Ituren
Ituren[4] ([ituɾen]; Ittuna [icuna] Malerrekako hizkeraz) Nafarroa Garaiko ipar-mendebaldeko udalerri bat da, Malerrekako ibarrean, Baztan Bidasoa eskualdean. Udalerriak 525 biztanle zituzten
2014. urtean. Ezkurra ibaiak zeharkatzen du.
| Ituren | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 Iturengo ikuspegi orokorra. | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Iruñea | ||||||||||
| Eskualdea | Malerreka | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Ituren | ||||||||||
| Alkatea | María José Bereau Baleztena (EH Bildu) | ||||||||||
| Posta kodea | 31745 | ||||||||||
| INE kodea | 31129 | ||||||||||
| Herritarra | iturendar, ittundar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°07′44″N 1°42′26″W / 43.12894°N 1.70722°W | ||||||||||
| Azalera | 15 km² | ||||||||||
| Distantzia | 56 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 532 (2023:  17) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 35,47 bizt/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 36,97 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 48,39 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 75 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 9,32 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[2][3] | % 89,50 (2018:  %-3,1) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://www.ituren.eus | ||||||||||
Geografia
aldatuInguru naturala eta kokapena
aldatu
Ituren Iruñeko merindadearen iparraldean dago, Nafarroako hiriburutik 56 kilometrora. NA-170 errepideak herria zeharkatzen du Zubieta eta Elgorriaga bitartean.
Iparraldean Arantzarekin egiten du muga, Elgorriaga eta Donezteberekin ekialdean, Zubietarekin mendebaldean, eta Beintza-Labaien, Urroz eta Oizekin hegoaldean.
Klima eta landaredia
aldatuIturenek klima ozeaniko hezea dauka, euriak ugariak dira urte osoan zehar, eta ez da hilabete lehorrik izaten, ezta uda garaian ere. Horrez gain, negu epel eta uda ez oso beroei esker, alde termikoa urte osoan zehar ez da oso handia izaten. Urteko batez besteko tenperatura 13 eta 14 gradukoa eta prezipitazioak 1.800 eta 2.000mm bitartekoak izaten dira. Urteroko egun euritsuak, bestalde, 180 inguru izaten dira.
Landaredia, klima ozeaniko atlantiarraren berezko landaredia da, espezierik ugarienak gaztainondoa, pagoa eta haritza dira. Horrez gain, birlandaturiko pinuek eta haritz amerikarrek 125 hektareako azalera hartzen dute
Auzoak
aldatu
Ituren udalerria honako auzoetan banaturik dago: Ameztia, Aurtitz, Ituren (herrigunea) eta Latsaga.
Demografia
aldatu| Iturengo biztanleria |
|---|
 |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko zortzi etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %1,68 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).
Biztanleria auzoka
aldatu| Urtea | Auzoa | Biztanleria |
|---|---|---|
| 2008 | Ameztia | 20 |
| 2008 | Aurtitz | 120 |
| 2008 | Ituren herrigunea | 239 |
| 2008 | Latsaga | 58 |
| 2008 | Sakabanatuak | 44 |
| 2008 | Guztira | 481 |
Politika
aldatuUdal hauteskundeak
aldatu
2007an Eusko Alkartasunako Miguel Ángel Petrirena Azpiazu aukeratu zuten alkate, bere taldeak udaleko zazpi ordezkariak lortu zituen, eta beraz gehiengo osoa udalean. Baliogabeko 65 boto izan ziren (emandako boto guztien %25,59) eta boto zuriak 53 izan ziren (%28,04). Abstentzioa %40,24koa izan zen.
Baliogabeko boto gehienak, Alderdien legeak ilegalizatutako ezker abertzalearen plataformari emandako botoak izan ziren.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Eusko Alkartasuna (EA) | 136 | 7 |
2009an Petrirena hil egin zen eta Jose Maria Gorosterrazu Elizalde alderdikideak ordezkatu zuen[5]. 2011n zerrendarik aurkeztu ez zenez Gorosterrazuk segitu zuen jarduneko alkate[6].
Udaletxea
aldatuUdaletxea (XVI. mendean eraikia) herriko plaza nagusian dago. XX. mendearen amaieran eraberritu zen Nafarroako gobernuak emandako 7 milioi pezetako diru laguntzari esker. Eraikinak beheko solairu eta honen gainean eraikitako beste hiru solairu dauzka. Bi arkuz osatutako ataria dauka. Fatxada nagusiak bi sarrera dauzka, bata eraikinean dagoen ostatu edo jatetxera sartzekoa eta bestea udal bulegoetarako atea.
Udaletxeaz gain, eraikinean ostatua edo jatetxea, eskola, eta herriko gazteentzako elkartearen egoitza daude. Udalak alkatea eta sei zinegotzi dauzka.
- HELBIDEA: Consejo kalea, 38
Alkateak
aldatu| 2007-2009 | Miguel Ángel Petrirena Azpiazu | EA |
| 2009-2011 | Jose Maria Gorosterrazu Elizalde | EA |
| 2011- | María José Bereau Baleztena | Bildu |
Azpiegitura eta garraioak
aldatuLeizaran Mariezcurrena autobus konpainiaren Doneztebe eta Iruñea bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:
- Doneztebe - Elgorriaga - Ituren - Saldias - Eratsun - Ezkurra - Areso - Leitza - Lekunberri - Larraun - Irurtzun - Berriobeiti eta Iruñea
Iturendar ospetsuak
aldatu- Miguel Macuso Urroz (1934-2017) txistularia. 1945etik 2015era jotzen aritu zen.[7][8][9]
- Aurelio Sagaseta Ariztegi (1935-), apaiz eta musikaria.
- Andres Iñigo (1945-), filologoa, idazlea eta euskaltzaina.
- Joxe Mari Fagoaga, Fagoaga II (1963-), bertsolaria.
- Euxebio Fagoaga, Fagoaga I (1964-), bertsolaria.
- Maika Ariztegi (1972-), kros lasterkaria eta herri kirolaria.
- Unai Apeztegia (1975-), pilotaria.
- Alazne Untxalo (1989-), bertsolaria.
- Iker Gorosterrazu (1990-), bertsolaria.
Kultura
aldatuJaiak eta ospakizunak
aldatuUztailaren 18an ospatzen dira Iturengo jaiak. Hala ere, ospe handiagoa dute Ituren eta Zubietako inauteriek (joaldunak herri batetik bestera joaten dira).
Musika
aldatuEuskal Herria osoan Ituren udalerria ospetsu egin duen abestia Iturengo arotza da. Bertso sail hauek Iturengo Erramun Joakin izeneko arotz baten "akzioak" kontatzen ditu.
Ondasun nabarmenak
aldatu- San Martin Tourskoaren eliza.
- Sagardia jauregia.
- San Joakin eta Santa Anako baselizak, Mendaur mendiaren maldetan
- Tritinatearen baseliza, Mendaur mendiaren gainean.
Mendaur
aldatuIturen udalerriko lursailetan udalerri guztitik ikus daitekeen Mendaur mendia dago, bere gailurrean Mendaurreko baseliza dagoelarik. Mendi honen magalean Mendaurreko urtegia eta atsedenleku eder bat ere badaude. Hauetara joateko Aurtitz auzotik irteten den mendi-pista hartu eta mendian gorantz jo behar da. Gomendagarriena autoa edo ibilgailua Aurtitz auzoan bertan utzi eta oinez mendian gora joatea da.
Erreferentziak
aldatu- ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ Nueve alcaldes han sido sustituidos en poco más de dos años de legislatura municipal, Diario de Noticias, 2009ko urriaren 13a.
- ↑ Ituren[Betiko hautsitako esteka] Nafarroako Udal eta Kontzejuen Federazioaren webgunean.
- ↑ «Miguel Makuso, Iturengo txistulari handiari duela 20 urte egindako elkarrizketa - Malerreka» Erran.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-07).
- ↑ (Gaztelaniaz) [ENTREVISTA Miguel Angel Sagaseta: «En realidad en Valcarlos no hay un grupo de danzas, es básicamente un pueblo que danza» – Txistulari. ] (Noiz kontsultatua: 2020-04-07).
- ↑ «Miguel Macuso-eskela» www.tanatoriosirache.es (Noiz kontsultatua: 2020-04-07).
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa |
- Iturengo udalaren webgunea.
- "Ttipi-ttapa" eskualdeko hedabide euskarazkoa
- (Gaztelaniaz) Itureni buruzko informazioa Nafarroako Gobernuaren webgunean.
- Herriaren ikuspegia Google Street View-n.
Datuak: Q1647956
Multimedia: Ituren / Q1647956
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Ituren
