaria.
• 1987 - Saori Ariyoshi, japoniar futbolaria.
• 1988 - Quino Colom, andorratar saskibaloi jokalaria.
• 1995 -
  • Nour El Sherbini, egiptoar squash-jokalaria.
  • Margarita Mamun, errusiar gimnasta erritmikoa.
• 1996 - Lil Peep, estatubatuar-suediar rap-kantaria, abeslaria, musikagilea, modeloa eta musika-ekoizlea (h. 2017).

Heriotzak

Euskal Herria

• 1754 - Andrés Agustín Orbe, lehendabiziko Valdespinako markesa (j. 1722).
• 1861 - Balentin Berriotxoa, elorriotar santua, misiolari domingotarra, apezpiku eta martiria, Vietnamen (j. 1827).
• 1878 - Valentín Berastegi, arabar militar eta politikaria (j. 1789).
• 1944 - Joseph Abeberri, lapurtar politikaria, Mauthausen kontzentrazio-esparruan (j. 1895).
• 1981 - Joan Iturralde, euskal apaiza (j. 1897).
• 1996 - Víctor Sánchez Zabala, nafar filosofoa (j. 1926).
• 2009 - Luis Núñez Astrain, euskal idazle, kazetari eta soziologoa (j. 1939).
• 2013 - Dora Serrano, toledoar-nafar militante komunista, Iruñean (j. 1916).
• 2019 - Miguel Olaortua, bizkaitar apaiz agustindarra, Iquitosen (j. 1962).
• 2020 - Pedro Iturralde, nafar jazz-musikaria, Madrilen (j. 1929).

Mundua

• 1399 - Joan V.a Bretainiakoa, Bretainiako dukea (j. 1339).
• 1492 - Beltrán de la Cueva, Alburquerqueko I. dukea.
• 1546 - Giulio Romano, italiar pintorea eta arkitektoa (j. c. 1499).
• 1596 - Pierre Pithou, frantziar legegilea eta idazlea (j. 1539).
• 1612 - Karlos Borboi-Soissonsekoa, Soissonseko kontea eta Frantziako printzea (j. 1566).
• 1629 - Hendrik Terbrugghen, herbeheretar margolaria.
• 1700 - Karlos II.a Espainiakoa, Espainiako erregea (j. 1661).
• 1804 - Johann Friedrich Gmelin, alemaniar naturalista, botaniko, entomologo eta malakologoa (j. 1748).
• 1818 - Marie Gabrielle Capet, frantziar margolaria (j. 1761).
• 1888 - Nikolai Przhevalski, errusiar geografoa (j. 1839).
• 1893 - Jan Matejko, poloniar margolaria (j. 1838).
• 1894 - Alexandro III.a Errusiakoa, Errusiako Tsarra (j. 1845).
• 1903 - Theodor Mommsen, alemaniar idazlea, 1902ko Literaturako Nobel Saria (j. 1817).
• 1907 - Alfred Jarry, frantziar idazlea, absurduaren antzerkiaren aitzindaria (j. 1873).
• 1915 - Lewis Waller, ingeles antzerki aktore eta zuzendaria (j. 1860).
• 1922 - Thomas Nelson Page, estatubatuar idazlea eta diplomatikoa (j. 1853).
• 1938 - Francis Jammes, frantziar olerkari eta eleberrigilea (j. 1868).
• 1946 - Jeanne Bucher, frantziar argitaratzailea (j. 1872).
• 1950 - Eloisa Diaz, Txileko Unibertsitatean medikuntza ikasi zuen lehen emakumea eta Hego Amerikako lehen emakume medikua (j. 1866).
• 1956 - Pietro Badoglio, Italiako Erresumako lehen ministroa (j. 1871).
• 1966 - Roland-Manuel, frantziar musikagilea eta musikografoa (j. 1891).
• 1968 - Georgios Papandreu, Greziako lehen ministroa (j. 1888).
• 1971 -
  • Gertrud von Le Fort, alemaniar idazlea (j. 1876).
  • Mikhail Romm, sobietar zinemagilea (j. 1901).
  • Leonard Jimmie Savage, estatubatuar matematikari eta estatistikaria (j. 1917).
• 1972 - Ezra Pound, estatubatuar poeta eta kritikaria (j. 1885).
• 1979 - Mamie Eisenhower, Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama (j. 1896).
• 1982 - King Vidor, estatubatuar zinema zuzendaria (j. 1894).
• 1984 - Rafael Virasoro, argentinar filosofoa (j. 1906).
• 1987 - René Lévesque, Quebeceko 23. lehen ministroa (j. 1922).
• 1993 - Severo Ochoa, espainiar biokimikaria, 1959ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1905).
• 1994 - Richard Krautheimer, alemaniar historialaria (j. 1897).
• 1996 -
  • Lycette Darsonval, frantziar dantzaria (j. 1912).
  • Junius Richard Jayawardene, Sri Lankako presidentea (j. 1906).
• 2000 -
  • Julián Cuevas, espainiar txirrindularia (j. 1948).
  • Steven Runciman, ingeles historialaria (j. 1903).
• 2001 - Juan Bosch, Dominikar Errepublikako presidentea eta dominikar literaturako idazle gailenetako bat (j. 1909).
• 2003 - Daishiro Yoshimura, japoniar futbolaria (j. 1947).
• 2006 - William Styron, estatubatuar eleberrigilea (j. 1925).
• 2008 -
  • Jacques Piccard, suitzar ozeanografo eta ingeniaria (j. 1922).
  • Yma Súmac, peruar sopranoa (j. 1922).
• 2009 -
  • Seán McGinley, irlandar aktorea (j. 1952).
  • Alda Merini, italiar idazle eta poeta (j. 1931).
• 2012 - Agustín García Calvo, espainiar filosofoa, hizkuntzalaria, itzultzailea eta saiakera-idazlea (j. 1926).
• 2015 - Günter Schabowski, alemaniar SEDaren kidea (j. 1929).
• 2016 - Tina Anselmi, italiar politikaria, Italiako historiako lehenengo emakume ministroa (j. 1927).
• 2019 - Rina Lazo, guatemalar margolari eta irakaslea, mexikar muralismoko partaidea (j. 1923).
• 2020 -
  • Eddie Hassell, estatubatuar aktorea, eraila (j. 1990).
  • Tonny Bruins Slot, herbehereetar futbol entrenatzailea (j. 1947).
• 2021 - Pat Martino, estatubatuar jazz-gitarrista (j. 1944).
• 2022 - Wilson Kiprugut, kenyar atleta (j. 1938).

Jaiak eta urteurrenak

• Katolikoentzat Santu Guztien eguna.
• Heriotzaren Eguna: Mexiko eta Ertamerikan.
• Sehaska egutegiko izendegia: Omiasaindu, deunoro eta sanduru.
• World Vegan Day

Kanpo estekak

• Datuak: Q2997
• Multimedia: 1 November

Urriaren 31 | Urteko egutegi | Azaroaren 2