Latin
Latina[1][2] antzinako hizkuntza da, hasiera-hasieratik Lazio (Latium Vetus) eskualdeko hizkuntza, Tiber ibaia zuen iparraldean, Apenino mendilerroa ekialdean, Tirreno itsasoa mendebaldean eta Volskoen eskualdea hegoaldean mintzatua hasieran, baina askoz ere gehiago hedatu zen, ordea, Errepublika eta Inperio Erromatarraren hizkuntza ofizial bilakatu zenean.
| Latina | |
|---|---|
| Lingua latina | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua | Vatikano Hiria, antzina Erromatar Inperioan |
| Hiztunak | - |
| Rankinga | - |
| Ofizialtasuna | Vatikano Hiria erabilera jakin batzuentzat, baina ez egunerokoa |
| Eskualdea | - |
| Araugilea | arautu gabea |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza hizkuntza nostratikoak euro-asiar hizkuntzak indoeuropar hizkuntzak Italiar hizkuntzak Latino-Faliscan (en)  | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | SOV hizkuntza, hizkuntza fusionatzailea eta pro-drop language (en) |
| Denbora gramatikalak | pluperfect (en) |
| Genero gramatikalak | genero femeninoa, genero maskulinoa eta neutroa |
| Kasu gramatikalak | nominatiboa, Bokatiboa, akusatiboa, genitiboa, datiboa, lokatiboa eta ablatiboa |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa eta latinaren alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-1 | la |
| ISO 639-2 | lat |
| ISO 639-3 | lat |
| Ethnologue | lat |
| Glottolog | lati1261 |
| Wikipedia | la |
| ASCL | 2902 |
| IETF | la |
Indoeuropar hizkuntzen artean, hizkuntza italikoen adarrekoa da (oskoera, unbriera eta faliskerarekin batera). Haren adar horretatik sortu ziren hizkuntza erromantzeak, hala nola, gaztelania (407 milioi hiztun), portugesa (200 milioi), frantsesa (130 milioi), italiera (70 milioi), errumaniera (28 milioi), katalana (9,5 milioi), galiziera (3 milioi), okzitaniera (2 milioi) eta beste hainbat. Euskarak ere asko zor dio, gutxi gorabehera hiztegiaren % 20 latinetikoa baita.
HistoriaAldatu
Erromatarren jatorrizko hizkuntza latina zen. Alfabetoa ere garatu zuten, grekozkoan oinarrituta. Idatziko lehen arrastoak K.a. VI. mendekoak dira. Iritsi zaigun literatura gehiena latin klasikoan dago idatzia, hau da, K.a. I. mendeko latin dotoreaz, baina jende arruntak latin arruntean hitz egiten zuen. Denboraren poderioz, bi hizkera motak banandu eta bakoitzak bere hiztegia, gramatika zein ahoskera garatu zuen. Inperioaren hedapenak hizkuntza ere hedatu eta sakabanatu zuen. Mendeekin batera, Inperioaren ahultzeak ere lagunduta, hizkuntza tokian-tokian era ezberdin batera garatu eta zatitu zen, eta hizkuntza erromantzeak deritzenei hasiera eman.
Grekoa, hala ere, goi-mailakoen hizkuntza bilakatu zen, erromatarrek ikasten zuten literatura gehiena hizkuntza hartan baitzegoen: ekialdeko erdian, Bizantziar Inperioa izan zen eremuan, latina ordezkatu zuen.
Latina hizkuntza hila bada ere, hiztunak ditu. Eliza Katolikoak mezatarako erabili zuen eta Vatikano Hirian ofiziala da oraindik ere. Erabilpen arruntik ez duen arren, mende askotan zehar Europako nazioarteko hizkuntza izan zen, unibertsitatean eta diplomazian. XIX. mendean frantsesak haren lekua hartu zuen, eta XX.ean, ingelesak. Hala ere, pisu handia du egun ere, erlijio-, lege- zein zientzia-hiztegietan.
LiteraturaAldatu
Latinezko literaturak Antzinako Erromako literatura lanak biltzen ditu batik bat, kultura erromatarrak literatura grekoko lanak ere sortu zituela kontuan hartu behar bada ere [3]. Erdi Aroan, latina kultura hizkuntza nagusia izan zen Europan eta horrela literatura oparoa sortu zen latinez, erlijio, filosofia eta historia gaiei buruz batez ere, Tomas Akinokoaren lumaz esaterako. Pizkundetik aurrera, latinak nagusitasuna galdu zuen; horrela, lan erlijioso, filosofiko (Spinoza, kasu) eta zientifikoetara mugatu zen; aldiz, literatura lan nagusiak hizkuntza nazionalez idazten ziren. Egun, komunikazio tresna izaera ia guztiz galdu badu ere, zenbait idazlek beren sormen lanak latinez egiten dituzte.
GramatikaAldatu
Bost deklinabide eredu daude izenetarako, genitiboaren bukaeraren arabera bereiziak. Deklinabide bakoitzean, hitzen lexemei edo erroei hainbat bukaera gehitzen zaizkie.
ErreferentziakAldatu
- ↑ 53. araua - Munduko estatuetako hizkuntza ofizialak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-12-23).
- ↑ 47. araua - Hizkuntza hilak eta klasikoak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2012-11-3).
- ↑ (Ingelesez) Albrecht Dile: Greek and Latin literature of the Roman Empire: from Augustus to Justinian liburuan esaterako Erromatar Inperioko bi literaturak, latinezkoa eta grekerazkoa, aztertzen dira. Erromako latinezko literaturak literatura grekoaren eragin nabarmena jaso zuen gainera. Ikus: (Gaztelaniaz) Jean Bayet: Literatura latina. 37. orrialdea.
Kanpo estekakAldatu
- Latin eta greziar pertsona-izen klasikoak euskaraz emateko irizpideei buruzko erabakia (Euskaltzaindiaren 76. araua)
Datuak: Q397
Multimedia: Latin language
| Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |