Malerreka

Malerreka
	Euskal Herria
	Malerrekako paisaia Ezkurra eta Usategieta mendatearen artean.
Administrazioa
Herrialdea	Nafarroa Garaia
Udalerriak	Beintza-Labaien, Bertizarana, Donamaria, Doneztebe, Elgorriaga, Eratsun, Ezkurra, Ituren, Oiz, Saldias, Sunbilla, Urroz eta Zubieta
Herri handiena	Doneztebe
Geografia
Koordenatuak	43°07′44″N 1°42′26″W / 43.1289°N 1.7072°W
Azalera	262 km²
Demografia
Biztanleria	data22 =
Dentsitatea	ERROREA: ezin izan da automatikoki kalkulatu, arazoa konpontzeko egin klik hemen biztanle/km²

Malerreka ([malereka]) edo Bidasoa Garaia ([biðas̺oa gaɾai.a]) Nafarroa Garaiko ipar-mendebaldeko eskualde bat da, Iruñeko merindadean dagoena. Euskararen Foru Legearen arabera, eremu euskaldunean kokaturik dago.

Hamahiru udalerrik osatzen dute, Doneztebe izanda herriburua.

Geografia aldatu

Eskualde mugakideak aldatu

Nafarroa Garaiko eskualdeak ditu mugakide alde guztietan: iparraldean Bortziriak, hegoaldean Ultzamaldea, ekialdean Baztan eta mendebaldean Leitzaldea.

Malerreka eskualdearen ingurua

Ingurune naturala aldatu

Mendaur (1.136 m) da eskualdeko mendirik altuena eta erreferentziazko tontorra, gainaldean baseliza bat eraiki zutelarik. Mendieder (1.071 m), Loitzate (1.048 m), Ekaitza (1.047 m) eta Irumugarrieta (1.044) bertze gailur aipagarri batzuk dira.

Bertzela, Ezkurra ibaiak eskualdea zeharkatzen du izen bereko herritik Donezteberaino. Bertan, bat egiten du Bidasoa ibai nagusiarekin.

Udalerriak aldatu

Malerrekako herrien zerrenda
Herria	Biztanleria (2017)	Argazkia	Herria	Biztanleria (2017)	Argazkia
Beintza-Labaien	232 biztanle		Ituren	519 biztanle
Bertizarana	591 biztanle		Saldias	119 biztanle
Donamaria	434 biztanle		Sunbilla	675 biztanle
Doneztebe (hiriburua)	1.732 biztanle		Oiz	130
Elgorriaga	203 biztanle		Urroz	185 biztanle
Eratsun	154 biztanle		Zubieta	308 biztanle
Ezkurra	154 biztanle		Denera (Malerreka):	5.436 biztanle

Kultura aldatu

Euskara aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Malerrekako hizkera»

Eskualde honetako azpieuskalkia Iparraldeko goi nafarreraren aldaera da. Berez, ez da bloke homogeneo bat, udalerriaren arabera inguruetako Leitzaldea, Bortziriak eta Baztan eskualdeetako eraginak baititu, eta, bertzalde, udalerri bakoitzeko euskarak ere bere tokian tokiko berezko ezaugarriak baititu.

Laxoa aldatu

Laxoa pilota jokoaren aldaera bat da, gaur egun jokatzen direnen artean aldaerarik zaharrena. XX. mendean ia galdu zen, baina, gaur egun, Malerrekan eta Baztanen jokatzen da, 1960ko hamarkadan egindako berreskuratze ahaleginari esker; berreskuratze horretan, erabakigarria izan zen Jesus Jaimerena iruritar apaizaren lana.^[1]^[2] Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak laxoa kultura ondasun izendatu nahi du.^[3]

Joaldunak aldatu

Joaldunek edo zanpantzarrek eskualde honetan daukate jatorria, Ituren eta Zubieta herrietan. Bertako inauterietan ateratzen diren pertsonaiak dira. Urtarrilaren amaieran ateratzen dira kalera herri batetik bestera oinez eta joareak astinduz.

Malerrekar ospetsuak aldatu

Ramon Latasa (1930, Sunbilla - 1991, Elizondo), aizkolaria.
Juan Ignacio Retegi (1943, Eratsun), esku huskako pilotaria.
Xabier Albistur (1944, Doneztebe), politikaria.
Mikel Mindegia (1949, Ezkurra), aizkolaria.
Juan Mari Bengoetxea (1953, Ezkurra), esku huskako pilotaria.
Julian Retegi (1954, Eratsun), esku huskako pilotaria.
Mikel Bengoetxea (1957, Ezkurra), esku huskako pilotaria.
Koteto Ezkurra (1973, Doneztebe), erremonteko pilotaria.

Ikus, gainera aldatu

Iruditegia aldatu

Erreferentziak aldatu

↑ Tiburcio Arraztoa (2010): Laxoa, la pelota en la plaza, Cenlit Ediciones. ISBN 84-96634-60-4.
↑ «Bitxikeriak», Doneztebeko Udalaren webgunean. Eskuratze data: 2011-01-13.
↑ (Gaztelaniaz) «12 localidades de Baztan-Bidasoa, dentro de la Ruta de la Pelota»^{[Betiko hautsitako esteka]}, Jauregia landa turismoko etxearen webgunean.

Kanpo estekak aldatu

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Nafarroa

Datuak: Q2606221

[1] Tiburcio Arraztoa (2010): Laxoa, la pelota en la plaza, Cenlit Ediciones. ISBN 84-96634-60-4.

[2] «Bitxikeriak», Doneztebeko Udalaren webgunean. Eskuratze data: 2011-01-13.

[3] (Gaztelaniaz) «12 localidades de Baztan-Bidasoa, dentro de la Ruta de la Pelota»^{[Betiko hautsitako esteka]}, Jauregia landa turismoko etxearen webgunean.

[1]

[2]

[3]