Malerreka

Nafarroako eskualdea


Malerreka ([malereka]) edo Bidasoa Garaia ([biðas̺oa gaɾai.a]) Nafarroa Garaiko ipar-mendebaldeko eskualde bat da, Iruñeko merindadean dagoena. Euskararen Foru Legearen arabera, eremu euskaldunean kokaturik dago.

Malerreka
 Euskal Herria
Malerrekako paisaia Ezkurra eta Usategieta mendatearen artean.
Administrazioa
Herrialdea Nafarroa Garaia
UdalerriakBeintza-Labaien, Bertizarana, Donamaria, Doneztebe, Elgorriaga, Eratsun, Ezkurra, Ituren, Oiz, Saldias, Sunbilla, Urroz eta Zubieta
Herri handienaDoneztebe
Geografia
Koordenatuak43°07′44″N 1°42′26″W / 43.1289°N 1.7072°W / 43.1289; -1.7072
Azalera262 km²
Demografia
DentsitateaERROREA: ezin izan da automatikoki kalkulatu, arazoa konpontzeko egin klik hemen biztanle/km²

Hamahiru udalerrik osatzen dute, Doneztebe izanda herriburua.

Geografia aldatu

Eskualde mugakideak aldatu

Nafarroa Garaiko eskualdeak ditu mugakide alde guztietan: iparraldean Bortziriak, hegoaldean Ultzamaldea, ekialdean Baztan eta mendebaldean Leitzaldea.

 
Malerreka eskualdearen ingurua

Ingurune naturala aldatu

Mendaur (1.136 m) da eskualdeko mendirik altuena eta erreferentziazko tontorra, gainaldean baseliza bat eraiki zutelarik. Mendieder (1.071 m), Loitzate (1.048 m), Ekaitza (1.047 m) eta Irumugarrieta (1.044) bertze gailur aipagarri batzuk dira.

Bertzela, Ezkurra ibaiak eskualdea zeharkatzen du izen bereko herritik Donezteberaino. Bertan, bat egiten du Bidasoa ibai nagusiarekin.

Udalerriak aldatu

Malerrekako herrien zerrenda
Herria Biztanleria (2017) Argazkia Herria Biztanleria (2017) Argazkia
Beintza-Labaien 232 biztanle   Ituren 519 biztanle  
Bertizarana 591 biztanle   Saldias 119 biztanle  
Donamaria 434 biztanle   Sunbilla 675 biztanle  
Doneztebe
(hiriburua)
1.732 biztanle   Oiz 130  
Elgorriaga 203 biztanle   Urroz 185 biztanle  
Eratsun 154 biztanle   Zubieta 308 biztanle  
Ezkurra 154 biztanle   Denera (Malerreka): 5.436 biztanle

Kultura aldatu

Euskara aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Malerrekako hizkera»

Eskualde honetako azpieuskalkia Iparraldeko goi nafarreraren aldaera da. Berez, ez da bloke homogeneo bat, udalerriaren arabera inguruetako Leitzaldea, Bortziriak eta Baztan eskualdeetako eraginak baititu, eta, bertzalde, udalerri bakoitzeko euskarak ere bere tokian tokiko berezko ezaugarriak baititu.

Laxoa aldatu

Laxoa pilota jokoaren aldaera bat da, gaur egun jokatzen direnen artean aldaerarik zaharrena. XX. mendean ia galdu zen, baina, gaur egun, Malerrekan eta Baztanen jokatzen da, 1960ko hamarkadan egindako berreskuratze ahaleginari esker; berreskuratze horretan, erabakigarria izan zen Jesus Jaimerena iruritar apaizaren lana.[1][2] Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak laxoa kultura ondasun izendatu nahi du.[3]

Joaldunak aldatu

Joaldunek edo zanpantzarrek eskualde honetan daukate jatorria, Ituren eta Zubieta herrietan. Bertako inauterietan ateratzen diren pertsonaiak dira. Urtarrilaren amaieran ateratzen dira kalera herri batetik bestera oinez eta joareak astinduz.

Malerrekar ospetsuak aldatu

Ikus, gainera aldatu

Iruditegia aldatu

Erreferentziak aldatu

  1. Tiburcio Arraztoa (2010): Laxoa, la pelota en la plaza, Cenlit Ediciones. ISBN 84-96634-60-4.
  2. «Bitxikeriak», Doneztebeko Udalaren webgunean. Eskuratze data: 2011-01-13.
  3. (Gaztelaniaz) «12 localidades de Baztan-Bidasoa, dentro de la Ruta de la Pelota»[Betiko hautsitako esteka], Jauregia landa turismoko etxearen webgunean.

Kanpo estekak aldatu

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Nafarroa