Oñati
Oñati Gipuzkoako hego-mendebaldeko udalerri bat da, Debagoiena eskualdekoa. 11.549 biztanle zituen 2024ko azaroan. Gipuzkoako herririk handiena da hedaduraren aldetik, 108,2 kilometro koadroko azalerarekin. [5]. Herriguneak maila handiko monumentu asko ditu, batez ere Pizkundekoak eta Barrokoak. Han dago Sancti Spiritus Unibertsitatea, berariaz unibertsitate izateko eraiki zen eraikin platereskoa.[6] Herrigunetik kanpo Aizkorriren magalean dago Arantzazuko santutegia, Gipuzkoako zaindaria den Arantzazuko Ama Birjinaren omenez eraikia, Euskal Herriko XX. mendearen erdialdeko lan arkitektoniko-artistiko osoena.[7][8] Oñatiarrek txantxiku («igel») ezizen herrikoia dute.[9][10]
Oñati | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() | |||||||||||
![]() Oñati Aloñatik. | |||||||||||
| |||||||||||
Administrazioa | |||||||||||
Estatua | Espainia | ||||||||||
Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
Lurraldea | Gipuzkoa | ||||||||||
Eskualdea | Debagoiena | ||||||||||
Izen ofiziala | Oñati | ||||||||||
Alkatea | Izaro Elorza Arregi | ||||||||||
Posta kodea | 20560 | ||||||||||
INE kodea | 20059 | ||||||||||
Herritarra | oñatiar | ||||||||||
Ezizena | txantxikuak | ||||||||||
Kokapena | |||||||||||
Koordenatuak | 43°01′58″N 2°24′42″W / 43.03278°N 2.41167°W | ||||||||||
![]() | |||||||||||
Azalera | 108,2 km² | ||||||||||
Garaiera | 175-1.360 (230 udaletxean) | ||||||||||
Distantzia | 68 km Donostiara | ||||||||||
Demografia | |||||||||||
Biztanleria | 11.537 (2024)![]() | ||||||||||
| |||||||||||
Hazkundea (2003-2013)[1] | ![]() | ||||||||||
Zahartze tasa[1] | % 18,6 | ||||||||||
Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 49,35 | ||||||||||
Ekonomia | |||||||||||
Jarduera tasa[1] | % 78 (2011) | ||||||||||
Genero desoreka[1] | % -3,05 (2011) | ||||||||||
Langabezia erregistratua[1] | % 7,09 (2013) | ||||||||||
Euskara | |||||||||||
Euskaldunak[2] | % 76.16 + % 9.3 hartzaile (2021) | ||||||||||
Kaleko erabilera [3] | % 71.5 (2021) | ||||||||||
Etxeko erabilera[4] | % 64.29 (2021) | ||||||||||
Datu gehigarriak | |||||||||||
Sorrera | 1467 | ||||||||||
Webgunea | www.onati.eus | ||||||||||
Hiri senidetuak | Guadalajara eta Châteaubernard |
Oñatiko ezaugarririk nagusienetako bat bere izaera unibertsitarioa da. Rodrigo Merkado Zuatzolak 1545ean Sancti Spiritus Unibertsitatea eraiki zuen, bere jarduera 1901raino iraun zuena.[11] Eta tradizioari jarraituz, kooperatiben sortzailea izan zen Don Jose Maria Arizmendiarrietak 1960an gaur egun Mondragon Unibertsitatearen barnean dagoen Enpresagintza Fakultatea sortu zuen.[12]
Eta bigarren ezaugarria erdi arotik Oñatin industriak izan duen garrantzia da, hasieran burdinaren arloan eta ibai ondoko olen bidez, eta XIX. mendetik hona enpresa kapitalista zein kooperatiben eraginez.[13] Izan ere, 2024an atzerrian filialak dituzten enpresa sendoak daude, gehienak metal mekanika arlokoak, hala nola Garay SA, ULMA taldea K.E., Natra Oñati SA, ONNERA Group K.E., Lana K.E, etab.[14] Horrela, 2015ean 10.000 biztanletik gorako Espainiako langabezia txikienaren herria izan zen.[15]
Geografia
aldatuInguru naturala
aldatuUdalerria ingurune menditsuan dago, eta Aizkorri, Aloña, Zaraia eta Elgeako mendilerroek mugatzen dute. Iturburua bertan duen Oñati ibaia Debaren ibaiadar nagusienetakoa da.[16]
Mugakideak
aldatuIparraldean Bergara eta Antzuola; hegoaldean Barrundia eta Donemiliaga, (Araba); ekialdean Legazpi; eta mendebaldean Arrasate eta Aretxabaleta.
Auzoak
aldatuHerriguneaz gain, beste 16 baserri-auzo ditu: Arantzazu, Araotz, Uribarri, Lezesarri, Urrexola, Murgia, Olabarrieta, Berezao, Garagaltza, Goribar, Zañartu, Torreauzo, Garibai, Santxolopetegi, Zubillaga eta Larraña[17].
Auzo hauetatik historikoki elizate izena Urrexolak eta Araotzek dute. Era berean, Araotzek hainbat auzune ditu: Elizondo, Ugaran, Jausoro, Zubia, Madina edo Maiña, Araotz Urruti edo Aratzurti, Agerre, Aizkorbe, Uriarte eta Gerneta.[18]
-
Araotz.
-
Zañartu.
-
Urrexola.
-
Murgia.
Historia
aldatuHistoriaurrea
aldatuOñatin azaltzen diren historiaurreko aztarna zaharrenak (erramintak bakarrik, ez giza aztarnak) Erdi Paleolitikokoak dira, duela 80.000 urtekoak. Ondorengo garaikoak, Goi Paleolitikotik aurrera, ugariagoak dira.
Erdi Paleolitiko
aldatu- Datazioa: Kristo aurreko (k.a) 35.000 urte Euskal Herrian.
- Gizakia: Neandertal: izen zientifikoaz ezagutzen dugu garai hartako gizakia Oñatin ez dugu bere arrastorik aurkitu; bai, ordea bertatik oso gertu, Arrasaten, Lezetxiki kobazuloan hain zuzen ere. Berau da Euskal Herrian aurkitu den giza aztarnarik zaharrena.
Goi Paleolitiko
aldatu- Datazioa: Kristo aurreko (k.a) 35.000-9.500 urte Euskal Herrian.
- Gizakia: Cro-Magnon izeneko gizaki mota dugu garai honetakoa. Oñatin ere bizi izan zen, bere erremintak aurkitu baitira. Gizaki honek, egungo gizonaren antza zeukan. Hezurrezko erremintak egiten zituzten; baita haitzuloetako pinturak margotu ere.
Goi Paleolitikotik Brontze Garairaino
aldatu- Datazioa: Kristo aurreko (k.a) 9.500-1.200 urte Euskal Herrian.
- Gizakia: Egungoa. Abeltzantzaren hasiera mendi gainetan. Brontzea erabiltzen zuten. Monumentu megalitikoak jasotzen zituzten, hala nola trikuharriak, iruñarriak eta harrespilak.[19]
Historiaurreko aztarnak
aldatu- Haitzuloak: Txomen koba erdikoa, Zabalaitz, Iritegi, Aizkirri, Arrikrutz, Arantzazu, Gaztiasoro, Anton koba, Hartzen koba, Sandaili, Orkatzategi, Madina-zubieta, Urtao II[20][21]
- Agerian: Arenazarko korta, Erroitegi, Otzarritza.
- Megalitismoa: Elgea-Artiako Estazio Megalitikoa, Brinkola-Zegamakoa, Orkatzategikoa, Satui-Arrolamendiko.[22]
- Tumuluak: Aitzgain, Gallerdi, Linatza, Jentiletxe, Urtao, Urtapotolueta II, Malla
- Trikuharriak: Artaso, Artzanburu, Urtapotolueta I[23]
- Iruinarria: Mugarriaundi
- Aurkikuntza isolatuak: Arritxikietako harkaitza, Petrinatzeko harkaitza, Arrikrutzeko lehoia[19]
Oñatiko Jaurerria
aldatuOñatiko Jaurerria XII. mendetik XIX. mendera arte Oñati eta inguruko herrietan garatu zuten Erdi Aroko aginte sistema izan zen.
Erdi Aroa
aldatuOñati mende luzez jaurerri burujabea izan zen, eta gero konderria, 1845 arte ez baitzen Gipuzkoan sartu. Ez dago Oñatiko oraingo hirigune historikoaren ezarpenaren jatorria doitasunez zehazten duen agiririk. Nahiz eta bibliografiak jatorri goiztiarra baiesten duen, dela Oñatiko antzinako gunearena, dela hango Gebara etxearena —ustez 1149koa den agiri baten aipamena errepikatzen da, eta haren bidez Ladron Eneko kondeak, Gebara eta Oñati etxeko jaunak, bere ondasun guztien dohaintza egin zion bere semeari—, gaur badakigu testu horren ustezko antzinatasuna ez dela egiazkoa.[24]
Dena dela, zentzuzkoa dirudi hirigunearen jatorria San Migel elizaren inguruan kokatzeak. Eliza horren lehenengo erreferentzia dokumentalak 1200ra garamatza, urte horretan Juan de Prejanok, Calahorrako apezpikuak, bere aurrekoak «Ecclesiam sancti michaeli de Onati» elizari emandako induljentzia batzuk berretsi baitzituen.
Oñatik berezitasun bat ere bazuen, jaurgoko udalerri gutxietako bat zelako, nahiz eta gero konderri izatera pasa zen (XIII. mendeko dokumentu batzuen arabera, titulu hori gebaratarrek erabiltzen zuten, geroago Oñatiko konde izan zirenek). Gebaratarrek Gaztelako erregeak emandako eskubide eta pribilegio batzuk zeuzkaten, eta haien bidez, botere judizial, politiko, ekonomiko eta erlijiosoa kontrolatzen zuten. Oñatiko biztanleek etengabe egin zituzten saioak jaunaren boteretik askatzeko.[25] 1338an hasi ziren eta Gipuzkoarekiko anexioa 1540an eskatu zen arren, lotura hori ez zen 1845 arte behin betiko gauzatu.[26]
Izurri atlantikoa
aldatu1597 eta 1598ko udak gogorrak izan ziren Oñatin. Urte horietan kostatik sartu zen Izurri atlantikoa herrira iritsi zen, eta 1.200 pertsona inguru hil zituela kalkulatzen da. Gainera, denbora horretan inguruko herrietatik isolatuta egon zen, bizirauteko beharrezkoa zen garirik gabe, eta gaixotzeko beldurrez ziren askok mendira jo zuten, aziendak hiltzen utzita edo zuhaitzetako fruituak jaso gabe. Goseak, izurriarekin batera, biztanleriaren herena inguru hil zituen. Arantzazuko Santutegiak ere egoera gogorra izan zuen, heriotzaz gain ez baitzuen bizirauteko nahiko janari lortzen[27].
XVI. mendetik gaurdaino
aldatu- 1836-1839: Euskal Herrian Lehen Karlistaldiak amaiera "Oñatiko ituna" ezarriz izan zuen. Hainbat negoziaketen ondoren, Lazarraga jauregian 1839.eko abuztuaren 29an, hamar ataleko ituna sinatu zuten, karlisten aldetik Iturbe eta Egia jeneralek[28] eta liberalen aldetik Baldomero Esparterok. Handik bi egunera armada bietako hainbat batailoi Bergaran batu ziren, eta bertan Espartero eta Rafael Maroto jeneralek "Bergarako besarkada"rekin eszenifikatu zuten Lehen Karlistaldiaren amaiera.[29][30]
- 1845: Gipuzkoako probintzian sartzea: Oñati urtero gonbidatzen zuten Gipuzkoako Batzar Nagusiko batzarretara, eta 1845ko abuztuan Ordizian izan zen bileran sei ordezkariko komisio bat joan zen, Bixente Artazkotz buru zela. Baldintzok konako hauek izan ziren:
- 1. Ormaiztegitik Gatzagara zabaltzekotan zen erregebideak probintziaren gain joan behar zuela. Bi urteren epe barruan egin behar zen bide hori Udanatik behera etorriko zen, eta herri barrutik pasatu ondoren, San Prudentzioko bide gurutzeraino ailegatu.
- 2. Probintziak, duela gutxi arte Sancti Spiritus Unibertsitatea zenari eta Karlistaldiaren ondoren zoritxarrez institutu moduan zegoenari, urtero 20.000 errealen bidez lagunduko zion.
- 3. Egunen batean institutu hori berriz unibertsitate bihurtuko balitz, laguntza hori neurri egokian gehitu beharko litzateke.[31]
Eragozpenik gabe onartuak izan zirenez, aurrerantzean Oñati probintziako partaide izan zen gauza eta kontu guztietarako, inguruko herrien maila berean.[32][33]
- 1872-1876: Bigarren Karlistaldia eta Monetaren Errege Etxea. Bigarren Karlistaldian (Euskal Herriaz kanpora sarritan Hirugarren Karlistaldia deitua) Karlos VII. erregegaiak gorte “ibiltari” antolatu zuen, horietako bat Lazarraga jauregia izanik. Oñatiko alkate Kornelio Garai liberal sutsua zenez, 1873an bere Garai pospolo fabrika itxi eta Donostiara joan zen bizitzera. Karlos VII.a estatu paralelo bat eratzen saiatu zen, bost "ministerio" sortuz: Guda, Kanpo-Harremanak eta Estatua eta Grazia, Justizia eta Ogasuna, hainbat erakunde eta baliabide propioekin, hala nola Kode Penala, Auzitegi Gorena, Aduanak eta Posta zerbitzua.[34] Ondorioz, Oñatik bi eratako aldaketak izan zuen:
- Lehen Karlistaldiaren garaitik Sancti Spiritus Unibertsitateak bere maila galdua zuelako, Karlos VII.a Euskal Herri osorako Unibertsitate berri bat eratzen hasi zen, Oñatikoa ardatz hartuz,[35]
- Hutsik geratu zen Garai fabrikan eraikinean eta bertako makineria erabiliz ipini zuen txanpon-fabrika. Bertan egin zituzten zilarrezko eta kobrezko txanpon karlistak, honako inskripzioarekin “Monetaren Errege Etxea - Oñati - 1875.eko urria” (Real Casa de la Moneda - Oñate - Octubre de 1875).[36][37]
- 1918: Eusko Ikaskuntzaren eta Euskaltzaindiaren sorrera.
Gipuzkoako Foru Aldundiak eta Udalak antolatuta, Oñatin Euskal Lore Jokoak ospatu ziren 1902ko San Migel egunaren bueltan, eta literatura, musika, kirola eta artisautza uztartu ziren hiru egunetan zehar.[38] Arrakastatsuak izan ziren, eta 1918an Aldundiak, Oñatin euskal ikasketei buruzko kongresu bat egiteko deia luzatu zien Araba, Bizkaia, Nafarroako Aldundien patronatuei. Horrela, 1918ko irailaren 1etik 8ra Eusko Ikaskuntzaren I. Kongresura deitu zuten,[39] Sancti Spiritus Unibertsitatean egiteko.[40]
Kongresua antolatzerakoan 200 partehartzailera ailegatuz gero arrakastatsua izango zela zioten.[41] Azkenean bakarkako 783 kongresu-kidek ordaindu zuten matrikula, gehi 96 babeslek, horien artean 67 udaleko ordezkarik. Han egon ziren baita 54 txostengile eta hainbat gotzain. Eta lau Ahaldun Nagusiak mikelete, forale, miñoi, mazolan, danbolintero eta musikoekin joan ziren.[42] Partehartzaile gehienak herriko etxe partikularretan hartu zuten ostatu, eta Sancti Spiritusen aretorik ez zegoenez 1000 pertsonentzat, Garai fabrikako pabiloi nagusitik makinak kendu eta kongresuko Areto Nagusia izateko prestatu zuten, hasiera eta amaiera ekitaldi nagusiak egiteko.[43]
Oñatiko alkateak euskaraz eman zien ongi etorria bildutakoei, ondoren Gipuzkoako Aldundiko presidentea aritu zen, gero Gasteizko eta Baionako gotzainak, eta amaieran Alfontso XIII Espainiako erregeak hitzaldi enpatiko batekin inauguratu zuen Kongresua.[44]
- 1953: Ziklo-kroseko munduko txapelketa: Lehen edizioa 1950 urtean Parisen izan zen. Garai hartan Oñatin elkarte bakarra zegoen, 1927an sortutako “Txantxiku txoko” izenekoa, eta kirolean zein kulturan dinamismo handia zuen.[45] 1949an Aloña Mendi futbol taldea sortu zen, eta Parisen egindako edizioak zuzendaritzakoen arreta erakarri zuen. Helburu horren atzetik, hurrengo urteetan inguruko eta nazioarteko hainbat txirrindularitza txapelketa eratu zuten, Txirrindularitzaren Nazioarteko Batasunari antolakuntza ahalmena erakusteko. Horrela, 1951an Luxenburgon eta 1952an Genevan egin ondoren, 1953an Oñati antolatu zen arrakasta handiz, Jean Robic frantziarra izan zela irabazlea.[46][47]
- 1968: Arantzazuko Batzarra eta euskara batua: 1918ko Oñatiko Kongresuan Euskaltzaindia sortu zenean,[48] Resurreción Maria Azkuek eta beste hizkuntzalari batzuk urteetan zuten helburua gauzatzeko aukera ikusi zuten.[49] Baina gorabehera politikoengatik bereziki ez zuten finkatzerik lortu. 1956an Euskaltzaindiak Arantzazun Gerraosteko lehen Batzar bat egin zuen, berriro ekin zitzaion euskara batua sortzeari. 1964an Txillardegik bultzatuta Baionan euskaltzale talde batek Euskal Idazkaritza sortu zuen, eta hainbat bilera egin ondoren euskara batuaren oinarritzat jo litekeen testua onartu zuten.[50] Testu hori erabili zen Arantzazuko Batzarrak 1968ko urriaren 3tik 5era eman zuen txostenaren aurrekari nagusia.[51] Guztira 37 hizkuntzalari elkartu ziren, eta euskara batzeko lehen arau-multzoa finkatu zuten, hizkuntza idatzian erabili beharreko ortografiaren, morfologiaren, deklinabidearen eta neologismoei buruz, eta Arantzazuko txostena izenarekin argitaratu zen.[52] Ondoren Koldo Mitxelena arduratu zen txostena garatzen, eta 1973an osatu zuten aditz batuaren taula.[53][54]
Egitura
aldatuGizarte zerbitzuak:
aldatuHezkuntza
aldatu- Arautua: Mondragon Unibertsitateko Enpresagintza Fakultatea Koop. E.[58], Txantxiku Ikastola, Koop. E.[59], Urgain Eskola [60], Elkar Hezi Ikastetxea[61], Oñatiko Lege Soziologiako Nazioarteko Erakundea[62][63]
- Ez arautua: Jose de Azpiazu Musika Eskola[64], Bedita Larrakoetxea Udal Euskaltegia[65], Natur eskola[66], Txinparta Bertso Eskola, [67]Jabetze Eskola[68]
Kultura:
aldatu- Herrikoia: Oñatz Kultur Elkartea eta Oñatz dantza taldea[69], Olaiturri Kultur Elkartea[70], Artixa Kultur Elkartea[71].
- Udalak antolatuta: Kultur Etxea, Liburutegia, Santa Ana antzokia, Arrikrutz interpretazio gunea, San Migel Errota Interpretazio Gunea, Gaztelekua, Ludoteka[72]
- Musika: Oñatiko Musika Banda, Ganbara eta Hots Abesbatzak,[73] Oñati Abesbatza, Pake Lekuko Aloña Abesbatza, San Migel Parrokiako bi koruak, Aita Madina Txistulari Taldea[74] Lizargarate Trikitizale Elkartea.[75] Eltziako 20 rock musika talde[76]
Kirola
aldatu- Elkarteak: Aloña Mendi Kirol Elkartea (alpinismo, atletismo, saskibaloia, eskubaloia, txirrindularitza, negu kirolak, espeleologia, areto futbola, kirol-gimnasia, karate, kenpo, igeriketa, pilota, eta triatloia.) (1949)[77], Atxintxika Taldea, Bizi Hadi Kirol Talde inklusiboa,[78]
- Azpiegiturak: Zubikoa kiroldegia[79], Futbol zelaiak: Azkoagain (1949) eta Larraña (1966)[80], Pilotalekuak: Arantzazukoa (1761) Herrikoa (1860), Garaikoa (1910), Araozkoa (1953), Zubillagakoa (1960), San Lorentzokoa (1965), Zubikoa (1984), Olabarrietakoa eta Madalenakoa.[81]
Energia:
aldatuHirigintza
aldatuHirigunea monumentu multzo berezia da, ibarreko erdialdean kokatua, eta morfologia berezia eta perimetro zehaztua dituena. Gunearen egiturapena barrendik egiten da, denborarekin erantsiz joan diren bideen arabera. Jatorrizko gunea XIII. mendekoa da, eta inguru horretan itxuratzen da: Kale Zaharreko zati bat —San Migel elizaren ondoan igarotzen da, eta Errege Bideak Oñatitik pasatzean egiten duen trazatua markatuz—, San Anton kalea, Santa Marina enparantza eta Mendiko kalea, hau dena Zumeltzegi muinoaren inguruan, Arranoaitz errekaren eskuineko ertzean, Santa Marina izan ezik.[84]
XIII. mendearen amaieran edo XIV. mendearen hasieran zabalgunea sortu zen, hiriaren hiri bilbea beste aldera zabaldu, eta banaketa eta okupazioko modu ordenatu bat ezarri. Bat dator Kale Barriarekin eta Atzeko Kalearekin, kale horietan nagusi baitira eraikuntza zainduak, material onekoak eta lerro soilekoak. Hala ere, sute bat piztu zen 1488an, eta egurrezko etxe asko suntsitu ziren, berreraiki egin behar izan zituztenak.[85] XV. mendean, beste bi nabe, gotikoak, erantsi zitzaizkion San Migel parrokiari, eta haren inguruan «Zazpibideta» aldea egituratu zen.[86][87]
XVI. mendean Unibertsitatea eraiki izanak eta merkataritzaren eta eskulangintzaren garapenak hazkundeko dinamikari eustea ahalbidetu zuen, eta ondoz ondo beste hiri-espazio batzuk egituratzea. Urbanizatze-prozesuak XVII. eta XVIII. mendeetan jarraitu zuen, eta Kale Barria Kale Zaharrarekin batu zen zubi batzuen bidez, eta, XIX. mendearen amaieran, Foruen Enparantza eta Santa Marina Enparantza sortu ziren.[88]
Eskema lineala nagusitzen da, Kale Zaharraren, Kale Barriaren eta Atzeko Kalean inguruan, eraikuntza atxikiko orube estu eta sakonak dituena. Foruen Enparantzako espazioa topaleku moduan sortu zen, Zazpibideta aldeko bilgune txikia hobetzeko. Eskema lineal horren adarkatzeak ibilbide irregular batzuetan gauzatzen dira, Kale Zaharra Kale Barriarekin batuz, eta hego-ekialdean bide-zati isolatu batzuetan, errebalek zati batean desitxuratu egiten baitute egitura hori.[89]
Hala ere, ardatzen indarrak eta adarkatzeak egituratzen dituen Foruen Enparantzaren eskalak irakurketa argia ematen diote hiri bilbearen multzoari. Aipatu behar da irregulartasun horiek ematen diotela bilbeari bategite zeiharren eta eskala txikien berezitasuna.[90]
Demografia
aldatu2024ean 11.549 biztanle zituen Oñatik, horietatik % 22,99k 65 urte edo gehiago zituen, eta atzerrian jaiotakoak % 7,49 ziren.[91]
Oñatiko biztanleria |
---|
![]() |
2001eko San Migel parrokiako pastoral-orriak Oñatiko abizen ohikoenen honako zerrenda zekarren: 292 Ugarte, 214 Igartua, 202 Guridi, 186 Elortza, 182 Kortabarria, 176 Arregi, 157 Urzelai, 153 Biain, 140 Anduaga, 133 Zubia, 122 Liarralde, 121 Agirre, 114 Aiastui eta 108 Aranburu.[92]
Izaera unibertsitarioa
aldatuKooperatiben sortzailea izan zen Don Jose Maria Arizmendiarrietak 1943an Arrasaten eskola tekniko bat sortu zuen, gerora Mondragon Goi Eskola Politeknikoa izena hartuko zuena.[93] Eta hura osatzeko 1960an Oñatin administrazio eta kudeaketa eskola bat sortu zuen, ETEO izenekoa eta kooperatiba izaerakoa baita, gerora Enpresagintza Fakultatea izena hartuko zuena.[94]
Arizmendiarrietak 1961eko urtarriletik martxora bitartean, MEDUO - Oñatiko Unibertsitateko Hezkuntza Mankomunitatea (Mancomunidad Escolar de la Universidad de Oñati) proiektu berria ondu eta Madrilgo Hezkuntza Ministerioan aurkeztu zuen. Debagoienako Haraneko hainbat herriren ekintza bat zen, 50.000 biztanle batzen zituena, Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitate zaharraren tradizio historikoari jarraituz,[95] Unibertsitate Zentro Kooperatibo sare bat sortzeko, irabazi-asmorik gabeko eta onura publikoko unibertsitate kooperatibo pribatu gisa. 1991ean estatuan unibertsitate pribatuak sortzeko legea onartu zenean, Eusko Jaurlaritzaren eskumenen artean kokatu zen, eta Eusko Legebiltzarrean proiektua aurkeztu ondoren, 1997an Mondragon Unibertsitatea berria gauzatu zen, Legebiltzarreko alderdi guztiek aho batez onartuta.[96]
Ekonomia
aldatuDatuak sektoreka
aldatu2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak herrian: Lurrari lotutako lehen sektorea BEGaren % 0,8; Artisautzari eta Industriari lotutako bigarren sektorea, % 66,1; Zerbitzuei lotutako hirugarren sektorea, % 29,9; eta Eraikuntza, % 3,2.[91] XIX. mendearen hasieran, biztanleen erdia baino gehiago nekazaritzan eta artzaintzan aritzen zen, baina gaur egun baserrietako gazteak herriko fabriketara joaten dira lanera, eta ordu libreetan landa-lanetan laguntzen dute. [97]
Bigarren sektoreko lanbideak historian zehar
aldatu- Burdingintza: iltzeginak, sarrailagileak, errementariak, galdaragileak, ontzigileak, olagizonak.[98]
- Ehungintza/Jantzigintza/Larrugintza: zapatariak, ehuleak, jostunak, zurratzaileak, marrageroak, lehengaien maisuak.[99]
- Eraikuntza: harginak, arotzak, igeltseoak, teilagileak.[100]
- Elikadura: errotariak, txokolategileak, gozogileak, okinak.
- Beste batzuk: saskigileak, ontzigileak, erlojugileak, zilargileak.[101]
Industriaren bilakaera XV. mendean
aldatuHistorikoki Oñatin siderurgia izan da pertsona gehien enplegatu izan duen azpisektorea, eta horrela XV.mendean olagizon eta errementari ugari zeuden hainbat armadatarako lantzak, zolak eta bonbardak egiten ziren. XVI. mendearen hasieran bi burdinola handi zeuden, non burdin minerala urtzen zen lingote bihurtuz, ondoren 79 sutegietan eraldatzeko.[102] Bertan zartaginak, burdineria, iltzeak eta abar egiten ziren.[103] Minerala gaur egun desagertuta dauden Arrasateko Udalako meategietatik zetorren. XVII. mendean burdineria, arkabuzak, aihotzak, aizkorak, guraizeak, iltzeak eta abar egiten ziren.[104][105] Produktu horietako batzuk Ameriketara, Portugalera, Sevillara eta abarretara esportatzen ziren, batez ere elikagaien, espezien eta abarren truke.[106]
Oñatira ehunka pretsona dira egunero industria-lantegietan lan egitera, txanda bateko edo hainbat txandetako lanaldietan, lan-kargen arabera. Epresa lehiakor txiki eta ertain ugari dago, eta enpresa nagusienak honakoak dira:
- “Juan Garairen Semeak SA”. Enpresaren jatorria 1864. urtekoa da, Kornelio Garai Zuazubizkar aretxabaletarrak 21 urterekin pospolo fabrika bat eraiki zuenean Oñatin, herriari bultzada ekonomiko nabarmena eta etorkizunerako perspektiba berriak jasoz.[107] Oñatiren alde egindako lana eskertua izan zen bertako bizilagunengatik, eta behin baino gehiagotan aukeratu zuten alkate.[108] Bere ibilbide luzean txanponak ekoiztu ditu, euritakoen hagaxkak, soldatutako altzairuzko hodiak, beroan luzatutako eta kalibratutako letoizko barra eta profilak, hotzean kalibratutako doitasunezko altzairuzko hodiak, eta automobilgintzarako osagai tubularrak. 2024an Oñatiko enpresan 400 langile ditu, eta Eslovakiako zein Mexikoko beste bi lantegietan 90 eta 200.[109][110]
- “ULMA Taldea Koop. E.” bederatzi kooperatibak osatzen dute 2024an: ULMA Agrícola, ULMA Architectural Solutions, ULMA Construction, ULMA Conveyor Componets, ULMA Embedded Solutions, ULMA Forged Solutions, ULMA Handling Systems, ULMA Lifting Solutions eta ULMA Packaging.[111]Jatorria 1957an du, zenbait gaztek inguruko txokolatearen industriari zerbitzu emateko tailer mekaniko bat sortu zutenean. 1961ean lehen kooperatiba industrial bilakatu zen, Talleres ULMA S.C.I. Ondoren beste enpresa batzuk ere kooperatiba bilakatu zirenez, 1989an hiruren artean ULMA taldea eratu zuten, guztira 678 langile zirela.[112] Gerora beste kooperatiba batzuk sortu ziren, taldea handituz, eta 2023an Oñatin zein kanpoan guztira 5.600 langile batzen zituen.[113]
- “ONNERA Group” taldea zazpi enpresak osatzen dute 2024an: FAGOR PROFESSIONAL Koop. E., Edenox, Asber, Efficold, DANUBE, DOMUS, eta Primer. Halaber hiru ekoizpen filial ditu Frantzian, Polonian eta Mexicon, eta 35 ordezkaritza komertzial. Jatorria 1960an du, Fagor Industrial Koop. E. sortu zenean Arrasateko Fagor Etxetresnak Koop. E.aren adar bezala, ostalaritzarako eta talde handientzako sukaldaritzako makinak ekoizten. 2024an Oñatin zein kanpoan guztira 2.200 langile batzen zituen. [114]
- "Natra Oñati S.A." txokolate ekoizlea Natra talde multinazionaleko sei fabriketatik bat da, hain zuzen 2004an Zahor S.A. erosi zuenetik. Gerora 2011an Arluy enpresak “Zahor” marka komertziala erosi zion Natrari, eta Oñatin “Zahor” izena desagertu egin zen. Jatorria 1946an zuen, Ignacio Egañak enpresa eraiki zuenean. Hasiera apal hartatik handitzen joan zen, eta 2024an Natra Oñatik 500 langile ditu.[115]
- "Lana K.E." 1960 sortu zuten Arrasaten nekazarien hiru arlo garatzeko: basoa, esnekia eta abeltzaintza. 1973an Oñatin zerrategi bat zabaldu zuten, eta 1994an zuraren bigarren eraldaketako produktuen fabrikazioan oinarritzen hasi zen, hurrengo urtean hiru geruzako kofratze taula ekoitziz. 2007an Txekian beste fabrika bat eraiki zuten. 2024an guztira 300 langile ditu.[116]
- "Txintxurreta Taldea S.A.” 1963an sortu zuten Jose eta Juan Txintxurreta anaiak doitasun-hodiak fabrikatzeko. 2005ean Aranda de Dueron beste fabrika eraiki zuten, eta 2024an guztira 230 langile ditu.[117]
Badira baita, garai baten enpresa handiak zirenak, arrazoi ezberdinengatik jadanik ez direnak:
- CEGASA SA (Celaya, Enparanza y Galdós) pila ekoizlea, bere “Tximist” izen komertziala ezaguna zela, oso errotuta zegoen herrian, baina 1960. hamarkadan zati bat Gasteizera lekualdatu zuen, beste enpresa ugarik bezala, Arabako Foru Aldundiak lur-baldintza bereziki onak eskaintzen zituelako pabiloi berriak eraikitzeko. Horrela Cegasa Taldea sortu zen, Oñatin manganesoko ekoizpena soilik geratuz. Juan Zelaia zendu aurretik Mexikoko AUTLANek erosi zuen enpresa. 2024an Oñatin 50 langile ditu[118]
- “Enparanza y Cía S.A.”rekin antzerako kasua gertatu zen, Oñatitik Gasteizera lekualdatu zenean “Esmaltaciones San Ignacio” izena hartuz.[119]
Eta badira lehiakorrak ziren hainbat enpresa txiki eta ertain desagertu egin direnak, bereziki atzerriko konpetentziagatik edo familiakoen jarraipen faltagatik.
Gizarte kapitala
aldatuGizarte-kapitala gizartearen antolakuntzarako ezaugarriei dagokie, hau da, afektua, elkarrekiko konfiantza, arau eraginkorrak eta sare sozialak bezalakoak. Gizartearen maila sozio-ekonomikoa hobetu dezakete.[120][121] Oñatiko ezaugarri nagusiak honakoak lirateke:
- Erdi Aroan artisauen gremioak eta kofradiak” sortu ziren. Gremioak maisu-elkarteak ziren, lanbide bereko artisauen interesak babesteko, hala nola, lehengaiak eta horien banaketa, produktu-mota eta kalitatea, lan-kategoriak eta abar.[122] Gremioak kofradiez hornitzen ziren, gaixo zeuden artisauei laguntzeko edo haien hileten gastuei erantzuteko.[123] Oñatiko gremio handienak burdinaren sektorekoak ziren, hala nola iltzeginak, errementariak eta sarrailagileak.[124]
- Kultura industrialak eta fabriketako sindikatuen zein kooperatibetako kontseilu sozialen eraginez, herrian esfortzuaren kultura nortasun-ezaugarri bat dago, gizartearen kohesio-sistema bermatzen duena. Ondorioz, Oñatik maila ekonomiko ertaina du, gizonen eta emakumeen arteko soldata-arraila apala, eta elite sozialik gabea. Orokorrean esperientzia partekatuak nagusitzen dira, bizitza-komunitate nahiko homogeneoa sortuz [125]
- Era guztietako asoziazionismo maila handia dago. Horren adibide nabarmenetako bat da Oñatin dauden 28 elkarte gastronomikoak. Horietatik 16 kalean daude (Añolea, Arrano, Aterpe, Nekazariena, Batzokia, Etxaluze, Gure Txoko, Haitzalde, Kale-Zaharra, Kurtze Baltz, Makalena, Oinarri, Pago-Uso, Txantxiku Txoko, Urbia, Zubi-Alde), eta beste 12 auzoetan (Araotz, Arantzazu, Asentzio, Garagaltza, Larraña, Lizargarate, Olabarrieta, Santa Lutzia, Uribarri, Urruxola, Zañartu eta Zubillaga), guztira eskubide eta maila berdineko bi mila bazkiderekin.[126] Hor kokatzen dira baita publikoak diren Antixena Gaztetxea erta Gaztelekua.[127]
Lankidetzak
aldatuSenidetzak eta adiskidetzak
aldatuOñatiko herria, Udalaren bitartez, beste herri batzuekin senidetuta edo adiskidetuta dago. Horrela, senidetzeko akordioak sinatu ziren Mendebaldeko Saharako Gleibat El Fula-rekin (1994), Frantziako Châteaubernard-ekin (1999), Argentinako José C. Paz (2000) zein Santa Fe-rekin (2004), eta Mexikoko Zacatecas (1996) zein Guadalajararekin (2001).[128] Bestalde, eta Arantzazuko fraideen 500. urteurrena zelako, adiskidetzeko akordioa Italiako Frantzisko Asiskoaren Asis udalerriarekin sinatu zen 2002an. Zentzu berean, 2006an estatuko Moraleja, Macotera eta Valtierrarekin adiskidetu zen.[129]
Helburu humanitarioko edo elkartasunezko erakundeak
aldatuGizartean oro har bi erakunde humanitario mota daude, batzuk administrazioari lotuta eta beste batzuk administrazio publikoetati.k bereiztuta, bereziki irabazi asmorik gabeko GKE-Gobernuz Kanpoko Erakundeak. Era berean, orientazioaren arabera karitatezkoak, zerbitzuzkoak edo parte-hartzaileak dira, eta eragin-eremuaren arabera tokikoak edo nazioartekoak.[130] Oñatin honakoak daude:
- Hermansoloña GKE. 2001ean sortua, helburu nagusiak Gleibat El Fula-ri eta José C. Paz-i laguntza, gizarte sustapena eta prestakuntza eskaintzea da. Bi elkartasun mota daude: dirua inbertsioetarako, eta kontainerretan bidaltzen den materiala: arropa, elikagaiak, tresneria, oihalak, jostailuak, etxetresna elektrikoak, erremintak, liburuak, eskolako materiala, ekipo informatikoak, botikak, ospitalerako altzariak, etab, Beste talde batzuekin kolaboratzen du: Elizbarrutiko Misioak, Mundukide, Gurutze gorria, TAU-frantziskotarrak, Caritas, Adeco-pasionistak, eta Maliko Lagunak. Lau zutabe ditu: Udala, Ulma koopertiba taldea, boluntarioak eta Oñatiko herria.[129]
- Hotz Oñati GKE. Errefuxiaten egoera dela eta, laguntza xume eta duina emateko sortutako taldea, hau da, errefuxiatuen giza eskubideen aldeko elkartea. 2022an 16 proiektu edo elkarte lagundu zituen 10 herrialdetan. Lagundutako elkarteak: Salvamento Maritimo Humanitario (SMH), Solidarios sin fronteras, EnRedSos, Zaporeak, No name kitchen, Tarifeños solidarios, GBGE, Kairos, Uganda, Acción directa sierra norte, Solidary Wheels, EREI, Hermasoloña, Auzolana (Ukrania), Irungo harrera sarea, Por Causa eta Bolondresekin bidalitako laguntza zuzena Grezia, Ukrania, Yemen, Andaluzia, Ceuta, Uganda, Irun, Sahara, Mediterraneoa eta Serbiara.[131]
- Caritas. Eliza katolikoaren erakunde bat da. Pobrezia, bazterkeria, intolerantzia eta diskriminazioaren aurka borrokan aritzen da. Gizarte-bazterketako arriskuan dauden pertsonei laguntza ematen die, oinarrizko premiak (Elikagaiak, arropa, etxebizitza...) asetzen laguntzen. Era berean, "Elkarzabal"ekin batera lan poltsa bat eta baratze bat kudeatzen du.[132]
- ZEHAR errefuxiatuekin. Eusko Jaurlaritzak 1996an sustatutako erakundea da, errefuxiatuei aterpe segurua eta banakako arreta eskaintzen zaiela bertan. Pertsona guztiak ahalduntzea eta berreraikitzen duten bizitza berri horretan norbera bere prozesuaren protagonista izatea bultzatzen da. Horretarako, harrera, arreta juridikoa, arreta psikologikoa, inklusioa, asiloa, etab, eskaintzen zaie nazioarteko babesa eskatu duten pertsonei. Euskal Herrian harrerako bi gizarte-etxe gaude, Tolosako Zuloaga Txiki (35 toki) eta Oñatiko Larraña Etxea (100 toki), non Mali, Senegal, Kamerun, Bolivia, Kolonbia, eta abarreko errefuxiatuak hartzen dira.[133]
Politika
aldatuUdal hauteskundeak
aldatu2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Bildu koalizioko Mikel Biain hautatu zuten alkate.[134]
2015eko udal hauteskundeetan Bilduren ondorengoa zen Euskal Herria Bilduk gehiengoari eutsi zion, eta Mikel Biain berriro hautatu zuten alkate.
2019ko udal hauteskundeetan, Izaro Elorza irten zen Oñatiko alkate, Euskal Herria Bilduren zerrendan aurkeztuta.[135] Hauek izan ziren hauteskundeen emaitzak: EH Bilduk, 3.408 boto (10 zinegotzi); EAJk, 2.571 boto (7 zinegotzi); PSE-EEk 319 boto.[136]
2023ko udal hauteskundeetako emaitzak honakoak izan ziren:
- Errolda: 8.794; Boto-emaileak: 5.638 (64,11%); Baliogabeak: 58 (1,03%); Abstentzioa: 3.156 (35,89%); Zuriak: 97 (1,72%); Jarlekuak: 17; Hautagai-zerrenden aldeko botoak: 5.483; Boto baliodunak: 5.580.
- Emaitzak: EH Bilduk, 3.279 boto (11 zinegotzi); EAJk, 1.931 boto (6 zinegotzi); PSE-EEk 218 boto, PPk, 55 boto.[137]
Oñatiko udalbatza | |||||
Alderdia |
2019 |
2023 | |||
Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
Bildu | 10 / 17 |
3.408 (% 54,11)
|
11 / 17 |
3.279 (% 59,80)
| |
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 7 / 17 |
2.571 (% 40,82)
|
6 / 17 |
1.931 (% 35,22)
| |
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean |
1979. urtetik, lau alkate jeltzale izan ditu herriak, 32 urte luzez; 2011ko hauteskundeetan, ordea, Bilduk gehiengo osoz irabazi zituen hauteskundeak, 2015ean, 2019 eta 2023ko hauteskundeetan berretsi egin zuen gehiengoa.
Alkateak
aldatuHauek izan dira Francoren diktadura ondorengo Oñatiko alkateak:[138]
Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[139] | |
Eli Galdos Zubia[139][140] | 1979 | 1983 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Eli Galdos Zubia | 1983 | 1987 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Eli Galdos Zubia | 1987 | 1991 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Angel Mª Iturbe Yarza[141] | 1991 | 1995 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Angel Mª Iturbe Yarza | 1995 | 1999 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
Anjel Mª Iturbe Yarza | 1999 | 2003 | Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna | |
Andoni Gartzia Urtaza | 2003 | 2006 a | Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna | |
Lourdes Idoiaga Urkia | 2006 | 2007 | Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna | |
Lourdes Idoiaga Urkia | 2007 | 2011 | Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna | |
Mikel Biain Berraondo[134][139] | 2011 | 2015 | Euskal Herria Bildu | |
Mikel Biain Berraondo[139] | 2015 | 2019 | Euskal Herria Bildu | |
Izaro Elorza Arregi[135] | 2019 | 2023 | Euskal Herria Bildu | |
Izaro Elorza Arregi | 2023 | Jardunean | Euskal Herria Bildu |
a Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.
Sakontzeko irakurri: Oñatiko alkateak, 1447tik honakoak
Armarria
aldatuOñatiko armarrian garrantzi historikoa izan duten familiak islatzen dira, hiru zatitan banatua. Goian, ezkerrean arrano bat dago Ganboatarren familia irudikatzen duena, eta eskuinaldean, orein bat Murgiatarrena irudikatzen duena. Armarriaren beheko zatian oreina arranoak zaurituta agertzen da, horrek Erdi Aroko gudu bat irudikatzen du, Murgiatarrek galdu zutena.[142]
Ondare nabariak
aldatuOñatiko hirigune historikoaren multzoak bere ibilbide historikoari erantzuten dio, eta monumentu-kopuru zabala biltzen du: jauregiak, jauretxeak, etxetzarrak, eta tartean hainbat erlijio-eraikin bikain, hiri-bizitzako ehunka urte batera biltzen dituen bilbe batean. 2011ko uztailaren 4tik, monumentu-multzoaren kategoriako Kultura Ondasun sailkatzeko espedientea ireki zen. Oñatik hainbat motatako ondasun ditu:
Ondare zibila
aldatu- Lazarraga dorrea eta jauregia: zatirik zaharrena dorrea da, XV. mendean Lazarragatar batek Oñatiko kondeari erosia; zati berria (plazari begira dagoena), aldiz, XVII-XVIII. mendeetan etxe zaharrari erantsi zitzaion jauregi bikaina da. Gaur egun, Sotomayorko dukearen jabetzakoa da eraikina, eta haren lorategia erabilera publikorako irekita dago 2012az geroztik.[143][144]
- Zumeltzegi dorrea, Oñatiko kondeen dorretxea.[145] Zubiaur dorrea.[146][147], Olakua dorrea (XVIII. mendekoa)[148], Belaskua dorrea[149], Etxe Aundi dorrea, leinu gerretan ganboatarren alde borrokatu zen Lazarraga leinuaren oinetxea.[150]
- Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatea: Rodrigo Mercado Zuatzolak sortu zuen 1545. urtean. Han lau mendetan zehar Medikuntza, Zuzenbidea, Filosofia, Teologia eta Letrak irakatsi dituzte.[151]
-
Lazarraga dorrea
-
Zumeltzegi dorrea
-
Sancti Spiritus Unibertsitatea
-
Zubiaur dorrea
- San Migel errota: XV. mendekoa,[152] Bidaurreta ostatua (XVI. mendekoa)[153]
- Azkarraga jauregia (XVI. mendekoa)[154] Zarateko jauregia (XVII. mendekoa)[155], Antia jauregia. (XVIII. mendeko eraikin barrokoa)[156], Don Pedruena jauregia (XVIII. mendekoa)[157][158] Madinabeitia jauregia (XVIII. mendekoa)[159]
- Otadui Jausoro etxea (XVI. mendekoa)[160][161], Zubia etxea (XVII. mendekoa)[162] Elorriaga etxea (XVIII. mendeko eraikin barrokoa)[163] Galartza etxea (XVIII. mendea)[164] Sarria etxea (XVIII. mendea)[165], Agerrena etxea[166], Astorkitza (Bujero) etxea[167], Egañena etxea[168]. Eujeniokua etxea[169]. Gerraneko etxea[170]. Zarataleku etxea[171]
- Oñatiko udaletxea: XVIII. mendeko eraikin barrokoa[172]
- XIX. mendeko iturriak: Iturritxo, Kanpantxo, San Anton, Santa Marina eta Zazpibideta,[173]
- Oñati frontoia: XIX. mendekoa[81]. Tren geltokia XX. mendekoa[174]
- Enparantzak: Foruen enperantza, Santa Marina, San Anton[175]
Ondare erlijiosoa
aldatu- San Migel parrokia: XV. mendeko eliza gotikoa.[176][177] Bidaurreta monasterioa: XVI. mendeko mojategia.[178][179] Jesusen Bihotzaren eliza: XIX. mendekoa,[176] Parrokiako abade etxea: XX. mendekoa[176]
Hirigunetik kanpo
aldatu- Arantzazuko santutegia: Urbia eta Aizkorrira bidean dago kokatuta, Gipuzkoako zaindaria den Arantzazuko Ama Birjinaren omenez eraikitako Euskal Herriko XX. mende erdialdeko lan arkitektoniko-artistiko osoena.[180][181]
- Santa Ana komentua: XVII. mendean eraikia, Garagaltza auzoan dago.[182]
- Garibai dorretxea: XIV. mendean eraiki zen eta Garibai auzoan dagoen dorretxea da.[183]
- Madalena edo Maala baseliza: XV. mendean eraiki zen eta Santxolopetegi auzoan dagoen baseliza.[184]
- Araotz auzoan: San Migel Goiaingeruaren parrokia. Sandaili baseliza, Sandaili leizea, Araozko urtegia.[185]
- Arrikrutzeko kobak,[176]
Ondare dokumentala
aldatu- Gipuzkoako probintziako artxibo historikoa[186]
- Oñatiko Udal Artxibo Zerbitzua[187]
- Arantzazuko frantziskotarren santutegiko Artxibo funtsa[188]
- San Migel parrokiako Artxibo funtsa[189]
- Jesusen Bihotzaren elizako Artxibo funtsa[190]
Komunikabideak
aldatuOñatiko Udalaren ekimenez 90eko hamarraldian sortutako Kontzejupetik aldizkariak eta Oñati Irratiak gaur egun oraindik ere lanean diraute.
- Kontzejupetik aldizkaria[191]
- Oñati irratia[192]
Horretaz gain, Debagoiena bailarako Goiena komunikazio taldeak herriko albisteak, erreportajeak... argitaratzen ditu bere hedabideetan.
Euskara
aldatuOñati[197] Gipuzkoako herri euskaldunenen artean dugu, biztanleen %80 inguru euskal hiztunak dira (Eustaten arabera, % 77,91 ziren euskaldunak 2016an)[91]. Herriko hizkerari dagokionez, mendebaldeko euskararen[198] aldaera bat da, Debagoienekoa[196]. Deba eskualdeko hainbat herrik osatzen dute Debagoieneko hizkera: Gipuzkoako Aretxabaletak, Arrasatek, Eskoriatzak, Leintz Gatzagak, Oñatik eta Arabako Aramaiok. Leintz haranak esparru berezia osatzen du Deba ibarrean, oso estua delako Arrasate, Aretxabaleta, Eskoriatza eta Leintz Gatzaga herrien arteko batasuna. Aramaioko hizkera ere ez da asko urruntzen hauetatik, baina bai Oleta auzokoa, Oletako hizkera sartaldeko eta sortaldeko hizkeren arteko tarteko hizkeratzat hartzen baita. Oñatiko hizkera ere berezia da. Oñati ez zen Gipuzkoan sartu 1845 urtera arte, eta bertako hizkerak oraindik ere nortasun berezia du. Oro har, Debagoieneko hizkerak Arabako euskararen eragina duela esan daiteke. Debagoienak Gasteizekin izan du hartu-emanik estuena eta, dirudienez, hango ezaugarriak eta hango berrikuntzak iritsi dira bertara.[199]
Kandido Izagirre eta Luis Villasante fraideak, Manuel Umerez, Leonardo Zabaleta, Leonardo Guridi, Leandro Igartua eta Felix Arrazola abadeak, Bedita Larrakoetxea, Gerhard Bähr alemaniar hizkuntzalaria, Joxe Otalora eta Jerardo Elortza izan dira, besteak beste, Oñatiko hizkera aztertzen aitzindariak.[200][201]
Lehen Korrika 1980ko azaroaren 29an Oñatin hasi zen eta Bilbon abenduaren 7an bukatu. Oñatiko Unibertsitatearen atean hasi zen Korrika eta zazpi probintziak igaro zituen 1820 kilometrotako ibilbide luzean. Lekukoarekin batera hasiera emango zion korrikalaria Oñatiko alkatea Eli Galdos izan zen.[202]
2014an, udalak Oñatiko euskarari buruzko liburu oparoa argitaratu zuen, Roberto Altunak, Kepa Elortzak eta Koldo Zumaldek egindakoa.[203]
Jaiak eta ospakizunak
aldatuHerriko jaiak ugariak dira, eta hiru arlotan banatu daitezke:
- Oñatiko patroiaren jai nagusiak, San Migel Goiaingeruaren izenean, irailaren 29an ospatzen dira, gazte-talde ugariren parte-hartzearekin.[204][205] Baina ez dira egun horretara soilik mugatzen, irailean zehar "Oñatiko Artzain Txakurren Nazioarteko Txapelketa" egiten da 1955etik hona,[206][207] Euskal dantzen "Haurren eguna", beste herri batzuetako hainbat talderen parte-hartzearekin,[208] Haurren eta nagusien bi "Danborrada",[209] eta baserritarren zein artisauen "Herri eguna".[210] [211]
- Hiribilduko kale-auzoetako jaiak, gazteak antolatuta: maiatzean "San Migel Txikiak" Kale Zaharrean, ekainean Errekalden, uztailean San Martinen, Santa Marinan, Olakuan eta Trianan, abuztuan San Lorentzon, irailean Atzeko Kalean eta Bidebarrietan.[212][213]
- Auzoetako jaiak: maiatzean Olabarrietan, ekainean Asentzion, Araotzen, Errekalden San Pedron eta Zubillagan, uztailean Madalenan, abuztuan Larrañan eta Urruxolan, irailean Arantzazun, azaroan Uribarrin, abenduan Santa Lutzian.[214]
Corpus eguneko prozesioa Kale Barrian, laurogeiko hamarkadan.
Baina hiribilduko jairik ezagunenak Oñatiko Corpusak dira, ekainaren erdialdean, hain zuzen Mendekoste ondorengo bigarren ostegunean, azken urteotan hurrengo igandera pasatu bada ere.[215] Oñatiko Corpus Christi dokumentatuta dago 1470.etik, udal bando batek auzotarrei prozesioa igaro behar zen kaleak garbitu eta ihiak zabaltzeko eskatu zienean.[216] Goiz horretan herriko patroia den San Migel Goiaingeruaren izenean meza ospatzen da, ondoren prozesioa eginez herriko kaleetan zehar, Foruen Enparantzan amaituz. Corpusetako ezaugarri nagusiak alde batetik prozesioko pertsonatuak dira, hau da, Kristo, hamabi Apostoluak eta San Migel. Bestetik hamabost irudi edo pauso daude. Eta bestetik dantzariak, “Corpus Dantzak” bezala ezagunak eta soilik egun horretan eskaintzen direnak, aipagarriena Arku-dantza izanik.[217] Bestalde, prozesioan zehar Oñatiko herria ordezkatuz San Migelek eta dantzariek erreberentziak egingo dizkiote Sakramentu Santuari.[218][219]
Oñatiar ezagunak
aldatuGarai batekoak
aldatu- Juan Lopez Lazarraga (1440-1518), Lazarraga dorrean jaioa, Espainiako Errege Katolikoen kontulari nagusia eta Fernandoren idazkaria, Bidaurreta monasterioa eraiki zuen.[220][221]
- Rodrigo Mercado Zuatzola (1460-1548 Valladolid), apezpiku eta humanista. Mallorca eta Ávilako apezpikua. Oñatiko Santi Spiritus Unibertsitatearen sortzailea 1545an.[222][223]
- Andres Araotz (1500-1563): eskultorea eta erretaula egilea.[224]
- Lope Agirre (1510-1561 Barqisimeto, Venezuela), esploratzaile eta konkistatzailea, Espainiako errege Felipe II.ari Peruko independentzia aldarrrikatuz eskutiz ospetsu bat igorri zion. Berrehun urte geroago, Simon Bolivar izan zen Peruko askatzailea, eta Lope Agirre hartu zuen bere oinarrizko eredu bezala.[225][226]
- Cristóbal Oñate (1504-1567 Zacatecas): esploratzailea eta Nueva Españako konkistatzailea.[227]
- Mikel Aozaratza (1598-1637 Nagasaki): apaiza. Japonian misiolari ibili zen. Eliza katolikoak 1987an santu izendatu zuen.[228]
- Manuel Zañartu (1723-1782 Santiago, Txile): Txileko Santiagoko korrejidorea.[229]
- Ramón María Adurriaga (1755-1841): Ávilako apezpikua (1824-1841).[230]
-
Rodrigo Mercado Zuatzola
-
Pedro Altube
-
Juan Madinabeitia
-
Julian Irizar
-
Aita Madina
-
José de Azpiazu
- Manuel Umerez Goribargoitia (1757-1818): apaiza eta idazlea. Oñatiarrez lehen aldiz idatzi ziren bi libururen egilea, 1805ean eta 1808an. Lehena Jerardo Elortzak transkribatua. [231]
- Frantzisko Antonio Elortza Agirre (1798-1873): ingeniari militarra. Landa-mariskala izatera iritsi zen.[232]
- Pedro Altube (1827-1916), Estatu Batuetan arrantxo-jabea eta abeltzaina izan zen, eta «Ameriketako euskal herritarren aita» deitzen diote. 2,03 metro luze zen eta, Palo Alto («makila luze») ezizenaz ezaguna. Hall of Great Westerners delakoan inskribatua 1960az geroztik.[233]
- Blas Pradere (1851-1923): apaiza eta idazlea.[234]
- Juan Madinabeitia (1861-1938): sendagilea, Espainiako gastroenterologiako eskola modernoaren sortzailea.[235]
- Julian Irizar (1869-1935), aita oñatiarra zuen. Argentinan jaioa. Hango almirantea izan zen. Antarktikan ibilia.[236]
- Jose Madinabeitia (1870-1923): sendagilea eta militante sozialista.[237]
- Mariano San Migel Urzelai (1879-1935) banda zuzendari, musikagile eta klarinetista.[238]
- Aita Madina (1907-1972), agustindarra eta musikagilea, bere bi konposiziorik ezagunenak erlijiosoak dira, alde batetik "Aita Gurea", Argentinan idatzita 1946an eta bestetik "Agur Maria"[239].
- Primi Erostarbe (1907-1995), Euskal Herriko emakume panderojole eta irrintzilaririk ezagunenetako bat izan zen.[240]
- Jose de Azpiazu (1912-1986), gitarra-jotzaile, musikagile, musika klasikoko partiturak gitarrara moldatzaile, Genevan (Suitzan) egin zuen bere lan artistikoa 1950tik aurrera[241].
- Antonino Ibarrondo (1914-1985), banda-zuzendari, maisu eta musikagile,[242]
- Salbador Barandiaran (1916-2006), idazle eta musikagilea.[243]
- Juan Zelaia (1920-2016), enpresaburua, euskaltzalea, eta mezenas Oñatiko hainbat ekimenetan zein Euskal Herriko euskararen alorreko ekintzetan.[244]
- Jose Milikua (1921-2013), artearen historialaria eta Prado Museoko zaindaria,[245]
- Iñaki Zumalde (1926-2011), historialaria, idazlea eta enpresaria.[246]
- Luis Peña Gantxegi (1926-2009) arkitektoa. Donostiako Haizearen orraziaren egilea,[247]
- Ignazio Arregi S.J. (1931-2020), jesuita eta kazetaria,[248]
- Migel Anjel Arzuaga (1925-1960), Oñatiko paisaia-margolaria[249]
- Eli Galdos (1934-2007), injinerua, eta politakaria, Oñatiko alkate izan zen demokraziako lehen hiru agintaldietan, eta baita Eusko Jaurlaritzako Herrizaingoko sailburuorde eta Gipuzkoako Foru Aldundiko ahaldun nagusia.[250]
- Luis Maria Intza (1934-2018) erlezaintza eta apiterapiaren bultzatzailea[251]
- José Ramón Elizondo (1942 - 2020) sukaldaria,[252]
- Juan Carlos Irizar (1951-2021), piano-jotzailea eta musikagilea.[253]
Gaur egungoak
aldatu- Jose Antonio Villar (1939), aktore eta abeslari "Ez dok Amairu" mugimenduan,[254]
- Paulo Agirrebaltzategi (1942) idazle, irakasle eta Jakin aldizkariko sortzailea,[255]
- Félix Ibarrondo Ugarte (1943) musikagilea,[256]
- Jerardo Elortza (1944), idazlea, historialaria eta hizkuntzalaria.[257]
- Lourdes Idoiaga (1951), Oñatz Kultur Elkarteko sortzailea eta Oñatiko alkate ohia,[258]
- Santi Idigoras (1953), Donostiako Errealeko futbolari ohia, Espainiako Liga irabazi zuen, eta bertako selekzioarekin jojatzera iritsi zen.[259]
- Jon Zelaia Mendizabal (1954), idazlea eta musikaria,[260]
-
Félix Ibarrondo
-
Paulo Agirrebaltzategi
-
Jerardo Elortza
-
Santi Idigoras
-
Larraitz Ugarte
- Ruper Ordorika (1956), musikagile, abeslari eta idazlea, Euskal Herriko berritzailerik ezagunenetakoa pok, rock eta beste musika estilo batzuk uztartuz. 2024ko Abadia saria eman zioten "Euskal kantagintza eremu berrietara eramatearren, rocka eta kantu tradizionala uztartuz, literatura eta artearekiko zubiak landuz." [261]
- Izaskun Moyua (1958), Emakundeko zuzendari ohia.[262]
- Xabier Etxaniz Erle (1961) idazle eta EHUko irakaslea,[263]
- Lourdes Bedia (1961) aktorea,[264]
- Iñaki Aldekoa (1961), EHUko irakaslea, eta euskaltzain urgazlea. [265]
- Gerardo Markuleta (1963), idazlea eta itzultzailea,[266]
- Pruden Gartzia (1964), euskaltzain urgazlea, eta Azkue Liburutegiko zuzendaria.[267]
- Bixente Atxa (1965), Mondragon Unibertsitateko errektorea.[268]
-
Etxegoien eta Ordorika
-
Maria Cruickshank
-
Bixente Atxa
-
Itziar Ugarte
-
Malen Osa
- Fermin Etxegoien (1966), idazle eta irrati-esataria,[269]
- Luis Durán (1967), komikigilea.[270]
- Ritxi Mendiguren (1968), Athleticeko futbolari ohia,[271]
- Jon Odriozola Mugarza (1970), txirrindulari profesional ohia.[272]
- Jon Aiastui (1971), idazlea,[273]
- Larraitz Ugarte (1976), legelari eta politikaria.[274]
- Iker Martinez de Zuazo (1977), musikaria.[275]
- Idoia Etxeberria (1977), idazle eta kazetaria.[276]
- Aitor Arregi (1977), Mondragon Unibertsitateko irakasle eta zinemagilea.[277]
- Markel Irizar (1980), txirrindulari profesional ohia,[278]
- Mikel Sagarzazu (1988) bikoiztailea.[279]
- María Cruickshank (1989) aktorea,[280]
- Itziar Ugarte Irizar (1995) kazetaria eta idazlea.[281]
- Malen Osa (2002) mendi eskiatzailea eta lasterkaria, 2024ko denboraldiko sailkapen orokorrean hirugarren bukatu zuen "Mendi lasterketen Munduko Urrezko Txapelketan" (Golden Trail World Series).[282]
Argazki galeria
aldatuErreferentziak
aldatu- Edukiaren zati bat monumentu hau sailkatutako kultura-ondasun izendatzen duen lege testutik hartu da. Izan ere, testua jabari publikokoa da eta ez du jabetza intelektualik, Espainiako Jabetza Intelektualaren Legeko 13. artikuluan xedatu denez (Espainiako Aldizkari Ofiziala, 97. zenbakia, 1996-04-22).
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Euskararen Adierazle Sistema. Euskara-gaitasuna adinaren eta sexuaren arabera. EAE (eskualdeka/udalerrika). Eusko Jaurlaritza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Oñati». Oñatiko udala.
- ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 21 or. ISBN 84-7907-151-6....
- ↑ (Gaztelaniaz) Monforte García, Isabel. (1994). Arantzazu, arquitectura para una vanguardia. Hirigintza eta Arkitektura Departamendua. Gipuzkoako Foru Aldundia, 27 or. ISBN 84-7097141-9..
- ↑ (Ingelesez) de Anasagasti, Fray Pedro. (1975). Aránzazu. Guipúzcoa: Editorial Franciscana Aránzazu, 57-61 or. ISBN 84-7240-086-7...
- ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki,. (1957). Historia de Oñate, San Sebastián. Diputación Provincial de Gipuzkoa, 12, 359-362 or..
- ↑ (Gaztelaniaz) Ugarte, Felix Mari. (1976). ¿Txantxiku, rana o sapo?. Boletín de la Biblioteca Municipal de Oñate, Ayuntamiento de Oñate, 11-15 or..
- ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M.. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 3-4 or..
- ↑ (Gaztelaniaz) Irizar, Iñazio; MacLeod, Greg. (2010). 32 claves empresariales de Mondragon. Garaia P.T., 101 or. ISBN LG. SS-10-2010..
- ↑ Garai Letamendi, Garbiñe. (1987). Oñatiko industrializazioaren lehenengo urratsak (1860-1936). Deustuko Unibertsitatea, 11-19 or..
- ↑ 2024. Kooperatibak. Elkarrekin lanean aurrera askotariko sektoreetan. Goiena Aldizkaria.
- ↑ (Gaztelaniaz) Hernández, María Jesús. (2015). El pueblo con menos paro. Cambio 16 – Economía y Finanzas..
- ↑ Irizar, Iñazio. (2001). Aloña mendikatea eta gurutzearen mendeurrena. Oñatiko udala, 218 or. ISBN L.G.: SS-1262/01..
- ↑ «Oñati — Oñatiko udala» www.xn--oati-gqa.eus (Noiz kontsultatua: 2021-01-13).
- ↑ Mendizabal, Martin. (1993). Araotz. Albiste eta ohiturak. Pedro Oleaga. Grafo. Bilbo, 94-141 or..
- ↑ a b Elortza, Jerardo. (2002). Oñatiko historia. Oñatiko Udala.
- ↑ Agirre-Mauleón, Juantxo. (2018). Arrikrutz. Arrikruzko lehoia. Aranzadi Zientzia Elkartea, 72-91 or. ISBN 978-84-947343-9-7..
- ↑ (Gaztelaniaz) Arrizabalaga, Iñigo. (1993). Introducción al estudio de los depósitos cuaternarios en el complejo kárstico de Arrktrutz. Eusko Ikaskuntza, 55-68 or. ISBN 84-87471-47-1..
- ↑ Oñatiko kultura ondasunak. Eusko Jaurlaritza.
- ↑ (Gaztelaniaz) Fr. Lasa, Jose Ignacio. (1977). Tejiendo historia. Contribución a la pequeña historia de Guipuzcoa. La cueva de Artzanburu. Caja de Ahorros Municipal de San Sebastian, 417 or. ISBN 84-7173.052-9..
- ↑ (Gaztelaniaz) Ayerbe Iribar, Mº Rosa. (1999). Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. El señorío de Oñati. Fundación y consolidación de un señorío medieval en tierras vascas.. Oñatiko Udala-Kutxa, 231 or. ISBN LG. SS-421/99...
- ↑ (Gaztelaniaz) Díaz de Durana, Jose Ramón. (1999). Luchas sociales en el señorío de los Guevara al final de la Edad Media. Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. Oñatiko Udala-Kutxa, 259 or. ISBN LG. SS-421/99...
- ↑ Irizar, Iñazio. (2002). Oñatiko anexiñua. Olaitturi K.E., 173 or. ISBN 84-921814-2-7..
- ↑ Azpiazu, José Antonio. (2011). Esa enfermedad tan negra : la peste que asoló Euskal Herria (1597-1600). Ttarttalo ISBN 978-84-9843-316-6. PMC 743393897. (Noiz kontsultatua: 2021-01-31).
- ↑ (Gaztelaniaz) Pardo San Gil, Juan. (1990). Ejército carlista, 1839. Zumalakarregi Museoa. Gipuzkoako Foru aldundia, 151 or. ISBN 84-7907-015-3..
- ↑ Irizar, Iñazio. (2019). 1839ko Oñatiko ituna Lehen Karlistaldian. Olaitturri Kultur Elkartea.
- ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde Romero, Iñaki. (1999). Sobre el convenio y los abrazos de Vergara. Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. Oñatiko Udala-Kutxa, 45 or. ISBN LG. SS-421/99...
- ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (1996). Oñati eta Gipuzkoaren bategitea 1845. Transcripción de la escritura de unión e incorporación de Oñati a la provincia de Gipuzkoa. Oñatiko Udala eta Eusko Ikaskuntza, 139-140 or. ISBN 84-89516- 18-9..
- ↑ Irizar, Iñazio. (2011). Anexioa. Olaitturri Kultur Elkartea.
- ↑ Elortza, Jerardo. (1996). Oñati eta Gipuzkoaren bategitea 1845. Unibertsitate mailako ikasketak. Oñatiko Udala eta Eusko Ikaskuntza, 37-40 or. ISBN 84-89516- 18-9..
- ↑ (Gaztelaniaz) Ferrer, Melchor.. (1979). Historia del tradicionalismo español. .
- ↑ (Gaztelaniaz) Estornes Lasa, Jose. (1970). Los Vascos y la Universidad. Ed. Auñamendi, San Sebastián, 39-41 or. ISBN DL SS. 522-68....
- ↑ (Gaztelaniaz) Azpiazu Elorza, José Antonio; Creixell Garay, José Luis. (2016). Los Garay. Una saga industrial en Oñati durante 150 años. Juan Garairen Semeak SA, 58 or..
- ↑ Garai Letamendi, Garbiñe. (1987). Oñatiko industrializazioaren lehenengo urratsak (1860-1936). Deustuko Unibertsitatea, 79 or..
- ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (2001). Miscelánea histórica sobre Oñati. Oñatiko Udala, 159-166 or. ISBN L.G: SS-1177/01..
- ↑ (Ingelesez) Douglass William A. (1999). Basque Cultural Studies. Basque Studies Program, University of Nevada, 277 or. ISBN 978-1877802034....
- ↑ Resurreccion Maria Azkue, Euskaltzain osoa. Hildako euskaltzain osoak... Euskaltzaindia.
- ↑ (Gaztelaniaz) Zubía, Juan: Azpiazu José Antonio. (2002). Memorias de aquél Oñati. Oñatiko Udala, 133-138 or. ISBN L.G. SS-963/02..
- ↑ (Gaztelaniaz) Crónica general del Primer Congreso de Estudios Vascos. Euskalerriaren Alde aldizkaria. Donostia,, 26 or..
- ↑ (Gaztelaniaz) Crónica general del Primer Congreso de Estudios Vascos. Euskalerriaren Alde aldizkaria. Donostia, 21-25 or..
- ↑ (Gaztelaniaz) Crónica general del Primer Congreso de Estudios Vascos. Euskalerriaren Alde aldizkaria. Donostia, 26-29 or..
- ↑ Txantxiku Txoko Elkartea. .
- ↑ Irizar, Iñazio. (2001). Aloña Mendi Kirol Elkartea. 50. urteurrena 1949-1999. Aloña Mendi K.E., 122-129 or. ISBN D.L.SS 451/2000..
- ↑ Ziklo-kroseko munduko txapelketa. .
- ↑ Crónica general del Primer Congreso de Estudios Vascos. Euskalerriaren Alde aldizkaria, 48-55 or..
- ↑ Kintana Goiriena, Jurgi. (2008). Intelektuala nazioa eraikitzen. R.M. Azkueren pentsaera eta obra. Iker 22, Euskaltzaindia, 509 or. ISBN 978-84-95438-39-3..
- ↑ Alvarez Enparantza "Txillardegi", Jose Luis. (2019). Txillardegi eta euskara batua. Testu hautatuak. Jakin, 3-140 or. ISBN 978-84-949758-3-7..
- ↑ Rubio, Miren. Txillardegi. Batasunaren pentsalaria. ISBN 978-84-949758-2-0. (2019). Txillardegi. Batasunaren pentsalaria. ISBN 978-84-949758-2-0. Jakin ISBN 978-84-949758-2-0..
- ↑ Torrealdai, Juan Mari. (2014). Batasunaren bidea urratzen. Txillardegiren eragintza praktikoa. Jakin, 204, 11-96 or..
- ↑ Koldo Zuazo. (2005). Euskara Batua: Ezina ekinez egina. Elkar. Donostia, 154 or. ISBN 978-84-9027-698-3..
- ↑ Biain-Berraondo, Iñigo. (2018). Jerardo Elortzarekin berbetan. Oñatiko Udala, 118 or. ISBN L.G. SS 1382-2018..
- ↑ https://www.oñati.eus/eu/udal-zerbitzuak
- ↑ Pake Leku Jubilatuen Elkartea. .
- ↑ Lagun Leku Elkartea. .
- ↑ https://www.mondragon.edu/eu/enpresagintza-fakultatea. .
- ↑ Txantxiku ikastola. .
- ↑ Urgain Eskola. .
- ↑ Elkar Hezi Ikastetxea. .
- ↑ Oñatiko Lege Soziologiako Nazioarteko Erakundea. .
- ↑ Ramírez de Okariz Tellería, Iñigo. (1994). Oñati. Gure herria. Oñatiko Udala, 71,72 or. ISBN 84-606-1903-6..
- ↑ Jose de Azpiazu Musika Eskola. .
- ↑ https://www.oñati.eus/eu/udal-zerbitzuak/euskara-eta-hezkuntza/bedita-larrakoetxea-udal-euskaltegia
- ↑ http://natureskola.eus/
- ↑ Egaña Calderón, Urko. (2014). Oñatiko hitzen altxorra. Oñatiko Bertso Eskola, 199-232 or. ISBN 978-84-617-3193-0..
- ↑ Jabetze Eskola. .
- ↑ Oñatz Dantza Taldea. .
- ↑ Olaitturri Kultur Elkartea. .
- ↑ Artixa Kultur Elkartea. .
- ↑ Udal Zerbitzuak. Oñatiko Udala.
- ↑ Ganbara Faktoria. .
- ↑ Aita Madina Txistulari Taldea. .
- ↑ Elorza Gorostiza, Oihana. (2022). Gustura ibili dira Lizargarate egunean. Goiena.
- ↑ Bikuña, Mireia. (2016). Ekainetik dihardute Oñatiko musika taldeak Eltziako lokalak erabiltzen. Goiena.
- ↑ Irizar, Iñazio. (2001). Aloña Mendi Kirol Elkartea. 50. urteurrena 1949-1999. Aloña Mendi K.E., 39 or. ISBN D.L.SS 451/2000....
- ↑ Arana Begiristain, Goiatz. (2024). Bizi Hadi kirol talde inklusiboa. Goiena.
- ↑ Zubikoa Kiroldegia. .
- ↑ Irizar, Iñazio. (2001). Aloña Mendi Kirol Elkartea. 50. urteurrena 1949-1999. Aloña Mendi K.E., 33 or. ISBN D.L.SS 451/2000..
- ↑ a b Uribetxeberria, Gerardo. (1992). Oñati, pilota eta pilotariak. Aloña Mendi Kirol Elkartea. Pilota saila, 117-122 or. ISBN D.L. 775/92..
- ↑ Oñatiko Ur Jauziak. .
- ↑ Elgeako parke eolikoa. .
- ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (1970). Oñate. Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián, 33-42 or. ISBN D.L.S.S.103/70..
- ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde Igartua, Irune. (1994). Fuentes documentales medievales del País Vasco. Colección documental del archivo municipal de Oñati (1149-1492): "Ordenanza para el reparto de los robles comunales entre los vecinos, para reedificar las casas destruidas por el incendio de 1488". Eusko Ikaskuntza, 240-273 or. ISBN 84-87471-60-9..
- ↑ Elortza, Jerardo. (1996). Oñati eta Gipuzkoaren bategitea, 1845. Oñatiko Udala eta Eusko Ikaskuntza, 42-44 or. ISBN 84-89516-18-9..
- ↑ Zelaia Arza, Xabier. (2022). Oñati XIX. mendean. Hirigintza eta etxegintza. Oñatiko Udala, 67 or. ISBN 978-84-921814-5-2..
- ↑ Zelaia Arza, Xabier. (2022). Oñati XIX. men dean. Hirigintza eta etxegintza. Oñatiko Udala, 31 or. ISBN 978-84-921814-5-2..
- ↑ Zelaia Arza, Xabier. (2022). Oñati XIX. Mendean. Hirigintza eta Etxegintza. Oñatiko Udala, 163 or. ISBN 978-84-921814-5-2..
- ↑ Zelaia Arza, Xabier. (2022). Oñati XIX. Mendean. Hirigintza eta Etxegintza. Oñatiko Udala, 172 or. ISBN 978-84-921814-5-2..
- ↑ a b c «Web Eustat. Oñatiko datu estatistikoak» eu.eustat.eus.
- ↑ (Gaztelaniaz) Zubía, Juan: Azpiazu José Antonio. (2002). Memorias de aquél Oñati. Oñatiko Udala, 23 or. ISBN L.G. SS-963/02..
- ↑ (Gaztelaniaz) Leibar, Juan; Azkarate, Joxemi. (1994). Historia de Eskola Politeknikoa José Mª Arizmendiarrieta. 50. urteurrena. Laboral Kutxa, 181 or. ISBN 84-606-1940-0..
- ↑ (Gaztelaniaz) Molina, Fernando. (2005). Jose María Arizmendiarrieta. Biografia. Laboral Kutxa, Mondragon, 427-428 or. ISBN 84-920246-1-5..
- ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelat, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 151-178 or. ISBN 84-7907-151-6....
- ↑ (Gaztelaniaz) Irizar, Iñazio; MacLeod, Greg. (2010). 32 claves empresariales de Mondragon. Garaia P.T., 101 or. ISBN LG. SS-10-2010..
- ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (1970). Oñate. Caja de Ahorros Municipal de San Sebastiá, 49-50 or. ISBN D.L.S.S.103/70..
- ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (1970). Miscelánea histórica sobre Oñati. Oñatiko Udala, 167-170 or. ISBN L.G: SS-1177/01....
- ↑ Isazelaia, Jaione. (1997). Linua, Ehuna, Artilea. Bergarako Udala, 51 or. ISBN 84-920247-5-5..
- ↑ (Gaztelaniaz) Arrazola Urquiaga, José Ramón. (2020). Las tejerías en la Villa de Oñati. José Ramón Arrázola. Grafo. Bilbo, 18-20 or. ISBN LG. D. 01184-2020..
- ↑ (Gaztelaniaz) Madariaga, Juan. (1996). Oñati eta Gipuzkoaren bategitea 1845. Las manufacturas: fabricantes y artesanos. Oñatiko Udala eta Eusko Ikaskuntza, 117 or. ISBN 84-89516- 18-9..
- ↑ Ramírez de Okariz Tellería, Iñigo. (1994). Oñati. Gure herria. Oñatiko udala, 54,55 or. ISBN 84-606-1903-6..
- ↑ (Gaztelaniaz) Azpiazu Elorza, Jose Antonio. (1999). Sistemas de vida y producción en el siglo XVI en Oñati: importante presencia de la industria en áreas rurales y urbanas. Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. Oñatiko Udala-Kutxa, 27 or. ISBN LG. SS-421/99...
- ↑ Garai Letamendi, Garbiñe. (1987). Oñatiko industrializazioaren lehenengo urratsak (1860-1936). Deustuko Unibertsitatea, 50-62 or..
- ↑ (Gaztelaniaz) Madariaga, Juan. (1996). Oñati eta Gipuzkoaren bategitea 1845. Las manufacturas: fabricantes y artesanos. Oñatiko Udala eta Eusko Ikaskuntza, 79 or. ISBN 84-89516- 18-9..
- ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (1970). Oñate. Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián, 47 or. ISBN D.L.S.S.103/70..
- ↑ (Gaztelaniaz) Azpiazu Elorza, José Antonio; Creixell Garay, José Luis. (2016). Los Garay. Una saga industrial en Oñati durante 150 años. “Juan Garairen Semeak SA”, 39 or..
- ↑ Garai Letamendi, Garbiñe. (1987). Oñatiko industrializazioaren lehenengo urratsak (1860-1936). Deustuko Unibertsitatea, 78-80 or..
- ↑ Zelaia Arza, Xabier. (2022). Oñati XIX. Mendean. Hirigintza eta Etxegintza, Oñatiko Udala, 237-241, 978-84-921814-5-2. Oñatiko Udala, 237-241 or. ISBN 978-84-921814-5-2..
- ↑ (Gaztelaniaz) Hijos de Juan de Garay S.A.. .
- ↑ ULMA Taldeko negozioak. .
- ↑ Ramírez de Okariz Tellería, Iñigo. (1994). Oñati. Gure herria. Oñatiko udala, 60-61 or. ISBN 84-606-1903-6..
- ↑ ULMA Taldea. .
- ↑ ONNERA Group. .
- ↑ NATRA Oñati. .
- ↑ LANA Koop. E.. .
- ↑ Txintxurreta Taldea S.A.. .
- ↑ CEGASA. .
- ↑ Esmaltaciones San Ignacio. .
- ↑ (Gaztelaniaz) Cardenal de la Nuez, María Eugenia. (2006). Sociología (1a. ed edición). Universidad de Las Palmas de Gran Canaria, Vicerrectorado de Planificación y Calidad ISBN 84-96718-21-2. OCLC 433673085..
- ↑ (Ingelesez) Putnam, Robert D.. (1993). "The prosperous community. Social capital and public life". The American Prospect, vol.4, nº13, 35-42 or..
- ↑ (Gaztelaniaz) Madariaga, Juan. (1999). Transformaciones sociales y culturales en el tránsito del antiguo régimen a la contemporaneidad. Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. Oñatiko Udala - Kutxa, 136 or. ISBN LG. SS-421/99..
- ↑ (Gaztelaniaz) Cofradías, gremios y solidaridades en la Europa Medieval : actas de las XIX Semana de Estudios Medievales de Estella, 20-24 de julio de 1992.. Fondo de Publicaciones del Gobierno de Navarra ISBN 84-235-1175-8...
- ↑ (Gaztelaniaz) Madariaga, Juan. (1996). Oñati eta Gipuzkoaren bategitea 1845. Las manufacturas: fabricantes y aartesanos. Oñatiko Udala eta Eusko Ikaskuntza, 77 or. ISBN 84-89516-18-9..
- ↑ (Gaztelaniaz) Irizar, Iñazio. (1998). Comportamientos de los directivos de las empresas industriales en el valle del Alto Deba. El valor de pertenencia a un entorno. Euskal Herriko Unibertsitatea. Leioa, 285-286 or. ISBN D.T...
- ↑ (Gaztelaniaz) Lista de Sociedades Gastronómicas de Gipuzkoa. .
- ↑ Otamendi, Koldo. (2024). ‘Oñati Vizirik’ kantu bildumaren aurkezpena. Naiz egunkaria.
- ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (1998). Los Oñate en México y Nuevo México. Oñatiko Udala - Zacatecaseko Udala, 3 or. ISBN 84-921814-1-9...
- ↑ a b (Gaztelaniaz) Urteaga, Jose Antonio. (2009). Ciudades Hermanas/Amigas de Oñati (Pdf).. Hermansoloña GKE..
- ↑ (Gaztelaniaz) Redacción. (2023). Qué es una ONG. Ayuda en Acción.
- ↑ Erredakzioa. (2023). Hotz Oñati - Ehun Soziala - GKE - Laguntza eta gizarte-ekintza. Oñatiko Udala.
- ↑ Erredakzioa. Cáritas Oñati - Ehun Soziala - Elkartea edo federazioa - Laguntza eta gizarte-ekintza. Oñatiko Udala.
- ↑ Harrera. Nazioarteko babesa eskatu duten pertsonei harrera egiteko sistema. ZEHAR errefuxiatuekin.
- ↑ a b «Mikel Biain izendatu dute Oñatiko alkate - Oñati» Goiena.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ a b «Izaro Elorza da Oñatiko alkate berria, zumitzezko txibita hartuta - Oñati» Goiena.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ 2023ko udal hauteskundeak. .
- ↑ Salaberri Iñarra, Izar. (2023). Oñatiko alkateen zerrenda: 1447- 2025 (PDF). Oñatiko Udal Artxibo Zerbitzua..
- ↑ a b c d (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2022-01-27).
- ↑ (Gaztelaniaz) «OÑATI - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2022-02-18).
- ↑ Arana Begiristain, Goiatz. (2019). Angel Iturbe eta Agurne Barrusorekin alkate izan zirenekoak gogoratzen. Goiena.
- ↑ Elortza, Jerardo, Irizar, Iñazio, et al.. (1982). Oñatiko historia eta arte bilduma - Inventario histórico artístico del valle de Oñati. Oñatiko herri liburutegia, 345 or. ISBN 84-500-7.932-2..
- ↑ «Lazarraga dorrea eta jauregia», Oñatiko Udalaren webgunea.
- ↑ «Lazarraga dorrea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (2001). Miscelánea histórica sobre Oñati. Oñatiko Udala, 39-44 or. ISBN L.G: SS-1177/01..
- ↑ «Zubiaurreko Dorrea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ https://www.oñati.eus/eu/onati/copy_of_ondare-zibila/urain-dorretxea-edo-zubiaur[Betiko hautsitako esteka]
- ↑ «Olakua etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ https://www.oñati.eus/eu/onati/copy_of_ondare-zibila/belaskua-dorrea[Betiko hautsitako esteka]
- ↑ Etxe Aundi dorrea. .
- ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelat, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 27-179 or. ISBN 84-7907-151-6..
- ↑ San Migel errota. .
- ↑ «Bidaurreta ostatua. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ «Azkarraga jauregia. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ «Zaratekoa jauregia. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ Zelaia Arza, Xabier. (2022). Oñati XIX. mendean. Hirigintza eta etxegintza. Oñatiko Udala, 185 or. ISBN 978-84-921814-5-2..
- ↑ «Don Pedruenea jauregia. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ https://www.oñati.eus/eu/onati/copy_of_ondare-zibila/don-pedruena-etxea[Betiko hautsitako esteka]
- ↑ «Madinabeitia jauregia. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ «Otadui etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ https://web.archive.org/web/20210125065127/https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/onati/copy_of_ondare-zibila/otadui-jausoro-etxea
- ↑ «Zubia etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ «Elorriaga etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ «Galartza etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ «Sarria etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ «Agerrena etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ «Astorkitza (Bujero) etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ «Egañena etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ «Eujeniokua etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ «Gerraneko etxea. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ https://www.oñati.eus/eu/onati/copy_of_ondare-zibila/zaratalekua[Betiko hautsitako esteka]
- ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (2001). Miscelánea histórica sobre Oñati.. Oñatiko Udala, 33-38 or. ISBN L.G: SS-1177/01....
- ↑ Kultura ondarea. .
- ↑ Osa, Olatz. (1996). Oñatiko trenaren inguruan. Oñatiko Udala, 5-98 or. ISBN 84-921814-0-0..
- ↑ https://web.archive.org/web/20210126171550/https://www.xn--oati-gqa.eus/eu/onati/copy_of_ondare-zibila/
- ↑ a b c d Fernández, José. Artixa Taldea. (2022). Oñatiko elizak, komentuak, ermitak eta gurutzeak. Historia labur bat. Artixa Taldea. Oñatiko Udala, 5-223 or. ISBN L.G. D. 01025-2002..
- ↑ (Gaztelaniaz) Arrazola Urquiaga, José Ramón. (2024). La Torre Campanario de la Iglesia Parroquial de San Miguel Arcángel de Oñati. José Ramón Arrazola. K-3, 13,14 or. ISBN LG. D 00067-2024..
- ↑ (Gaztelaniaz) Molero Esteban, Mª Angeles. (1999). El patronazgo religioso: Juan Lopez de Lazarraga y la fundación del convento de Bidaurreta en Oñate. Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. Oñatiko Udala-Kutxa, 235-240 or. ISBN LG. SS-421/99..
- ↑ (Gaztelaniaz) Lanzagorta Mª José, Molero Mª Angeles. (1999). Los Lazarraga y el convento de Bidaurreta ( siglos XVI-XVII): un linaje en la historia de Oñate. Colección Lankidetzan Bilduma. Oñatiko Udala - Eusko Ikaskuntza, 43-54 or. ISBN 84-89516-91-X..
- ↑ (Gaztelaniaz) Monforte García, Isabel. (1994). Arantzazu, arquitectura para una vanguardia. Hirigintza eta Arkitektura Departamendua. Gipuzkoako Foru Aldundia, 305 or. ISBN 84-7097141-9..
- ↑ Kortadi Olano, Edorta. (1993). Arantzazu, tradizioa eta abangoardia. Kultura eta Turismo Departamentua. Gipuzkoako Foru Aldundia, 22-25 or. ISBN 84-7907-111-7..
- ↑ (Gaztelaniaz) Mendizabakl Mujika, Martin. (2002). Las monjas de Santa Ana de Oñati. Cinco siglos, tres casas, una misión. Arantzazu. Ediciones franciscanas. Kultura Saila. Eusko Jaurlaritza., 246 or. ISBN 84-7240-191-X..
- ↑ «Dorrea Garibai. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ «Madalena Ermita. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-06-27).
- ↑ Mendizabal, Martin. (1993). Araotz. Albiste eta ohiturak.. Pedro Oleaga. Grafo. Bilbo, 94-161 or..
- ↑ Luzuriaga Sanchez, Gerardo. (1991). Oñatiko Unibertsitateko Liburutegiko XVI. mendeko Inpreso eta Inkunableen Katalogoa. Gipuzkoako Foru Aldundia. Kultura, Hezkuntza, Kirol eta Turismo Departamentua, 22 or. ISBN 84-7907-048-X..
- ↑ Oñatiko Udal Artxibo Zerbitzua. .
- ↑ Zubizarreta, Kandido. (1998). Catálogo de Incunables e Impresos del siglo XVI del Santuario de Arantzazu y del Convento Franciscano de Zarautz. EFA. Frantziskotar Argitaletxea. Arantzazu. Oñati, 9 or. ISBN 84-7240-164-2..
- ↑ San Migel parrokiako Artxibo funtsa. .
- ↑ Agustinoen Artxibo funtsa. .
- ↑ https://www.oñati.eus/eu/udal-zerbitzuak/udal-komunikabideak/kontzejupetik-aldizkaria
- ↑ https://www.oñati.eus/eu/udal-zerbitzuak/udal-komunikabideak/onati-irratia
- ↑ Goiena Komunikazio Taldea. .
- ↑ «Elortza Egaña, Jerardo - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-17).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-17).
- ↑ a b «Debagoienekoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-17).
- ↑ «Oñati - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-17).
- ↑ «Mendebalekoa - Bizkaiera - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-17).
- ↑ (Gaztelaniaz) Elortza, Jerardo. (1999). Oñati y la literatura vasca entre los siglos XV y XIX. Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. Oñatiko Udala-Kutxa, 113 or. ISBN LG. SS-421/99...
- ↑ (Gaztelaniaz) Elortza, Jerardo. (1999). Oñati y la literatura vasca entre los siglos XV y XIX. Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. Oñatiko Udala-Kutxa, 123 or. ISBN LG. SS-421/99...
- ↑ Egaña Calderón, Urko. (2014). Oñatiko hitzen altxorra. Oñatiko Bertso Eskola, 16-205 or. ISBN 978-84-617-3193-0..
- ↑ Belategi, Gontzal. (2024). Lehenengo Korrikaren zerogarren Kilometroa.. Goiena, Debagoieneko aldizkaria, 40 or..
- ↑ "Oñatiko euskerie" (R. Altuna, K. Elortza, K. Zumalde).
- ↑ Oñatiko jaiak. Oñatiko Udala.
- ↑ Turismo bulegoa: Oñatiko jaiak. .
- ↑ Nazioarteko artzain txakur txapelketa. .
- ↑ Artzain txakur txapelketa eta margo lehiaketa. Goiena.
- ↑ Haurren eguna. Oñatiko Udala.
- ↑ Danborrada. .
- ↑ Herri Eguna. .
- ↑ (Gaztelaniaz) Peña Santiago, Luis Pedro. (1973). Fiestas tradicionales y romerías de Guipuzcoa. Ed. Txertoa, 269-273 or. ISBN 84-7148-011-5..
- ↑ (Gaztelaniaz) Ramírez de Okariz Tellería, Iñigo. (1994). Oñati. Gure herria. Oñatiko Udala, 164 or. ISBN 84-606-1903-6....
- ↑ (Gaztelaniaz) Zubía, Juan: Azpiazu José Antonio. (2002). Memorias de aquél Oñati.. Oñatiko Udala, 166-183 or. ISBN L.G. SS-963/02....
- ↑ Ramírez de Okariz Tellería, Iñigo, 1994. (1994). Oñati. Gure herria. Oñatiko Udala. , 164-166 or. ISBN 84-606-1903-6..
- ↑ Altube Arrese, Mirari. (2024). Corpus jaiak. Egitaraua. Goiena.
- ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (1970). Oñate. La festividad del Corpus. Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián, 55 or. ISBN DL. SS 103/70....
- ↑ Irizar, Iñazio. (1994). Oñati. Corpus eguna. Txistulari (Euskal Herriko Txistulari Elkartea) 160, 14 or. ISBN LG. VI-607-77..
- ↑ Irizar, Iñazio. (1987). Oñati. Korpus eguna. Oñatiko Udala, 65 or..
- ↑ Ramírez de Okariz Tellería, Iñigo. (1994). Oñati. Gure herria. . Oñatiko Udala, 169 or. ISBN 84-606-1903-6..
- ↑ (Gaztelaniaz) Di Cesare, Gervasio. (2012). Historia y Genealogía de los Lazarraga. Ed. Gervasio di Cesare, 15-491 or. ISBN 978-84-616-0317-6..
- ↑ (Gaztelaniaz) Molero Esteban, Mª Angeles. (1999). El patronazgo religioso: Juan Lopez de Lazarraga y la fundación del convento de Bidaurreta en Oñate. Oñatiko historia: XIV-XIX mendeak. Oñatiko Udala-Kutxa, 231 or. ISBN LG. SS-421/99..
- ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 21 or. ISBN 84-7907-151-6..
- ↑ Azpiazu, José Antonio. (2020). Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatearen Historia Soziala. Donostia-San Sebastián: Kutxa Fundazioa ISBN 978-84-7173-608-6..
- ↑ (Gaztelaniaz) Canton, Beatriz; Diaz, Mª. Nieves, de Pablo, Cristina. (1991). GIZONAK. Monverde, 145 or. ISBN 84-7728-210-2..
- ↑ Irizar, Iñazio. (2020). 1562 - Lope Agirreren estatua. Olaitturri K.E., 78 or..
- ↑ (Gaztelaniaz) Sender, Ramón J.. (1998). La aventura equinoccial de Lope de Aguirre. Ed. Magisterio, Madrid ISBN 978-842-181-840-4..
- ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (1998). Los Oñate en México y Nuevo México. Oñatiko Udala - Zacatecaseko Udala, 21-50 or. ISBN 84-921814-1-9..
- ↑ (Gaztelaniaz) González de Aozaraza del Rosario, Miguel. Real Academia de la Historia. Historia Hispánica.
- ↑ Gipuzkoako biografia zirriborroak. .
- ↑ Gipuzkoako biografia zirriborroak. .
- ↑ Biain-Berraondo, Iñigo. (2018). Jerardo Elortzarekin berbetan. Oñatiko Udala, 109-111 or. ISBN L.G. SS 1382-2018..
- ↑ Mendizabal, Martin. (1993). Araotz. Albiste eta ohiturak. Pedro Oleaga. Grafo. Bilbao, 179 or..
- ↑ Villar, Axun; Igarzabal, Eli, Artixa Taldea. (2017). Antxinako Zubillagari begirada bat. Pedro Altube Idígoras "Palo Alto". Oñatiko Udala, 113,114 or. ISBN L.G. SS-632-2017..
- ↑ (Gaztelaniaz) Pradere Arruti, Blas.. (1917). Euskeraren iraupena. Euskal-Erria : revista bascongada (EUSKAL-ERRIA) 77, 198-200. or..
- ↑ (Gaztelaniaz) Zulaica Aristi, Daniel. (1985). Vida y obra del Dr. Madinabeitia. Gipuzkoako Foru Aldundia, 30,31 or. ISBN 84-7086-121-2..
- ↑ Aurkenerena, Joseba. (2011). Julian Irizar, Antartikako izozmendien artean. kazeta.info.
- ↑ (Gaztelaniaz) «El médico Juan Madinabeitia Ortiz de Zarate fallecía el 21 de noviembre de 1938 en Barcelona». Euskonews & Media, 555. zenbakia.
- ↑ (Gaztelaniaz) Sáenz de Ugarte, José Luis.. Mariano San Miguel Urcelay. Real Academia de la Historia.
- ↑ (Gaztelaniaz) Ugarte, Xabier. (2017). La música vasca por el Padre Francisco de Madina. Ed. EKIN, 56 or. ISBN D. L. SS-1317-2017..
- ↑ (Gaztelaniaz) «Lizargarate Trikitizale elkartea homenaje hoy en Santa Ana a la difunta Primi Erostarbe». dantzan.eus.
- ↑ Azpiazu, Jose Antonio. (1998). José de Azpiazu. Biografia. Euskal Herriko gitarra elkartea, Donostia, 226 or. ISBN DL. SS- 670/2000..
- ↑ Azpiazu, José Antonio; Ugarte, Xabier. (2014). Antonino Ibarrondo Oleaga. Biografía. Oñatiko Udala, 25-36 or. ISBN L.G. SS. 1340-2014..
- ↑ (Ingelesez) Barandiaran, Salbador. (1959). Estética de Juan Ignacio de Iztueta. Cambridge University Press.
- ↑ (Gaztelaniaz) Díaz de Mendibil, Ismael. (2000). Elkarrizketa: Juan Celaya, empresario. "En ningún sitio se vive tan bien como en Euskal Herria". Euskonews & Media 93.zbk, 6-10 or..
- ↑ (Gaztelaniaz) José Milicua (1921-2013). Historiador del arte y patrono del Museo del Prado. Bibliografía completa. Museo del Prado.
- ↑ (Gaztelaniaz) - Núñez, Julio; Zumalde, Irune. (2012). Iñaki Zumalde Romero. Euskalerriaren Adiskideen Elkartea.
- ↑ (Gaztelaniaz) Luis Peña fue la figura más destacada de la arquitectura vasca durante más de cuarenta años de intensa e ininterrumpida trayectoria profesional.. La casa de la arquitectura.es.
- ↑ Ignazio Arregi Zendoia. Alberdania.
- ↑ Kortadi, Edorta. (2010). Miguel Angel Arzuaga. Oñatiko Udala, 23-43 or. ISBN 978-84-935841-5-3..
- ↑ Bikuña, Mireia. (2009). EAJren 75 hautagai omenduko dituzte zapatuan. Goiena.
- ↑ Zubiria Kamino, Pello. (2018). Luis Mari Intza hil da. Argia.
- ↑ (Gaztelaniaz) Lapitz, Juan José. (2016). Homenaje a José Ramón Elizondo. El Diario Vasco.
- ↑ (Gaztelaniaz) Arozamena Ayala, Ainhoa. Juan Karlos Irizar Ortuzar. Auñamendi Eusko Entziklopedia.
- ↑ Estornés Zubizarreta, Idoia. (2021). Ez Dok Amairu. Auñamendi Eusko Entziklopedia. Eusko Ikakuntza.
- ↑ Paulo Agirrebaltzategi. Ediciones franciscanas Arantzazu.
- ↑ Oihana Elorza Gorostiza. (2020). Manuel Lekuona sarirako aurkeztu dute Felix Ibarrondo oñatiarra. Goiena.
- ↑ Biain Berraondo, Iñigo. (2018). Jerardo Elortzarekin berbetan. Oñatiko Udala, 27-117 or. ISBN L.G. SS 1382-2018..
- ↑ Lourdes Idoiaga, Oñatiko alkatetzarako hautagaia. EAJ.PNV.
- ↑ (Gaztelaniaz) Santiago Idigoras Bilbao. Archivo histórico. Real Sociedad de Fútbol.
- ↑ (Gaztelaniaz) Música y Política: Mesa redonda y audición. EHU/UPV.
- ↑ Jimenez Larrea, Amaia. (2024). Ruper Ordorikari emango diote Abadia Saria. Berria.
- ↑ Izaskun Moyúa toma posesión de su cargo como nueva directora de Emakunde,. EAJ-PNV.
- ↑ Xabier Etxaniz Erle. EHU/UPV.
- ↑ (Gaztelaniaz) Lourdes Bedia. Antzerki - Feria de teatro.
- ↑ Iñaki Aldekoa Beitia. Euskaltzaindia.
- ↑ Gerardo Markuleta. Alberdania.
- ↑ Pruden Gartzia Isasti. Euskaltzaindia.
- ↑ Jokin Bereziartua Lizarazu. (2015). Bixente Atxa: "MU-ren proiektua indartsua da; gogotsu, ilusioz eta errespetuz ekin diot". Goiena.
- ↑ Hirinet. (2014). Autokarabana, Fermin Etxegoien. Ttipia.
- ↑ (Gaztelaniaz) Luis Durán. Babelio.
- ↑ (Gaztelaniaz) Ricardo Mendiguren Egaña. Athetic Club.
- ↑ (Gaztelaniaz) Odriozola, de Ibanesto.com, se adjudica la subida a Urkiola. Libertad Digital.
- ↑ (Gaztelaniaz) Jon Ayastuy. Todos los libros.com.
- ↑ Arana Begiristain, Goiatz. (2012). Larraitz Ugarte: "Debagoienari lagundu nahi diogu duen maila ekonomikoari eutsi diezaion". Goiena.
- ↑ Rodríguez Vidondo, Carlos. (2021). Iker Martínez de Zuazo: «Hace veinte años te mandaban a la mierda si hacías pop en euskera, ahora no hay complejos. El Diario Vasco.
- ↑ Altube Arrese, Mirari. (2024). Idoia Etxeberria oñatiarrak irabazi du Karmele Igartua sorkuntza lehiaketa. Goiena.
- ↑ Aranburuzabala Juldain, Aitziber. (2024). Aitor Arregi: "Oso gurea sentitzen dugu; gure izaera du". Goiena.
- ↑ Azkarate Beitia, Sergio. (2011). Markel Irizar... Ole!. Goiena.
- ↑ Santos, Maialen. (2020). Mikel Sagarzazu, ahotsak bikoizten diharduen oñatiarra. Goiena.
- ↑ (Gaztelaniaz) Maria Cruickshank. filmaffinity.
- ↑ Aranburuzabala Juldain, Aitziber. (2022). Itziar Ugarteren liburuak, Espainiako Kritikaren Saria. Goiena.
- ↑ Urtzelai, Xabier. (2024). Malen Osa. Trail-ak asko lagundu dit urte gogor hau kudeatzen. Goiena egunkaria.
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatuEuskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa |
- Oñatiko Udalaren webgunea
- (Gaztelaniaz) «Oñati», Auñamendi Eusko Entziklopedia.
- Oñatiko albisteak Goienan
- Olaitturri Kultur Elkartea