Esprontzeda
Esprontzeda[3] ([es̺pronts̻eða]) Nafarroako udalerria da. Lizarrako merindadeko herri honek 119 biztanle zituen
2014. urteko erroldaren arabera. Nafarroako hiriburutik 75 kilometrora dago.
| Esprontzeda | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Lizarra | ||||||||||
| Eskualdea | Vianaldea | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Espronceda | ||||||||||
| Alkatea | Ángel María Fernández Azpilikueta (San Vicente) | ||||||||||
| Posta kodea | 31228 | ||||||||||
| INE kodea | 31096 | ||||||||||
| Herritarra | esprontzedar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°35′53″N 2°18′09″W / 42.598055555556°N 2.3025°W | ||||||||||
| Azalera | 9 km² | ||||||||||
| Garaiera | 537 metro | ||||||||||
| Distantzia | 75 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 108 (2023:  3) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 12,27 biztanle/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 28,62 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 0 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 4,78 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1][2] | % 4,70 (2018: %3,43) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Webgunea | http://www.espronceda.org | ||||||||||
Geografia aldatu
Inguru naturala eta kokapena aldatu
Herria, Nafarroa mendebaldean kokatzen da, Arabako mugatik gertu. NA-7200 errepidean dago, Santsoleko norabidean.
Esprontzedak Torralba del Rio eta Mirafuentesekin egiten du muga iparraldean, Desojorekin ekialdean, Torralba del Rio eta Bargotarekin mendebaldean, eta Armañantzasekin hegoaldean.
Klima eta landaredia aldatu
Esprontzedako klima, mediterraniar kontinentala da, urteko batez besteko balioak honakoak dira: 11 graduko tenperatura, eta 600-1.000mm bitarteko prezipitazioak. Urteroko egun euritsuak 80 inguru dira herrigunean, eta 100 edo gehiago udalerriaren iparraldeko gune menditsuenean.
Nekazaria eta gizakiaren eragina dela eta, jatorrizko landaredia bost hektarea arte, eta birlandatutako pinuetara mugatzen da. Zuhaitz hauek, olibondo eta bestelako laboreak dauden lurren artean hazten dira.
Historia aldatu
Esprontzedako udalaren mugetan Pedrigosako historiaurreko aztarnategia dago. Jaurerria duela mende askotatik, 1323an herritarrek Morentingo Gonzalo Martinezi jaurerria erosi zioten, eta Nafarroako Carlos I.a erregeak Vianako forua eman zien esprontzedatarrei.
1847an herriak eskola zeukan. Maisua, sakristaua eta udaletxeko idazkaria zen aldi berean. 1833 eta 1839 urteetako Gerra Karlistan udalerrian zegoen mendi bakarra goldatu zen. XX. mendean uruna egiteko errota zegoen herrian.
Maximo Ruiz de Gaona zientzialari ospetsua bertan jaio zen 1902an.
Demografia aldatu
| Esprontzedako biztanleria |
|---|
 |
| Datu-iturria: www.ine.es |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko hiru etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %2,38a (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).
Politika aldatu
Udal hauteskundeak aldatu
2007an ez zen hauteskunderik izan, ez zelako inongo talderik aurkeztu[4]. Hori dela eta 2003koetan UPNren izenean aurkeztu zen Jose Luis Fernandez Irisarrik karguan segitu zuen.
2011n bi hautesle elkarte independente aurkeztu ziren: San Vicenteren 4 kide (haien artean alkate bihurtu zen Angel Maria Fernandez Azpilicueta) eta Agrupación Independiente de Espronceda (AIE) izenekoaren beste bat zinegotzi atera ziren.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| San Vicente | 63 | 4 |
| AIE | 39 | 1 |
Udaletxea aldatu
Esprontzedako udaletxeko idazkaria Torres del Rio eta Azueloko idazkari ere bada.
- HELBIDEA: Picota Kalea, 2
Alkateak aldatu
Hauek izan dira Esprontzedako azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[5] |
| 1979 | 1983 | PSE | |
| 1983 | 1987 | Independenteak | |
| 1987 | 1991 | PSN | |
| 1991 | 1995 | UPN | |
| 1995 | 1999 | UPN | |
| 1999 | 2003 | Independenteak | |
| Jose Luis Fernandez Irisarri | 2003 | 2007 | Independenteak |
| Jose Luis Fernandez Irisarri | 2007 | 2011 | Kudeaketa batzordea |
| Angel Maria Fernandez Azpilicueta | 2011 | 2015 | San Vicente |
| Angel Maria Fernandez Azpilicueta[5] | 2015 | 2019 | PSN |
| Lizhet Jhoana Cerpa Paredes[5] | 2019 | Jardunean | Agrupacion Independiente de Espronceda[6] |
Jaiak eta ospakizunak aldatu
- Herriko jaiak San Miguelen omenez ospatzen dira irailaren 29tik irailaren 26ra.
- Mendekoste egunean, herritarrak Kodesko Ama Birjinaren santutegira joten dira erromerian.
- San Isidro egunean, maiatzaren 15ean, prozesioa antolatzen da herritik, inguruko laborantza lurretara. Abadeak, lurrak bedeinkatu eta herrira bueltatzen dira. San Roke eta San Miguel egunetan ere prozesioak antolatzen dira.
Euskara aldatu
Nafarroako gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera Esprontzeda eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %1,22k zekien euskaraz hitz egiten.
Zerbitzuak aldatu
Esprontzeda "Jurramendi Mankomunitateko" kidea da.
Ondasun nabarmenak aldatu
San Bizente Martiriaren eliza, XVI. mendearen bigarren erdian eraikia. Elizak nabe bakarra dauka, poligono itxurako aurrealdea, eta ganga estaldura. Parrokiako dorrea XVII. mendean egin zuten. Landako Ama Birjinaren baseliza bestalde, herriaren kanpoaldean dago.
Eraikuntza zibilari dagokionez, Azedotarren jauregia nabarmentzen da, XVII. mendean harlanduz eginiko eraikina.
Esprontzedar ospetsuak aldatu
- Juan Cruz Ruiz de Cabañas (1752-1824), Guadalajarako apezpikua[7].
- Maximo Ruiz de Gaona (1902-1971), apaiza eta paleontologoa[8].
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ Noticias de Navarra egunkariko albistea.[Betiko hautsitako esteka]
- ↑ a b c (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-04-09).
- ↑ «LIZARRAKO ESKUALDEKO HAUTESKUNDE BATZORDEA Aurkeztutako hautagai-zerrendak» NAO 78. zenbakia, 2019ko apirilaren 24a, asteazkena (Noiz kontsultatua: 2020-04-30).
- ↑ «RUIZ DE CABAÑAS CRESPO, Juan Cruz - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
- ↑ «Ruiz de Gaona Leorza, Máximo - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
Ikus, gainera aldatu
Kanpo estekak aldatu
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
- (Gaztelaniaz) Esprontzedako udalaren webgunea.
- (Gaztelaniaz) Esprontzedari buruzko informazioa Nafarroako Gobernuaren webgunean.
- Desoiorako errepidea Esprontzeda parean Google Street View-n.
Datuak: Q1922560
Multimedia: Espronceda / Q1922560
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Esprontzeda
