Kirk Douglas

Kirk Douglas
	; Irudi gehiago
; Epaimahaiko presidentea Cannesko Zinemaldian	; ; ← Françoise Sagan - Jacques Deray (en) →
; Epaimahaiko presidentea Cannesko Zinemaldian
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	איסר דניאלאָוויטש, Issur Danielovitch Demsky, Iszur Danyielovics Gyemszkij
Jaiotza	Amsterdam (New York), 1916ko abenduaren 9a
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak
Bizilekua	Hollywood; Amsterdam (New York); New York
Lehen hizkuntza	ingelesa
Heriotza	Beverly Hills, 2020ko otsailaren 5a (103 urte)
Hobiratze lekua	Westwood Village Memorial Park Cemetery (en)
Heriotza modua	berezko heriotza
Familia
Aita	Harry Danielovitch
Ama	Bertha Sanglel
Ezkontidea(k)	Diana Douglas (1943ko azaroaren 2a - 1951ko otsailaren 23a); Anne Buydens (en) (1954ko maiatzaren 29a - 2020ko otsailaren 5a)
Seme-alabak	ikusi Michael Douglas; Joel Douglas; Peter Douglas; Eric Douglas;
Leinua	Douglas family (en)
Hezkuntza
Heziketa	American Academy of Dramatic Arts 1941) ; St. Lawrence University (en)
Hizkuntzak	ingelesa; frantsesa; Yiddisha
Jarduerak
Jarduerak	zinema ekoizlea, telebista-aktorea, zinema aktorea, film-zuzendaria, gidoilaria, autorea, soldadua, antzerki aktorea eta aktorea
Lantokia(k)	New York; Hollywood eta Ameriketako Estatu Batuak
Lan nabarmenak	ikusi 20,000 Leagues Under the Sea; The Vikings (1958ko filma); Lust for Life; Paths of Glory; Spartacus;
Jasotako sariak	ikusi National Medal of Arts ; Golden Globe Award for Best Actor – Motion Picture Drama (1956) : Lust for Life; Cecil B. DeMille Saria (1967) ; Honorary César (1980) ; Askatasunaren Domina Presidentziala (1981eko urtarrilaren 16a) ; AFI Life Achievement Award (1991) ; Kennedy Center Honors (1994) ; Ohorezko Oscar Saria (1995) ; Screen Actors Guild Life Achievement Award (1999) ; Urrezko Hartza (2001) ; César Sariak ; Aktoreen Sindikatuaren Sariak (1999) ; Ohorezko Legioko zalduna ; American Campaign Medal ; Asiatic-Pacific Campaign Medal ; World War II Victory Medal ; Izarra Hollywoodeko Ospearen pasealekuan (1960ko abuztuaren 2a) ; Gizonezko Aktore Onenaren Zilarrezko Maskorra (1958) ;
Genero artistikoa	Westerna; neo soul (en)
Ahots mota	baritonoa
Zerbitzu militarra
Adar militarra	Ameriketako Estatu Batuetako Itsas Armada
Gradua	teniente
Parte hartutako gatazkak	Bigarren Mundu Gerra
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Judaismo kontserbadorea
Alderdi politikoa	Ameriketako Estatu Batuetako Alderdi Demokrata
	kirkdouglas.com

Kirk Douglas (Amsterdam, New York, 1916ko abenduaren 9a - Beverly Hills, Kalifornia, 2020ko otsailaren 5a), Issur Danielovitch Demsky jaioa, estatubatuar zinema aktore, ekoizle eta zuzendaria izan zen. Michael Douglas aktore eta ekoizlearen aita zen.

Antzerki antzezle gisa hasi zen, baina 1946an zinemarako bere lehen lana egin zuen, eta Hollywood klasikoko aktore ezagunenetakoa bilakatu zen. Ekoizle gisa ere nabarmendu zen. Besteak beste, Stanley Kubricken Paths of Glory eta Spartacus antzeztu eta ekoitzi zituen, eta sorgin ehizaren garai beltza amaitzeko alea jarri zuen, Dalton Trumbo gidoilariaren lana aintzat hartuz.^[1]

Bizitza aldatu

Kirk Douglas New Yorken jaio zen, Issur Danielovitch Demsky izenarekin, 1916ko abenduaren 9a, Errusiako migrante juduen familia batean, eta miseria gorrian pasatu zuen haurtzaroa. "Gosea pasatzen genuen", esan zuen urte batzuk geroago bere bizitzako lehen urte haiek gogoratzean. 13 urterekin jaso zituen publikoaren lehen txaloak, parke batean poema bat errezitatu zuenean. "Emanaldiaren ostean, aitak izozki bat eman zidan. Ez dut inoiz ahaztuko". Arte dramatikoa ikasi nahi zuen, eta, ikasketak ordaindu ahal izateko, egunkariak banatzen lan egin behar izan zuen. Azkenean, American Academy of Dramatic Arts eskolan sartu ahal izan zen, eta han ezagutu zuen Betty Joan Perske, gerora izena aldatu eta Lauren Bacall gisa izar handia bilakatu zen aktorea.^[1]

Hain zuzen ere, Bacallen eskutik iritsi zitzaion lehenengo lana Hollywooden, hark gomendatu baitzuen The Strange Love of Martha Ivers (Lewis Milestone, 1946) drama kriminalean parte hartzeko. Lan hark kritika onak ekarri zizkion, eta batez ere bere ibilbideko lehen urteetan antzeztu zituen pertsonaia anbiguo, bihurri eta askotan makurrak aurreratu zituen. Hurrengo urtean, esaterako, Out of the Past Jacques Tourneurren maisulan beltzean gangster baten azalean jarri zen, Robert Mitchum eta Jane Greerrekin batera.^[1]

1940ko hamarkadaren amaieran, zinema beltza bere gorenean zegoen, eta Douglas berehala bihurtu zen generoko aurpegi ezagun, nahiz eta bestelako lanak ere egin zituen. I Walk Alone noir-ak (Byron Haskin, 1947), gainera, aurrenekoz elkartu zuen Douglas Burt Lancasterrekin, gerora lagun eta film askotan lankide izan zuen aktorearekin. Besteak beste, Gunfight at the O.K. Corral westernean (John Sturges, 1957), The Devil's Disciple drama historikoan (Guy Hamilton, 1959) eta Seven Days in May thriller politikoan (John Frankenheimer, 1964) egin zuten elkarrekin lan bi aktoreek.^[1]

1949. urtean, lehenbiziko aldiz izendatu zuten Oscarretarako, Mark Robsonen Champion filmarekin; boxeolari bat antzeztu zuen hartan. Gerora, beste bi alditan izendatu zuten aktore onenaren atalean. The Bad and the Beautiful filmean (Vincente Minnelli, 1952), Hollywoodeko ekoizle arranditsu bezain gorrotatu baten rolean jarri zen, eta Lust for Life-n, berriz —berriro ere Minelliren aginduetara—, Vincent van Gogh margolaria bilakatu zen. Oscarrik, ordea, ez zuen inoiz irabazi, ez 1979an Ohorezko Oscarra eman zioten arte behintzat.^[1]

Nortasun handiko aktore eta pertsona izan zen Douglas, eta ez zuen inoiz Hollywoodeko produktoreen mende egon nahi izan. Izarra zen, baina produktore handiek sustatzen zuten star systema txiki gelditzen zitzaion. Horregatik, eta bere aktore ibilbidea bideratua zuela, 1955ean Bryna Productions ekoiztetxea sortu zuen. Hain zuzen ere, aktorearen ekimenez, Stanley Kubrick zinemagile gaztea —artean, batez ere, zinema beltzari lotutako filmak zituen eginak— jarri zuten Paths of Glory film antimilitaristaren zuzendari. Humphrey Cobb idazlearen eleberri baten moldaketa hura Lehen Mundu Gerran zegoen girotua, eta berehala ekarri zizkion zenbait herrialderen kritikak. Frantziak, esaterako, presio egin zuen estreinatu ez zezaten, eta Espainian —eta, ondorioz, Hego Euskal Herrian— debekatuta egon zen 1980ko hamarkada arte.^[1]

Kubrickek zuzendu zuen, halaber, Douglasen lan ezagunenetakoa, Spartacus (1960), nahiz eta Anthony Mann beteranoa zen, hasieran, hura zuzentzeko aukeratutako zinemagilea. Douglas, baina, ez zegoen gustura Mannek egindako lanarekin, eta filmaketa hasi eta astebetera, Kubrickek ordezkatu zuen. Filma Howard Fasten eleberri batean zegoen oinarrituta, eta idazleak berak idatzi behar zuen hasieran gidoia, baina ez zen moldatzen zinemarako idazketarekin, eta Dalton Trumbori eskatu zioten esklaboak askatzen dituen buruzagi karismatikoari buruzko gidoia idatz zezan. Trumbo urte batzuk lehenago Joseph McCarthy senatari antikomunistaren zerrenda beltzean egona zen, eta, orduz geroztik, ezizenarekin sinatzen zituen bere gidoiak. Spartacus-en ere ez zuen nahi bere izena kredituetan agertzea —Sam Jackson ezizenarekin sinatu behar zuen—, baina Douglasek indar egin zuen haren izena filmean ager zedin, eta askok ekintza hori hartu zuten zerrenda beltzaren garaiaren amaieratzat. "Eskerrik asko, Kirk, nire izena itzultzeagatik", esan zuen Trumbok, esker modura. Horri lotuta, Steven Spielbergek nabarmendu zuen Douglasek eginkizun erabakigarria izan zuela sorgin ehiza gelditzeko borrokan.^[1]

Genero ugari landu zituen, baina akzioa eskatzen zuten filmetan nabarmendu zen, batik bat. Esate baterako, ondo gogoratuak dira 1950eko hamarkadan Richard Fleischer zuzendariarekin egindako abenturazko bi film: 20.000 Leagues Under the Sea (1954), Jules Verneren nobela ezagunaren egokitzapena, eta The Vikings (1958). 1960ko eta 1970eko hamarkadetan, lanean segitu zuen, eta, besteak beste, westernak (The War Wagon, 1967; There Was a Crooked Man..., 1970), drama belikoak (The Heroes of Telemark, 1965) eta dramak (The Arrangement, 1970) egin zituen. Gainera, zuzendari lanetan ere hasi zen, nahiz eta bi film zuzentzera mugatu zen: Scalawag (1973) eta Posse (1975).^[1]

Izar handia bilakatu bazen ere, aktore eta ekoizleak ez zuen inoiz ahaztu nondik zetorren, eta horren gaineko txantxak ere egiten zituen: "Beti esan diet seme-alabei beraiek ez dutela izan pobrezia handi batean jaiotzeko zortea". Eta bazekien belaunaldi askorentzat bere seme Michael ezagunagoa zela ere, 90 urte bete zituenean umorez adierazi zuenez. "Kirk Douglas deitzen naiz. Baliteke ni ezagutzea. Bestela, bilatu Googlen... Zinema izarra izan nintzen, Michael Douglasen aita naiz, Catherine Zeta-Jonesen aitaginarreba, eta bi haurren aitona. Bigarren Mundu Gerratik bizirik atera nintzen, eta, gero, helikoptero istripu bati, garuneko isuri bati eta bi belaun berriri egin diet aurre".^[1]

2020ko otsailaren 5ean hil zen, Kaliforniako Beverly Hills hirian, 103 urte zituela.

Filmografia aldatu

Aktore aldatu

Eve Millerrekin The Big Trees-en, 1952

Vincent van Gogh izan zen Lust for Life-en, 1956

Urtea	Izenburua^[2]	Rola	Oharrak
1946	The Strange Love of Martha Ivers	Walter O'Neil
1947	Out of the Past	Whit Sterling
1947	Mourning Becomes Electra	Peter Niles
1948	I Walk Alone	Noll "Dink" Turner
	The Walls of Jericho^[3]	Tucker Wedge
	My Dear Secretary	Owen Waterbury
1949	A Letter to Three Wives	George Phipps
1949	Champion	Michael "Midge" Kelly	Izendatua - Gizonezko aktore onenaren Oscar saria^[4]
1950	Young Man with a Horn	Rick Martin
1950	The Glass Menagerie	Jim O'Connor
1951	Along the Great Divide	Marshal Len Merrick
	Ace in the Hole	Chuck Tatum
	Detective Story	Detective Jim McLeod
1952	The Big Trees	Jim Fallon
	The Big Sky	Jim Deakins
	The Bad and the Beautiful	Jonathan Shields	Izendatua - Gizonezko aktore onenaren Oscar saria
1953	The Story of Three Loves	Pierre Narval ("Equilibrium" atala)
	The Juggler	Hans Muller
	Act of Love	Robert Teller
1954	20,000 Leagues Under the Sea	Ned Land
1955	The Racers	Gino Borgesa
	Ulysses	Ulises
	Man Without a Star	Dempsey Rae
	The Indian Fighter	Johnny Hawks
1956	Lust for Life	Vincent van Gogh	Izendatua - Gizonezko aktore onenaren Oscar saria
1957	Top Secret Affair	Melville A. Goodwin
	Gunfight at the OK Corral	Doc Holliday
	Paths of Glory	Dax koronela
1958	The Vikings	Einar
1959	Last Train from Gun Hill	Matt Morgan
	The Devil's Disciple	Richard "Dick" Dudgeon
	Operation Petticoat	Welding Seaman	kredituetan agertu gabe
1960	Strangers When We Meet	Larry Coe
1960	Spartacus	Espartako
1961	Town Without Pity	Major Garrett
1961	The Last Sunset	Brendan "Bren" O'Malley
1962	Lonely Are the Brave	John W. "Jack" Burns
1962	Two Weeks in Another Town	Jack Andrus
1963	The Hook	P.J. Briscoe
	The List of Adrian Messenger	George Brougham, Vicar Atlee, Mr. Pythian, Arthur Henderson
	For Love or Money	Donald Kenneth "Deke" Gentry
1964	Seven Days in May	Jiggs Casey koronela
1965	In Harm's Way	Paul Eddington komandantea
1965	The Heroes of Telemark	Dr Rolf Pedersen
1966	Cast a Giant Shadow	Mickey Marcus koronela
1966	Is Paris Burning?	George Patton jenerala
1967	The Way West	William J. Tadlock
1967	The War Wagon	Lomax
1968	A Lovely Way to Die	Jim Schuyler
	The Brotherhood	Frank Ginetta
	The Legend of Silent Night	Ahotsa	Telefilma
1969	The Arrangement	Eddie Anderson
1970	There Was a Crooked Man...	Paris Pitman Jr.
1971	To Catch a Spy	Andrej
	The Light at the Edge of the World	Will Denton
	A Gunfight	Will Tenneray
1972	The Master Touch	Steve Wallace
1972	The Special London Bridge Special		Telefilma
1973	Scalawag	Peg	Zuzendaria ere
1973	Strange Case of Dr. Jekyll and Mr. Hyde	Dr. Jekyll eta Mr. Hyde	Telefilma
1974	Mousey	George Anderson	Telefilma
1975	Posse	Howard Nightingale	Zuzendaria, ekoizlea eta gidoilari kidea ere
1975	Once Is Not Enough	Mike Wayne
1976	Victory at Entebbe	Hershel Vilnofsky	Telefilma
1976	Arthur Hailey's the Moneychangers	Alex Vandervoort	Telesaila (4 atal)
1977	Holocaust 2000	Robert Caine
1978	The Fury	Peter Sandza
1979	The Villain	Cactus Jack
1980	Saturn 3	Adam
	Home Movies	Dr. Tuttle "The Maestro"
	The Final Countdown	Matthew Yelland kapitaina
1982	The Man from Snowy River	Harrison/Spur
1982	Remembrance of Love^[5]	Joe Rabin	Telefilma
1983	Eddie Macon's Run	Marzack
1984	Draw!	Harry H. Holland	Telefilma
1985	Amos^[6]	Amos Lasher	Telefilma
1986	Tough Guys	Archie Long
1987	Queenie	David Konig	Telefilma
1988	Inherit the Wind	Matthew Harrison Brady	Telefilma
1991	Oscar	Eduardo Provolone
	Veraz/Welcome to Veraz^[7]	Quentin
	Tales from the Crypt	Kalthrob jenerala	Telesaila: "Yellow" atala
1992	The Secret	Mike Dunmore	Telefilma
1994	Greedy	Joe McTeague
1994	Take Me Home Again	Ed Reece	Telefilma
1996	The Simpsons	Chester J. Lampwick	Ahotsa "The Day the Violence Died" atalean
1999	Diamonds	Harry Agensky
2000	Touched by an Angel	Ross Burger	Telesaila: "Bar Mitzvah" atala
2003	It Runs in the Family	Mitchell Gromberg	Michael Douglas eta Cameron Douglas ere agertzen dira filmean
2004	Illusion	Donald Baines
2008	Empire State Building Murders^[8]	Jim Kovalski	Telefilma

Ekoizle aldatu

Paths of Glory, 1957

Spartacus, 1960

Urtea	Filma	Ekoiztetxea	Banatzailea
1955	The Indian Fighter	Bryna Productions	United Artists
1956	Spring Reunion	Bryna Productions	United Artists
1957	Lizzie	Bryna Productions	Metro-Goldwyn-Mayer
1957	The Careless Years	Bryna Productions / Michael Productions	United Artists
1957	Ride Out for Revenge	Bryna Productions	United Artists
1957	Paths of Glory	Bryna Productions / Harris-Kubrick Pictures Corporation	United Artists
1958	The Vikings	Brynaprod / Curtleigh Productions	United Artists
1959	Tales of the Vikings	Brynaprod	United Artists Television
1959	The Devil's Disciple	Brynaprod / Hecht-Hill-Lancaster Films	United Artists
1959	Last Train from Gun Hill	Bryna Productions / Wallis-Hazen Productions	Paramount Pictures
1960	Spartacus	Bryna Productions	Universal-International Pictures
1960	Strangers When We Meet	Bryna Productions / Quine Productions	Columbia Pictures
1961	The Last Sunset	Brynaprod	Universal-International Pictures
1962	Lonely Are the Brave	Joel Productions	Universal-International Pictures
1963	The List of Adrian Messenger	Joel Productions	Universal-International Pictures
1964	Seven Days in May	Joel Productions / John Frankenheimer Productions / Seven Arts Productions	Paramount Pictures
1966	Seconds	Douglas and Lewis Productions / Joel Productions / John Frankenheimer Productions / Gibraltar Productions	Paramount Pictures
1966	Grand Prix	Douglas and Lewis Productions / Joel Productions / John Frankenheimer Productions / Cherokee Productions	Metro-Goldwyn-Mayer
1968	The Brotherhood	Bryna Productions / Martin Ritt Productions / The Brotherhood Company	Paramount Pictures
1971	To Catch a Spy	Ludgate Films / Les Films de la Pléiade / Capitole Films
1971	A Gunfight	The Bryna Company / Joel Productions / Harvest Productions / Thoroughbred Productions	Paramount Pictures
1971	The Light at the Edge of the World	The Bryna Company / Bryna Productions / Jet Films / Triumfilm
1971	Summertree	The Bryna Company / Bryna Productions	Columbia Pictures
1973	Scalawag	The Bryna Company	Paramount Pictures
1975	Posse	The Bryna Company / Zeeuwse Maatschappij	Paramount Pictures
1980	The Final Countdown	The Bryna Company / Film Finance Group	United Artists
1983	Something Wicked This Way Comes	The Bryna Company / Walt Disney Productions	Buena Vista
1984	Draw!	The Bryna Company / Astral Film Productions	Home Box Office
1985	Amos	The Bryna Company / Vincent Pictures	Columbia Broadcasting System
1986	Tough Guys	The Bryna Company / Touchstone Pictures / Silver Screen Partners II	Buena Vista

Erreferentziak aldatu

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Lizarralde, Mikel. Kirk Douglas hil da. Berria, 2020ko otsailak 6, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).
↑ Kirk Douglas. imdb.com (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).
↑ The Walls of Jericho (1948). Movies & TV Dept, The New York Times, movies.nytimes.com (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).
↑ Laws, Zach; Beachum, Chris. Kirk Douglas movies: 15 greatest films, ranked worst to best, include 'Lust for Life,' 'Spartacus,' 'Paths of Glory'. Gold Derby, Penske Business Media, LLC, goldderby.com (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).
↑ Picks and Pans Review: Remembrance of Love. people.com (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).
↑ "Amos," with Kirk Douglas and Elizabeth Montgomery. Los Angeles Times, articles.latimes.com (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).
↑ Veraz (1990). The New York Times, Baseline & All Movie Guide, archive.today (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).
↑ Meurtres à L'Empire State Building. BFI (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).

Kanpo estekak aldatu

Datuak: Q104027
Multimedia: Kirk Douglas / Q104027

[berria-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Lizarralde, Mikel. Kirk Douglas hil da. Berria, 2020ko otsailak 6, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).

[2] Kirk Douglas. imdb.com (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).

[3] The Walls of Jericho (1948). Movies & TV Dept, The New York Times, movies.nytimes.com (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).

[4] Laws, Zach; Beachum, Chris. Kirk Douglas movies: 15 greatest films, ranked worst to best, include 'Lust for Life,' 'Spartacus,' 'Paths of Glory'. Gold Derby, Penske Business Media, LLC, goldderby.com (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).

[5] Picks and Pans Review: Remembrance of Love. people.com (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).

[6] "Amos," with Kirk Douglas and Elizabeth Montgomery. Los Angeles Times, articles.latimes.com (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).

[7] Veraz (1990). The New York Times, Baseline & All Movie Guide, archive.today (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).

[8] Meurtres à L'Empire State Building. BFI (Noiz kontsultatua: 2022-4-13).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]