Alexandro I.a Errusiakoa

Alexandro I.a Errusiakoa
	; Irudi gehiago
Errusia Guztien enperadorea	; 1801eko martxoaren 12a (juliotar egutegia) - 1825eko azaroaren 19a (juliotar egutegia) ; ← Paulo I.a Errusiakoa - Nikolas I.a Errusiakoa →
Errusia Guztien enperadorea
Bizitza
Jaiotza	San Petersburgo, 1777ko abenduaren 12a (juliotar egutegia)
Herrialdea	Errusiar Inperioa
Bizilekua	Neguko Jauregia
Heriotza	Taganrog, 1825eko azaroaren 19a (juliotar egutegia) (47 urte)
Hobiratze lekua	San Petersburgoko katedrala
Heriotza modua	berezko heriotza: Sukar tifoidea
Familia
Aita	Paulo I.a Errusiakoa
Ama	Maria Feodorovna (Sofia Dorotea Württembergekoa)
Ezkontidea(k)	Elizabeth Alexeievna (Louise of Baden) (en) (1793ko urriaren 9a (juliotar egutegia), 1793ko urriaren 9a - 1825eko azaroaren 19a (juliotar egutegia))
Bikotekidea(k)	ikusi Maria Naryshkina (en) ;
Seme-alabak	ikusi Grand Duchess Maria Alexandrovna of Russia (en) ; Nikolai Lukash (en) ; Grand Duchess Elizabeth Alexandrovna of Russia (en) ; Zenaida Narishkin (en) ; Sofya Naryshkina (en) ; Emmanuil Naryshkin (en) ; Mariya Parizhskaya (en) ; Wilhelmine Alexandrine Pauline Alexandrov (en) ; Gustaw Ehrenberg; Maria (?) (en) ; Nikolay Isakov (en) ;
Anai-arrebak	ikusi Nikolas I.a Errusiakoa; Konstantino Paulovitx Errusiakoa; Grand Duke Michael Pavlovich of Russia (en) ; Ana Paulowna Romanova; Grand Duchess Maria Pavlovna of Russia (en) ; Grand Duchess Alexandra Pavlovna of Russia (en) ; Catherine Pavlovna of Russia (en) ; Grand Duchess Elena Pavlovna of Russia (en) ; Grand Duchess Olga Pavlovna of Russia (en) ;
Leinua	Holstein-Gottorp-Romanov (en)
Hezkuntza
Hizkuntzak	errusiera
Jarduerak
Jarduerak	monarka
Lantokia(k)	Errusia eta Amsterdam
Jasotako sariak	ikusi Ohorezko Legioko gurutze handia ; Knight of the Order of the Holy Spirit ; Knight of the Order of Saint-Michel ; Urrezko Ardi-larruaren Ordenako zalduna (1814ko maiatzaren 30a) ; Grand Cross of the Order of Maria Theresa ; Knight of the Order of St. Alexander Nevsky ; Order of the Black Eagle ; Order of St. Andrew ; Order of St. George, 4th class ; Order of Saint Stanislaus ; Knight Grand Cross of the Military Order of William (1818ko azaroaren 19a) ; Order of the Red Eagle 1st Class ; Order of Saint John of Jerusalem ; Arrano Zuriaren Ordena ; Order of Saint Louis ; Galtzariaren Ordena ; Order of the Crown (Württemberg) ; Order of Saint Hubert ; Order of the White Falcon ; Order of Fidelity ; Royal Order of the Seraphim ; Order of the Elephant ; Order of the Most Holy Annunciation ; Order of Saint Januarius ; Sacred Military Constantinian Order of Saint George ; Knight Grand Cross of the Order of Saint Ferdinand and of Merit ; Iron Cross 2nd Class ; Commander of the Order of Military Virtue ; Grand Cross of the Sash of the Three Orders ; Medal For love for native land ;
Zerbitzu militarra
Gradua	mariskal; general field marshal (en)
Parte hartutako gatazkak	Napoleondar Gerrak
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	kristautasun ortodoxoa

Alexandro I.a Errusiakoa (errusieraz: Александр Павлович, Aleksandr Pavlovich; San Petersburgo, 1777ko abenduaren 23a – Taganrog, 1825eko abenduaren 1a) Errusiako enperadorea izan zen 1801-1825 bitartean, Poloniako erregea 1815-1825 bitartean eta Finlandiako Duke Handia 1809-1825 bitartean.

Biografia aldatu

Alexandro Paulo Petrovitx duke handiaren, gero Paulo I.a tsarra izango zenaren, eta haren emazte Sofia Dorotea Wurtembergekoaren semea zen, eta Katalina II.a Errusiakoaren biloba. Batetik, Katalina II.aren gortean pentsamendu askearen giroa bizi izan zuen, eta, bestetik, jaurlari militarrarengandik errusiar autokraziaren tradizioak ikasi zituen. Aitak gizadiaren aldeko maitasun teorikoa eta gizakiaren kontrako gutxiespen praktikoa elkartzen irakatsi zion. Joera kontraesankor horiek bizitza osoan izan zituen, eta aurrera eraman zuen politikaren gorabeheretan islatzen zen.

Tronuratzea aldatu

1801eko martxoaren 23an tronuratu zen, aita eraila izan ondoren. Konspiratzaileek Paulo tsarra boteretik kendu bai, baina ez zutela hilko esan zioten. Kontrakoa gertatzean, errudun sentitu zen, enperadore izatera hilketa baten bidez iritsi zelako. Pixkana-pixkana Eliza ortodoxorantz gerturatu zen, eta politika kontserbadorea eraman zuen ordutik aurrera hil zen arte.

Lehen momentutik agertu zuen mundu mailan paper garrantzitsua jokatzeko asmoa, eta gaztetasunak ematen zion grina guztia jarri zuen bere ideal politikoak errealitate bihurtzeko eginkizunean. Haren erreforma-asmoak ingeles erakundeetan inspiratuta zeuden, baina uneko aukerak guztiz gainditzen zituzten, eta erreforma gutxi iritsi ziren zertzera.

Erreformak aldatu

Frédéric-César de La Harpe hezitzailearengandik jaso zituen ideia liberalen ondorioz, erreforma batzuk eragin zituen koroatu orduko: tortura eta zentsura kendu, petxeroei lurren jabe izateko eskubidea eman, irakaskuntza berritik antolatu. Baina agintari erreformatzailea izateko lehen baldintza falta zitzaion: mendekoengan uste ona, eta ezaugarri horrek kutsatu zituen aurrera eraman zituen erreforma guztiak. Inperioaren inguruko probintzietan saioak egin zituen, eta errusiarrek ziotenez, Poloniari, Finlandiari eta probintzia baltikoei ematen zizkien eurei ukatzen zizkieten onurak.

Errusian ere erreforma zenbait egin ziren, baina autokrataren eta bere funtzionarioen interferentzia susmagarriak zirela medio, ezin izan zuten iraun. Eratu berriak ziren Ministroen kontseilua eta Estatuaren kontseilua, esaterako, tsarraren eta bere begikoen tresna esklabo bihurtu ziren.

Presio ikaragarriak izan bazituen ere, ezin izan zuen esklabotza ezeztatu. Alexandro erreforma horren aldeko zen, baina aitoren seme-alabekin problemak izateko beldur zen. Aspalditik zen arazo handia mirabetza, eta horixe izan zen Sartaldea bizitzen ari zen Industria Iraultza Errusiak bizitzeko eragozpen nagusia.

Elisabet Alexeievna, Alexandro I.aren emaztea

Kanpo-politika aldatu

Ingelesekin aliatua (1801) eta Napoleonen aurka jardun zuen (1805). Austerlitzeko gudua galdu ondoan, Napoleonekin bakea izenpetu eta haren ondora lerratu zen, Ingalaterra eta Suediaren aurkako gerra aldarrikatuz eta Turkiarekin bakea izenpetuz. Berriz ere Frantziarekikoak hautsi ondoan, Napoleonek Errusia inbaditu zuenean, eutsi ahal izan zion erasoari. Waterlooko guduaren ondoren, kanpo-politika alde batera utzi zuen.

1825ean hil zen, tifusak jota. Aginpide absolutuari eustearen aldekoa, hil zenean, Nikolas I.a bere ondorengoak monarkia konstituzionalaren alde zeuden dekabristen estatu-kolpe ahaleginari aurre egin behar izan zion.

Ezkontza eta ondorengoak aldatu

Alexandro Elisabet Alexeievnarekin (jaiotza-izena: Luisa Badengoa) ezkondu zen, eta bi alaba izan zituzten, urte gutxirekin hilak biak ere. Horretaz gain, bederatzi seme-alaba izan zituen hainbat maitalerekin.

Erreferentziak aldatu

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2016/01/07 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Alexandro I.a Errusiakoa

Datuak: Q15193
Multimedia: Alexander I of Russia / Q15193