Bernedo
Bernedo Arabako hego-ekialdeko udalerri bat da, Arabako Mendialdekoa. Gasteizen hego-ekialdean dago, eta mugakide ditu Trebiñu eta Nafarroa Garaia ere. Udalerriko herriburua izen bereko herria da.
| Bernedo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Araba, Euskal Herria | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Araba | ||||||||||
| Eskualdea | Mendialdea | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Bernedo | ||||||||||
| Alkatea | Juana Velasco Arroniz (EAJ) | ||||||||||
| Posta kodea | 01.118 | ||||||||||
| INE kodea | 01016 | ||||||||||
| Herritarra | bernedar | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°37′36″N 2°29′53″W / 42.6267°N 2.4981°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 130,4 km2 | ||||||||||
| Garaiera | 709 metro | ||||||||||
| Distantzia | 38 km Gasteiza | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 560 (2022) 22 (2021) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 3,95 biztanle/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] | % 4,23 | ||||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 16,56 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 22,73 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 84,29 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[1] | % -1,85 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 5,12 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1] | % 16,08 (2010) | ||||||||||
| Kaleko erabilera [2] | % (2016) | ||||||||||
| Etxeko erabilera[3] | % 6.0 (2016) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Sorrera data | 1182 | ||||||||||
| Webgunea | http://www.bernedo.org/ | ||||||||||
GeografiaAldatu
Ingurune naturala eta klimaAldatu
Toloño mendilerrotik iparraldera dagoen lautadatxo garai batean kokatua dago, San Tirso (1.334 m) eta Peña Alta (1.249 m) mendiak udalerriaren hegoaldeko ertzean daude.
Udalerriak Izkiko Natura Parkearen zati handiena osatzen du. Honako mendiek mugatzen dute Bernedo: Kapildui (1.175 m), iparraldean; Muela (1.056 m), hego-ekialdean; San Justi (1.028 m), ekialdean; eta Belabia (970 m), hego-mendebaldean.
Ega ibaiak zeharkatzen du udalerria.
Udalerri mugakideakAldatu
- Iparraldean: Gasteiz, Burgu, Iruraitz-Gauna eta Dulantzi.
- Hegoaldean: Kripan eta Nafarroa Garaiko Lapoblacion; azken horrekin, Bernedoko mendatearen bidez dago lotuta.
- Ekialdean: Arraia-Maeztu, Kanpezu eta Nafarroa Garaiko Marañon.
- Mendebaldean: Trebiñu.
HistoriaAldatu
1025eko Donemiliagako goldea agirian jada ageri den arren,[4] Antso Jakitunak hiribildu-forua 1182an eman zion Bernedori. Herria sortzeko arrazoien artean aipatu beharrekoak dira, batetik, lekua komunikazio-bide zenbaiten elkargunean zegoela eta, bestetik, kokatua dagoen mendixkako gazteluak izaera estrategiko-defentsiboa ematen ziola. Herri gotortuak Nafarroako Erresuman barna iraun zuen 1476. urtera arte.
1556an jada Navarrete Bernedori zegokion. Durruma Kanpezu eta Kinta (Urturi barne) 1965ean batu ziren eta Arluzea-Markiz izenpean bilduta zeuden Markiz, Arluzea, Berrozi, Okina, Urarte eta Izartza, aldiz, 1976an. Orduan ezarri zen udalerriak gaur egun daukan lur-eremua.
Banaketa administratiboaAldatu
13 herrik osatzen dute Bernedo udalerria:
DemografiaAldatu
| Bernedoko biztanleria |
|---|
 |
| Datu-iturria: www.ine.es |
PolitikaAldatu
Udal hauteskundeakAldatu
2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz (EAJk 5 zinegotzi eskuratu zituen, eta PP alderdiak 2 zinegotzi), EAJko Juana Velasco hautatu zuten alkate.
2015eko udal hauteskundeetan EAJ alderdiak 4 zinegotzi eskuratu zituen, eta zinegotzi bana izan zuten Euskal Herria Bildu koalizioak, Bernedo Bizirik herri plataformak eta PP alderdiak. EAJko Ana Villasante hautatu zuten alkate.
Bernedoko udalbatza | |||||
Alderdia |
2015eko maiatzaren 24 |
2011ko maiatzaren 22 | |||
| Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 4 / 7 |
5 / 7 |
|||
| Euskal Herria Bildu | 1 / 7 |
||||
| Asamblea Vecinal Bernedo Bizirik | 1 / 7 |
||||
| Alderdi Popularra (PP) | 1 / 7 |
2 / 7 |
|||
| Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean | |||||
AlkateakAldatu
Hauek izan dira Bernedoko azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[5] | |
| Jose Domaica Presa[5] | 1979 | 1983 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| 1983 | 1987 | Euzko Alderdi Jeltzalea | ||
| 1987 | 1991 | Euzko Alderdi Jeltzalea | ||
| 1991 | 1995 | Euzko Alderdi Jeltzalea | ||
| Jose Ignacio Saenz del Castillo Antoñana | 1995 | 1999 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Jose Ignacio Saenz del Castillo Antoñana | 1999 | 2003 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Jose Ignacio Saenz del Castillo Antoñana | 2003 | 2007 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Juana Velasco Arroniz | 2007 | 2011 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Juana Velasco Arroniz | 2011 | 2015 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Ana Villasante Ruiz de Arcaute[5] | 2015 | 2019 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Ruben Martinez Crespo[6][7] | 2019 | Jardunean | Euzko Alderdi Jeltzalea[8] | |
| 2023 | 2027 | |||
GarraioaAldatu
Araba Bus sareko 
eta 
lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:
|
Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak 4 linea ditu udalerrian:
|
KulturaAldatu
JaiakAldatu
- Corpus Christi eguneko prozesioa Markizen, Baleztarien Prozesioa ere deitua.
- Mendekoste egunean, San Tirsorako erromeria.
Ondasun nabarmenakAldatu
- Bernedoko hirigune historikoaren esparru arkeologikoa: Euskal Autonomia Erkidegoko Kultura Ondarearen Zerrenda Orokorrean sartuta dago, monumentu multzo izendapenaz kultura ondasun gisa[9]. Erdi Aroko hirigunea harresiek inguratua dago. Bost kale daude bertan: iparraldetik hegoaldera Beheko kalea, Erdiko kalea, Sarrea kalea eta Kale Nagusia (biek bi aldeetatik sartu-ateratzeko ate bana daukatelarik) eta Gazteluaren kalea. Kale horien trazadura mendebaldetik ekialderakoa da, Arabako herrietan maiz aurkitzen ez den trazaketa zentzua. Ekialdean beste bi kale daude orientazio hori apurtzen dutenak (iparraldetik hegoaldera doazenak, alegia): Herreria kalea eta Suso kalea. Horren hasiera Elizaren portikotik abiatzen da (Plaza Nagusian). Eliza herriaren erdialdean dago. Erdi Aroko ezaugarri zenbait gordetzen ditu oraindik ere: kaleak oso meharrak dira eta "partzelazio gotikoa" izenekoaren aztarnak gelditzen dira, bereziki Beheko kaleak eta Erdiko kaleak osatzen duten etxadi bikoitzetan ikus daitezkeenak. Erdi Aroko beste zenbait alderdi interesgarri Elizan eta Gazteluan ikus daitezke. Elizak portada erromanikoa dauka, XIII. mendekoa, eliza eraiki zenekoa. Gaztelua herria sortu aurretik eraikia zegoen jadanik, eta haren zimenduak eta dorreen oinarriak gelditzen dira.
- Markizko San Joan baseliza erromanikoa, Kultura Ondasun sailkatua.
- Arluzeko San Martin eliza gotikoa, XVI. mendekoa.
- Okon baseliza, Bernedoko herrigunearen eta Villafríaren artean kokatutakoa.
Bernedar ezagunakAldatu
- Nicolas Armentia Ugarte (Bernedo, 1845-La Paz, 1909), frantziskotarra, XIX. mendeko Amerikako geograforik garrantzitsuena izan zen, baita La Pazeko gotzaina ere[10].
- Pablo Alegria Iriarte (Kinta, 1876-Çorlu 1939) apaiza, Zoroluseko gotzaina izana[11].
ErreferentziakAldatu
- Edukiaren zati bat monumentu hau sailkatutako kultura-ondasun izendatzen duen lege testutik hartu da. Izan ere, testua jabari publikokoa da eta ez du jabetza intelektualik, Espainiako Jabetza Intelektualaren Legeko 13. artikuluan xedatu denez (Espainiako Aldizkari Ofiziala, 97. zenbakia, 1996-04-22).
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ Arabarriren Bernedoko harresien plan zuzentzailea
- ↑ a b c «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-03-21).
- ↑ «Bernedo» El Correo (Noiz kontsultatua: 23/06/2019).
- ↑ «Udalerriak - web.araba.eus» web.araba.eus (Noiz kontsultatua: 2020-03-31).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Alcaldías en Álava: Labastida, Zigoitia y Laguardia para el PNV, Samaniego para EH Bildu» Gasteiz Hoy 2019-06-15 (Noiz kontsultatua: 2020-04-05).
- ↑ Bernedoko hirigunearen izendapena EHAAn
- ↑ «ARMENTIA UGARTE, Nicolás de - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
- ↑ «ALEGRÍA IRIARTE, Pablo - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-12).
Ikus, gaineraAldatu
Kanpo estekakAldatu
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
- (Gaztelaniaz) Bernedoko Udalaren webgunea
- (Gaztelaniaz) Bernedo Auñamendi entziklopedian
- (Gaztelaniaz) Bernedoko harresiei buruzko ikerketa euskonews.com webgunean
Datuak: Q1368822
Multimedia: Bernedo
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Bernedo
