Azaroaren 12

Azaroaren 12a gregoriotar egutegiaren urteko hirurehun eta hamaseigarren eguna da, 317.a bisurteetan. 49 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Arcadio María Larraona Saralegi Jaiotza: Oteitza, 1887 eta 1887 Heriotza: Erroma, 1973ko maiatzaren 7a Manuel Alonso Jaiotza: Donostia, 1895 Heriotza: Madril, 1984ko urriaren 11 Diego Maria Gardoki Jaiotza: Bilbo, 1735 Heriotza: Turin, 1798ko azaroaren 12a Mattin Treku Jaiotza: Ahetze, 1916 Heriotza: Baiona, 1981eko uztailaren 22a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Auguste Rodin Jaiotza: Paris, 1840 Heriotza: Meudon, 1917ko azaroaren 17a Anne Hathaway Jaiotza: Brooklyn, 1982 Sun Yat-sen Jaiotza: Cuiheng (en) , 1866 Heriotza: Peking Union Medical College Hospital (en) , 1925eko martxoaren 12a Grace Kelly Jaiotza: Filadelfia, 1929 eta 1929 Heriotza: Commune of Monaco (en) , 1982ko irailaren 14a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Azaroaren 12ko jaiotzak Charles Bell • Vicco von Bülow • Henri-Irénée Marrou • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Dolores Ibarruri Jaiotza: Gallarta, 1895eko abenduaren 9a Heriotza: Hospital Universitario Ramón y Cajal (en) , 1989 Diego Maria Gardoki Jaiotza: Bilbo, 1735eko azaroaren 12a Heriotza: Turin, 1798 Josef Moret Jaiotza: Iruñea, 1615eko uztailaren 5a Heriotza: Iruñea, 1687 Ramuntxo Kanblong Jaiotza: Makea, 1939ko azaroaren 11 Heriotza: Angelu, 2021 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Stan Lee Jaiotza: Manhattan, 1922ko abenduaren 28a Heriotza: Cedars-Sinai Mediku Zentroa, 2018 Leon I.a Jaiotza: Toscana, 390 Heriotza: Erroma, 461 Elizabeth Gaskell Jaiotza: Cheyne Walk (en) , 1810eko irailaren 29a Heriotza: Holybourne House (en) , 1865 William Holden Jaiotza: O'Fallon, 1918ko apirilaren 17a Heriotza: Santa Monica, 1981 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Azaroaren 12ko heriotzak Karel Schwarzenberg • George David Birkhoff • Alexander Menshikov • Friedrich Hoffmann • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Yasser Arafat, Agintaritza Palestindarraren agintari-ohia. 764 - Tropa tibetarrek Chang'an hartu zuten, Txinako Tang dinastiaren hiriburua, hamabost egunez. 1936 - Estatu Batuetan garai hartan munduko zubirik luzeena izan zena ireki zuten San Frantziskon, Golden Gate Bridge delakoa (irudian). 1990 - Akihito Japoniako 125. enperadore izendatu zuten. + Gertaera gehiago... Egutegia << Azaroa >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 2025 Aurreko eta hurrengo urteetan 2022: Larunbata 2023: Igandea 2024: Asteartea 2026: Osteguna 2027: Ostirala 2028: Igandea Izendegia Santutegia: Daturik ez (gehitu) Seaska egutegia: Ilun, Ilune, Iluna, Iluntze, Ilunber, Ilunberri, Iluru, Iluntxo, Milian eta Millan.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1979 – ETAk Fernando Rodriguez Espinola basozaina hil zuen Bilbon.
• 1980 – ETAk Miguel Zunzunegi Arratibel kamiolaria hil zuen Ataunen.

Mundua

• 1962 – CIAk Kuban zuen arduradun nagusia atxilotu zuten, Minas de Matahambre herriko meatzeetan lehergailuak jarri asmoz zebilela.
• 2006 – 35 hildako Bagdaden (Irak) poliziak kontratatzeko postu baten aurkako atentatuan.
• 2007 – Pakistanen poliziak Benazir Bhutto lehen ministro ohia atxilotu zuen Pervez Musharraf presidentearen aginduz, salbuespen egoera salatzeko manifestaldi bat egin baino egun bat lehenago.

Arte eta kultura

Euskal Herria

• 2016 – Bosgarren Xilaba Bertsulari Xapelketa: Sustrai Colinak bere bigarren txapela jantzi zuen.

Mundua

• 1977 – Gaueko lehen manifestazio feminista egin zuten "Reclaim the Night" lelopean, Leedsen, Ingalaterran. Aurretik, emakumeek gizonen aldetik jasandako erasoen aurrean, Poliziak emakumeei gauez ez irteteko gomendatu izan zien.
• 1984 – Misil nuklearren zulo bat hondatu zuten lau bakezalek Missourin, AEB. Talde kristau antimilitarista bateko kideak ziren eta mailu pneumatikoak erabiliz instalazioak hondatu zituzten. Ekintzagatik espetxe zigor gogorrak ezarri zizkieten.
• 1993 – The Three Musketeers (Hiru Musketariak) filma estreinatu zen, Stephen Herekek zuzendu eta Charlie Sheen, Kiefer Sutherland, Chris O'Donnell, Oliver Platt, Tim Curry eta Rebecca De Mornay aktoreek antzeztu zuten.
• 2017 – Londresko Wembleyko SSE Arenan 2017ko MTV Europe Music Awards ospatu zen. Shawn Mendes izan zen ekitaldiko artistarik sarituena 4 sari irabaziz.

Zientzia eta teknologia

Kirolak

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1735 – Diego María Gardoki, bizkaitar politikaria, finantza-gizona eta diplomatikoa (h. 1798).
• 1742 – Diego Borika, gasteiztar politikari eta militarra (h. 1800).
• 1755 – Ramón María Adurriaga, gipuzkoar apaiz eta legelaria (h. 1841).
• 1770 – Jose Maria Murga de la Barrera, bizkaitar lurjabe eta politikaria (h. 1834).
• 1815 – Emmanuel Intxauspe, euskal idazle eta itzultzailea (h. 1902).
• 1848 – Adolfo Areizaga, bizkaitar eskultorea (h. 1918).
• 1876 – Maurice Delay, euskal kirurgialari eta politikaria, Baionako alkatea (h. 1960).
• 1887 – Arcadio María Larraona Saralegi, nafar kardinal, erlijioso eta jurista (h. 1973).
• 1895 – Manuel Alonso, euskal tenislaria, 1977an Hall of Famen sartua (h. 1984).
• 1901 – Martin Lipuzkoa, nafar abesbatza-zuzendaria eta musikako irakaslea (h. 1984).
• 1906 – Pedro Bidagor, gipuzkoar arkitekto eta hirigilea (h. 1996).
• 1912 – René Lasserre, lapurtar sukaldaria (h. 2006).
• 1916 – Libe Altuna, bizkaitar irakaslea eta euskaltzalea, Bizkaiko ikastolen mugimenduaren bultzatzailea (h. 1993).
• 1919 – Jean Dauger, lapurtar errugbilaria (h. 1999).
• 1923 – Jose María Busto, bizkaitar futbolaria (h. 2012).
• 1936 – Gurutzi Arregi Azpeitia, bizkaitar etnografoa (h. 2020).
• 1966 – Ana Rodriguez Rua, gipuzkoar pedagogoa, haur-hezkuntzako irakaslea eta boluntarioa.
• 1968 – Isabel Aleman Irungarai, nafar erizaina, emagina eta Amaiurko alkatea.
• 1976 – Karmele Artetxe, bizkaitar historialaria, EHUko irakaslea eta UEUko zuzendari ohia.
• 1978 – Igor Cuesta, bizkaitar futbolari ohia.
• 1982 – Leticia Comerón, PPko arabar politikaria.
• 1989 – Maria Cruickshank, gipuzkoar aktorea.
• 1998 – Bibiane Schulze, euskal-alemaniar futbolaria, Alemanian.
• 1999 - Andoni Rekondo, gipuzkoar bertsolaria.

Mundua

• 1651 – Gurutzeko Sor Juana Ines, mexikar erlijioso katolikoa, olerkaria eta antzerkigilea (h. 1695).
• 1666 – Mary Astell, ingeles idazle feminista eta erretorikoa, "lehen feminista ingelesa" (h. 1731).
• 1729 – Louis Antoine de Bougainville, frantziar itsasgizona (h. 1811).
• 1746 – Jacques Charles, frantziar fisikari, matematikari eta asmatzailea (h. 1823).
• 1769 – Amelia Opie, ingeles idazlea eta abolizionista (h. 1853).
• 1790 – Letitia Christian Tyler, Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama (h. 1842).
• 1815 – Elizabeth Cady Stanton, estatubatuar ekintzaile, abolizionista eta emakumeen mugimenduko erreferente nabaria (h. 1902).
• 1817 – Mírzá Husayn Alí-i-Nurí, Bahá'u'lláh, Bahaismoaren sortzaile pertsiarra (h. 1892).
• 1833 – Aleksandr Borodin, errusiar musikagilea (h. 1887).
• 1840 – Auguste Rodin, frantziar eskultorea (h. 1917).
• 1842 – John William Strutt, Rayleigheko 3. baroia, britainiar fisikaria (h. 1919).
• 1866 – Sun Yat-sen, Txinako iraultzailea (h. 1925).
• 1868 – Édouard Vuillard, frantziar margolaria (h. 1940).
• 1873 – Amelia Bauerle, britainiar margolaria, diseinatzaile apaintzailea, haurren liburuen ilustratzailea eta grabatzailea (h. 1916).
• 1882 – Maria Teresa Borboikoa, Espainiako infanta eta Bavariako printzesa ezkontidea (h. 1912).
• 1896 – Arturo Duperier, espainiar fisikaria (h. 1959).
• 1904 – Jacques Tourneur, frantziar zinema zuzendaria (h. 1977).
• 1914 – Edward Schillebeeckx, belgikar teologo katoliko nabarmena, Vatikanoko II. Kontzilioko eragile nagusienetakoa (h. 2009).
• 1915 – Roland Barthes, Euskal Herriarekin lotura handia izan zuen frantziar idazle, filosofo, literatura-kritikari eta semiologoa (h. 1980).
• 1922 –
  • Tadeusz Borowski, poloniar kazetari eta idazlea (h. 1951).
  • Kim Hunter, estatubatuar zine, antzerki eta telebista aktorea (h. 2002).
• 1923 –
  • Rubén Bonifaz Nuño, mexikar humanista, poeta, itzultzailea, arte-kritikaria eta marrazkilaria (h. 2013).
  • Julia Rodríguez-Maribona, espainiar erizaina eta asmatzailea, lanbasaren asmatzaileetako bat (h. 2005).
• 1929 –
  • Michael Ende, alemaniar idazlea (h. 1995).
  • Grace Kelly, estatubatuar aktore, dantzari eta abeslaria, Monakoko printzesa (h. 1982).
• 1930 –
  • Norman Johnson, kanadar matematikaria (h. 2017).
  • Jean-Guy Pilon, quebectar olerkari eta eleberrigilea (h. 2021).
• 1931 – Majida Boulila, Tunisiaren independentzia prozesuan emakume aktibista (h. 1952).
• 1933 – Jalal Talabani, Irakeko presidentea (h. 2017).
• 1934 –
  • Charles Manson, estatubatuar kriminala, hainbat erailketa burutu zituen Manson Familia sektaren sortzailea (h. 2017).
  • Vavá, brasildar futbolaria (h. 2002).
• 1935 – Liudmila Gurtxenko, ukrainar jatorriko sobietar eta errusiar aktore eta abeslaria (h. 2011).
• 1938 – Benjamin Mkapa, Tanzaniako presidentea (h. 2020).
• 1939 –
  • Alitet Nemtuxkin, evenk etniako poeta, evenkera jatorrizko hizkuntzan eta haren gainean idazteagatik ezaguna (h. 2006).
  • Lucia Popp, eslovakiar sopranoa (h. 1993).
• 1941 – Cristina Peri Rossi, uruguaiar idazle eta itzultzailea.
• 1943 – Wallace Shawn, estatubatuar aktore, antzerkigile eta saikeragilea.
• 1945 – Neil Young, kanadar musikaria, bere belaunaldiko garrantzitsuenetakoa eta emankorrenetakoa.
• 1947 –
  • Octavio Aceves, argentinar-espainiar idazle, psikologo, iragarle eta telebista kolaboratzailea (h. 2021).
  • Patrice Leconte, frantziar aktore, zinema zuzendari eta gidoigilea.
• 1948 – Hassan Rouhani, Irango presidentea.
• 1954 – Rhonda Shear, estatubatuar aktore eta komediantea.
• 1959 – Ernest Benach, kataluniar politikaria.
• 1961 –
  • Nadia Comăneci, errumaniar gimnasta ohia, sekula izan den gimnasta onenetako bat.
  • Enzo Francescoli, uruguaiar futbolaria, 1980 eta 1990eko hamarkadetako hegoamerikar futbolaririk onenetarikoa.
  • Atsushi Natori, japoniar futbolari ohia.
• 1962 – Teresa Peramato Martín, espainiar legelaria, emakumeen aurkako indarkeriaren arloko Areto Delegatuko fiskala.
• 1964 – Michael Kremer, estatubatuar ekonomialaria, 2019ko Ekonomiako Nobel Saria.
• 1965 – Tacita Dean, britainiar artista bisuala.
• 1967 –
  • Patrizia Ciofi, italiar opera-abeslaria, koloratura-sopranoa.
  • Ann Lee, britaniar eurodance abeslaria.
  • Takuya Takagi, japoniar futbolari ohia.
• 1968 –
  • Kathleen Hanna, estatubatuar musikari, aktibista eta idazlea.
  • Sharon Shannon, irlandar musikaria.
• 1970 –
  • Tonya Harding, estatubatuar izotz gaineko patinatzaile artistikoa eta boxeolaria.
  • Alina María Hernández, Cachita, kubatar telebistako aktorea (h. 2016).
• 1974 – Aurélio Pinto de Sousa, brasildar elizgizona.
• 1978 –
  • Alexandra Maria Lara, errumaniar-alemaniar aktorea.
  • Céline Sciamma, frantziar gidoilari eta zinema zuzendaria.
  • Ernesto Reaño, perutar psikologo, hizkuntzalari, irakaslea eta pertsona autisten eskubideen aldeko ekintzailea.
• 1980 –
  • Nur Fettahoğlu, turko-alemaniar aktorea.
  • Ryan Gosling, kanadar aktore eta musikaria.
• 1982 – Anne Hathaway, estatubatuar aktorea.
• 1987 –
  • Juan José Ballesta, espainiar aktorea.
  • Jason Day, australiar golfaria.
• 1988 – Russel Westbrook, estatubatuar saskibaloiko jokalaria.
• 1989 –
  • Jessy Dubai, mexikar-estatubatuar emakumezko aktore pornografiko transexuala.
  • Hiroshi Kiyotake, japoniar futbolaria.
  • Shiho Kohata, japoniar futbolaria.
• 1990 –
  • Taulupe Faletau, tongatar errugbilaria.
  • Florent Manaudou, frantziar eskubaloi jokalari ohia eta igerilaria.
• 1994 – Janet Devlin, irlandar abeslaria.
• 1995 – Ben Lammers, estatubatuar saskibaloi jokalaria.
• 1996 – Oulaya Amamra, frantziar aktorea.
• 2005 - Zhou Yaqin, txinatar gimnasta artistikoa.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1687 – José Moret, Aita Moret, elizgizon jesuita eta historialari nafarra (j. 1615).
• 1798 – Diego María Gardoki, bizkaitar politikaria, finantza-gizona eta diplomatikoa, Turinen (j. 1735).
• 1915 – Félix Léglise, lapurtar politikaria, Landetan (j. 1843).
• 1978 - Margarita Gutierrez Lavin, Galdakaoko udal emagina (j. 1894).
• 1989 – Dolores Ibarruri, La Pasionaria, bizkaitar politikari komunista (j. 1895).
• 1998 – Alejandro Artetxe, Arratiako lehoia, bizkaitar boxeolaria (j. 1923).
• 2005 – Cosme Barrutia, euskal txirrindularia (j. 1929).
• 2010 – Inozentzio Olea, gipuzkoar bertsolaria eta euskal idazlea (j. 1921).
• 2015 – Ion del Río, gipuzkoar txirrindularia (j. 1978).
• 2017 – Victor Urrutia, nafar soziologoa (j. 1945).
• 2018 –
  • Juan Antonio Frade Villar, K-Toño semea, bizkaitar margolari, karikaturagile eta kazetaria (j. 1945).
  • Ricardo Requejo, musika klasikoaren nazioarteko piano-jotzaile eta musika irakasle bizkaitarra (j. 1938).
• 2021 – Ramuntxo Kanblong, lapurtar politikari jeltzalea, Ipar Buru Batzarraren presidentea (j. 1939).
• 2022 Ricardo Miralles, gipuzkoar historialaria (j. 1954).

Mundua

• 607 – Bonifazio III.a, Aita santua.
• 1035 – Kanuto II.a Handia, Danimarkako, Ingalaterrako eta Norvegiako erregea.
• 1094 – Duncan II.a Eskoziakoa, Eskoziako Erresumako erregea (j. c. 1060).
• 1139 – Magnus IV.a Norvegiakoa, Norvegiako erregea (j. c. 1115).
• 1202 – Kanuto VI.a Danimarkakoa, Danimarkako erregea (j. 1163).
• 1555 – Stephen Gardiner, ingeles elizgizona eta politikaria (j. c. 1483).
• 1595 – John Hawkins, esklabo-trafikatzailea, pirata eta Erresuma Batuko Itsas Armadako diruzain eta kontrolatzailea (j. 1532).
• 1662 – Adriaen van de Venne, herbeheretar margolaria (h. 1662).
• 1693 – Maria van Oosterwijck, neerlandarren Urrezko Mendeko margolaria (j. 1630).
• 1712 – Tokugawa Ienobu, Tokugawa shogunerriko seigarren shoguna (j. 1662).
• 1722 – Adriaen van der Werff, herbeheretar margolari, arkitekto, eskultore eta ganberako margolaria (j. 1659).
• 1754 – Jacob de Wit, herbeheretar margolaria (j. 1695).
• 1793 – Jean Sylvain Bailly, frantziar politikari eta zientzialaria, gillotinan (j. 1736).
• 1829 – Jean-Baptiste Regnault, neoklasizismoko frantziar margolaria (j. 1754).
• 1857 – Manuel Oribe, Uruguaiko presidentea (j. 1792).
• 1858 – Luis II.a Liechtensteingoa, Liechtensteingo printzea (j. 1796).
• 1865 – Elizabeth Gaskell, ingeles eleberrigilea (j. 1810).
• 1869 – Johann Friedrich Overbeck, alemaniar margolaria (j. 1789).
• 1896 – Joseph James Cheeseman, Liberiako presidentea (j. 1843).
• 1912 – José Canalejas, espainiar politikaria (j. 1854).
• 1916 – Percival Lowell, estatubatuar astronomoa (j. 1855).
• 1917 – Vera Slutskaia, bielorrusiar boltxebikea (j. 1874).
• 1921 – Fernand Khnopff, belgikar margolari sinbolista (j. 1858).
• 1936 –
  • Patrick Henry Bruce, estatubatuar margolari modernoa (j. 1881).
  • Víctor Casas, galiziar politikari, antzezle eta kazetaria, fusilatua (j. 1890).
• 1943 – Henri-Jean Guillaume Martin, frantziar margolaria (j. 1860).
• 1947 – Emma Orczy, Hungarian jaiotako ingeles eleberrigile eta antzerkigilea (j. 1865).
• 1948 – Umberto Giordano, italiar opera egilea (j. 1867).
• 1954 – Luis Agote, argentinar medikua, ikertzailea eta odol-transfusioko aitzindaria (j. 1868).
• 1956 – Juan Negrín, Espainiako Bigarren Errepublikako Presidentea (j. 1889).
• 1964 – Elena Salvador, espainiar aktorea (j. 1868).
• 1969 – Liu Shaoqi, Txinako Herri Errepublikako bigarren presidentea (j. 1898).
• 1976 – Walter Piston, estatubatuar musikagilea (j. 1894).
• 1981 – William Holden, estatubatuar aktorea (j. 1918).
• 1983 – Joan Sales, kataluniar idazlea (j. 1912).
• 1984 – Chester Himes, estatubatuar idazlea (j. 1909).
• 1990 – Eve Arden, estatubatuar aktorea (j. 1908).
• 1992 – Giulio Carlo Argan, italiar artearen eta arkitekturaren historiako kritikaria (j. 1909).
• 1993 – Manuel Granell, espainiar saiakeragile eta kritikaria (j. 1906).
• 1994 – Wilma Rudolph, estatubatuar atleta (j. 1940).
• 1997 – Carlos Surinach, kataluniar jatorriko estatubatuar musikaria (j. 1915).
• 1998 – Sally Shlaer, estatubatuar matematikari, software-ingeniari eta metodologista (j. 1938).
• 2006 – Adam Schaff, poloniar filosofoa eta soziologoa (j. 1913).
• 2007 – Ira Levin, estatubatuar eleberrigile, antzerkigile eta abesti egilea (j. 1929).
• 2010 – Henryk Górecki, poloniar musikagilea, postmodernismoaren musikari nagusietako bat (j. 1933).
• 2011 - María Jesús Valdés, espainiar aktorea eta ahots-aktorea (j. 1927).
• 2013 –
  • Mavis Batey, britainiar kriptoanalista Bigarren Mundu Gerran (j. 1921).
  • John Tavener, ingeles musikagilea (j. 1944).
• 2014 – David Mackay, britainiar arkitektoa (j. 1933).
• 2018 –
  • John Cairns, ingeles biologoa (j. 1922).
  • Stan Lee, estatubatuar komiki gidoigile eta argitaratzailea (j. 1922).
• 2019 – Mitsuhisa Taguchi, japoniar futbolaria (j. 1955).
• 2020 –
  • Masatoshi Koshiba, japoniar fisikaria, 2002ko Fisikako Nobel Saria (j. 1926).
  • Jerry Rawlings, Ghanako presidentea (j. 1947).
• 2021 –
  • Bob Bondurant, estatubatuar lasterketa-gidaria (j. 1933).
  • Fra' Matthew Festing, Maltako Ordenako Printze eta Maisu Nagusia (j. 1949).
  • Ron Flowers, ingeles futbolaria (j. 1934).
• 2023 –
  • Rahim Huseynov, Azerbaijango lehen ministroa (j. 1936).
  • Joan Jara, britainiar dantzari eta aktibista politikoa, Víctor Jararen emaztea (j. 1927).
• 2024 –
  • Joanne Chory, estatubatuar botanikari eta genetista (j. 1955).
  • Timothy West, ingeles aktorea (j. 1934).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Ilun, Ilune, Iluna, Iluntze, Ilunber, Ilunberri, Iluru, Iluntxo, Milian eta Millan.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2986
• Multimedia: 12 November / Q2986

Azaroaren 11 | Urteko egutegi | Azaroaren 13