Abenduaren 23

Abenduaren 23a gregoriotar egutegiaren urteko hirurehun eta berrogeita hamazazpigarren eguna da, 358.a bisurteetan. 8 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Koikili Lertxundi Jaiotza: Otxandio, 1980 Angelo Kelly Jaiotza: Iruñea, 1981 Mario Barco Jaiotza: Lizarra, 1992 Victor Txabarri Jaiotza: Portugalete, 1854 Heriotza: Marseilla, 1900eko martxoaren 29a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Alexandro I.a Errusiakoa Jaiotza: San Petersburgo, 1777 (juliotar egutegia) eta 1777 Heriotza: Taganrog, 1825eko azaroaren 19a (juliotar egutegia) Helmut Schmidt Jaiotza: Hanburgo, 1918 Heriotza: Hanburgo, 2015eko azaroaren 10a Henrike III.a Nafarroakoa Jaiotza: Paueko gaztelua, 1553 eta 1553 (egutegi gregorianoa) Heriotza: Paris, 1610eko maiatzaren 14a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Abenduaren 23ko jaiotzak Yousuf Karsh • Stephen Timoshenko • Karl Richard Lepsius • Samuel Smiles • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Jose Francisco Rojo Jaiotza: Bilbo, 1947ko urtarrilaren 28a Heriotza: Leioa, 2022 José Antonio Momeñe Jaiotza: Zierbena, 1940ko abuztuaren 15a Heriotza: Barakaldo, 2010 Manuel Joaquín Álvarez de Toledo Jaiotza: Iruñea, 1641eko urtarrilaren 6a Heriotza: Bartzelona, 1707 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Thomas Malthus Jaiotza: Westcott (Surrey), 1766ko otsailaren 13a eta 1766ko otsailaren 14a Heriotza: Bath, 1834 Mikhail Kalaxnikov Jaiotza: Kurya (en) , 1919ko azaroaren 10a Heriotza: Izhevsk, 2013 Conrad Gessner Jaiotza: Zürich, 1516ko martxoaren 26a Heriotza: Zürich, 1565 Lavrenti Beria Jaiotza: Merkheuli (en) , 1899ko martxoaren 17a (juliotar egutegia) Heriotza: Mosku, 1953 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Abenduaren 23ko heriotzak Henry St John, 1st Viscount Bolingbroke • Johann Elert Bode • Jules Claretie • Elias M. Stein • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Chiang Kai-shek 1912 - Asuango urtegia abian jarri zuten Egipton. 1940 - Chiang Kai-shek presidenteak (irudian) Txinako erakunde komunistak desegiteko agindua eman zuen. 1972 - Managuako hiria (Nikaragua) lurrikara batek suntsitu zuen eta 6.000 hildako izan ziren. 1985 - Marrakexeko medina (Maroko) Gizateriaren Ondare izendatu zen. 2008 - Gasteizko tranbia inauguratu zen. + Gertaera gehiago... Egutegia << Abendua >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2025 Aurreko eta hurrengo urteetan 2022: Ostirala 2023: Larunbata 2024: Astelehena 2026: Asteazkena 2027: Osteguna 2028: Larunbata Izendegia Santutegia: Dagoberto II.a Seaska egutegia: Bittori, Garaine, Haira eta Jaira.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1978 – ETAk, Pedro Garrido Caro enpresaburua erail zuen Donostian.

Mundua

• 1534 – Basseineko tratatua, Guyarateko sah zen Bahadur sultanak Bassein, Mumbai, Karanja eta Sasette uharteak Portugaleko koroari egiletsi zizkion.
• 1972 – Managuako hiria (Nikaragua) lurrikara batek suntsitu zuen, 6.000 hildako baino gehiago utziz.
• 1984 - Mafiak burututako Napoli Milan trenaren aurkako atentatua. 16 pertsona hil ziren.
• 1998 – GAL aferaren ondorioz espetxeratuta zeuden Rafael Vera eta José Barrionuevo indultatu zituen Jose Maria Aznarren gobernuak.
• 2005 – Azerbaijango Baku hirian egondako hegazkin istripu batek 23 hildako eragin zituen.

Arte eta kultura

Mundua

• 1954 – 20,000 Leagues Under the Sea ("20.000 Legoa Itsas Azpitik") filma estreinatu zen, Richard Fleischerek zuzendu eta Kirk Douglas, James Mason, Peter Lorre eta Paul Lukas aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1970 – Little Big Man ("Gizon Txiki Handia") filma estreinatu zen, Arthur Pennek zuzendu eta Dustin Hoffman, Faye Dunaway, Chief Dan George, Martin Balsam, Richard Mulligan eta Cal Bellini aktoreek antzeztu zuten.
• 1987 – Good Morning, Vietnam ("Egunon, Vietnam") filma estreinatu zen, Barry Levinsonek zuzendu eta Robin Williams eta Forest Whitaker aktoreek antzeztu zutelarik.
• 1992 – Scent of a Woman ("Emakumearen Esentzia") filma estreinatu zen, Martin Brestek zuzendu eta Al Pacino eta Chris O'Donnell aktoreek antzeztu zuten.
• 1994 – Legends of the Fall ("Udazken Kondairak") filma estreinatu zen, Edward Zwickek zuzendu eta Brad Pitt, Anthony Hopkins, Aidan Quinn, Julia Ormond eta Henry Thomas aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2005 – Munich filma estreinatu zen, Steven Spielbergek zuzendu eta Eric Bana, Daniel Craig, Ciarán Hinds, Mathieu Kassovitz, Hanns Zischler eta Geoffrey Rush aktoreek antezeztu zutelarik.
• 2009 – Solomon Kane filma estreinatu zen, Michael J. Bassettek zuzendu eta Max von Sydow, James Purefoy, Rachel Hurd-Wood eta Pete Postlethwaite aktoreek antzeztu zuten.

Zientzia eta teknologia

Euskal Herria

• 2008 – Gasteizko tranbia inauguratu zen.

Kirolak

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1840 – Pedro Jose Elizegi Maiz, Pello Errota, euskal bertsolaria (h. 1919).
• 1843 – César del Villar, bizkaitar militar eta politikaria (h. 1917).
• 1854 – Victor Txabarri, bizkaitar enpresaburua (h. 1900).
• 1867 – Victoria Mallabiabarrena, bizkaitar soprano lirikoa, Madril eta Kubako eszenatokietan aritutakoa (h. 1960).
• 1926 – Jose Maria Ormaetxea, Mondragon korporazioaren sortzaileetako bat (h. 2019).
• 1944 – Jesús Bueno, nafar ekonomialari eta politikaria (h. 2006).
• 1957 – Belen Gonzalez Peñalva, gipuzkoar ETAkidea, erakundearen buruzagi historikoa (h. 2017).
• 1958 – Lourdes Herrasti, gipuzkoar histoeialaria eta antropologoa.
• 1959 – Jaione Ugaldebere, gipuzkoar irakaslea, kazetaria, herri ekintzailea, politikaria eta feminista.
• 1960 – Iosu Expósito, Eskorbuto punk taldeko gitarra-jotzaile eta abeslaria (h. 1992).
• 1963 – Dunixe-Aberri Larralde, lapurtar multikirolaria, bereziki pilotan nabarmendua.
• 1964 – Txetx Etxeberri, euskal gizarte ekintzaile ekologista eta bakezalea.
• 1980 –
  • Koikili Lertxundi, bizkaitar grekoerromatar borrokalari eta futbolari ohia.
  • Laura Pérez, nafar abokatu, irakasle eta Ahal Dugu alderdiko Nafarroako idazkari nagusia.
• 1981 – Angelo Kelly, irlandar musikaria, The Kelly Family taldeko kidea, Iruñean.
• 1989 – Izaro Zubiria, gipuzkoar albaitaria eta ikertzailea.
• 1990 – Josune Ugarte, gipuzkoar arraunlaria.
• 1992 – Mario Barco, nafar futbolaria.

Mundua

• 1173 – Luis I.a, Bavariako dukea (h. 1231).
• 1597 – Martin Opitz, alemaniar olerkaria (h. 1639).
• 1682 – James Gibbs, eskoziar arkitektoa (h. 1754).
• 1699 – Leopoldo Esquilache, Espainiaren zerbitzuan jardun zuen siziliar politikaria (h. 1785).
• 1714 – Ranieri de' Calzabigi, italiar olerkari eta libreto egilea (h. 1795).
• 1750 – Frederiko Augusto I.a Saxoniakoa, Saxoniako hauteslea eta Saxoniako lehen erregea (h. 1827).
• 1777 – Alexandro I.a Errusiakoa, Errusiako enperadorea (h. 1825).
• 1790 – Jean-François Champollion, frantziar egiptologoa (h. 1832).
• 1799 – Karl Bryullov, errusiar margolaria (h. 1852).
• 1800 – Frédéric Soulié, frantziar eleberrigile, antzerkigile, kritikari eta kazetaria (h. 1847).
• 1804 – Charles Augustin Sainte-Beuve, frantziar literatur-kritikaria (h. 1869).
• 1805 – Joseph Smith, estatubatuar buruzagi erlijiosoa, Azken Egunetako Santuen Mugimenduaren sortzailea (h. 1844).
• 1815 – Ildefons Cerda, kataluniar hirigilea (h. 1876).
• 1834 – Sina Mesdag-van Houten, herbehereetar margolaria (h. 1909).
• 1856 – James Buchanan Duke, estatubatuar industrialaria, zigarroaren fabrikazio eta marketin modernoa sartu zituena (h. 1925).
• 1857 – Helen Abbott Michael, estatubatuar zientzialaria (h. 1904).
• 1859 – Klavdia Lukaxevitx, errusiar idazle eta irakaslea (h. 1931).
• 1862 – Henri Pirenne, belgikar historialaria, Erdi Aroan aditua (h. 1935).
• 1867 – Madam C. J. Walker, asmatzailea, enpresaburu eta filantropoa, Estatu Batuetan aberats bihurtu zen lehen emakume afroamerikarra (h. 1919).
• 1870 – Jessie Tarbox Beals, kanadar-estatubatuar argazkilaria, AEBetan argitaratu zuen lehen emakume erreportari grafikoa (h. 1942).
• 1881 – Juan Ramon Jimenez, espainiar idazlea, 1956ko Literaturako Nobel Saria (h. 1958).
• 1883 – Hubert Pierlot, Belgikako lehen ministroa (h. 1963).
• 1887 – Victorio Macho, espainiar eskultorea, espainiar eskultura garaikidearen aitzindaria (h. 1966).
• 1896 – Giuseppe Tomasi di Lampedusa, siziliar idazlea (h. 1957).
• 1900 – Jean Lacroix, frantziar filosofo katolikoa (h. 1986).
• 1902 – Norman Maclean, estatubatuar idazlea (h. 1990).
• 1911 – Niels Kaj Jerne, daniar inmunologoa, 1984ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1994).
• 1913 – William Layton, estatubatuar antzerki-zuzendari eta irakaslea (h. 1995).
• 1916 – Dino Risi, italiar zinemagilea (h. 2008).
• 1918 – Helmut Schmidt, Alemaniako kantzilerra (h. 2015).
• 1919 – Peggy Fortnum, britaniar ilustratzailea (h. 2016).
• 1922 –
  • María del Carmen Cuesta Rodríguez, La Peque, frankismoak errepresaliatutako ekintzaile errepublikanoa (h. 2010).
  • Micheline Ostermeyer, frantziar atleta eta piano-jotzailea (h. 2001).
• 1925 –
  • Pierre Bérégovoy, Frantziako lehen ministroa (h. 1993).
  • Mohammed Mzali, Tunisiako lehen ministroa (h. 2010).
• 1929 – Chet Baker, estatubatuar jazz-musikagilea (h. 1988).
• 1933 – Akihito, Japoniako enperadorea.
• 1935 – Esther Phillips, estatubatuar R&B abeslaria (h. 1984).
• 1936 – Frederic Forrest, estatubatuar aktorea (h. 2023).
• 1938 – Lagumot Harris, Nauruko presidente (h. 1999).
• 1940 – Mamnoon Hussain, Pakistango presidentea (h. 2021).
• 1941 –
  • Ron Bushy, estatubatuar bateria-jotzailea, Iron Butterfly taldeko kidea (h. 2021).
  • Jean Gachassin, frantziar errugbilari ohia.
• 1943 – Silvia Suediakoa, Suediako erregina ezkontidea.
• 1945 –
  • Mercedes Ateca, espainiar txirrindularia (h. 2021).
  • Adli Mansur, Egiptoko presidentea.
• 1946 – Edita Gruberová, eslovakiar opera abeslaria (h. 2021).
• 1950 – Cristina Buarque, brasildar abeslari eta musikagilea (h. 2025).
• 1955 – Carol-Ann Duffy, britaniar poeta, poesia-kritikaria, dramagilea, abestigilea eta irakaslea.
• 1956 – Michele Alboreto, italiar 1 Formulako gidaria (h. 2001).
• 1959 – Victoire Tomegah-Dogbé, Togoko lehen ministroa.
• 1960 – Zindzi Mandela, hegoafrikar diplomazialari eta poeta (h. 2020).
• 1962 – Stefan Hell, errumaniar-alemaniar fisikaria, 2014ko Kimikako Nobel Saria.
• 1963 –
  • María de Jesús Patricio Martínez, medikuntza tradizionaleko sendagilea eta giza eskubideen aldeko borrokalari mexikarra.
  • Donna Tartt, estatubatuar idazlea.
• 1964 – Eddie Vedder, estatubatuar musikari, abeslari eta kantautorea, Pearl Jam taldeko abeslaria.
• 1967 – Carla Bruni, italiar-frantziar modelo ohi eta abeslaria, Frantziako lehen dama.
• 1974 – Cuca Gamarra, Alderdi Popularreko espainiar politikaria.
• 1976 – Aleksandra Arkhipova, errusiar antropologo, folklorista eta irakaslea.
• 1979 – Paul Pen, espainiar idazle eta telebista-gidoigilea.
• 1981 – Beth, kataluniar abeslaria eta aktorea.
• 1982 – Beatriz Luengo, espainiar abeslari, dantzari eta aktorea.
• 1983 - Lisa Dobriskey, britainiar atleta, 1.500 metroko proban aditua.
• 1984 – Han Ye-ri, hegokorear aktorea.
• 1991 – Kyren Wilson, ingeles snooker jokalaria.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1230 – Berengela Nafarroakoa, Rikardo Lehoi Bihotzaren emaztea eta Ingalaterrako erregina ezkontidea, Le Mansen.
• 1681 – Antonio Fernández del Campo, bizkaitar apaiza, Jaén, Coria eta Tui elizbarrutietako gotzaina, Jaénen (j. 1619).
• 1707 – Manuel Joaquín Álvarez de Toledo, Oropesako kondea, nafar noble eta politikaria, Bartzelonan (j. 1641).
• 1861 – Blas Domingo López, arabar politikaria, Gasteizko alkatea (j. 1781).
• 1901 – Charles Abbadia-Ürrüstoi, baxenafar politikaria, Tolosa Okzitanian (j. 1821).
• 1973 – José Zuazola, Donostiako udaleko Herri-lan Ingeniari nagusia, hiriak izandako ingeniaririk famatuenetakoa (j. 1913).
• 1990 – Nikolas Martínez Ortiz de Zarate, bizkaitar pintorea, kartel-egile eta grabatzailea, Madrilen (j. 1907).
• 2006 – Milagros Bidegain, gipuzkoar irakaslea, liburuzaina, hizkuntzalaria eta artxibozaina (j. 1922).
• 2010 – José Antonio Momeñe, euskal txirrindularia (j. 1940).
• 2017 – Ibon Urrengoetxea, bizkaitar futbolaria, eraila (j. 1974).
• 2018- Francisco Pérez Luzarreta, nafar EAE alderdiko kidea (j. 1922).
• 2022 – Txetxu Rojo, Athleticeko futbolaria (j. 1947).
• 2023 - Arantxa Gurmendi, gipuzkoar aktorea (j. 1944).

Mundua

• 679 – Dagoberto II.a, Austrasiako saliar frankoen erregea.
• 918 – Konrado I.a Alemaniakoa, Germaniako erregea.
• 1575 – Akiyama Nobutomo, japoniar komandantea (j. 1531).
• 1588 – Henrike I.a Guisekoa, Guiseko dukea eta Joinvilleko printzea (j. 1550).
• 1631 – Michael Drayton, ingeles poeta (j. 1563).
• 1638 – Barbara Longhi, pizkundeko italiar emakume margolaria (j. 1552).
• 1646 – François Maynard, frantziar olerkaria (j. 1582).
• 1722 – Pierre Varignon, frantziar matematikaria (j. 1654).
• 1783 – Johann Adolf Hasse, alemaniar musikagilea (j. 1699).
• 1814 – María de la Consolación Azlor, kataluniar-aragoiar noblea (j. 1775).
• 1831 – Emilia Plater, poloniar iraultzailea, Errusia inperialaren aurkako Azaroko altxamenduan heroitzat hartua (j. 1806).
• 1857 –
  • Concepción Argüello, Nikolai Rezanov ekin izan zuen maitasunezko historia tragikoaren ondorioz ezaguna (j. 1791).
  • Achille Devéria, frantziar margolaria (j. 1800).
• 1872 – George Catlin, estatubatuar abenturazale, esploratzaile, bidaiari, abukatu, idazle eta margolaria (j. 1796).
• 1873 – Sarah Moore Grimké, estatubatuar abolizionista, idazle eta sufragista (j. 1792).
• 1889 – Constance Naden, ingeles idazle, poeta eta filosofoa (j. 1858).
• 1907 – Jules Janssen, frantziar astronomoa (j. 1824).
• 1912 – Édouard Detaille, frantziar margolaria (j. 1848).
• 1930 – Marie Fillunger, austriar soprano abeslaria eta ahots-irakaslea (j. 1850).
• 1942 – Konstantin Balmont, errusiar olerkaria (j. 1867).
• 1944 – Charles Dana Gibson, estatubatuar marrazkilaria (j. 1867).
• 1948 –
  • Kōki Hirota, Japoniako lehen ministroa (j. 1878).
  • Hideki Tōjō, Japoniako lehen ministroa eta militarra (j. 1884).
• 1951 – Enrique Santos Discépolo, argentinar musikagile, musikari, antzerkigile eta zinemagilea (j. 1901).
• 1952 – Eli Heckscher, suediar ekonomista (j. 1879).
• 1953 –
  • Lavrenti Beria, sobietar buruzagi komunista, polizia eta zerbitzu sekretuko (NKVD) zuzendaria (j. 1899).
  • Pierre Dupong, Luxenburgoko lehen ministroa (j. 1885).
• 1956 – Josep Puig i Cadafalch, kataluniar arkitektoa, arte historialaria eta politikaria (j. 1867).
• 1962 – José Giral, espainiar kimikari eta politikari errepublizalea (j. 1879).
• 1966 – Heimito von Doderer, austriar idazlea (j. 1896).
• 1969 – Virxinia Pereira Renda, galiziar idazlea (j. 1884).
• 1972 – Andrei Tupolev, errusiar hegazkin ingeniaria (j. 1888).
• 1973 – Gerard Peter Kuiper, holandar astronomoa (j. 1905).
• 1977 – Philipp Etter, Suitzako Konfederazioko presidentea (j. 1891).
• 1978 – Misao Tamai, japoniar futbolaria (j. 1903).
• 1979 –
  • Peggy Guggenheim, estatubatuar bildumazale eta mezenasa (j. 1898).
  • Ernest B. Schoedsack, estatubatuar zinema zuzendari, argazkilari eta ekoizlea (j. 1893).
  • Dirk Stikker, herbeheretar diplomazialari eta politikaria, NATOren 3. Idazkari orokorra (j. 1897).
• 1984 – Joan Lindsay, australiar idazlea (j. 1896).
• 1988 – Anatoli Ribakov, ukrainar eta sobietar idazlea (j. 1911).
• 1990 – Pierre Gripari, frantziar idazlea (j. 1925).
• 1991 – José Guerrero, espainiar margolaria (j. 1914).
• 1993 –
  • Braulia Cánovas, Frantziako Erresistentzian nazien aurka borrokatu zen espainiar errepublikanoa (j. 1920).
  • Lauchlin Currie, kanadar-kolonbiar ekonomialaria, Roosevelt AEBetako presidentearen aholkularia (j. 1902).
• 2001 – Jelle Zijlstra, Herbehereetako lehen ministroa (j. 1918).
• 2004 –
  • P. V. Narasimha Rao, Indiako lehen ministroa (j. 1921).
  • Anne Truitt, estatubatuar eskultorea (j. 1921).
• 2007 – Oscar Peterson, quebecar piano-jotzailea (j. 1925).
• 2009 – Edward Schillebeeckx, belgikar teologo katoliko nabarmena, Vatikanoko II. Kontzilioko eragile nagusienetakoa (j. 1914).
• 2013 – Mikhail Kalaxnikov, kalibre txikiko armen errusiar diseinatzailea, AK-47 eraso-fusilaren diseinatzailea izateagatik ospetsua (j. 1919).
• 2015 – Alfred G. Gilman, estatubatuar sendagile eta biokimikaria, 1994ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1941).
• 2016 – Vesna Vulovic, paraxut gabeko erorketa aske altuenaren errekorduna: 10.160 m. (j. 1950).
• 2019 – Iphigenia Efunjoke Coker, nigeriar irakaslea (j. 1924).
• 2021 – Joan Didion, estatubatuar idazle eta kazetaria (j. 1934).
• 2022 –
  • George Cohen, ingeles futbolaria (j. 1939).
  • Odette Roy Fombrun, haitiar feminista, sufragista, idazlea, irakaslea eta intelektuala (j. 1917).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Bittori, Garaine, Haira eta Jaira.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2676
• Multimedia: 23 December / Q2676

Abenduaren 22 | Urteko egutegi | Abenduaren 24