Bortziriak
- Artikulu hau Nafarroako ipar-mendebaldeko eskualdeari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Bostiriak».
Bortziriak ([boɾts̻iɾiak]) edo Bortzerriak ([boɾts̻eriak]) Nafarroa Garaiko ipar-mendebaldean dagoen eskualde mugakoa da, 8.500 biztanle inguru dituena (2017an, 8.700 2013an). Gipuzkoa eta Lapurdirekiko mugan dago. Nafarroako iparraldean, hauxe da zonalderik industrializatuena.
| Bortziriak | |
|---|---|
 Euskal Herria | |
 | |
 Lesaka. | |
| Administrazioa | |
| Herrialdea |  Nafarroa Garaia |
| Udalerriak | Arantza, Bera, Etxalar, Igantzi eta Lesaka |
| Herri handiena | Bera |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 43°14′12″N 1°41′22″W / 43.2366°N 1.6895°W |
| Azalera | 262,1 km² |
| Demografia | |
| Biztanleria | data22 = |
| Dentsitatea | ERROREA: ezin izan da automatikoki kalkulatu, arazoa konpontzeko egin klik hemen biztanle/km² |
Bera da herririk handiena.
MugakideakAldatu
Eskualde hauek ditu mugakide: mendebaldean Bidasoaldea-Txingudi eta Oiartzualdea; iparraldean Ezpeletako kantonamendua; hegoaldean Sunbilla herria eta Malerreka eskualdea; eta ekialdean Baztanaldea.
MapaAldatu
UdalerriakAldatu
Eskualdeari bortz herri hauek ematen diote izena, alfabetikoki ordenaturik:
| Udalerria | Biztanleak (2013) | Biztanleak (2017) | Azalera | Dentsitatea |
|---|---|---|---|---|
| Arantza | 634 | 623 | 31.71 | 19.65 |
| Bera | 3.829 | 3.763 | 35.33 | 106.51 |
| Etxalar | 829 | 808 | 46.28 | 17.46 |
| Igantzi | 627 | 626 | 16.56 | 37.8 |
| Lesaka | 2.784 | 2.737 | 55.56 | 49.26 |
| Guztira | 8.703 | 8.557 | 185.44 | 46.14 |
Inguru naturalaAldatu
Aiako harria (837 m) Bortzirietako ipar-mendebaleko muturrean dago, Gipuzkoako Oiartzualdea eta Bidasoaldea eskualdeekin mugakide, Lesaka, Irun eta Oiartzun artean. Halaber, hainbaten ustez Mendebaldeko Pirinioetako lehen tontorra da, itsasotik begiratuta. Hortik gertu, Bianditz (844 m) eta Larhun (905 m) mendia ere aipatzekoak dira, azken hau Bera, Sara eta Azkaine artean dagoena. Mendaur (1.1.31 m) eta Izu (829 m) bertzela Arantza aldean daude kokatuta.
Bidasoa da Bortzirietako ibai nagusia, Igantzitik eta Beratik igarotzen da, hegoaldetik Sunbillatik etorrita. Gipuzkoan sartzen da Endarlatsa auzotik pasatuta. Bidasoko bide berdea Doneztebetik Beraraino luzatzen da gaur egun, ibaiaren ibilbidetik paraleloa doana eta garai bateko Bidasoko trenaren bidearen zati bat hartzen duena.
Bestela, Lesakan Endara urtegia aipatzekoa da, izen bereko auzoan dagoena eta San Anton izena ere hartzen duena. Aritxulegi inguruan kokatuta dago, lehen aipatutako Aiako Harriaren azpian. Endara ibaiaren urak jasotzen ditu.
Paisaiari dagokionez, zelaiak, iratzeak eta pinudi, harizti, pagadi eta gaztainondo basoak dira nagusi, klima ozeanikoarekin lotuta.
Eraikin nabarmenakAldatu
- Aranibar jauregia, Mendaurreko baseliza eta Jasokundeko Andre Mariaren eliza (Arantza).
- Minddurenea dorrea eta Zabaleta dorretxea (Lesaka).
- Itzea etxea (Bera), Barojatarrena.
EuskaraAldatu
Nafarroa Garaiko ingurunerik euskaldunenen artean dugu Bortziriak, euskal hiztunak biztanleen % 70etik gora izaki. Ehuneko altu horren erakusle, eskualde osoa dela UEMAko kide, hau da, Arantza, Bera, Igantzi, Etxalar eta Lesaka. Eskualdeko berezko hizkera nafar-lapurterakoa da.
Ttipi-Ttapa komunikazio taldeak euskarazko aldizkaria (paperez eta interneten) eta telebista katea eskaintzen ditu. Halaber, bertsolaritza moduko jarduerak bizi-bizi daude gaur egun Bortzirietan.
2023ko udaberrian Bor-bor mugimendu euskaltzaleak "Borborraldia" izeneko azoka antolatu zuten.[4]
Bortziritar ospetsuakAldatu
- Santiago Larrain (1666 - 1748), epaile eta politikaria izan zen Amerikan. Txilen Santiagoko alkate (1702-1707) eta Perun Quitoko Errege-Entzutegiko presidentea (1715-1718).
- Francisco Javier Errazuriz (1711-1767), merkatari eta politikaria Amerikan. Santiago Larrain osabaren laguntzari esker hainbat negozio izan zituen eta Santiagoko alkate errejidore izan zen.Jose Iturria (1879-1952[1]) idazlea eta apaiz kaputxinoa. Filipinetan arituz izan zen 1904-1911 urte bitartean. Izengoitia: Jose Maria de Aranaz.
- Paulo Iantzi (1882 - 1962) bertsolaria. Bere semea (Pepito Iantzi), “Los Xey” talde famatuko partaidea izan zena.
- Manuel Aznar Zubigarai (Etxalar, 1894-1975), politikaria.
- Julio Caro Baroja (Madril, 1914-1995), antropologoa, historialaria eta hizkuntzalaria. Beran bizi izan zen luzaroan.
- Bautista Madariaga (1926–2018), Nafarroako Bertsolari Txapelduna 1961ean. Bera eta anaia Xalbador Nafarroako bertsolaritzaren zutabeetako bat izan ziren 60koen eta 70koen hamarkadetan. 1988an, omenaldia jaso zuten Donostian egindako Bertso Egunean. [2]
- Xalbador Madariaga (1930-), bertsolaria.
- Juan José Txoperena (1946), Txoperena I. pilotaria
- Antton Maiz (Arantza, 1951), esku huskako pilotaria.
- Miguel Ángel Txoperena (1952), Txoperena II.a pilotaria
- Genaro Zelaieta (Bera, 1954-2008), futbolaria.
- Donato Larretxea (Arantza, 1960), aizkolaria.
- Mikel Txoperena (1962), Txoperena III.a pilotaria
- Oskar Txoperena (?), Txoperena IV.a pilotaria
- Inaxio Errandonea (Bera, 1964), esku huskako pilotaria.
- Julian Iantzi (Woodland, Kalifornia, 1967-), telebista aurkezlea.
- Petti (Bera, 1973-), abeslaria.
- Estitxu Fernandez (Lesaka, 1975-), kazetaria.
- Estitxu Arozena (Mutriku, 1975-), bertsolaria.
- Jon Abril (Bera, 1975-), kazetaria eta politikaria.
- Patxi Vila (Bera, 1975-), txirrindularia.
- Xabier Silveira (Lesaka, 1976-), bertsolaria.
- Beñat Txoperena (1991), txirrindularia
ErreferentziakAldatu
- ↑ «Hitanoa eta iseka egiteko hitzak - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-17).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-17).
- ↑ «Gazte gara gazte» gazteak.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-17).
- ↑ ""Borborka hasi da euskara" (Berria, 2023/05/07).
Ikus, gaineraAldatu
Kanpo estekakAldatu
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa |
Datuak: Q2606207
Multimedia: Bortziriak
