Frantziako Tourra

Frantziako Tourra (frantsesez eta ofizialki: Le Tour de France, tuʁ də fʁɑ̃s ahoskatua) munduko txirrindularitza lasterketa garrantzitsuena edo garrantzitsuenetako bat da. Itzuli Handien sailaren barnean dago eta hiru aste osoz Frantziako hiri eta herriak zeharkatzen ditu, uztailean. Lehen ekitaldia 1903. urtean ospatu zen, eta harrezkeroztik urtero ospatu da Lehen Mundu Gerra eta Bigarren Mundu Gerra gertatu zirenean izan ezik. Frantziako Tourra urtero-urtero kirol ospakizun arrakastatsuena da mundu osoan, ikusle kopuruari bagagozkio. Jakina, urteko lasterketa garrantzitsuenean parte hartzeko, munduko talderik onenak hautesten dituzte bakarrik.

Frantziako Tourra
2022ko Frantziako Tourra
Ezaugarriak
DataUztaila
EskualdeaFrantzia eta ondoko herrialdeak
Euskarazko izenaFrantziako Tourra
Bertoko izena(k)Le Tour de France
Ezizena(k)La Grande Boucle
ModalitateaErrepidea
MotaItzuli Handia
AntolatzaileaASO
Lasterketa zuzendariaChristian Prudhomme
Historia
Lehenengo edizioa1903
Edizio kopurua109 (2022)
Lehenengo irabazleaFrantzia Maurice Garin
Garaipen gehienFrantzia Jacques Anquetil (5)
Belgika Eddy Merckx (5)
Frantzia Bernard Hinault (5)
Euskal Herria Miguel Indurain (5)
Amaierako edizioaDanimarka Jonas Vingegaard

HistoriaAldatu

Frantziako Tourra L'Auto egunkariak (Gaur egun L'Equipe) sortu zuen, 1903. urtean, Paris-Brest-Paris eta Bordele-Paris lasterketei lehia egiteko asmotan. L'Auto egunkariak 1903ko Urtarrilean aurkeztu zuen lasterketa, eta hala, Frantziako Tourraren promozioari esker 25.000 egunkari saltzetik 65.000 saltzera igaro zen, 1908. urterako salmentak 250.000koak ziren eta 1923an 500.000ra iritsi ziren. Saldutako egunkarien errekorra 1933 urtean lortu zen, 854.000 alerekin. Gaur egun, Frantziako Tourra Amaury Sport Organisation(ASO)k antolatzen du eta antolatzaile talde haren jabea L'Equipe egunkaria da.

Tourra etapa lasterketa da eta egunero etapa bat jokatu ohi da. Txirrindulari guztiek lortutako denboren arabera egiten den sailkapenak Sailkapen Nagusia izena hartzen du. Lasterkari bakoitzak etapok amaitzeko behar izan duen denbora kontutan hartzen da sailkapen nagusia eratzeko. Beraz, Tourreko irabazlea sailkapen nagusiko lehenbizikoa izango da, hau da, etapa guztiak amaitzeko denbora gutxien eman duen txirrindularia. Hortaz, baliteke sailkapen nagusian garaile ateratzea etapa bakar bat bera ere irabazi gabe, hala egin zuen Greg Lemondek 1990. urtean, esate baterako. Tourreko etapa bat irabaztea edozein txirrindulariren lorpen handietako bat bezala jotzen da, norberaren sailkapen nagusiko postua kontutan hartu gabe. Nahiz eta lehen Tourreko etapa kopuruak desberdinak izan ziren, gaur egun Tourra 20 etaparen buruan jokatzen da, guztira 3.000 eta 4.000 kilometro arteko ibilbidea korrituta. Sailkapen nagusiaz gain, badaude beste hainbat sariketa Tourraren beraren barruan, eta lehiaketa haietako aurreneko lasterkariek kolore desberdinak dituzten Maillotak janzten dituzte.

Tourra gaur egun taldeka (berauek babesleek finantzatuta) korritzen da, baina lehenago banaka korritzen zuten eta ez zegoen talde-taktikarik gaur egun bezala. 50 eta 60ko hamarkadetan ere taldeka korritzen zen, baina taldeok herrialdeen arabera osatzen ziren.

Tourreko etapa gehienak Frantzian izaten dira, baina badira Frantziatik kanpo jokatzen diren batzuk ere, Espainian, Italian, Belgikan, Herbehereetan, Erresuma Batuan... Tourrak bi atseden egun dauzka, eta normalean bidaia luzeak egiteko erabiltzen dira, trenez edo hegazkinez.

Azken urteotan, aurreneko etapa 5–15 km-ko banakako erlojupekoa izan ohi da, eta sarrerako etapa izena hartzen du. Tourraren amaiera, ostera, Parisko Eliseo Zelaien hiribidean izaten da beti. Tourreko hiru asteetan, etapa menditsuak, banakako erlojupekoak, eta taldekako erlojupekoak jokatzen dira. Beste etapa guztiak lauak edo ez hain menditsuak izaten dira, horrela, sprinter deritzen txirrindulariek etapak irabazteko aukera izaten dute. Hala ere, sailkapen nagusiko irabazleak halabeharrez oso ondo moldatu beharko da, bai mendian gora bai erlojupean.

Tourreko ibilbidea urtez urte aldatu ohi dute, urte batean erlojuaren orratzen norabidean egiten da eta hurrengoan alderantziz; hala, urte batean Alpeak lehenengo igarotzen dira eta hurrengoan Pirinioak. Alpeetako eta Pirinioetako mendi asko ia urtero-urtero agertzen dira ibilbidean, eta gogorrenak Hors Categorie izena hartzen dute (Kategoriaz Kanpo), Col du Tourmalet, Mont Ventoux, Col du Galibier, Alpe d'Huez-ek..., esate baterako, Hors Categorie izena hartzen dute.

1984 urteaz geroztik emakumeentzako tourra ere korritu izan da, Le Grande Boucle Feminin izenarekin ezaguna, nahiz eta, Emakumeen Italiako Giroa garrantzitsuagoa izan.

Tourreko zuzendariakAldatu

MaillotakAldatu

Sailkapen bakoitzeko aurrenekoak kolore desberdineko maillota janzten du, beste txirrindulari guztietatik nabarmentzeko.

Gaur egungo maillotakAldatu

  Maillot Horia, sailkapen nagusiko lehendabizikoak janzten du. Hortaz, ordurarte jokatu diren etapak amaitzeko denbora gutxien eman duen txirrindulariak jantziko du eta dauden maillotetan garrantzitsuena da. Azken egunean maillot hau daramana Tourreko irabazlea da. Maillot Horia 1919. urtean hasi zen erabiltzen, antolatzaileek liderra nabarmentzea nahi zuten, eta L'Auto egunkariaren orriak horiak zirenez kolore hau aukeratu zen maillotarentzat.

  Maillot Berdea, sprint sailkapeneko lehendabizikoak janzten du. Sailkapen honetarako puntuak, korredoreak etapako helmugara iritsi diren arabera lortzen dira, hala, etapako garaileak bigarrenak baino puntu gehiago eskuratuko ditu eta hala, hurrenez hurren, eskuragai dauden puntu guztiak ahitu arte. Erik Zabel txirrindulari alemaniarrak du errekorra sei maillot berde jarraian irabazita, 96tik 2001era.

  Puntu gorridun Maillota, mendietako erregeak janzten du. Sailkapen honetarako puntuak mendateak zeharkatzen direnean eskuratzen dira. Zenbat eta mendi latzagoak orduan eta puntu gehiago jasotzen dituzte txirrindulariek. Tourra puntu gorridun maillotarekin amaitzen duen txirrindulariari mendiko erregea esaten zaio. Maillot hau 1975. urtean sortu zen. Richard Virenquek du errekorra, zazpi mendiko errege titulurekin.

  Maillot Txuria, sailkapen nagusiko lehendabiziko gazteak janzten du, hau da, 25 urtetik beherako aurrenekoak.

Maillotak Tourretik kanpoAldatu

Tourreko Mailloten koloreak beste hainbat lasterketetan ere erabili ohi dira eta haien zeregina Tourrekoen berdina da. Esate baterako Britainiako itzuliak, Horia, Berdea eta Puntu Gorriduna erabiltzen ditu sailkapenetako liderrak nabarmentzeko. Italiako Giroak Maillot kolore desberdinak erabiltzen ditu, baita Espainiako itzuliak ere, baina beste neurri batean. Adibidez, Giroan, mendiko erregeak maillot orlegia janzten du eta sailkapen nagusikoak Maillot edo "Maglia" arrosa.

Etapa motakAldatu

Etapa ohikoakAldatu

Etapa "ohiko" batean, txirrindulari guztiak batera ateratzen dira. Lehenengo kilometroak antolatzaileek neutralizatzen dituzte, 2–5 km bitartean, eta hasiera ofiziala Tourreko Zuzendariak seinalatzen du bandera txuri bat erakutsiz. Tourreko lehenengo asteko etapa ohikoetan, sprint ikusgarrietan amaitzeko aukera paregabea suertatzen da, etapa hauek nahiko lauak izan ohi direlako.

Beste etapa ohiko batzuk, ordea, zeharo menditsuak dira. Etapa hauek aldaketa handienak eragin ohi dituzte sailkapen nagusian eta ikusle gehien erakartzen dituztenak dira, bai ikusgarrienak suertatzen direlako eta baita uda minean korritzen direlako ere. Hortaz, jende asko eta asko oporretan dago, eta eguraldia lagun izan ohi da.

Banakako ErlojupekoakAldatu

Banakako erlojupeko batean, txirrindulari guztiak bakarka aritzen dira Irterak minutu oro gertatzen dira. Sailkapen nagusiko lehenengo hamarrak, ordea, bi minutuko tartean ateratzen dira irteeratik, balizko trikimailuak saihestearren.

Irteera ordena sailkapen orokorraren alderantzizkoa da, beraz, liderra izango da azkenengoa abiatzen erlojupekoetan. Normalean 3-4 erlojupeko izaten dira Tour osoan, bata prologoa, bestea taldekako erlojupekoa eta azken biak bakarkakoak.

Taldekako ErlojupekoakAldatu

Sarritan, Tourreko lehenengo astean taldekako erlojupeko bat izaten da. Talde ahulenek denbora gehiegirik ez galtzeko, denbora galerak limitatuta daude, horrela. Helmugaratzen azkena den taldeak gehienez 3 minutu besterik ezin ditu galdu lehenego postua erdietsi duenarekin alderatuta, beheko taulak erakusten duen moduan.

Taldekako erlojupekoak
Postua Denbora Postua Denbora
2. 20″ 12. 2′ 00″
3. 30″ 13. 2′ 10″
4. 40″ 14. 2′ 20″
5. 50″ 15. 2′ 30″
6. 1′ 16. 2′ 35″
7. 1′ 10″ 17. 2′ 40″
8. 1′ 20″ 18. 2′ 45″
9. 1′ 30″ 19. 2′ 50″
10. 1′ 40″ 20. 2′ 55″
11. 1′ 50″ 21. 3′ 00″

Taldekako erlojupekoetan ahalik eta denbora gutxien galtzea oso garrantzitsua da, beraz taldeak ahalik eta txirrindulari onenak eramango ditu tourrera eta hauek % 100a eman beharko dute taldeko gizon garrantzitsuak denbora gal ez dezan.

Etapa famatuakAldatu

1975. urteaz geroztik Tourreko azken etapa beti Eliseo Zelaien hiribidean bukatzen da, Parisen. Txirrindulariek hainbat itzuli ematen dizkiote zirkuituari. Ibilbideko bi aldeak jendez gainezka daude beti, guztiak txirrindulariak animatzen, batez ere irabazlea, jakina. Nahiz eta txirrindularientzat bertan korritzea erosoa ez den, etapa laua da eta sprintean heldu ohi dira, sprinterren taldeek gogor ekiten dute hala izan dadin.

Alpe d'Huezen ere etapa anitz amaitzen dira Frantziako Tourrean, Alpeetako igoerarik gogorrenetako bat baita, Bourg d'Oissansetik Huez-era. 2004. urtean erlojupeko banakako igoera egin zen bertan eta Lance Armstrong izan zen garailea. Beste mendi batzuetatik ere askotan pasa izan da Tourra, Mont Ventoux, Col du Galibier, Col de la Madeleine... esate baterako.

Etapa bakoitzeko hasiera ere oso garrantzitsua izan ohi da, eta Frantziako eta Frantziatik kanpoko hainbat hiri lehiatzen dira Tourreko etapa baten abiagunea beren mugetatik abia dadin. Tourraren lehendabiziko etapak ere berebiziko garrantzia dauka, eta, esaterako, Tourra azken urteetan, Erresuma Batuan, Belgikan, Euskal Herrian... hasi izan da.

 
2004ko Frantziako Tourreko azken etaparen irudia, Elisear Zelaietan.

PalmaresaAldatu

Urtea Irabazlea Bigarrena Hirugarrena
2022   Jonas Vingegaard   Tadej Pogačar   Geraint Thomas
2021   Tadej Pogačar   Jonas Vingegaard   Richard Carapaz
2020   Tadej Pogačar   Primož Roglič   Richie Porte
2019   Egan Bernal   Geraint Thomas   Steven Kruijswijk
2018   Geraint Thomas   Tom Dumoulin   Chris Froome
2017   Chris Froome   Rigoberto Urán   Romain Bardet
2016   Chris Froome   Romain Bardet   Nairo Quintana
2015   Chris Froome   Nairo Quintana   Alejandro Valverde
2014   Vincenzo Nibali   Jean-Cristophe Péraud   Thibaut Pinot
2013   Chris Froome   Nairo Quintana   Joaquim Rodriguez
2012   Bradley Wiggins   Chris Froome   Vincenzo Nibali
2011   Cadel Evans   Andy Schleck   Frank Schleck
2010   Andy Schleck*   Denis Menchov   Samuel Sanchez
2009   Alberto Contador   Andy Schleck   Lance Armstrong
2008   Carlos Sastre   Cadel Evans   Denis Menchov
2007   Alberto Contador   Cadel Evans   Levi Leipheimer
2006   Óscar Pereiro   Andreas Klöden   Carlos Sastre
2005 Irabazle gabe*   Ivan Basso   Jan Ullrich
2004 Irabazle gabe*   Andreas Klöden   Ivan Basso
2003 Irabazle gabe*   Jan Ullrich   Alexander Vinokurov
2002 Irabazle gabe*   Joseba Beloki   Raimondas Rumšas
2001 Irabazle gabe*   Jan Ullrich   Joseba Beloki
2000 Irabazle gabe*   Jan Ullrich   Joseba Beloki
1999 Irabazle gabe*   Alex Zülle   Fernando Escartín
1998   Marco Pantani   Jan Ullrich   Bobby Julich
1997   Jan Ullrich   Richard Virenque   Marco Pantani
1996   Bjarne Riis*   Jan Ullrich   Richard Virenque
1995   Miguel Indurain   Alex Zülle   Bjarne Riis
1994   Miguel Indurain   Piotr Ugrumov   Marco Pantani
1993   Miguel Indurain   Tony Rominger   Zenon Jaskuła
1992   Miguel Indurain   Claudio Chiappucci   Gianni Bugno
1991   Miguel Indurain   Gianni Bugno   Claudio Chiappucci
1990   Greg LeMond   Claudio Chiappucci   Erik Breukink
1989   Greg LeMond   Laurent Fignon   Pedro Delgado
1988   Pedro Delgado   Steven Rooks   Fabio Parra
1987   Stephen Roche   Pedro Delgado   Jean-François Bernard
1986   Greg LeMond   Bernard Hinault   Urs Zimmermann
1985   Bernard Hinault   Greg LeMond   Stephen Roche
1984   Laurent Fignon   Bernard Hinault   Greg LeMond
1983   Laurent Fignon   Angel Arroyo   Peter Winnen
1982   Bernard Hinault   Joop Zoetemelk   Johan van der Velde
1981   Bernard Hinault   Lucien Van Impe   Robert Alban
1980   Joop Zoetemelk   Hennie Kuiper   Raymond Martin
1979   Bernard Hinault   Joop Zoetemelk   Joaquim Agostinho
1978   Bernard Hinault   Joop Zoetemelk   Joaquim Agostinho
1977   Bernard Thévenet   Hennie Kuiper   Lucien Van Impe
1976   Lucien Van Impe   Joop Zoetemelk   Raymond Poulidor
1975   Bernard Thévenet   Eddy Merckx   Lucien Van Impe
1974   Eddy Merckx   Raymond Poulidor   Vicente López Carril
1973   Luis Ocaña   Bernard Thévenet   José Manuel Fuente
1972   Eddy Merckx   Felice Gimondi   Raymond Poulidor
1971   Eddy Merckx   Joop Zoetemelk   Lucien Van Impe
1970   Eddy Merckx   Joop Zoetemelk   Gösta Pettersson
1969   Eddy Merckx   Roger Pingeon   Raymond Poulidor
1968   Jan Janssen   Herman Van Springel   Ferdinand Bracke
1967   Roger Pingeon   Julio Jiménez   Franco Balmamion
1966   Lucien Aimar   Jan Janssen   Raymond Poulidor
1965   Felice Gimondi   Raymond Poulidor   Gianni Motta
1964   Jacques Anquetil   Raymond Poulidor   Federico Bahamontes
1963   Jacques Anquetil   Federico Bahamontes   José Pérez-Francés
1962   Jacques Anquetil   Jef Planckaert   Raymond Poulidor
1961   Jacques Anquetil   Guido Carlesi   Charly Gaul
1960   Gastone Nencini   Graziano Battistini   Jan Adriaensens
1959   Federico Bahamontes   Henri Anglade   Jacques Anquetil
1958   Charly Gaul   Vito Favero   Raphaël Geminiani
1957   Jacques Anquetil   Marcel Janssens   Adolf Christian
1956   Roger Walkowiak   Gilbert Bauvin   Jan Adriaensens
1955   Louison Bobet   Jean Brankart   Charly Gaul
1954   Louison Bobet   Ferdinand Kübler   Fritz Schär
1953   Louison Bobet   Jean Malléjac   Giancarlo Astrua
1952   Fausto Coppi   Stan Ockers   Bernardo Ruiz
1951   Hugo Koblet   Raphaël Geminiani   Lucien Lazaridès
1950   Ferdinand Kübler   Stan Ockers   Louison Bobet
1949   Fausto Coppi   Gino Bartali   Jacques Marinelli
1948   Gino Bartali   Briek Schotte   Guy Lapébie
1947   Jean Robic   Edouard Fachleitner   Pierre Brambilla
1940-1946 Bigarren Mundu Gerra
1939   Sylvère Maes   René Vietto   Lucien Vlaemynck
1938   Gino Bartali   Félicien Vervaecke   Victor Cosson
1937   Roger Lapébie   Mario Vicini   Leo Amberg
1936   Sylvère Maes   Antonin Magne   Félicien Vervaecke
1935   Romain Maes   Ambrogio Morelli   Félicien Vervaecke
1934   Antonin Magne   Giuseppe Martano   Roger Lapébie
1933   Georges Speicher   Learco Guerra   Giuseppe Martano
1932   André Leducq   Kurt Stoepel   Francesco Camusso
1931   Antonin Magne   Jef Demuysere   Antonio Pesenti
1930   André Leducq   Learco Guerra   Antonin Magne
1929   Maurice De Waele   Giuseppe Pancera   Jef Demuysere
1928   Nicolas Frantz   André Leducq   Maurice De Waele
1927   Nicolas Frantz   Maurice De Waele   Julien Vervaecke
1926   Lucien Buysse   Nicolas Frantz   Bartolomeo Aymo
1925   Ottavio Bottecchia   Lucien Buysse   Bartolomeo Aymo
1924   Ottavio Bottecchia   Nicolas Frantz   Lucien Buysse
1923   Henri Pélissier   Ottavio Bottecchia   Romain Bellenger
1922   Firmin Lambot   Jean Alavoine   Félix Sellier
1921   Léon Scieur   Hector Heusghem   Honoré Barthélémy
1920   Philippe Thys   Hector Heusghem   Firmin Lambot
1919   Firmin Lambot   Jean Alavoine   Eugène Christophe
1915-1918 Lehen Mundu Gerra
1914   Philippe Thys   Henri Pélissier   Jean Alavoine
1913   Philippe Thys   Gustave Garrigou   Marcel Buysse
1912   Odile Defraye   Eugène Christophe   Gustave Garrigou
1911   Gustave Garrigou   Paul Duboc   Émile Georget
1910   Octave Lapize   François Faber   Gustave Garrigou
1909   François Faber   Gustave Garrigou   Jean Alavoine
1908   Lucien Petit-Breton   François Faber   Georges Passerieu
1907   Lucien Petit-Breton   Gustave Garrigou   Émile Georget
1906   René Pottier   Georges Passerieu   Louis Trousselier
1905   Louis Trousselier   Hippolyte Auconturier   Jean-Baptiste Dortignacq
1904   Henri Cornet   Jean-Baptiste Dortignacq   Aloïs Catteau
1903   Maurice Garin   Lucien Pothier   Fernand Augereau

* Lance Armstrong kaleratua dopinagaitik.

GaraipenakAldatu

TxirrindulariakAldatu

Lance Armstrong estatubatuarra izan zen Tour gehien irabazitako txirrindularia: zazpi bider jarraian hain zuzen (1999-2005). Azkeneko Tourra irabazi ondoren erretiratu arren, 2009an txirrindularitza profesionalera itzuli zen. Urte horretako Tourrean hirugarren amaitu zuen eta 2010ekoan hogeita hirugarren. Hau izan zen bere azken Tourra, 2011ren hasieran txirrindularitza utzi baitzuen. Haal ere, 2012an dopatu izana onartu zuen eta garaipen guztiak kendu zitzaizkion. Honen ondorioz horrela dago irabazle nagusien sailkapena:

Txirrindularia Garaipenak Urteak
  Jacques Anquetil 5 1957, 1961, 1962, 1963, 1964
  Eddy Merckx 5 1969, 1970, 1971, 1972, 1974
  Bernard Hinault 5 1978, 1979, 1981, 1982, 1985
  Miguel Indurain 5 1991, 1992, 1993, 1994, 1995
  Chris Froome 4 2013, 2015, 2016, 2017
  Philippe Thys 3 1913, 1914, 1920
  Louison Bobet 3 1953, 1954, 1955
  Greg LeMond 3 1986, 1989, 1990

EstatuakAldatu

Txirrindularia Garaipenak
  Frantzia 36
  Belgika 18
  Espainia 12
  Italia 10
  Erresuma Batua 6
  Luxenburgo 5
  AEB 3
  Herbehereak 2
  Suitza 2
  Danimarka 2
  Eslovenia 2
  Alemania 1
  Irlandako Errepublika 1
  Australia 1
  Kolonbia 1

Gainontzeko sailkapenakAldatu

Mendiko sailkapenaAldatu

Txirrindularia Garaipenak Urteak
  Richard Virenque 7 1994, 1995, 1996, 1997, 1999, 2003, 2004
  Federico Bahamontes 6 1954, 1958, 1959, 1962, 1963, 1964
  Lucien Van Impe 6 1971, 1972, 1975, 1977, 1981, 1983
  Julio Jiménez 3 1965, 1966, 1967

Erregulartasunaren sariaAldatu

Txirrindularia Garaipenak Urteak
  Peter Sagan 7 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2018, 2019
  Erik Zabel 6 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001
  Sean Kelly 4 1982, 1983, 1985, 1989
  Jan Janssen 3 1964, 1965, 1967
  Eddy Merckx 3 1969, 1971, 1972
  Freddy Maertens 3 1976, 1978, 1981
  Djamolidine Abdoujaparov 3 1991, 1993, 1994
  Robbie McEwen 3 2002, 2004, 2006

Taldekako sailkapenaAldatu

1961 artean selekzio nazionalen arteko lasterketa izan zen. 1962an hasi ziren taldeak. 1967 eta 1968 izan zen salbuespena, bi urte horietan ere selekzioak aritu baitziren.

Taldea Garaipenak Urteak
  Mercier (Gan + Miko + Coöp) 5 1972, 1975, 1978, 1980, 1982
  Movistar Team 5 2015, 2016, 2018, 2019, 2020
  KAS 4 1965, 1966, 1974, 1976
  T-Mobile (+Telekom) 4 1997, 2004, 2005, 2006
  Saxo Bank (+ CSC) 3 2003, 2008, 2013

FilmakAldatu

2003. urtean, Hell on wheels filma egin zen Frantziako Tourraren inguruan, Telekom taldearen perspektibatik, Pepe Danquart izan zen filmaren zuzendaria.

The Tour Baby! filma Scott Coadyk egin zuen, Tourra bera eta bere inguruari buruz.

Ikus, gaineraAldatu

Kanpo estekakAldatu