Martxoaren 22
data
Martxoaren 22a gregoriotar egutegiaren urteko laurogeita batgarren eguna da, 82.a bisurteetan. 284 egun falta dira urtea amaitzeko.
.jpg)
.jpg)
_Llegada_de_vag%C3%B3nes_del_%27Talgo%27_al_puerto_de_Pasaia_(26_de_29)_-_Fondo_Mar%C3%ADn-Kutxa_Fototeka_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
Gertaerak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1960 – Jose Antonio Agirre lehendakaria hil zen; nazionalismo munduan benetako lurrikara sortu zuen gertaerak.
- 1984 – Pasaiako segada: Espainiako Polizia Nazionalak Komando Autonomo Antikapitalisten 4 kide (Dionisio Aizpurua, Rafael Delas, Pedro Mari Isart eta Jose Mari Izura) hil zituen Pasaiako badian.
- 2006 – ETAk su-eten iraunkorra abiatzeko asmoa azaldu zuen.
Mundua
aldatu- 238 – Afrika probintziako gobernariak bere burua enperadore izendatu zuen, Gordiano I.aren izenpean.
- 1873 – Puerto Ricon, esklabotza deuseztatzeko legeari zigorra ezarri zioten.
- 1945 – Arabiar Liga sortu zen.
- 2010 – Ezkerrak Sarkozy garaitu zuen Frantziako eskualde hauteskundeetan.
- 2014 – Atzeraldi Handiaren ondorioz Espainiako gobernuak burututako politika ekonomiko eta murrizketa sozialen aurka egin ziren Duintasunaren aldeko Martxak bukatu ziren Madrilen.
- 2016 – Bruselako atentatuak: Estatu Islamikoaren atentatuak Bruselako aireportuan eta Bruselako metroan bi lehekertek 35 hildako eta 340 zauritu eragin zituen.
- 2017 – Westminsterreko atentatua: Londres hirian ibilgailu batez, labankadaz eta tiroz egindako atentatuan 4 pertsona hil eta 29 zauritu ziren.
Arte eta kultura
aldatuEuskal Herria
aldatu- 2007 – 15. Korrikari hasiera eman zitzaion Karrantzan, apirilaren 1ean Iruñean amaitu zelarik. Madril, Bartzelona, Mar del Plata (Argentina) eta Pekingo euskaldunek ere Korrikak antolatu zituzten.
Mundua
aldatu- 1953 – I Confess ("Aitortzen Dut") filma estreinatu zen, Alfred Hitchcockek zuzendu eta Montgomery Clift, Anne Baxter, Karl Malden, Brian Aherne eta O. E. Hasse aktoreek antzeztu zuten.
- 1972 – Fist of Fury ("Haserrearen Ukabila") arte martzial filma estreinatu zen, Lo Weik zuzendu eta Bruce Lee eta Nora Miao aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2002 – Ali G Indahouse ("Ali G Etxen") filma estreinatu zen, Mark Mylodek zuzendu eta Sacha Baron Cohen, Michael Gambon, Charles Dance, Kellie Bright eta Martin Freeman aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2007 – Die Fälscher ("Iruzurgileak") filma estreinatu zen, Stefan Ruzowitzkyk zuzendu eta Karl Markovics, August Diehl eta Devid Striesow aktoreek antzeztu zutelarik.
Zientzia eta teknologia
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 1895 – Auguste eta Louis Lumiere anaiek filma aurkeztu zuten lehendabizikoz.
Kirolak
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatuJaiotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1763 – Joaquín María Barroeta, gipuzkoar politikaria (h. 1837).
- 1817 – Ramón Ortiz de Zárate, euskal idazlea (h. 1883).
- 1847 – Vicenta María López Vicuña, nafar lekaimea (h. 1890).
- 1892 – Joaquín Zuazagoitia, bizkaitar kazetari eta politikaria eta Bilboko alkatea, Madrilen (h. 1971).
- 1904 – Bienvenido Zilbeti Urkia, 109 urte eta 22 egun bizi izandako nafarra (h. 2013).
- 1907 – Pablo Elgezabal, Kirru, guraso euskaldundun kubatar pilotaria (h. 2003).
- 1920 – Luis Villasante, gernikar apaiz frantziskotarra, euskal hizkuntzalaria eta euskaltzaina (h. 2000).
- 1937 – Antonio Bilbao Monasterio, bizkaitar euskalari eta euskal idazlea.
- 1941 – Paulo Iztueta, euskal idazle emankorra eta filologoa.
- 1947 – Juan Mari Beltran, gipuzkoar musikari eta musikologoa.
- 1950 – Jon Enbeita, bizkaitar bertsolaria, euskal idazlea eta euskal abeslaria.
- 1956 – Gabi de la Maza, euskal kantugintzako Karaoketekaren ekoizlea.
- 1958 – Alazne Rivero, bizkaitar marrazkilari eta komikigilea (h. 2002).
- 1960 – Julian Gorospe, bizkaitar txirrindulari ohia.
- 1961 – Jabier Kaltzakorta, euskal idazlea, euskal herri-literaturako aditua eta Deustuko Unibertsitateko irakaslea.
- 1968 – Domingo Ramírez, euskal matematikaria eta EHU-UPVko irakaslea.
- 1969 – Alber Vázquez, gaztelaniazko gipuzkoar nobelagilea, poeta, blogaria, kazetaria eta editorea.
- 1971 – Jesús Dulce, bizkaitar futbolari ohia.
- 1974 –
- Isabel González, leondar-bizkaitar kazetaria, liburuzaina, elikadura burujabetzarako aktibista, feminista eta politikaria, Leónen.
- Javi González, bizkaitar futbolari ohia.
- 1975 – Maider López Sáenz, gipuzkoar artista eta sortzailea.
- 1976 – Iker Garai, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1982 – Hasier Larretxea, nafar idazle eta poeta.
- 1990 – Javier Eraso, bizkaitar futbolaria.
Mundua
aldatu- 875 – Gilen I.a Akitaniakoa, Auverniako konde (886–918) eta Akitaniako dukea (h. 918).
- 1394 – Ulugh Beg, timuridoen dinastiako gobernaria, baita astronomo eta matematikaria (h. 1449).
- 1459 – Maximiliano I.a, Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadorea (h. 1519).
- 1554 – Catherine de Parthenay, frantziar noble eta matematikaria, bere garaiko matematikaririk nabarmenenetakoa (h. 1631).
- 1599 – Antoon van Dyck, flandriar margolari eta grabatzaile barrokoa (h. 1641).
- 1609 – Joan II.a Kasimiro Poloniakoa, Polonia-Lituaniako Mankomunitateko erregea (h. 1672).
- 1728 – Anton Raphael Mengs, alemaniar margolaria, neoklasiko pinturaren aitzindaria (h. 1779).
- 1785 – Adam Sedgwick, britainiar geologoa, geologia modernoaren sortzaileetako bat (h. 1873).
- 1788 – Pierre Joseph Pelletier, frantziar farmazialari eta kimikaria (h. 1842).
- 1797 – Gilen I.a Alemaniakoa, Prusiako erregea eta Alemaniako enperadorea (h. 1888).
- 1799 – Friedrich Wilhelm Argelander, alemaniar astronomoa (h. 1875).
- 1816 – John Frederick Kensett, estatubatuar Hudson Ibaiaren Eskolako paisaien-margolaria (h. 1872).
- 1822 – Isaäc Dignus Fransen van de Putte, Herbehereetako lehen ministroak (h. 1902).
- 1833 – Manuel Ruiz Zorrilla, espainiar politikaria (h. 1895).
- 1842 – Mykola Lysenko, ukrainar musikagile, piano-jotzaile, orkestra-zuzendari eta etnomusikologoa (h. 1912).
- 1855 – Karl Madsen, daniar margolaria (h. 1938).
- 1857 – Paul Doumer, Frantziako Hirugarren Errepublikako presidentea (h. 1932).
- 1868 – Robert Andrews Millikan, estatubatuar fisikaria, 1923ko Fisikako Nobel Saria (h. 1953).
- 1869 – Emilio Aguinaldo, Filipinetako askatasunaren heroia (h. 1964).
- 1873 – Julieta Lanteri, italo-argentinar medikua, politikaria eta feminista (h. 1932).
- 1887 – Chico Marx, estatubatuar umorista eta aktorea (h. 1961).
- 1891 –
- Pere Bosch, kataluniar arkeologo, etnologo eta historialaria, euskaldunei buruzko lan ugari egina (h. 1974).
- Roland-Manuel, frantziar musikagilea eta musikografoa (h. 1966).
- Boris Romanov, errusiar dantzaria eta koreografoa (h. 1957).
- 1896 – Joseph Schildkraut, austriar-estatubatuar aktorea (h. 1964).
- 1905 – Grigori Kozintsev, ukrainar-sobietar zinemagilea (h. 1973).
- 1908 – Louis L'Amour, estatubatuar idazlea (h. 1988).
- 1909 –
- Nathan Rosen, estatubatuar-Israeldar fisikaria (h. 1995).
- Gabrielle Roy, kanadar idazlea (h. 1983).
- 1912 – Karl Malden, estatubatuar aktorea (h. 2009).
- 1913 – Sabiha Gökçen, turkiar militar eta hegazkinlaria, munduko lehenengo emakume borroka-hegazkinlaria (h. 2001).
- 1918 – Edward Van Dijck, belgikar txirrindularia (h. 1977).
- 1919 – Isidora Aguirre, txiletar idazlea (h. 2011).
- 1920 –
- Josip Manolić, Kroaziako lehen ministroa (h. 2024).
- Katsuko Saruhashi, japoniar geokimikaria (h. 2007).
- 1921 –
- Lilli Hornig, Manhattan proiektuan lan egin zuen txekiar-estatubatuar zientzialaria eta aktibista feminista (h. 2017).
- Nino Manfredi, italiar aktorea (h. 2004).
- 1923 – Marcel Marceau, frantziar mimoa, egungo mimoaren eta pantomimaren berritzaile eta bultzatzaile nagusia (h. 2007).
- 1924 – Marzieh, iraniar abeslaria (h. 2010)
- 1927 – Antonio Isasi-Isasmendi, espainiar zinema zuzendaria, gidoilaria eta zinema ekoizlea (h. 2017).
- 1929 – Yayoi Kusama, japoniar artista garaikidea.
- 1930 –
- Nora Cortiñas, gizarte psikologoa eta Argentinako giza eskubideen defentsaren aldeko militantea, Maiatzaren Plazako Amen sortzaileetako bat (h. 2024).
- Stephen Sondheim, estatubatuar musikagilea, XX. mendeko musikalaren egile garrantzitsuenetako bat (h. 2021).
- 1931 –
- Burton Richter, estatubatuar fisikaria, 1976ko Fisikako Nobel Saria (h. 2018).
- Carlos Ferrer Salat, espainiar enpresaburu eta kirolaria (h. 1998).
- William Shatner, kanadar aktorea.
- 1933 –
- Abolhassan Banisadr, Irango lehenbiziko presidentea (h. 2021).
- Michel Hidalgo, frantziar futbolari eta entrenatzailea (h. 2020).
- 1934 – Marian Grześczak, poloniar poeta, idazle eta kritiko literarioa (h. 2010).
- 1935 – M. Emmet Walsh, estatubatuar aktorea (h. 2024).
- 1937 – Angelo Badalamenti, estatubatuar abestien eta soinu-banden musikagilea (h. 2022).
- 1940 – Haing S. Ngor, kanbodiar-estatubatuar medikua eta aktorea (h. 1996).
- 1941 – Bruno Ganz, suitzar antzezlea (h. 2019).
- 1942 –
- Antonio Basagoiti García-Tuñón, euskal jatorriko espainiar enpresari eta bankaria.
- Dick Pound, kanadar igerilari ohi eta abokatua, dopinaren aurkako borrokaren bultzatzaile nagusietako bat izateagatik ezaguna.
- 1947 – Érik Orsenna, frantziar idazlea.
- 1948 – Andrew Lloyd Webber, britainiar musikagilea.
- 1949 –
- Fanny Ardant, frantziar aktorea.
- John Benjamin Toshack, galestar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- 1950 – Goran Bregović, bosniar musikaria.
- 1951 – Sigrid Nunez, estatubatuar idazlea.
- 1955 –
- Lena Olin, suediar aktorea.
- Valdis Zatlers, Letoniako 7. presidentea.
- 1959 – Matthew Modine, estatubatuar aktorea.
- 1963 – Martín Vizcarra, Peruko presidentea.
- 1965 –
- Rick Harrison, estatubatuar negoziogizona eta telerrealitate saioetako pertsonaia.
- Nathalie de Vries, herberear arkitektoa, irakaslea eta hirigilea.
- 1967 – Mario Cipollini, italiar txirrindulari ohia, esprinter gisa nabarmendua.
- 1968 – Kazuya Maekawa, japoniar futbolari ohia.
- 1969 – Meghan Chavalier, estatubatuar emakumezko aktore pornografiko ohi, abeslari eta idazle transexuala.
- 1970 – Leontien van Moorsel, herbeheretar txirrindulari ohia.
- 1974 – Geo Meneses, mexikar folk eta pop abeslaria.
- 1975 –
- Laure Calamy, frantziar aktorea.
- Anne Dudek, estatubatuar aktorea.
- 1976 – Reese Witherspoon, estatubatuar aktorea.
- 1977 – Owusu Benson, ghanar futbolari ohia.
- 1979 – Zeltia Montes Muñoz, espainiar musikagilea, filmetako soinu-bandetan espezializatua.
- 1980 – Begoña Fernández, galiziar eskubaloi jokalaria.
- 1982 – Constance Wu, estatubatuar aktorea.
- 1985 –
- Amália Barros, brasildar kazetari eta politikaria (h. 2024).
- Jakob Fuglsang, danimarkar txirrindularia.
- 1987 –
- Alice David, frantziar aktorea.
- Jairo Mora, costarricar ekintzaile ekologista (h. 2013).
- 1993 – Leila Ouahabi, kataluniar futbolaria.
- 1994 – Aliaksandra Sasnovih, bielorrusiar tenislaria.
- 1996 – Ludvig Håkanson, suediar saskibaloi jokalaria.
- 1999 – Sara Martín, espainiar txirrindularia.
Heriotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1918 – Aureliano Valle, bizkaitar musikagilea, abesbatzen zuzendaria eta organista (j. 1846).
- 1931 - Mario Arana, bizkaitar futbolaria eta Bilboko alkatea, Madrilen (j. 1884).
- 1936 – Gurutz Saratsola, Lotsati , euskal idazlea (j. 1915).
- 1960 – Jose Antonio Agirre, Eusko Jaurlaritzako lehenengo lehendakaria, Parisen (j. 1904).
- 1964 – Esteban Ezkurra, Nafarroako erreketeen komandantea eta politikaria (j. 1888).
- 1970 – Vicente Moriones, nafar anarkista (j. 1913).
- 1974 – Salome Campos Beotegi, bizkaitar enpresaburua. (j. 1893)
- 1987 – Leocadio Muro, nafar margolari, dekoradore eta kartelgilea (j. 1897).
- 1996 – Antonio María Oriol, bizkaitar finantzari eta politikaria, Madrilen (j. 1913).
- 2009 – Rafael Bartolozzi, nafar eskultore eta margolaria, Tarragonan (j. 1943).
- 2011 – Txutxi Aranguren, bizkaitar futbol jokalari eta entrenatzaile ohia (j. 1944).
- 2014 – Leoni Etxebarren, nafar bertso-jartzailea (j. 1924).
- 2018 – Unai Perez de Arenaza, gipuzkoar mendizalea eta mendi gidaria.
- 2020 –
- Luzia Goñi, nafar bertsolaria (j. 1928).
- José María Loizaga Viguri, bizkaitar enpresaburua, Ciudad Realen (j. 1936).
Mundua
aldatu- 880 – Karloman Bavariakoa, Ekialdeko Frantziako erregea.
- 1471 – Jurgi Poděbradykoa, Bohemiako erregea (j. 1420).
- 1687 – Jean-Baptiste Lully, italiar musikagilea (j. 1632).
- 1767 – Johann Peter Süssmilch, alemaniar apaiza (j. 1707).
- 1832 – Johann Wolfgang von Goethe, alemaniar idazlea (j. 1749).
- 1841 – Tokugawa Ienari, Tokugawa shogunerriko hamaikagarren shoguna (j. 1773).
- 1852 – Auguste de Marmont, frantziar mariskala (j. 1774).
- 1896 – Thomas Hughes, ingeles legegizon, epaile, politikari eta egilea (j. 1822).
- 1922 – Louis Antoine Ranvier, frantziar histologoa (j. 1835).
- 1924 –
- Louis Delluc, frantziar idazlea eta zinemagilea (j. 1890).
- Robert Nivelle, frantziar artilleria ofiziala, Boxerren matxinadan eta Lehen Mundu Gerran parte hartu zuena (j. 1856).
- 1942 – María Collazo, uruguaiar hezitzaile eta kazetaria, feminista, sindikalista eta anarkista (j. 1884).
- 1945 – Branca de Gonta Colaço, portugaldar idazle eta errezitatzailea (j. 1880).
- 1946 – Clemens August Graf von Galen, alemaniar kardinala (j. 1878).
- 1950 – Emmanuel Mounier, frantziar filosofo, teologo, irakasle eta saiakeragilea, pertsonalismoaren inspiratzailea (j. 1905).
- 1962 – Fidel Dávila, espainiar militarra (j. 1878).
- 1994 – Walter Lantz, estatubatuar animatzaile, zuzendari eta ekoizlea (j. 1899).
- 1995 – Robert Beauchamp, estatubatuar margolaria (j. 1923).
- 1998 – Shoichi Nishimura, japoniar futbolaria (j. 1911).
- 2001 –
- Sabiha Gökçen, turkiar militar eta hegazkinlaria, munduko lehenengo emakume borroka-hegazkinlaria (j. 1913).
- William Hanna, estatubatuar animatzaile, zuzendari eta ekoizlea (j. 1910).
- 2003 – Terry Lloyd, britainiar kazetaria (j.1952).
- 2004 –
- Janet Akyüz Mattei, turkiar-estatubatuar astronomoa (j. 1943).
- Ahmed Yassin, Hamaseko sortzaileetako bat.
- 2005 – Kenzo Tange, japoniar arkitekto eta hirigilea (j. 1913).
- 2008 – Cachao, kubatar musikari eta musikagilea (j. 1918).
- 2010 –
- James W. Black, eskoziar sendagile eta farmakologoa, 1988ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1924).
- Valentina Tolkunova, errusiar-sobietar abeslaria (j. 1946).
- Mifta al-Usta Umar, Libiako estatuburua (j. 1935).
- 2013 – Bebo Valdés, kubatar musikari eta piano-jotzailea (j. 1918).
- 2017 – Tomás Milián, kubatar jatorriko estatubatuar aktorea (j. 1933).
- 2018 – René Houseman, argentinar futbolaria (j. 1953).
- 2019 – Scott Walker, britainiar kantautorea (j. 1943).
- 2020 –
- Alberto Arbasino, italiar legegizona eta idazlea (j. 1930).
- Germà Colón, valentziar filologo eta lexikologoa (j. 1928).
- Julie Felix, estatubatuar-ingeles folk abeslaria (j. 1938).
- Benito Joanet, kataluniar futbol-atezaina eta entrenatzailea (j. 1935).
- Carmen de Mairena, kataluniar emakumezko abeslari eta artista transexuala (j. 1933).
- 2023 – Vera T. Sós, hungariar matematikaria, zenbakien teorian eta konbinatorian espezializatua (j. 1930).
Jaiak eta urteurrenak
aldatu- Uraren Nazioarteko Eguna.
- Sehaska egutegiko izendegia: Dogartzi/Dogartze eta Mikelats.
Kanpo estekak
aldatu
