Wikipedia

Priscilla Fairfield Bok

estatubatuar astronomoa

Priscilla Fairfield Bok (AEB, 1896ko apirilaren 14a – 1975eko azaroaren 19a) estatubatuar astronomoa izan zen.[1] Bart Bok astronomo herbeherear-estatubatuarraren emaztea, Australiako Stromlo Mendiaren Behatokiko zuzendaria, eta, geroago, Arizonako Steward Behatokiko zuzendaria, lau hamarkadako lankidetza zientifiko estuaren esparrua izan zen haren ezkontza harmoniatsua, eta "zaila eta alferrikakoa da haren lorpenak harengandik bereiztea".[2] Galaxia-kumuluei, izar-magnitudeei eta Esne Bidearen egiturari buruzko hainbat argitalpen akademikoren egilekideak izan ziren. Bok andra-gizonaeandra-gizok gogo biziz azaldu zioten astronomia jendeari: The Boston Globe egunkariak "Esne Bidearen saltzaileak" bezala deskribatu zituen, "Esne Bidea" interes orokorreko liburuak bost edizio izan zituen, eta 'inoiz idatzitako testu astronomiko arrakastatsuenetako bat' dela esan izan da.

Priscilla Fairfield Bok
Bizitza
Jaiotza1896ko apirilaren 14a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
Heriotza1975eko azaroaren 19a (79 urte)
Familia
Ezkontidea(k)Bart Bok (en) Itzuli
Hezkuntza
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakastronomoa
Enplegatzailea(k)Harvard Unibertsitatea

Biografia aldatu

Gaztaroa eta ikerketak aldatu

Priscilla Fairdield-en familia Littletonen (Massachusetts) bizi zen, non aita ministro bateratua baitzen. Bostongo Unibertsitateko ikasketen kostua ordaintzeko lan egin zuen Priscillak. Asteburuetan, Priscilla guardia 'erosi' egiten zuen, Unibertsitateko sabaian zegoen eguzki-teleskopioa (gero bere izena hartu zuen teleskopioa) erabiltzeko.[3] 1961ean, Popular Astronomy aldizkarian eguzki-orbanei buruz egindako oharrei buruzko artikulu bat argitaratu zuen. W.W. Campbell-ekin graduatu zen Fairfield Lick Behatokian.[4] 1921ean Kaliforniako Unibertsitatea Berkeleyn graduatu ondoren, Priscillak lana eskatu zuen General Electric konpainian, baina baztertu egin zuten, etorkizunean astronomo gisa jarraitzea espero zuela deklaratu ondoren.[5][3] Geroago, bi eskaintza baztertu zituen Estatu Batuetako mendebaldeko kostaldean, eta Smith Ikastetxeko Behatokian hasi zen lanean, Massachusetts-en. Han, RR Lyrae izar aldakorretan lan egiten hasi zen asteburuetan, Harlow Shapley eta Bertil Lindblad astronomoen ondoan, Harvard ikastetxeko behatokian.[6]

Fairfield astronomiako irakasle laguntzailea izan zen Leidenen, Herbehereetan, 1928an, Nazioarteko Astronomia Batasunaren Hirugarren Batzarrera joan zenean.[4][7] Harrera-batzorde gisa izendatutako astronomoa ikasle gazte graduatua zen, Bart Bok, bera baino hamar urte gazteagoa. Hitzaldiaren amaieran, Bart Bok ezkontzea proposatu zion. Priscillak ez zuen onartu, ez baitzuen ezkondu nahi, baina korrespondentzia mantendu zuten hurrengo urte osoan.[6]

Priscilla Fairfield Bart Bok-ekin ezkondu zen 1929ko irailaren 9an, bera Estatu Batuetara joan eta hiru egunera, Shapleyk Harvardeko Behatokian lan egiteko gonbita onartu ondoren. Zeremonia bere nebaren etxean izan zen, New Yorken.[2][8] Shapleyk zalantza batzuk zituen hasieran Bok-i buruz, eta Priscillarekin babesa erakutsi zuen, hura babesten zuela uste baitzuen.[9]

Harvard aldatu

 
Esne Bidearen mapa

Bok andra-gizonak Harvard-en egon ziren hurrengo hogeita bost urteetan. Bart Bok bizkor igo zen Harvardeko maila akademikoetan, eta Priscillak ikertzen eta idazten jarraitu zuen, baina ordainketarik gabe. Egoera hori Shapleyk babestu egiten zuen, eta Bartek honelaxe deskribatu zuen: "nahiko eskulabur jendea kontratatzeari dagokionean".[4] Bokek bi seme-alaba izan zituzten: John, 1930ean, eta Joyce, 1933an. Priscilla etxean geratu zen haiek zaintzen bigarren hezkuntza amaitu arte, eta, beraz, ikerketa gutxiago argitaratu zituen aldi horretan, nahiz eta parte hartze publikoetan sarritan biak egoten ziren.

Andra-gizonen arteko harremanak lankidetza zientifiko estuaren hasiera ekarri zuen, lau hamarkadatan zehar hedatu zena, eta, beraz, "zaila eta alferrikakoa da bata bestearen lorpenak bereiztea".[2] Galaxia-kumuluei, izar-magnitudeei eta Esne Bidearen egiturari buruzko hainbat argitalpen akademikoren egilekideak izan ziren. Publiko orokorraren artean astronomia sustatzeko grinak oso ezagunak bihurtu zituen: The Boston Globe egunkariak 1936an "Esne Bidearen saltzaileak" bezala deskribatu zituen.[10]

Bok bikoteak idatzitako libururik garrantzitsuena unibertsitate-ikasleentzako testuliburu arrakastatsua izan zen, baita herri-zientziakoa ere, "Esne Bidea", "inoiz idatzitako astronomia-testu arrakastatsuenetako bat". Liburu horrek bost edizio izan zituen 1941ean argitaratu ondoren, eta hizkuntza askotara itzuli da.[2][11] Lanaren erredakzioa 1937an hasi zen, eta bion artean banatu zuten lana. Bart Bok-en arabera:

Priscilla eta ni Esne Bideari buruzko liburuan ari ginen lanean, eta berak gela txiki bat zuen lehen solairuan, dena idazteko. Garai hartan Lexingtonen bizi ginen. Garbitzaileak esaten zion: "Joan gora, lanera joan behar du, ez geratu eserita nirekin hizketan." Eta horretan gogor lan egiten zuen, eta hasieran zortzi kapitulu genituen liburuan. Ados egon ginen nik lau kapitulu idatzi eta berak beste lau idatziko zituela, eta sakonki maite genuela, inolako arazorik gabe. Gero, hau bospasei hilabeterako egin ondoren eta idazketa hasi bezain laster, zera esan genuen: "Orain zuk nire kapituluak hartuko dituzu, eta nik zureak hartuko ditut, eta horrela liburu homogeneoagoa izango dugu". Beno, bada, egun batean Priscilla tximiniaren aurrean jarri zen zutik, eta esan zuen: "Gauzak horrela aldatu nahi badituzu, nire zatia tximiniara oraintxe bertan joan daiteke". Ez zuen egin, baina hori izan zen ezkonduen bizitzan inoiz izan genuen unerik kritikoena, lau kapituluko bi joko horiek zortzi kapitulutan batzen saiatuz. Baina uste dut ondo atera zela, eta gero askoz hobea izan zen. Dibertitzen gara horretan. Baina esaten dizut, norbaitekin liburu bat idaztea ez da beti erraza, sentimendu sendoak badituzu.[4]

Australia aldatu

1957an, Bok andra-gizonak Australiara joan ziren, eta Canberrako Stromlo Mendiaren Behatokiko zuzendari postua lortu zuen Bartek. Barten jarduerek ez zioten denbora askorik uzten ikerketa astronomiarako. Priscillak gau asko eman zituen behatokiko teleskopioetan, datuak behatuz eta aztertuz. Hori bat zetorren oinarrizko behaketetan zuen interes nagusiarekin, hala nola izar-posizioak zehaztea eta magnitude kalibratuak ematea.[4]

Harreman hurbila eta argi eta garbi maitekorra izan zen bere ahalegin zientifikoetarako euskarri bat: bikotea, askotan, Monte Stromlon eskutik helduta ikusten zen, hitz egiten. Priscillaren izaera lasaiak eta enpatikoak Barten dinamismo energeko eta eferbeszentea osatzen eta epeltzen zuen.[12][13]

Liburuaren hurrengo edizioetan, Bok andra-gizonek aldaketa handiagoak egin behar izan zituzten astronomia galaktikoaren aurrerapen azkarrari egokitzeko. Testua erraz ulertzea oso garrantzitsua zen Priscillarentzat, Barten arabera:

Edizio berri baterako prest geunden bakoitzean, hauxe esaten genuen: "Orain dator batzordea izendatzeko unea". Eta bost pertsona inguruko 'irudimenezko' batzordea genuen. Zerbait sartu behar zen ala ez borroka egiten genuen bakoitzean, esaten genuen: "Orain, entzun, biloba duzu gure batzordean. Berak ez luke hori ulertuko, Jan Hendrik Oort astronomoarentzat idazten ari zara--, eta hori oso ondo dago; Jan Oortentzat idatzi nahi baduzu, idatzi beste liburu bat, baina ez jarri hori gure liburuan."[4]

Estatu Batuetarako itzulera aldatu

1966an, Bok andra-gizonak Estatu Batuetara itzuli ziren, Bartek Arizonako Steward Behatokiko zuzendariaren postua har zezan, 1970era arte. Priscillak istripu zerebrobaskularra edo apoplexia izan zuen 1972an. Bere osasuna gainbeheran egon zen hurrengo urteetan, eta, beraz, Bartek uko egin zion 1974an IUAko presidenteorde gisa zuen lanpostuari, Priscilla zaintzeko. Priscilla bihotzekoak jota hil zen 1975eko azaroan.

Aintzatespena aldatu

Priscilla Bok, hil ondoren izendatu zuten Priscilla asteroidea-rekin (2137) omendu zuten.[14] (2137) Priscilla izendapen-kondairan, zati batean irakur daiteke: "Bart J. Bok senarrarekin, ikerketa galaktiko emankorreko lau hamarkadatan parte hartu zuen, lehenik Harvard Ikastetxeko Behatokian, gero Stromlo Mendiko Behatokian eta Steward Behatokian, eta ibilbide laburrak egin zituen beste leku batzuetan. Astronomia-ikastaroak ere eman zituen Smith ikastetxean, Wellesley Collegen eta Emakumeentzako Connecticut ikastetxean. Senarrarekin batera, "Esne Bidea"-ren hainbat edizio prestatu zituen, Astronomiako Harvard liburuen artean." Bok bikoteak Bok ilargi-kraterra-rekin batera ospatzen dira, 43 kilometroko diametrokoa, Ilargiaren alde ezkutuan, eta Elizabeth Roemerrek 1975ean (1983) aurkitutako asteroide batekin.[15]

Priscilla eta Bart Bok bi sari daude. Urtero ematen dituzte Ozeano Bareko Elkarte Astronomikoak eta Amerikako Elkarte Astronomikoak astronomiarekin lotutako proiektuei, Intel Zientzia eta Ingeniaritzako Nazioarteko Ferian, Bok bikoteari esker, astronomia-hezkuntzaren alde eta komunitatean egiten duten lanagatik.[16][17]

Australiako Unibertsitate Nazionalak urtero ematen dio Priscilla Fairfield Bok saria zientzietako hirugarren urteko emakumezko ikasle bati.[18]

Argitalpenak aldatu

Sariak eta aintzatespenak aldatu

  • Bostongo Unibertsitateko sabaiko teleskopioari bere izena eman zioten.
  • Priscilla Bok, hil ondoren izendatu zuten Priscilla asteroidea-rekin (2137) omendu zuten.[14]
  • Bok andra-gizonak Bok ilargi-kraterra-rekin batera omendu dira,
  • 1975ean Elizabeth Roemerrek aurkitutako asteroide batekin( 1983).[15]
  • Bai Ozeano Bareko Elkarte Astronomikoak ,bai Amerikako Elkarte Astronomikoak urtero ematen diote Bok saria astronomiarekin lotutako proiektu banari.[16][17]
  • Australiako Unibertsitate Nazionalak urtero ematen dio Priscilla Fairfield Bok saria zientzietako emakumezko ikasle bati.[18]

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ «PRISCILLA BOK, CIUDADANA DE LA VÍA LÁCTEA, HABITANTE DE ETA CARINAE.» MAS ALLÁ DEL HORIZONTE DE SUCESOS ADENTRÁNDONOS EN EL MARAVILLOSO MUNDO DE LA CIENCIA.
  2. ↑ a b c d Lada, C. J.. «Obituary - BOK, Bart» Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society 28 (4): 539. Bibcode: 1987QJRAS..28..539L..
  3. ↑ a b Levy, 1993
  4. ↑ a b c d e f DeVorkin, D. (15 de mayo de 1978). Oral History Transcript — Dr. Bart J. Bok. Center for History of Physics of the American Institute of Physics.
  5. ↑ «Priscilla Bok» Sky and Telescope 51 Bibcode: 1976S&T....51...25...
  6. ↑ a b Levy, 1993
  7. ↑ Millman, P. M.. (1984). «Obituary - BOK, Bart-Jan 1906-1983» Journal of the Royal Astronomical Society of Canada 78 (586): 3. Bibcode: 1984JRASC..78....3M..
  8. ↑ NNDB: Bart Jan Bok. Soylent Communications.
  9. ↑ Levy, 1993
  10. ↑ Levy, 1993
  11. ↑ Gascoigne, Ben. (agosto de 1983). Bok, Bart Jan (1906–1983). Obituaries Australia, National Centre of Biography, Australian National University.
  12. ↑ Whiteoak, J. B.. (1984). «Student Memories of Bart Bok - an Astronomical Godfather» Proceedings of the Astronomical Society of Australia 5 (4): 608. Bibcode: 1984PASAu...5..608W..
  13. ↑ (Ingelesez) Read "Biographical Memoirs: Volume 64" at NAP.edu. (Noiz kontsultatua: 2022-09-11).
  14. ↑ a b «Schmadel, Lutz D. The Dictionary of Minor Planet Names. International Astronomical Union. - Bilatu» www.bing.com (Noiz kontsultatua: 2022-09-11).
  15. ↑ a b Gazetteer of Planetary Nomenclature: Planetary Names. International Astronomical Union (IAU) Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN).
  16. ↑ a b ASP Annual Awards. Astronomical Society of the Pacific.
  17. ↑ a b Astronomical Society of the Pacific Presents Priscilla and Bart Bok Awards to Two High School Seniors at the Intel International Science and Engineering Fair. Astronomical Society of the Pacific 21 de julio de 2009.
  18. ↑ a b Priscilla Fairfield Bok Prize. Australian National University - Science, Medicine & Health.

Bibliografia aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Priscilla_Fairfield_Bok&oldid=9532052"(e)tik eskuratuta