Bernedo

Bernedo Arabako hego-ekialdeko udalerri bat da, Arabako Mendialdekoa. Gasteizen hego-ekialdean dago, eta mugakide ditu Trebiñu eta Nafarroa Garaia ere. Udalerriko herriburua izen bereko herria da.

Bernedo
Araba, Euskal Herria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Araba
Eskualdea	Arabako Mendialdea
Izen ofiziala	Bernedo
Alkatea	Javier Moraza Perez (Euzko Alderdi Jeltzalea)
Posta kodea	01.118
INE kodea	01016
Herritarra	bernedar
Kokapena
Koordenatuak	42°37′36″N 2°29′53″W
Azalera	130,4 km²
Garaiera	709 metro
Distantzia	38 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria	546 (2024) 6 (2023)
195 (%35,7)   (%54,8) 299
Dentsitatea	0,04 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)	% 4,23
Zahartze tasa	% 16,56
Ugalkortasun tasa	‰ 22,73
Ekonomia
Jarduera tasa	% 84,29 (2011)
Genero desoreka	% -1,85 (2011)
Langabezia erregistratua	% 5,12 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 25.57 + % 13.26 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera	%  (2021)
Etxeko erabilera	% 8.9 (2021)
Datu gehigarriak
Sorrera data	1182
Webgunea	http://www.bernedo.org/

Geografia

Muela mendia eta Durruma Kanpezu bere magalean, Bernedoko mendatetik ikusita.

Ingurune naturala eta klima

Toloño mendilerrotik iparraldera dagoen lautadatxo garai batean kokatua dago, San Tirso (1.334 m) eta Peña Alta (1.249 m) mendiak udalerriaren hegoaldeko ertzean daude.

Udalerriak Izkiko Natura Parkearen zati handiena osatzen du. Honako mendiek mugatzen dute Bernedo: Kapildui (1.175 m), iparraldean; Muela (1.056 m), hego-ekialdean; San Justi (1.028 m), ekialdean; eta Belabia (970 m), hego-mendebaldean.

Ega ibaiak zeharkatzen du udalerria.

Udalerri mugakideak

• Iparraldean: Gasteiz, Burgu, Iruraitz-Gauna eta Dulantzi.
• Hegoaldean: Kripan eta Nafarroa Garaiko Lapoblacion; azken horrekin, Bernedoko mendatearen bidez dago lotuta.
• Ekialdean: Arraia-Maeztu, Kanpezu eta Nafarroa Garaiko Marañon.
• Mendebaldean: Trebiñu.

Historia

Bernedoko harresiaren ateetako bat.

1025eko Donemiliagako goldea agirian jada ageri den arren, Antso Jakitunak hiribildu-forua 1182an eman zion Bernedori. Herria sortzeko arrazoien artean aipatu beharrekoak dira, batetik, lekua komunikazio-bide zenbaiten elkargunean zegoela eta, bestetik, kokatua dagoen mendixkako gazteluak izaera estrategiko-defentsiboa ematen ziola. Herri gotortuak Nafarroako Erresuman barna iraun zuen 1476. urtera arte.

1556an jada Navarrete Bernedori zegokion. Durruma Kanpezu eta Kinta (Urturi barne) 1965ean batu ziren eta Arluzea-Markiz izenpean bilduta zeuden Markiz, Arluzea, Berrozi, Okina, Urarte eta Izartza, aldiz, 1976an. Orduan ezarri zen udalerriak gaur egun daukan lur-eremua.

Banaketa administratiboa

13 herrik osatzen dute Bernedo udalerria:

• Angostina: 28 biztanle.
• Arluzea: 29.
• Bernedo (herriburua): 176.
• Berrozi: 0.
• Durruma Kanpezu: 39.
• Izartza: 2.
• Kinta: 29.
• Markiz: 69.
• Navarrete: 35.
• Okina: 22.
• Urarte: 33.
• Urturi: 82.
• Villafria: 30.

Demografia

Bernedoko hirigune historikoaren oinplanoa. Bertan, esparru arkeologikoa zedarrituta agertzen da.

Bernedoko biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

Politika

Sakontzeko, irakurri: «Hauteskundeak Bernedon»

2023-2027 legegintzaldia

2023ko hauteskundeen ondorengo Bernedoko udalbatza
Alderdia		2023ko maiatzak 28
		Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	3 / 7	91 (% 43,96)
	Euskal Herria Bildu (EH Bildu)	3 / 7	70 (% 33,82)
	Alderdi Popularra (PP)	1 / 7	29 (% 14,01)
	Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)	0 / 7	17 (% 8,21)
Datuen iturria: Hauteskunde emaitzak. Eusko Jaurlaritza

Alkateak

Hauek izan dira Bernedoko azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia
Jose Domaica Presa	1979	1983		Euzko Alderdi Jeltzalea
Eladio Marañon San Vicente	1983	1987		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Ignacio Saenz del Castillo Antoñana	1987	1991		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Ignacio Saenz del Castillo Antoñana	1991	1995		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Ignacio Saenz del Castillo Antoñana	1995	1999		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Ignacio Saenz del Castillo Antoñana	1999	2003		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Ignacio Saenz del Castillo Antoñana	2003	2007		Euzko Alderdi Jeltzalea
Juana Velasco Arroniz	2007	2011		Euzko Alderdi Jeltzalea
Juana Velasco Arroniz	2011	2015		Euzko Alderdi Jeltzalea
Ana Villasante Ruiz de Arcaute	2015	2019		Euzko Alderdi Jeltzalea
Ruben Martinez Crespo	2019	2023		Euzko Alderdi Jeltzalea
Javier Moraza Perez	2023	Jardunean		Euzko Alderdi Jeltzalea

Garraioa

Araba Bus sareko eta lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:

Araba Bus  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 7 Gasteiz (geltokia) Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Armentia Trebiñu • Argote • Albaita • Baxauri • Obekuri • Navarrete • Bernedo • Villafria • Villaverde Lagran⁠ 9 Gasteiz (geltokia) Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Armentia Trebiñu • Argote • Albaita • Baxauri • Obekuri • Navarrete • Bernedo • Meanuri • Meano • Ekora • Oion • Logroño (Portales) Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Armentia Trebiñu • Urizaharra • Leza (ospitalea) • Guardia • Guardia (hotel-gasolindegia) • Logroño (Portales) Logroño (geltokia)

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak 4 linea ditu udalerrian:

Eskualdeko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 16 Armentia T. Trebiñu Arluzea • Markiz • Saseta • Urarte • Paritza • Lañu • Albaita • Fuidio • Faidu • Mesantza • Samiano • San Martin Galbarin • Torre • Argote • Axarte • Agilu • Marauri • Ogeta • Saratsu • Pedruzo • San Vicentejo • Imiruri • Uzkio Armentia T. Trebiñu⁠ 18 Maeztu Durruma Kanpezu • Korres • Erroeta • Erroitegi • Sabando • Ibisate • Areatza • Musitu • Zekuiano • Aletxa • Elortza • Apilaiz Maeztu⁠ 19b Santikurutze Bernedo • Angostina • Kinta • Durruma Kanpezu • Bujanda Santikurutze⁠ 21 Bernedo Armentia T. Trebiñu Pipaon • Lagran • Villaverde • Villafria • Durruma Kanpezu • Kinta • Urturi • Angostina • Navarrete • Obekuri • Baxauri • Albaita Bernedo Armentia T. Trebiñu

Kultura

Jaiak

• Corpus Christi eguneko prozesioa Markizen, Baleztarien Prozesioa ere deitua.
• Mendekoste egunean, San Tirsorako erromeria.

Euskara

Euskara XVIII-XIX. mendeetan galdu zen Bernedo inguruan, baina eskualdeko eremu zabal batean gaztelanoak lehenagoko presentzia ere bazuela dirudi. Euskaldunak %16 ziren 2010eko datuetan, eta %6ko etxeko erabilera 2016koetan.

Bernedoko euskararen historia sozialean garrantzia du Euskal Udalekuen presentziak bertan, zeina 1970ko hamarkadan hasi zen, eta 21. mendean ere jarraitzen duen.

Ondasun nabarmenak

Bernedoko hirigune historikoaren esparru arkeologikoa da: Euskal Autonomia Erkidegoko Kultura Ondarearen Zerrenda Orokorrean sartuta dago, monumentu multzo izendapenaz kultura ondasun gisa.

Erdi Aroko hirigunea harresiek inguratua dago. Bost kale daude bertan: iparraldetik hegoaldera Beheko kalea, Erdiko kalea, Sarrea kalea eta Kale Nagusia (biek bi aldeetatik sartu-ateratzeko ate bana daukatelarik) eta Gazteluaren kalea. Kale horien trazadura mendebaldetik ekialderakoa da, Arabako herrietan maiz aurkitzen ez den trazaketa zentzua. Ekialdean beste bi kale daude orientazio hori apurtzen dutenak (iparraldetik hegoaldera doazenak, alegia): Herreria kalea eta Suso kalea. Horren hasiera Elizaren portikotik abiatzen da (Plaza Nagusian).

Eliza herriaren erdialdean dago. Erdi Aroko ezaugarri zenbait gordetzen ditu oraindik ere: kaleak oso meharrak dira eta "partzelazio gotikoa" izenekoaren aztarnak gelditzen dira, bereziki Beheko kaleak eta Erdiko kaleak osatzen duten etxadi bikoitzetan ikus daitezkeenak. Erdi Aroko beste zenbait alderdi interesgarri Elizan eta Gazteluan ikus daitezke. Elizak portada erromanikoa dauka, XIII. mendekoa, eliza eraiki zenekoa. Gaztelua herria sortu aurretik eraikia zegoen jadanik, eta haren zimenduak eta dorreen oinarriak gelditzen dira.

Ondarearen beste puntu

• Markizko San Joan baseliza erromanikoa, Kultura Ondasun sailkatua.
• Arluzeko San Martin eliza gotikoa, XVI. mendekoa.
• Okongo baseliza, Bernedoko herrigunearen eta Villafríaren artean kokatua.

Iruditegia

• 
  Sarrea atea, Bernedoko harresien parte.
• 
  Bernedoko Ama Birjinaren Natibitatearen eliza.
• 
  Natibitatearen elizako ataria.
• 
  Okongo baseliza.
• 
  Jaietako panpina.
• 
  Bernedoko Sarrea Euskal Udalekua.

Bernedar ezagunak

• Nicolas Armentia Ugarte (Bernedo, 1845-La Paz, 1909), frantziskotarra, XIX. mendeko Amerikako geograforik garrantzitsuena izan zen, baita La Pazeko gotzaina ere.
• Pablo Alegria Iriarte (Kinta, 1876-Çorlu 1939) apaiza, Zoroluseko gotzaina izana.

Erreferentziak

• Edukiaren zati bat monumentu hau sailkatutako kultura-ondasun izendatzen duen lege testutik hartu da. Izan ere, testua jabari publikokoa da eta ez du jabetza intelektualik, Espainiako Jabetza Intelektualaren Legeko 13. artikuluan xedatu denez (Espainiako Aldizkari Ofiziala, 97. zenbakia, 1996-04-22).

Ikus, gainera

• Angostina
• Araba
• Arabako udalerrien zerrenda
• Arabako Mendialdeko kuadrilla
• Arluzea
• Arluzea-Markiz
• Berrozi
• Durruma Kanpezu
• Izartza
• Kinta
• Markiz
• Navarrete
• Okina
• Urarte
• Urturi
• Villafria

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa

• (Gaztelaniaz) Bernedoko Udalaren webgunea
• (Gaztelaniaz) Bernedo Auñamendi entziklopedian
• (Gaztelaniaz) Bernedoko harresiei buruzko ikerketa euskonews.com webgunean

• Datuak: Q1368822
• Multimedia: Bernedo / Q1368822
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Bernedo