Abuztuaren 29
data
(«Abuztuak 29» orritik birbideratua)
Abuztuaren 29a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta berrogeita batgarren eguna da, 242.a bisurteetan. 124 egun falta dira urtea amaitzeko.
Gertaerak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1794 - Armada frantsesak Eibar erre zuen.
- 1858 – Jose Maria Iparragirrek bigarren aldiz hartu zuen Ameriketarako itsasontzia, Baionan.
- 1972 – ETAk Eloy Garcia Cambra udaltzaina erail zuen Galdakaon.
Mundua aldatu
- 1261 – Urbano IV.a Eliza Katolikoaren Aita Santu aukeratu zuten.
- 1484 – Giovanni Battista Cibo kardinala Aita Santu aukeratu zuten Inozentzio VIII.a izenez.
- 1533 – Espainiar konkistatzaileek Atahualpa enperadore inka exekutatu zuten Cajamarca herrian, garrotea erabiliz.
- 1825 – Portugalek Brasilgo inperioaren independentzia onartu zuen, milioi bat libra esterlina ordaintzearen truke.
- 1987 – Londresen Naji al-Ali komikigile kritiko palestinarra tiroz hil zuten.
- 2004 – Atenas 2004ko Joko Olinpikoak bukatu ziren; Hicham El Guerrouj marokoarrak historia egin zuen 5.000 metroko proba eta 1.500ekoa irabaziz.
- 2005 – Katrina urakanak sekulako hondamendia eragin zuen New Orleansen, hiriaren %80a ur azpian utziz. 1.600 hildakotik gora Misisipiko estatuan.
Arte eta kultura aldatu
Euskal Herria aldatu
- 2016 – Larunbeko Doneztebe monasterioaren aztarnak topatu ziren, larunbetarren eta Aranzadi Zientzia Elkarteko kideen sei urteko auzolanean burututako indusketa lanei esker.
Mundua aldatu
Zientzia eta teknologia aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
- 1831 – Michael Faraday ingelesak dinamoa asmatu zuen.
- 1929 – Graf Zeppelin zepelin alemaniarrak lehen aldiz eman zion munduari bira airez.
Kirolak aldatu
Euskal Herria aldatu
Mundua aldatu
Jaiotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1751 – José Agustín Ibáñez de la Rentería, bizkaitar idazle eta politikaria (h. 1826).
- 1754 – Stephen Cabarrus, lapurtar jatorriko estatubatuar politikaria, Baionan (h. 1808).
- 1786 – Juan Antonio Jandiola, bizkaitar politikaria (h. 1830).
- 1873 – Maria Goiri, bizkaitar idazlea, Filologiako ikerlaria, irakaslea eta emakumeen eskubideen aldezlea, Madrilen (h. 1954).
- 1883 – Jean Elizalde, euskal idazle eta apaiza (h. 1961).
- 1901 – Michel Olzomendi, Euskal Herrian jaiotako artzapezpikua (h. 1977).
- 1908 – Frantxia Haltzuet, nafar emakumea, Comète sarearen laguntzaile nagusietako bat (h. 1945).
- 1919 – Rudy Hirigoien, Lapurdin jaiotako abeslari lirikoa (h. 2000).
- 1934 – Sabin Ipiña, bizkaitar teknikari kimiko, ekintzaile, euskaltzale eta politikaria (h. 2017).
- 1940 – Valentín Uriona, euskal txirrindularia (h. 1967).
- 1941 – Jean-Pierre Destrade, PSF alderdi sozialdemokratako euskal herritar politikaria (h. 2013).
- 1943 – Xosé Estévez, euskal-galiziar historialaria, Quirogan.
- 1947 – Patrick Vajda, lapurtar eskrimalari ohia eta arbitroa, floretetan aditua.
- 1949 – Manolo Arozena, nafar bertsolaria, lau aldiz Nafarroako Bertsolari Txapelketaren irabazlea.
- 1958 – Irune Arbide Urdanpilleta, gipuzkoar musikaria, Oiartzungo Ibargain Musika Eskolaren sortzailea (h. 1999).
- 1959 – Patxi Barko, gipuzkoar antzezle eta zuzendaria.
- 1960 – José Ramón Eizmendi, gipuzkoar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- 1976 – Thierry Biscary, baxenafar abeslari eta txalapartaria.
- 1983 –
- Damaris Pan, bizkaitar artista, ikertzailea eta EHUko Pintura Saileko irakaslea.
- Xabi Prieto, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1996 – Jurgi Oteo, bizkaitar futbolaria.
- 1999 – Iker Salaberria, nafar pilotaria.
Mundua aldatu
- 1347 – Joan Hastings, ingeles noble eta militarra (h. 1375).
- 1619 – Jean-Baptiste Colbert, Frantziako finantza-ministroa (h. 1683).
- 1632 – John Locke, ingeles filosofo eta teoriko liberala (h. 1704).
- 1724 – Giovanni Battista Casti, italiar idazlea (h. 1803).
- 1738 – Aleijadinho, brasildar arkitekto eta eskultorea (h. 1814).
- 1756 – Jan Śniadecki, poloniar matematikari, astronomo eta filosofoa (h. 1830).
- 1780 – Jean Auguste Dominique Ingres, frantziar margolari neoklasikoa (h. 1867).
- 1794 – Léon Cogniet, frantziar historia eta erretratuen margolaria (h. 1880).
- 1803 – José Agustín Arrieta, mexikar margolaria (h. 1874).
- 1809 – Oliver Wendell Holmes, estatubatuar sendagile, olerkari eta saiakeragilea (h. 1894).
- 1815 – Anna Ella Carroll, estatubatuar panfletista, politikari teoriko konstituzionala (h. 1894).
- 1826 – Émile Lévy, frantziar margolari eta ilustratzailea (h. 1890).
- 1834 – Hermann Sprengel, alemaniar fisikari eta kimikaria (h. 1906).
- 1862 –
- Andrew Fisher, Australiako lehen ministroa (h. 1928).
- Maurice Maeterlinck, frantsesezko idazle belgikarra, 1911ko Literaturako Nobel Saria (h. 1949).
- 1865 – Thomas Kent, irlandar errepublikarra, 1916ko Pazko Matxinadako buruzagietako bat (h. 1916).
- 1868 – Mikhail Pokrovski, errusiar historialaria eta politikaria (h. 1932).
- 1871 –
- Albert Lebrun, Frantziako Errepublikako 15. presidentea (h. 1950).
- Jack Butler Yeats, irlandar margolaria (h. 1957).
- 1874 – Manuel Machado, espainiar poeta (h. 1947).
- 1875 – Leonardo De Lorenzo, italiar flautista (h. 1962).
- 1881 – Valery Larbaud, frantziar idazlea (h. 1957).
- 1897 – Myroslava Sopilka, ukrainar poeta eta eleberrigilea (h. 1937).
- 1898 –
- Louis-Raymond Fischer, frantziar arkitektoa (h. 1988).
- Preston Sturges, estatubatuar zinema zuzendaria (h. 1959).
- 1900 – Oscar Nitzchke, alemaniar arkitektoa (h. 1991).
- 1904 – Werner Forßmann, alemaniar kirurgialaria, 1956ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1979).
- 1905 – Dhyan Chand, indiar belar hockey jokalaria, historiako handienetako bat (h. 1979).
- 1907 – Takeo Wakabayashi, japoniar futbolaria (h. 1937).
- 1915 – Ingrid Bergman, suediar aktorea (h. 1982).
- 1920 – Charlie Parker, estatubatuar jazz saxofoi-jolea (h. 1955).
- 1921 – Iris Apfel, estatubatuar enpresaburu, barne-diseinatzaile eta moda ikonoa (h. 2024).
- 1923 – Richard Attenborough, ingeles aktore, zinema zuzendari eta ekoizlea (h. 2014).
- 1924 –
- Gianfranco Baruchello, italiar marrazkilari, idazle eta zinemagilea (h. 2023).
- Dinah Washington, estatubatuar abeslaria, musika beltzeko emakume-ahots nagusienetakoa (h. 1963).
- 1924/26 – María Dolores Pradera, espainiar abeslari eta aktorea (h. 2018).
- 1926 – René Depestre, haitiar idazlea.
- 1928 – Aaron Cicourel, estatubatuar soziologoa (h. 2023).
- 1930 – Carlos Loyzaga, euskal jatorriko filipinar saskibaloi jokalaria (h. 2016).
- 1935 – William Friedkin, estatubatuar zinema eta telebista zuzendaria zein ekoizlea (h. 2023).
- 1936 –
- Gilbert Amy, frantziar musikagile eta orkestra-zuzendaria.
- John McCain, estatubatuar politikaria (h. 2018).
- Ken Scotland, eskoziar errugbilari eta kriket-jokalaria (h. 2023).
- 1938 –
- Gerry Byrne, ingeles futbolaria (h. 2015).
- Elliott Gould, estatubatuar aktorea.
- 1939 – Joel Schumacher, estatubatuar zinema zuzendaria (h. 2020).
- 1942 – Sterling Morrison, estatubatuar gitarra-jotzailea, The Velvet Underground taldeko kide sortzailea (h. 1995).
- 1943 – Arthur B. McDonald, kanadar astrofisikaria, 2015eko Fisikako Nobel Saria.
- 1945 – Wyomia Tyus, estatubatuar atleta ohia, abiadurako probetan aditua.
- 1946 –
- Jean-Baptiste Bagaza, Burundiko presidentea (h. 2016).
- Bob Beamon, estatubatuar kirolari ohia, luzera jauzian espezializatua.
- Dimitris Jristofias, Zipreko presidentea (h. 2019).
- Augusta La Torre, Camarada Norah, perutar iraultzailea, Sendero Luminosoko bigarren burua (h. 1988).
- Lucia Valentini Terrani, italiar koloratura-mezzosopranoa (h. 1998).
- 1947 –
- Temple Grandin, estatubatuar zientzialari eta aktibista.
- James Hunt, 1 Formulako britainiar pilotua (h. 1993).
- 1949 –
- Grichka Bogdanoff, frantziar telebistako-aurkezle, ekoizle eta saiogile zientifikoa (h. 2021).
- Igor Bogdanoff, frantziar telebistako-aurkezle, ekoizle eta saiogile zientifikoa (h. 2022).
- 1952 – Greg Cornelsen, australiar errugbilari ohia.
- 1955 – Chus Pato, galiziar idazlea eta Real Academia Galegako akademiko osoa.
- 1958 – Michael Jackson, Poparen Erregea, estatubatuar pop-abeslaria, historiako disko salduenaren (Thriller, 1982) egilea (h. 2009).
- 1959 –
- Rebecca De Mornay, estatubatuar aktorea.
- Ramón Ángel Díaz, argentinar futbolari ohia.
- Chris Hadfield, kanadar astronauta ohia, espaziora joandako lehen kanadarra.
- 1960 – Thomas Marshburn, estatubatuar astronauta eta medikua.
- 1962 – Jutta Kleinschmidt, alemaniar, kazetari eta rally pilotua, Dakar rallya lehen aldiz irabazi zuen emakumea.
- 1965 – Gerhard Rodax, austriar futbolaria (h. 2022).
- 1966 – Celsa Barja, galiziar idazlea, editorea, saiakeragilea eta poeta.
- 1971 –
- Candis Cayne, estatubatuar aktore eta performance antzezlea.
- Carla Gugino, estatubatuar aktorea.
- Nicola Mendelsohn, britainiar publizitate-exekutiboa.
- 1973 – Thomas Tuchel, alemaniar futbolari-ohia eta entrenatzailea.
- 1975 – Juan Diego Botto, argentinar-espainiar aktorea.
- 1977 – Kei Mikuriya, japoniar futbolari ohia.
- 1980 – Dona Sarkar, estatubatuar informatikaria.
- 1981 –
- Émilie Dequenne, valoniar aktorea.
- Yuliana Peniche, mexikar aktorea.
- 1983 –
- Saadet Aksoy, turkiar aktorea.
- Jennifer Landon, estatubatuar aktorea.
- 1984 – Borja Gómez, kantabriar traineru-estropadetako patroia.
- 1986 –
- Lea Michele, estatubatuar aktore, abeslari eta idazlea.
- Alex Ruoff, estatubatuar saskibaloi jokalaria.
- 1992 – Elena Rivera, espainiar aktorea eta abeslaria.
- 1993 – Liam Payne, britainiar abeslari, konpositore eta gitarra jolea.
- 1997 – Rocío García Martínez, espainiar txirrindularia.
Heriotzak aldatu
Euskal Herria aldatu
- 1363 – Filipe Nafarroakoa, Nafarroako Erresumako infantea eta Longuevilleko kondea (j. 1336).
- 1743 – Juan Antonio Urrutia Arana, II. Villar del Águilako markesa, arabar noblea, Mexiko Hirian (j. 1670).
- 1895 – Francisco Navarro Villoslada, nafar idazle eta ideologoa (j. 1818).
- 1936 – Pedro Asua, bizkaitar apaiza eta arkitektoa, Kantabrian fusilatua (j. 1890).
- 1942 – Guillermo Torrijos Goyarzu, bilbotar militante sozialista, Parisen (j. 1876).
- 1951 – Ignacio Rotaetxe, euskal ingeniari eta politikari abertzale eta jeltzalea (j. 1888).
- 1981 – Mariano Ansó, Iruñeko lehen alkate errepublikarra (j. 1889).
- 1986 – Maria Dolores Goya Mendiola, gipuzkoar irakaslea (j. 1913).
- 2000 –
- José Ignacio Bilbao Iturburu, bizkaitar musikagilea (j. 1958).
- Manuel Indiano Azaustre, gipuzkoar politikaria, ETAk eraila (j. 1970).
- 2001 – Juan Garizurieta, bizkaitar futbolaria (j. 1908).
- 2015 – Carlos María Aritz, nafar apaiz klaretarra, Panamán misiolari aritutakoa (j. 1928).
- 2019 – Miguel Angel Lamata, gipuzkoar futbolaria (j. 1947).
Mundua aldatu
- 886 – Basilio I.a, enperadore bizantziarra.
- 1300 – Guido Cavalcanti, italiar poeta eta filosofoa.
- 1442 – Joan VI.a Bretainiakoa, Bretainiako dukea (j. 1389).
- 1533 – Atahualpa, enperadore inka.
- 1542 – Kristobal Gamakoa, portugalgo militarra.
- 1543 – Maria Jülich-Bergekoa, Jülich-Cleves-Bergeko dukerri batuen lehen agintaria (j. 1491).
- 1726 – Antonio Bellucci, italiar margolaria (j. 1654).
- 1762 – Stanisław Poniatowski, poloniar militarra (j. 1676).
- 1797 – Joseph Wright Derbykoa, ingeles margolaria (j. 1734).
- 1799 – Pio VI.a, Aita santua (j. 1717).
- 1866 – Tokugawa Iemochi, Tokugawa shogunerriko hamalaugarren shoguna (j. 1846).
- 1880 – Sanford Robinson Gifford, estatubatuar margolaria (h. 1880).
- 1891 – Pierre Lallement, batzuen ustez bizikletaren asmatzailea (j. 1843).
- 1898 – Agustina Ortiz de Rozas, argentinar politikaria eta filantropoa (j. 1816).
- 1899 – Catharine Parr Traill, ingelesez idazten zuen kanadar idazle, botanikari eta naturalista (j. 1802).
- 1904 – Murad V.a, Otomandar Inperioko sultana (j. 1840).
- 1922 – Georges Sorel, frantziar idazlea eta soziologoa (j. 1847).
- 1935 –
- Astrid Suediakoa, Belgikako erregina ezkontidea (j. 1905).
- Childe Hassam, estatubatuar margolari inpresionista (j. 1859).
- 1938 – Frigyes Karinthy, hungariar idazle, kazetari eta itzultzailea (j. 1887).
- 1939 – Estefania Cueto Puertas, jostuna eta Espainiako lider komunista, Gijonen fusilatutako azken emakumea (j. 1899).
- 1947 – Manolete, 1940ko hamarkadako espainiar zezenketaririk garrantzitsuenetakoa (j. 1917).
- 1948 – Nicolás Esandi Nicolao, euskal jatorriko argentinar elizgizona, Buenos Airesko Eusko Ikaskuntzako lehenengo lehendakaria (j. 1876).
- 1959 – Ziza Massika, aljeriar erizaina eta militante nazionalista, Aljeriako gerran nabarmendu zena (j. 1934).
- 1960 – Vicki Baum, estatubatuar eleberrigilea (j. 1888).
- 1965 – George Erskine, Britainiar Armadako jenerala (j. 1899).
- 1972 – Kentaro Hayashi, japoniar futbolari ohia.
- 1975 – Éamon de Valera, Irlandako presidentea (j. 1882).
- 1980 –
- Franco Basaglia, italiar psikiatra (j. 1924).
- Louis Darquier de Pellepoix, frantziar politikaria eta antisemita (j. 1897).
- 1982 – Ingrid Bergman, suediar aktorea (j. 1915).
- 1987 – Lee Marvin, estatubatuar aktorea (j. 1924).
- 2001 – Francisco Rabal, espainiar aktorea (j. 1926).
- 2002 – Luis Carandell, espainiar idazle eta kazetaria.
- 2003 –
- Ricardo Muruzabal, espainiar futbolaria (j. 1951).
- Vladimír Vašíček, txekiar margolaria, pintura moderno eta pintura abstraktuan aitzindari bere herrialdean (j. 1919).
- 2006 – Youenn Gwernig, bretoi idazle eta abeslaria (j. 1925).
- 2007 – Pierre Messmer, Frantziako lehen ministroa (j. 1916).
- 2013 –
- Jack Beal, estatubatuar margolaria (j. 1931).
- Cliff Morgan, galestar errugbilaria (j. 1930).
- 2016 – Gene Wilder, estatubatuar aktore, zuzendari eta gidoilaria (j. 1933).
- 2018 – James Mirrlees, eskoziar ekonomista, 1996ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1936).
- 2021 –
- Ed Asner, estatubatuar aktorea (j. 1929).
- Ron Bushy, estatubatuar bateria-jotzailea, Iron Butterfly taldeko kidea (j. 1941).
- Jacques Rogge, belgikar sendagile eta kirolaria, Nazioarteko Olinpiar Batzordeko 8. lehendakaria (j. 1942).
Jaiak eta urteurrenak aldatu
- Sehaska egutegiko izendegia: Ugutz/Uguzne eta Keltsa/Keltse/Keltze/Zeltsa.
Kanpo estekak aldatu