Oh! Euzkadi[oh 1] literatura aldizkari bat izan zen, Ramon Saizarbitoria eta Koldo Izagirre idazleen ekimenez argitaratua Donostian,1980etik1983ra bitarte. Literatura, hizkuntza, politika eta kultura izan zituen gai nagusitzat, eta 1980ko hamarkadako gipuzkoar idazle eta artikulugile nabarmenetako batzuk bildu zituen. Garai hartako kultura eta hizkuntza politikarekiko ikuspegi kritiko bat erakutsi zuen. Aldizkariaren edukietan, garrantzi handia izan zuten irudiek eta maketazioak —zenbaki gehienetan, Juanba Berasategiren edo Joxean Muñozen lana— eta argazkiek —zenbaki ia guztietan, Xabier Agirresarobe eibartarrarenak.
Oh! Euzkadi aldizkariaren iturburua urte batzuk lehenago, 1975-1976 bitarte, Bernardo Atxaga eta Koldo Izagirre idazleen ardurapean argitaratutako Panpina Ustela aldizkarian bilatu behar da, zehazki hirugarren eta azken zenbaki Mermelada Ustela izenekoan.[1] Atxaga aldentzearekin batera, Ramon Saizarbitoria gehitua zen taldera, eta, pixkanaka, kontrola hartzen hasia.
Beñat Sarasola ikerlariak honela azaldu zuen Ustela aldizkariaren azken ale honen garrantzia, Oh! Euzkadi berrirako bidean:
«
(...) arduradunak Izagirre eta Saizarbitoria izaten jarraitu zuten eta Atxagak kolaboratzaile moduan idatzi zuen. Alabaina, beste kide berri batzuk azaldu ziren halaber, gerora Oh! Euzkadin parte hartuko zutenak, eta honenbestez, Oh! Euzkadirako lerroan katebegi garrantzitsua dugu Mermelada Ustela. Aipatu kideak Iñaki Badiola, Joxan Elosegi eta Joxean Muñoz dira (...) Nukleo hori, eta gero etorriko diren beste hainbat, Deustuko Unibertsitatetik, EUTGtik, etorria zen gehienbat.[2]
Panpina Ustela aldizkariak urratutako bidea amaitu orduko, «Baietz astea gaiki bukatu»[3] izeneko atala sortu zuten Zeruko Argia aldizkariaren barruan, 1977koirailaren 4an;[oh 2]1978komaiatzaren 14an argitaratu zuten azkena, urtebete eskaseko ibilbidea eginda.
Lehen zutabearen sinatzaile Bernardo Atxaga, Ramon Saizarbitoria, Koldo Izagirre eta Ibon Sarasola izan baziren ere,[4] handik aurrerako guztiak Saizarbitoriak eta Izagirrek soilik izenpetu zituzten, salbuespen bakarrarekin: 1977ko urriaren 16koa Bernardo Atxagak sinatu zuen bakarka.[5] Esan daiteke, beraz, Zorion Ustela eta Mermelada Ustela haietan eratutako elkarlanaren jarraipen bat izan zela.[6]
Atalaren edukiak aski lerratuak egon ziren orduko egoera eta gertakari politikoetara, betiere doinu kritiko batez eta ironia zorrotz batez.[oh 3] Nolanahi ere, ez daiteke esan kritika politikoko artikuluak argitaratzen zituenik. Izan ere, fikzioa eta errealitatea etengabe nahasten ziren, baita kritika politiko garbiko artikuluetan ere.[6]
Atalaren amaiera aldean, 1978ko urtarriletik apirilera bitarte, gai edo genero berri bat erantsi zuten: atalaren eduki osoa elkarrizketak izan ziren, «Gure pertsonaia pertsonalaren pertsonaltasuna» izenburuaz. Bost aletan, lehen bi elkarrizketak fikziozkoak direla esan daiteke;[7] azken hirurak, berriz, benetakoak: Inazio Maria Atxukarro esataria («Presente abandonatuaren museoan»), Antxon Ezeizazinemagilea eta Juan Jose Lasa psikiatra. Elkarrizketa sakon hauek iragartzen dute Oh! Euzkadi aldizkarietan landuko zituztenak, alerik ale.[8]
«Baietz astea gaiki bukatu» atala bertan behera utzi eta zortzi bat hilabetera, Oh! Euzkadi aldizkari izango zenaren zero zenbakitzat har daitekeena argitaratu zen, 1978ko azaroan.
Alde formaletik begiratuta, ohiko literatura aldizkarien formatuetatik guztiz aldendu zen. Ia ISO 216 estandarreko A2 formatuko tamaina zeukan (420 mm x 600 mm), hiru zati bertikaletan tolestuta (bilduta, 420 mm x 200 mm). Formatu berezi hori profitatuta, Juanba Berasategik egindako maketak eta marrazkiak, gainazalean, gizaseme baten irudi zuri bat aurkezten zuen funts beltz baten gainean, haren gorputza eta luzamendua testuaren biltokia edo ontzia balitz bezala. Barrualdean, zortzi testu ageri ziren, lauki beltzez inguratuta; horrez gain, orrialde aske bat zeukan, tamaina pixka bat txikiagokoa (192 mm x 415 mm), orri nagusiak ongi inguratuta gelditzeko eran.
Hastapeneko zenbaki honen editorial edo manifestuan, Panpina Ustela eta jarraipeneko aldizkarietan zein «Baietz astea gaiki bukatu» atalean nabarmentzen zen doinu kritiko eta ironikoa ageri da, kritika politiko eta kultural zorrotzen erdian fikziozko elkarrizketak tartekatuta, nahiz benetako pertsonaiekin izan ustezko elkarrizketa horiek.[9]
Aldizkari berriaren izenaren hautua ironiaz betetako termino politiko kritikoetan argitzen zuen testuak:
«
Geure aberriaren izena izkribatzeko moduan eta letra huts bategatik ados ez jartzeak —besterik litzateke izen osoaren inbentoa retxazatzea— argi asko erakusten du euskaldunon izpiritu desnegoziatzaile boluntariosoa. Horregatik, gure zentzu polemiko-kritikoa, Euzkadi izenak besterik ezin dezake sinboliza. Hori bai, gure posizio ideiolojikoari teoriz behintzat ez dagokion letraz izkribituz. Oh Euzkadi..[10][oh 5]
»
—Oh! euzkadi, 0 zk.
Beste kritika eta auzien artean, argi planteatzen zuten zergatik sortu behar ote zen literatura eta kultura aldizkari berri bat, orduan bazeudenak indartu ordez.[oh 6] Galderaren erantzunak erdia zeukan trufaz —finantza erakundeen laguntzarik gabe argitaratzeko saioa—[oh 7], eta erdia benaz —idazle berriei aukera bat emateko plataforma bat osatu nahia.[oh 8]
Testuaren amaieran, aurrez Panpina Ustela aldizkarian eta jarraipenetan azaldutako ideia nagusi bat aldezten zuen lantaldeak: literaturaren eta kulturaren autonomia.[11]
Aldizkariaren gainerako testuetan funtsezko ideia horiek lantzen ziren, besteak beste: literatura lehiaketan aurkako jarrera, ikuspegi artistiko zorrotz bat, orduko egoera kulturalaren hutsuneak salatzea, eta abar.
Aldizkari berriaren zero zenbakia behin kaleratuta, sei hilabete behar izan zituen talde sustatzaileak lehen zenbakia argitaratu ahal izateko. Bitarte horretan, hau da, 1979koekainaren 3tikazaroaren 11ra bitarte,[oh 9]Ramon Saizarbitoriak eta Koldo Izagirrek «Oh! Euzkadi» izen bereko atal bat argitaratu zuten Zeruko Argia aldizkariaren barruan, berriro ere. Guztira 16 ale izan ziren.[12][oh 10]
Atalaren testu guztiak Ramon Saizarbitoriak eta Koldo Izagirrek sinatuta ageri baziren ere, ale bakoitzean gonbidatu bat ekarri zuten atalera:[oh 11] Urtsuaran, Ramon Etxezarreta, Gotzon Egia, Mikel Hiribarren, Gabino Arsuaga, Pello Lizarralde, Juan Martin Alegria, Jon Casenave, Ladix Arrosagarai, Ermi Madariaga, Maripi Solbes eta Juan Jose Lasa. Bistan denez, tartean Oh! Euzkadi-ren zero zenbakia sinatutako izen ugari izan ziren gonbidatuak.
Testuetan aurreko urratsen doinu eta erregistro berdina erakutsi zuten Saizarbitoriak eta Izagirrek, kritika politiko eta kulturala begirada zorrotz eta gupidagabe batez egiteko, batez ere ezker abertzalearen jokabidea jarrita jomugan, betiere ironiaren eta sarkasmoaren bidez.[13]
Gai politikoen artean, 1979ko urriaren 25ean erreferendum bidez onartutako Autonomia Estatutua izan zen nagusi atalean. Alde batetik, ezker abertzaleko alderdien arteko jarrera desberdinak kritikatu zituzten; eta, bestetik, Eusko Kontseilu Nagusian, lehenik, eta Eusko Jaurlaritzan, geroago, agintean ziren alderdien jokabideari aurre egin zioten maiz. Orduko auzi politikoez gain, euskararen erabileraz, kazetaritzaren norabideaz eta euskaldunen gaitasunez aritu ziren.
Azaldu den bezala, Oh! Euzkadi aldizkariaren sorrera zero zenbaki bereziarekin gertatu bazen ere, 1978ko azaroaren azken egunetan, aldizkaria behin betiko formatuarekin eta maiztasunarekin argitaratzeko asmoz, sei bat hilabete geroago hasi zen kaleratzen, 1980ko maiatzean.
Aldaera batzuekin, zero zenbakia sinatutakoen arteko egile multzo berak era erregular samarrean jarraitu zuen aldizkaria egiten, betiere Ramon Saizarbitoriaren eta Koldo Izagirreren gidaritza intelektuala ukaezina zelarik.
1980ko hamarkadaren hasierako politikaz, kulturaz, hizkuntza plangintzaz eta literaturaren sistemaz ikuskera kiritiko bat erakutsi zuen beti aldizkariak. Horrekin batera, literatura sormenezko lanak argitaratu zituen.
Aurreko urratsetan (Panpina Ustela, «Baietz astea gaiki bukatu» eta Zeruko Argia-ren «Oh! Euzkadi») izandako esperientziekin alderatuta, esan daiteke testuak landuagoak eta sakonagoak izan zirela, oro har, aldizkariaren ale jarraituetan.[14]
Testuekin batera, tentu handiz zaindu zituzten aldizkariaren alde formalak —diseinua, marrazkiak eta maketa—, batez ere Juanba Berasategiren eta Joxean Muñozen ekarpenari esker; eta garrantzi handi bat eman zieten, baita ere, elkarrizketatutako pertsonaien argazkiei, bereziki Xabier Agirresarobe argazkilari eta zinemako argazki zuzendariaren lanari esker.
Zero zenbakiaren formatu berezi eta alaiaren ostean, aldizkari jarraitua argitaratzeko, formatu estandar batera jo zuten, ISO 216 estandarreko A4 formatuko (210 mm x 280 mm) 32 orrialdeko aldizkari batera, ziurrenik inprenta eta edizio kostuak neurrizkoak izan zitezen, baina, aldi berean, irakurlearentzat aldizkari ezaugarri estandarrak zeuzkan produktu bat eskaintzearren. Guztira, 16 zenbaki kaleratu ziren,[oh 12] ustez hilabeteko maiztasunaz, baina, benetan hilabete batetik birako tarteaz, gehienetan, edo luzeagoaz.[15] Aldizkariak ISBN zenbaki bat izan zuen, ale guztietan berdina: ISBN 978-8470091590.[oh 13] Argitaratu zituzten hamasei zenbakietan ez zuten inoiz orrialde zenbakien hurrenkerarik inprimatu, ez orri oinean ez goiburuan.
Bigaren eta hirugarren orrialdeetan, editorial moduko bat argitaratu zuten egileek, grafismoaren, edukiaren eta doinuaren aldetik zero zenbakiaren antza zuena. «Euzkadi» hitzaren idazkeraren gaineko trufaz gain, nolabaiteko xedeak ere adierazten zituzten testuan: kultura autonomo bat eraikitzea eta euskararen balioak azaleraztea, botereak eta alderdi politikoek hizkuntzaren auzia behar adinako garrantziaz har zezaten.[16][17]
Sormen testuen atalean,bi testu daude, biak Ibon Sarasolak eginak: alde batetik, aldizkariaren amaierako «Lauaxeta paredoian» poema;[23][oh 15] eta, bestetik, Rafael Sender-en Jolly Rogers eleberriaren zati baten itzulpena.[24]
Lehen zenbaki honetan elkarrizketa sakon bat eskaini zioten Nemesio Etxanizazkoitiarapaiz idazleari.[25] Hautu ezustekoa irudi zezakeen, aintzat hartzen badira, alde batetik, Etxaniz euskara batuaren aurkakoa zela;[oh 16] eta, bestetik, aldizkariko arduradun eta egile gehienek jarrera antiklerikal nabarmena zutela.[26] Elkarrizketa honek iragarri zuen, nolabait esateko, aldizkariaren hurrengo zenbakietan etorriko ziren elkarrizketa gehienak, hau da, elizgizon zahartuei egindakoak.[26]
Lehen zenbakiaren lantaldea ia aldatu gabe kaleratu zen bigarren zenbakia; soilik, Joxean Muñoz arduratu zen maketaz eta marrazkiez.
Artikuluetan —guztira, 13— kulturarekin, hizkuntzarekin eta politikarekin lotutako gaiak ageri dira: euskal literaturaren gaitasunak eta egoera —garai hartan, poesia asko, prosa gutxi, eta gehiena itzulpen bidezkoa—,[27] literatura sistema eta irakurzaletasuna (Xabier Gereño idazlearen kolaborazioa),[28] erakunde ofizialen euskara traketsa,[29] euskara biziaren errebindikazioa,[30]Felix Marañak gaztelaniaz idatzitako poema liburu baten kritika,[31] Euskadi / Euzkadi idazkeraren arteko aldeak eta ondorioak,[32] eta abar.
Hil berri ziren bi idazleren omena argitaratu zen ale honetan: alde batetik, Alejo Carpentier[oh 17] kubatarraren El siglo de las luces eleberriaren zatiki baten itzulpena, Ipar Euskal Herriaren aipamen ugari zituena;[33] eta, bestetik, Jean-Paul Sartre[oh 18] filosofo eta idazlea goraipatzen zuen artikulu bat.[34]
Hezkuntza katolikoa, bereziki apaiz eta fraidegaitegietan euskal mutil gazte askori emandakoa, gogorki kritikatzen zuten artikulu batean; besteak beste, Bitoriano Gandiaga fraide eta poetak Arantzazuko ikasleak tratatzeko era bortitza salatzen zuen.[35][36]
Zenbaki honetan Pedro Berrondo oiartzuar apaizarekin egindako elkarrizketa argitaratu zuten, berriro ere Xabier Agirresarobek egindako argazkiez lagundurik.[37] Berrondo ezagun egin zen euskal letretan, Miguel de Cervantes-en Don Kijote Mantxa'ko eleberria euskaraturik argitaratua baitzuen 1976an, bi liburukitan, Euskaltzaindiak onartutako eredu batuaz oso bestelako hizkuntza molde eta grafiarekin.[38] Elkarrizketan, euskara batuaren aurka agertzen zen sutsuki, eta mundu modernoa euskararen antitesitzat agertzen zuen, metafora gogorrak erabilita, eta Eliza katolikoa jarrita euskararen gordeleku bakartzat.[oh 19]
Aldizkariaren amaieran, Peter Sinfield-en poema baten itzulpena argitaratu zuten, King Crimson britainiar taldearen In the Court of the Crimson King lehen diskoan erabilia.[39]
Lanketa teorikoko lau artikulu nabarmendu ziren zenbaki honetan, euskal literaturaren egoeraz eta geroaz. Prosa literario landuaren eta zinemagintzaren harremanak,[40] euskalduntasun kulturala ulertzeko proposamen bat —euskaldadea izendatzen zutena—,[41] bertsolaritzaren entzuleen ezaugarri aldakorrak,[42] eta garai hartako euskararen normalizazioa mugatuak literaturarekin zeukan harreman desorekatzailea aztertzen ziren lau artikuluotan.[43]
Pedagogiaren hutsuneei buruzko artikulu batek salatzen zuen umeei haurtzaroa ukatzen zaiela, etorkizunean izan beharreko pertsona helduaren eraikuntza ikuspegi ludiko hutsaren gainetik jartzen baita.[44]
Aurreko zenbakien gisara, Henry Miller[oh 20] estatubatuar idazle eta margolari hil berriaren oroimenezko artikulu bat argitaratu zen zenbaki honetan.[45]
Sormenezko bi testu argitaratu ziren : alde batetik, Iñaki Zabaletaren «Non duzu dinamita, Alekos?»;[46] eta, bestetik, Anjel Lertxundiren poema bat, «Gauzak» izenburu zuena.[47][oh 21] Era berean, bi itzulpen argitaratu zituzten alde honetan: batetik, James Joyce-ren Ulysses liburuaren pasarte labur bat;[48] eta, bestetik, Miguel Sánchez Ostiz nafar idazlearen poema argitaragabea.[49][oh 22]
Elkarrizketaren sailean, Nikolas Alzola «Bitaño» lasalletar fraide eta idazlea gonbidatu zuten. Aurreko zenbakietan elkarrizketatutakoak ez bezala, euskara batuaren aldeko agertzen zen, eta Gabriel Arestirekin izandako harreman barea aipatzen zuen.[50]
Zenbaki honen gai nagusietako bat euskararen erabilera izan zen, orduko eztabaida eta gertakari batzuen harira; zazpi artikulu sar daitezke, aldez edo moldez, hizkuntzaren gai edo ildo nagusi honetan.
Lehenik, euskal telebista sortzeko lehen urratsak —eta, haiekin batera, debate sozial bizi bat— ematen hasiak ziren, nahiz ETBk bi urte geroago,1982an, hasi zituen emankizunak. Telebista berriaren eredua jarri nahi izan zuten auzitan egileek, ez bakarrik hizkuntzaren ikuspegiaz begiratuta, baizik eman beharreko edukien aldetik ere, ez zedin telebista alienatzaile bat izan. Izenburuak laburtzen zuen,argiro, egileen jarrera: «Euskaraz bai baina».[51]
Bigarrenik, artikulu batean gogorki kritikatu zuten udalitzultzaileen zeregina, edo, bestela esanda, udalen itzulpen politika. Izan ere, garai hartan hasi ziren euskal udalak itzultzaileak kontratatzen, testu administratiboak euskaratzeko. Egileen iritziz, hautu erratu bezain antzua zen hura, itzultzaileen langintza beste xedeetara eraman behar baitzen (ikasliburuak, euskara errazeko irakurgaiak, eleberriak edo alfabetatze kanpainak).[52]
Bertsolaritzaren azken urteetan izandako aldakuntzak aztertu zituzten artikulu mamitsu batean. Bertsoa osatzeko teknika hutsa ez ote zen edukiaren eta bertsokeraren gaindi jartzen, horra egileen beldurra; puntularitza izendatzen zuten joera teknizista berri hori, galdera batean laburtuta: «rima kenduta, ezer "daukaten" zenbait bertsok».[53]
Gainerakoa artikuluetan, hitanoaren erabileraren auzia aztertu zuten —emakumeen arteko galera nabaria aipatuz—,[54]Euskaltzaindiak antolatutako nazioarteko jardunaldi batzuetan erakutsitako jarrera mikazki kritikatu zuten,[55] eta euskararen etorkizunean euskaldun berriek izango zuten indarraren edo eraginaren iragarpen eszeptiko bat plazaratu zuten.[56]
Sormenezko lanen atalean, sinadurarik gabeko eta gai eskatologikoko mikroipuin batekin batera,[59] zenbaki honetan Jon Casenaveren ipuin argitaragabe bat kaleratu zuten.[60] Azkenik, zenbakiaren amaieran, Leonard Cohen kanadar poeta eta kantariaren «The stranger song» poema argitaratu zuten, euskaratuta.[61]
Zenbaki honek berezitasun bat zeukan, azkenik: artikuluetan eta edukietan tartekatuta, hizkuntzarekin lotutako XIX. mende bukaerako hiru tarteki txertatu zituzten: lehenik, La Unión Vascongada egunkarian 1898ko ekainaren 13an Martzelino Soroa idazleak argitaratutako iragarki bat, «El imposible vencido. La lengua vasca al alcance de todos en tres meses» izenburuaz, euskarazko klase partikularrak eskainiz; bigarrenik, Donostiakoalkate izandako Joakin Lizasoainek 1894ko irailaren 10ean egindako hitzaldia, 1813ko hiriaren arpilatze tamalgarria gogoratzeko ekitaldi batean;[62] eta, azkenik, Baldomero Anabitarteren artxibozainaren liburu batetik ateratako zatiki bat, gaztelaniaz, Donostiako Udalak 1897an hartutako erabaki batez, hiriko kaleen izenetan errotulazio bikoitza egiteko, euskarazko izenak ez zitezen itzulpen hutsak izan.[63]
Egileen zerrenda aurreko zenbakietan baino mugatuagoa baldin bada ere, edukien aldetik aurrekoen bidean sakondu zuen bosgarren zenbaki honek, gaien aldetik begiratu zein estiloaren edo jarreraren aldetik begiratuta.
Euskararen egoeraren auzia izan daiteke, berriro ere, zenbakiaren edukien lotura ildoa. Laugarren aleko «Euskaraz bai baina» artikuluaren jarraipen gisako bat argitaratu zuten, klase borrokaren ikuspegitik aztertuta euskararen balioa.[64] Euskara kaletar eta urbanoa errebindikatzen zuten beste artikulu batean, hizkuntzaren bizitasun ahula azpimarratuta.[65] Aurreko zenbakietan urratutako serie baten hirugarren ekarpena argitaratu zuten, ahozko euskararen birao, esamolde eta lokuzioen inguruan.[66][oh 26] Era berean, euskararen irakaskuntza antolatzeko eta planifikatzeko beharra aldarrikatu zuten beste artikulu batean.[67][oh 27]
Zenbakiaren beste ardatz bat izan zen euskal literaturaren ustezko krisia. Alde batetik, artikulu batean trufa moduko bat egiten zuten euskal literatura krisiaz, krisia baino gehiago garai aldaketa sakon bat gertatzen ari zela azpimarratuz.[68] Bestetik, Joxe Azurmendi filosofo eta idazleak kolaborazio batean auzitan jartzen zuen krisiaren izaera: euskal literaturaren ekoizpen datuek ez zuten krisi sakonik adierazten. Krisi sentipena beste faktore batzuen mende ikusten zituen Azurmendik, hala nola euskal liburuek aipamen urria izatea hedabideetan, liburuen artean gramatikak eta ikasteko metodoak izatea nagusi, edo irakurlearen eskakizunak gero eta handiagoak izatea... Euskal literaturaren krisia, egotekotan, kalitate mailan zegoen, joera esperimental larregi ikusten baitzuen.[69][70]
Elkarrizketaren atalean, Juan Ignazio Goikoetxea, «Gaztelu» poeta eta itzultzailearekin elkarrizketatu ziren zenbaki honetarako; frai Luis Leongoaren eta Joan Gurutzekoaren poesia mistikoaren itzultzaile izateaz gain, itzultzaile gazte batek baino gehiagok maisutzat aitortua.[71] Garai hartako elizgizon zahar bat izateko ideia aski aurrerazaleak azalduta, ikuspegi pesimista samarra erakutsi zuen elkarrizketan, euskararen etorkizunaz eta, orobat, Euskal Herriaren geroaz.[72]
Aldizkariaren amaierako itzulpenaren atalean, Jesús Díaz kubatar idazlearen Los años duros (1966) liburuaren zatiki batzuk eman zituzten euskaratuta.[73]
Aipatutako artikulu eta elkarrizketaz gain, irakurleen bi gutun argitaratu zituzten: alde batetik, Iñaki Zubizarreta irratiko esatariarena, aurreko zenbakiaren kritika zorrotz bat egiten zuena;[74] eta, bestetik, gutun izenpetu gabe bat, Cádizennahitaezko soldadutza betetzen ari zen irakurle batena, guztiz alderantziz, aurreko zenbakiak txalotu eta bide beretik jarraitzeko eskakizuna egiten zuena.[75]
Aurreko zenbakian egindakoaren bidetik, testu historiko batzuk berreskuratu zituzten, «Oh! Gasteiz» izenburuaz, zenbakiko artikuluen artean tartekatuta. Guztietan, Gasteizen eta euskararen arteko loturak azaltzen dira; 1528an hasi eta 1929 bitarte, sei testu historiko ziren, guztira.[76]
Amaitzeko, aldizkariaren kontrazalean, ohar labur bat argitaratu zuten, Anaitasuna eta Argia aldizkariek, beste aldizkari txikiago batzuekin batera, hedabideetan egiten ari ziren «Prentsa Euskaraz»[77] kanpainari buruz. Ironia handi batez, oharrean aldarrikatu zuten haiek zirela «euskal poza» bakarra.[78]
Urtea amaitu aurreko zenbaki honetan ez zuten elkarrizketarik argitaratu, eta azalaren diseinua eta barruko orrialdeetako nahiz kontrazaleko marrazkiak Joxean Muñozen lana izan ziren.
Lehen orrian, ohiko egileen zerrendarekin batera, ohar bat erantsi zuten, iragarriz handik aurrera kolaboratzaileen ekarpenak izenpeturik agertuko zirela. Ohar horrekin batera, orriaren eskuinaldeko goi eta behe ertzetan, parentesi arteko bi esaldi ageri ziren: «(beste guztien artean, J.S.)» goien, eta «(J.S. bai, beste guztiak ere bai». Aldizkaria kaleratu zen garaia ikusita, ziurrenik Joseba Sarrionaindiaren atxiloketaren aipu ziren bi esaldiok.[oh 28]
Ostera ere euskararen gaia izan zen zenbakiaren bizkar hezurra. Lehen artikulu batean, lehenengo Korrika zela eta,[oh 29] jarrera kritiko bat agertu zuten, erakundeek eta alderdi politikoek hizkuntzari buruzko kontzientzia garbitzeko aukera bat ez ote zen.[79]Korrikaren gai bera aztertu zuten beste artikulu batean, zenbakiaren azken orrialdeetan, ikuspegi politiko are eta gogorragoz, ezker abertzalearen eta jeltzaleen arteko kontraesanak azpimarraturik.[80][81] Euskarari lotutako gainerako artikuluetan, kritikak egiten zituzten euskara itxura hutsez erabiltzen zuten politikarien aurka;[82] euskara kaletarraren espresiobide kamutsak aztertzen ziren;[83] eta euskara batuan hatxe letraren balio sinbolikoa jorratzen zuten.[84]
Jite kulturalago batekin, artikulu batean euskal identitatearen auzia aztertu zuten, aldizkariak ordura arte egindako bide beretik. Besteak beste, kulturaren esparruan kanpoko ereduak imitatu edo kopiatzeko gehiegizko joera salatzen zuen.[85]
Bi kolaboratzaile gonbidaturen lanak bildu zituen zenbaki honek. Alde batetik, Joxe Azurmendik gogora ekarri zuen Gillaume Apollinaire poeta frantsesaren jaiotzaren mendeurrena.[86] Bestetik, Iker Bidegorri (Jose Ignazio Ansorena)[87] musikari eta artistak auzitan jarri zituen Leonard Cohen kantariak Donostian 1980ko azaroaren 16an emandako kontzertuaren inguruko alderdi batzuk , besteak beste Kanadako artistaren kalitate musikala.[88]
Musikaren azterketa izan zen. baita ere, beste artikulu baten gai; Mikel Laboak argitaratu berri zuen Lau-Bost diskoaren kaleratzean eragindako kritika urriagatik kexu ziren, Laboarekiko idolatria gehiegizko baten seinale ote zen.[89][87] Azkenik musikaren esparruan, beste artikulu batek zenbait herri kantaren hitzak —eta jatorrizko hitzen eboluzioa— aztertu zuen.[90][oh 30]
Aurreko zenbaki batzuetan egindakoaren gisara, zenbaki honetan ere albo testutzat har daitezkeen batzuk zeuden, hau da, laburtasunagatik artikulu izatera iritsi gabe, albiste edo gertakari baten berri laburki ematen zutenak. Lau ale zeuden, halako testuetatik, zenbaki honetan. Lehenik, euskal telebistaren jokabideaz trufa egin zuten, bikoizketak eta elkarrizketak zirela eta.[91] Bigarrenik, autokritika bat azaldu zuten, euskal prentsaren aldeko mahai inguru batzuetan euskara batuaren aurkako ordezkariekin mintzatzeagatik.[92][oh 31] Hirugarrenik, ironiaz betetako iruzkin luze bat txertatu zuten, euskararen eta katalanaren espainiartasunaz.[93] Laugarrenik, bi azpeitiarrek idatzitako liburuek hedabideetan izandako oihartzun aldea kritikatzen zuten; bata, mendizaletasunaz, bestea, poema liburu bat.[94]
Berariazko sormen lanik argitaratu ez bazuten ere, itzulpen batekin hornitu zuten zenbakia, Alfonso Rodríguez Castelao galiziar idazlearen Sempre en Galiza liburuko zatikiak, Euskal herriari buruz.[95]
Urte berriarekin, zenbaki hau berrikuntzaz eta berezitasunez beterik heldu zen. Alde batetik, egileen zerrendaren azpian, lehendabizikoz, posta kutxatila bat agertu zuten, aldizkariaren izenean. Bestetik, edukien antolaera baldintzatua agertzen zen, erabat; aurreko zenbaki batzuen gisan, testu historiko batzuk berreskuratu eta tartekatu baitzituzten; oraingoan, baina, bederatzi testu ziren, aski luzeak gehienak. Euskal-Erria, El Guipuzcoano, El Fuerista, La Libertad eta La Unión Vascongada aldizkarietatik hartutako testu zatiak ziren, euskararekin lotura zutenak, guztiak gaztelaniaz.[97]
Erreferentzia historiko bat ere agertu zen aldizkariaren bigarren orrian, zenbaki gehienetan egileen zerrenda hutsa jaso ohi zuena, beste testurik gabe. Oraingoan, Karlos V. erregearen pasadizo bat azaldu zuten, Nafarroan gertatutakoa.[98]
Oh! Euzkadi, 7. zk. kontrazala.
Lehen artikulu nagusia aldizkariari berari buruzkoa zen: Eusko Jaurlaritzak emandako 250.000 pezetako —1.500 euro inguru— dirulaguntza zuten mintzagai. Ironiaz beterik, beren buruari galdetzen zioten, ale batetik, ea horrek ez zuen kontraesanik sortzen, aurreko zenbakietan profesionalizatzeaz egindako kritika ugariekin; eta, bestetik, ez ote zien askatasuna mugatuko. Galderen erantzuna ere doinu berekoa zen, artikuluaren amaieran: «Hemendik aurrera 200.000 pezeta eta gehiago bere kultur politikaren kritika ordaintzeko enplegatuko ditu Gobernuak Oh Euzkadin».[99] Ironiaren puntua borobiltzeko, zenbakiaren kontrazalean dirulaguntzaren banku transferentziaren agiria argitaratu zuten.
Ohi zuten bezala, euskara eta euskal kultura izan zuten hizpide nagusietako bat. Izaera politiko argiko artikulu batean, euskararen eta klase sozialen arteko harremanaz aritu ziren; ezker abertzalearen erantzukizunari dei egiten zioten, botere autonomistak ez zezan euskararen errebindikazioa bereganatu eta, horren ondorioz, langile erdaldun gehiengoa euskaratik urrunduta gelditu ez zedin.[100]Euskaltzaindiaren auziaz ere mintzatu ziren, erakundearen lanaren balioaren aitortza bat egitearekin batera, akademiak hartutako zenbait erabakiren ikuspegi kritikoa agertu zuten.[101] Halaber, euskara biziari buruzko serieari jarraitu zioten, kasu honetan aditzaren inguruko gogoeta batzuekin.[102]Literaturari buruzkoa izan ziren zenbaki honen bi artikulu sendoenak. Alde batetik, Joxe Azurmendik hausnarketa batzuk plazaratu zituen, euskal literaturaren errepaso moduko batean. Alde batetik, kritikatzen zuen idazle berri askoren artean ez ote zen gailentzen pose publiko bat, berariazko jarrera ikonoklasta maneratsu bat; baina, bestetik, aitortzen zuen, aldi berean, zilegi izan zela aurreko urteetan «Koldo Izagirrek eta eragin zuten astinaldia», ziurrenik Panpina Ustela, Pott Banda eta, ondorio bidez, Oh! Euzkadi bera aipatuz.[103][104] Beste artikulu batean, Espainiako Bigaren Errepublika garaiko literatura pedagogikoa aztertu zuten.[105]
Bestelako kultura gaietan, irrati baten 20. urteurrena zela eta, kritikak zein alde onak bildu zituzten artikulu batean.[106]
Aldizkariaren zenbaki hau argitaratu baina egun gutxi lehenago izandako gertakari lazgarri bat hartu zuten beste artikulu labur baten mintzagai: Joxe Arregiren hilketa.[oh 32] Idazlearen eta intelektualaren konpromisoa aldarrikatuz, torturaren aurkako manifestutzat har daiteke artikulua.[107][108]
Elkarrizketaren sailean, zenbaki honetan Anizeto Zugasti apaiz idazle eta organo jolea ekarri zuten; erlijio kutsuko idazlan guztiak, kasu honetan ere, euskara batuaz beste grafia batekin argitaratutako idazlea.[109]
Azkenik, aldizkariaren amaieran bi itzulpen eman zituzten argitara: bata, James JoycerenA portrait of the artist as a young man (Artistaren gaztetako portreta) obraren zati bat, Joseba Sarrionaindiak euskaratuta;[110][oh 33] bestea, Peter Sinfield-en poema baten itzulpena, King Crimson britainiar taldearen Epitaph diskoan erabilia.[111]
Aldizkariaren lantaldea gero eta egonkorrago zela nabarmentzearekin batera, sinadura daramaten artikulu kopurua azpimarratu behar da zenbaki honetan; erdia baino gehiago.[108] Baita ere, azala eta barneko orrialdeak hornitzen zituzten Anton Olariaga marrazkilari ezagunaren ilustrazioak aintzat hartzekoak dira, landarez eta barazkiz eratutako erretratu baten gisara.
Euskararen gai zentralari jarraipena emanez, literaturarekin lotutako bi artikulu eman zituzten argitara. Lehenik, berriro ere euskara kaletarraren errebindikazio eginik, irakurle euskaldun berri urbano gero eta gehiagoren garrantzia azpimarratu nahi izan zuten artikulu batean, euskal literatura urbanoaren historian oinarrituta, besteak beste, Biktoriano Iraola idazlearen figuran.[112] Bigarrenik, euskal berrien eta zaharren arteko bereizkuntzaren irakurketa politiko bat egin zuten, bien arteko harreman desorekatuaz. Hain zuzen, literaturaren eskutan uzten zuten zahar / berrien arteko dikotomia gainditzeko erantzukizuna eta eginkizuna.[113][114]Pedagogiaren eta literaturaren harremanak aztertu zituzten artikulu sakon batean, bereziki ahozko narrazioak aintzat hartuta. Ikasgeletan euskara etxetik ez zekarten haur gero eta gehiago ikusten zirelarik, tradiziozko genero ahozkoetan erantzunak bilatzera dei egiten zuen artikuluak.[115]
Hedabideak maiz izan zituzten hizpide, zenbaki honetan ere bai. Euskal telebistari zegokionez, euskararen izenean edozer gauza justifikatzeko joerak salatzen zituzten. berriro ere. Horren aldean, irrati nazional bat sortzea beharrezko zela aldarrikatu zuten.[116] Testu laburrago batean, beste hedabide elebidun batean argitaratutako gaztelaniazko titular bat kritikatu zuten, hitz jokoen arriskuez ohartarazita.[117][oh 34]
Berriro ere trufa eginez Euzkadi / Euskadi grafiaz, artikulu jostalari batean konparazio bat egin zuten Mexikoren izenaren grafiarekin.[118]
Hiru kolaboratzaile bildu zituzten zenbaki honetara. Lehenik, Josu Landa idazleak kritika zorrotz bat egin zion Jorge Oteizari, haren gogoeta sasilinguistikoak zirela eta.[119] Bigarrenik, Mikel Hernández Abaitua[oh 35] idazleak, erudizio handiko artikulu batean,[120] mitologiatik abiatuta orduko gizartearen kritika bat landu zuen, teknifikazioak eta garai hartan esparru batzuetan gailentzen ari zen informatikaren eragin negatiboak azpimarratuta.[121] Hirugarrenik, Josu Zabaleta idazle eta itzultzaileak ikuspegi kritiko bat azaldu zuen Joan Mari Torrealdai soziologo eta editoreak urtez urte egiten zuen euskarazko liburuen jarraipenari, osagai kualitatiboak falta zituelakoan.[122]
Zenbakiaren amaieran, hil berri zen Telesforo Monzonen figuraren laudorio labur bat argitaratu zuten, termino poliotikoetan egina.[123][oh 36]
Azkenik, aurreko zenbakiari jarraituz, James Joyceren beste testu batzuen itzulpena argitaratu zuen, Irlandako hizkuntzaren eta kulturaren sorburuez eta egoeraz.[124]
Aurreko zenbakiaren bidean aurrera eginez, artikulu ia guztiak sinatuta agertu ziren zenbaki honetan, bat bakarra izan ezik. Nabarmendu behar da, baita ere, Donostian finkatutako Mikel Hernández Abaitua gasteiztar idazlea lehenengo aldiz ageri da egileen zerrendan, ez kolaboratzaile huts gisa.
Hizkuntzari loturiko artikulu sorta bat kaleratu zuten, ohi bezala. Lehenik, euskara batuaren ereduaz aldentzeko idatzizko saio batzuen gaineko kritika egin zuen Ramon Etxezarretak, ironiaz betea.[125] Bigarrenik, Joxe Azurmendik, zenbaki honetarako egindako kolaborazioan, aurka egin zien literatura sortzeko euskara batua kamutsegia zela iradokitzen zutenei. Frogatzat jartzen zituen, besteak beste, euskalkitik euskara batura pasatako idazle goi mailako batzuk. Aldi berean, planteamendu ohargarriak egiten zituen euskara batuaren balioaz antzerkigintzarako.[126][127] Hirugarrenik—hizkuntzari buruzko artikuluetan—, Txillardegiren (Jose Luis Alvarez Enparanza) kolaborazio bat jaso zuen zenbaki honek. Ezker abertzaleko talde eta joeren artean euskarari buruzko jarreren kategorizazio bat egiten saiatu zen Txillardegi, ikuspegi aski eszeptikoa erakutsita, euskal ezker abertzaletasunaren izatasuna ere auzitan jartzen baitzuen.[128][129] Laugarrenik, Jokin Ansorenak kritikatu zuen dialektologiaren jakintza espezializatuak eskatzea euskara gaitasunak frogatzeko.[130]
Aurreko zenbakian Jorge Oteizari kritika gogorrak egin bazizkion Josu Landak, oraingoan Mikel Hernández Abaituak oriotarraren aldeko argudioak eman zituen, funtsean esanez Oteizak ez zuela mespretxuzko traturik merezi, bereziki euskarari buruz gaztelaniaz idazteagatik.[131][129][oh 37]
Futbolaz bi artikulu argitaratu zituzten, euskal talde baten garaipenaren harira.[oh 38] Lehen artikuluan, Andu Lertxundik hausnarketa labur batzuk egin zituen, garaipenaren osteko ospakizunen harira;[132] bigarrenean, futbolaren eta politikaren arteko harremana aztertu zituen Joxean Muñozek, futbolaren izaera politiko ustez neutroa eta terrorismoaren aurkako politika ofizialaren aldeko tresnatzat erabiltzea auzitan jarrita.[133][134]
Azkenik, itzulpenaren atalean, aurreko bi zenbakien bideari jarraituz, James Joyceirlandar idazlearen pasarte batzuk eman zituzten euskaratuta, Irlandako identitateaz, kulturaz eta hizkuntzaz.[139]
Funtsezko lantaldea finkatuta, hamargarren zenbakiak elkarrizketaren atala berreskuratu zuen, bi zenbakitan halakorik argitaratu gabe izan eta gero. Azpimarratzekoa da, baita ere, azaleko, kontrazaleko eta bigarren nahiz azken-aurreko orrialdeetako marrazkiak —lauak giza eskuak— Xabier Laka ondarrutar eskultoreak egin zituela, artean oraindik Aiako Tailerreko partaide zelarik.[140]
Aldizkariaren gaien artean ardatzetako bat hizkuntza zenez, zenbaki honetan ere atal horretako bi artikulu argitaratu zituzten. Lehenik, euskararen jakintza egiaztatzeko azterketaren eraberritzea kritikatu zuen Gotzon Egiak, bereziki molde berrian euskal literaturak zeukan trataera; bide batez, Juan San Martin euskaltzainaren testu akastun bat kritikatu zuen, gogorki.[141] Hizkuntzaren esparru berean kokatzen zen zenbakiaren kolaborazioetako bat, Mikel Atxagarena. Erdararenmendekotasuna salatzen zuen, eta baserritarren ahotan ipintzen euskara burugain edo garbia.[142] Era berean, hizkuntzari eta literaturari lotutakoa zen zenbakiaren bigarren kolaborazioa, Joxe Azurmendirena. Euskara batua hizkera hartzen zutenen aurkako aldarrikapen bat zen, hizkuntza naturalen eta artifizialen arteko muga lausoak aztertuz, bereziki literaturaren ikuspegiaz.[143]
Euskal literaturaren krisiari buruzko sailari jarraitu zion Mikel Harnández Abaituak beste artikulu batean, 5. zenbakian Joxe Azurmendik argitaratutako iritzi bati erantzunez. Krisiaren arrazoi nagusitzat jotzen zuen zahartzarora iritsi gabeko idazle kontsakratu asko literaturatik aldenduta egotea —besteak beste, Saizarbitoria bera.[oh 41] Beste auzi bat ere plazaratu zuen Hernández Abaituak: euskal idazleen biziaro literario laburregia, hau da, idazle «kontsakratu» izatetik idazle ohi izatera askotan zegoen bide laburra. Irakurleen faltaren eta, batez ere, kritika literario zientifiko eta ez baloratibo baten faltaren eragintzat jotzen zuen.[144]
Kritika zientifikoaren eskakizunari mugak jarri zizkion, ordea, Ramon Etxezarretak zenbaki honetako beste artikulu batean, Tere Irastortza poetak egindako adierazpen batzuen harira. Funtsean, kritikaren zientifismo guztiek gainetik, irakurtzearen atsegina errebindikatzen zuen.[145]
Literaturaren eta irakurlegoaren arteko harremanak aztertu zituen Josu Zabaletak artikulu mamitsu batean, garai hartako SESBen liburutegi publikoek sistemaren datuetatik abiatuta. Gisa hartara, datu soziolinguistikoetan oinarritutako plangintza bat eskatzen zuen, euskal liburuen irakurleengana iritsi ahal izateko.[146][147]
Naziotasuna eta euskal identitatea aztertu zituen Joxean Muñozek, testu landu batean. Kultura eta nazio hegemonikoen aldean, Muñozek zioen euskaldunak ezin duela bere nazio identitatea errealitate gisa azaldu, baizik itxaropen gisara, borroka gisara. Ikuspegi horrek abertzaletasun tradizional eta historizista bazter uzten zuen, jakina, eta hizkuntza jartzen abertzaletasun politikoaren erdigunean.[148][149]
Sinatu gabeko artikulu bakarrean, aldizkariko lantaldeak erantzun bat bidali zion, Argia aldizkarian maiatzaren 24an argitaratutako beste artikulu bati.[150] Artikulu hartan egiten zitzaizkien kritikei banan bana erantzun zieten, ohiko doinu ironiko eta trufatia erabiliz, izenburutik bertatik hasita («Baina ilun»).[151][152]
Elkarrizketaren atalean, Patxi Ondarra anaia kaputxinoa ekarri zuten aldizkariaren orrietara. Euskaltzain izendatu berria zelarik, euskararen egoeraz mintzatu ziren berarekin, ohi bezala, ironia puntu bat galdu gabe.[153]
Azkenik, zenbaki honetan itzulpena, berriro ere, James Joyceren testu euskaratuekin moldatu zuten, Irlandaren erlijio izatasuna gaitzat hartuta.[154]
Uda betean argitaratu zuten hamaikagarren zenbakia, Jesus Lucas donostiar marrazkilari eta komikigilearen azalarekin eta ilustrazioekin.
Ohiko moduan, euskararen gaiak zabaldu zuen zenbakia, Joxean Muñozen artikulu batekin. Euskara irakasle baten ikuspegitik idatzitakoa zen,[oh 42]euskaldun berrien motibazioaz, euskararen adierazpide ñabartuez eta hizkuntza irakasteko material literario egokituez.[155]
Joxe Mari Oterminirratiesatari eta zuzendariaren kolaborazio bat bildu zuten zenbaki honetara. DonostiakoHerri Irratia programazio ia osoa euskaraz ematen hasia zelarik, 1981eko apirilaren 21etik aurrera, emaitzen azterketa eskaini zuen artikulu landu batean. Balioespen negatiboa egiten zuen, oro har; ez, horrenbeste, euskarazko irratigintzaren kalitateagatik, baizik, batez ere, entzuleen erantzun ahulagatik.Gainera, beste eragile sozialen ez kritikarik ez goresmenik jasotzea etsipenez eta haserrez hartu zuen.[156]
Izenpetu gabeko testu labur batean, Donostiako kaleetan ikusitako pasadizo bati buruzko hausnarketa ironiaz betetako bat argitaratu zuten: Donostiako udako giro beroan, bi gazte txistua eta danbolina joaz, diru eske ikusi omen zituzten.[157]
Joxe Mari Urteagalazkaotar idazlearen kolaborazio bat jaso zuten zenbakian, alboan ohar bat ipinita, «Honi ez genion eskatu» argigarri bezain ironiko batez.[158]
Literaturaren esparruan, Mikel Hernández Abaituak zorrozki erantzun zion aurreko zenbakian Ramon Etxezarretak argitaratutako artikuluari. Suminduta erantzun ere, literatura kritikak inpresionismoz bezala zientifikotasunez ere behar handia zuela aldarrikatuz, Etxezarretaren kritikari eta idazle izaera auzitan jartzeraino.[159][oh 43]
Zenbakiaren kolaborazio nagusia Iñaki Uria idazleak moldatu zuen. 1980ko hamarkadan ugaritu ziren literatur aldizkarien —besteak beste, Ustela, Pott, Oh! Euzkadi bera, Susa, Xaguxarra— azterketa bat eskaini zuen, bakoitzaren talde dinamikan sakonduta. Elkarlan gehiago eta plangintza bat eskatzearekin batera, kritikak egiten zizkion Oh! Euzkadi-ri, talde dinamikarik ez zeukalakoan; orobat, Argia aldizkariak maiatzaren 24ko alean kaleratutako kritikak[150] egiten zizkion.[161]
Gai politiko bat nagusitu zen, dena dela, zenbaki honetan, Luis Aranberri «Amatiño» kazetariak Deia egunkarian argitaratu berri zuen gutun bat zela. Testuan, eibartar kazetariak Euskadiko Ezkerraren garai hartako bi korrontetan kokatzen zituen Oh1 Euzkadi-ko nahiz euskal kulturaren beste zenbait kide. Gutunaren irudi facsimile bat argitaratu zuten, eta jarraian bi erantzun. Ramon Saizarbitoriak gogorki aurpegiratu zion besteren adskripzio politikoak sailkatzen aritzea —«voyeurismo politiko»-tzat hartzen zuen—, eta burlaz betetako iruzkinak egin zizkion eibartar kazetariaren janzkerari.[162]Koldo Izagirrek, berriz, Deia-ko zuzendariari bidalitako gutuna argitaratu zuen, esanez aldizkariko kideen iritzi politikoak desberdinak zirela, ez soilik Euskadiko Ezkerrari lotuak, baina iritzi desberdintasun hura ez zela eragozpen «euskarari buruzko irizpide eta jarreratan elkarrekin bat etortzeko».[163]
Izenpetu gabeko zutabe aski kriptiko batean, hausnarketa batzuk egin zituzten gizakiaren izatasunaz eta aniztasunaz, gizakien arteko antzekotasunaz eta literatura jardueraz. Bigarren gizonezko bati hika zuzendutako burutazio bat da.[164][oh 44]
Elkarrizketaren atalean, Casto Intza «Jorge Riezu» musikologo eta fraide kaputxinoaren hitzak ekarri zituzten. Euskal musika ondare tradizionalaz mintzatu ziren berarekin, gaztelaniaz Riezuk hala eskatuta, elkarrizketaren hasieran argitzen zuten gisan.[165]
Azkenik, itzulpenaren atalean, T.S. Eliot-en The Waste Land liburutik hartutako «Hilen ehorzketa» poema euskaraturik argitaratu zuen Joseba Sarrionaindiak.[166]
Zenbaki hau kaleratzeko denbora tarterik handiena behar izan zuten, abuztutik azarora bitarte, hiru hilabete, beraz. Nabarmentzekoa da azalaren eta gainerako orrialdeen marrazkiak Ion Etxebestek egin zituela, Juanba Berasategiren lantaldeko kide batek.[167]
Euskararen gaiak zabaldu zuen zenbakia, berriro ere, Jokin Ansorenaren artikulu batekin. Gogor kritikatzen zuen, beste behin ere, Eusko Jaurlaritzarentzatgau-eskolen inguruan Luis Alberto Aranberri «Amatiñok» prestatutako txostena. Ordura arteko euskaltegiek egindako lana hartzea leporatzen zion, orobat haien gaineko kontrola ezartzeko saio bat antolatzea.[168] Funtsean, aldizkariaren orrialdeetan behin eta berriro jorratutako gaia zegoen artikuluaren hitzetan: militantziaren eta instituzionalizatzearen arteko eztabaida.[169]
Euskararen erabileraz mintzatu ziren, maila politikoagoan, izenpetu gabeko testu labur batean. Espainiako errege-erreginek Euskal Herrira egindako bisitan ezker abertzaleko ordezkariek «Eusko gudariak» kantatu zutela eta, epaitu egin zituzten Audientzia Nazionalera. Haietako batzuk euskaraz deklaratu nahi izan zuten, baina interpreterik ez zegoenez epaitegian, deklarazioa baliogabetzat hartua izan zen.[oh 45] Euskaldunak euskaraz egiteko duen eskubidea aldarrikatuta ere, politikarion hipokrisia kritikatzen zuten testuan: «kanpoan otso eta etxean uso» esamolde alderantzikatuaren bidez laburbiltzen zuten mezua, testuaren amaieran.[170][oh 46]
Polemika doinuan —euskararen esparrutik atera gabe— argitaratu zuen artikulu bat Joxean Muñozek, aurre eginez Karlos Santisteban idazleak urriaren 1ean Egin egunkarian plazaratutako gutun bati. Santistebanek zioen agian euskaldunek «faxistizatu» behar zuela apur bat, euskara ezinbesteko izan zedin. Muñozek gogor egiten zaion aurre, esanez inposizioaren bidetik ezer onik ez zitekeela etor. Gainera, euskara ikur izatetik normal erabiltzeko hizkuntza izatera iristea zela normalizazioa, aldarrikatzen zuen Muñozek.[171][oh 47]
Euskararen esparrutik atera gabe, izenperik gabeko testu labur batean, ironiaz adarra jotzen zioten Gipuzkoako Foru Aldundiak euskararen alde antolatutako kanpaina bati, «Badakigu euskaraz» txartelak banatzekoa tabernetan eta saltokietan. Trufa artean, kritikatzen zuten halako kanpainekin euskaldunen segregazioa ez ote zen aldezten.[172]
Izenpeturik gabe argitaratu zuten, baita ere, kulturaren esparruko ohar llabur bat, Donostiako Zinemaldiaren 29. edizioaren barruko mahai inguru batean Guillermo Cabrera Infante kubatar idazle anticastristak parte hartu zuela eta. Boterearen meneko intelektualtzat hartzen zituzten partaide guztiak.[173][oh 48]
Arlo politikoagoan, artikulu labur batek hausnarketa batzuk plazaratu zituen euskal nazionalitateaz eta espainiartasunaz.[174][oh 49]
Zenbakiko bi artikulu mamitsuenak literaturaren esparruan kokatzen dira. Alde batetik, Koldo Izagirrek ahozko narrazioaren ezaugarri batzuk aztertu zituen, herri literaturako ipuinetatik hartutako adibide ugaritan oinarri hartuta.[175][oh 50] Bestetik Mikel Hernández Abaituak narratzailearen ahotsa aztertu zuen artikulu luze batean. Ahots narratzaile ugariko eleberri batean, euskararen mendekotasun egoerari bilatutako irtenbideak —egilearen ustez batzuk egokiak, besteak desegokiak— eta erdaren erabilera aztertu zituen testuan.[176]
Literaturaren esparrutik atera gabe, Gotzon Egiak testu polemiko bat sinatu zuen, Federiko Krutwig idazle eta euskaltzainak egunkarietan plazaratutako idatziez, Tere Irastortza idazleari bere lehen poema liburuarekin Kritika Saria eman ziotela eta. Krutwigen handinahikeria eta paternalismoa kritikatu zituen, hizkera eta garratz batez.[177][178]
Azken zenbakietan eskasten hasiak ziren sormenezko lanetan, Garikoitz Zabala[oh 51] izeneko idazle batek gaztelaniaz idatzi eta, testu amaieran argitzen zenez, aldizkariko lantaldeak euskaratutako lan labur bat argitaratu zuten. Umorez idatzitako kutsu politiko eta militanteko testu bat zen.[179]
Elkarrizketaren atalean, Plazido Muxika jesulagun hiztegigilearekiko elkarrizketa bat plazaratu zuten, ohi bezala, Xabier Agirresarobe eibartarraren argazki bikainez horniturik. Euskara batua onartu ez zuten elizgizonen sektoreko kidea, bere Diccionario Castellano-Vasco obra nagusiaren sorkuntzaz eta egikeraz mintzatu zen, nagusiki.[180]
Azkenik, itzulpenaren atalean, Gabriel Arestik 1957an argitaratua zuen Charles BaudelairerenLes fleurs du mal liburuko madrigal bat euskaratuta berrargitaratu zuten.[181]
Ezohiko testu editorial izenperik gabeko batekin zabaldu zuten urteko azken alea: gaztelaniaz idatzitako artikulu batekin. Hura izan zen aldizkariaren artikulu guztietan bakarra, gaztelaniaz argitaratutakoa. Izenburutik hasita («Como en eusquera no lo lee casi nadie»), ironiaz betetako testu bat zen. Garai hartan Euskadiko Ezkerreko idazkari nagusi zen Mario Onaindiak adierazpen batzuk egin zituen Madrilgo egunkari batean, esanez eleberri bat idatzi zuela gaztelaniaz, Hasieran, euskaraz idazteko asmoa omen zuen, baina «ia inork irakurtzen ez duenez», bertsio «abertzalea» geroago idaztea deliberatu zuen. Gogorki kritikatzen zioten, alde batetik, «abertzale» terminoaren erabilera lerratia; eta, bestetik, euskal literatura gutxiestea, euskaraz guitxi irakurtzen baldin bazen, gaztelanaiz ez baitzen —aldizkarairen iritziz— askoz ere gehiago irakurtzen. Goitizen literarioak albo batera utzi eta bere izenez euskaraz idatzitako eleberri bat argitaratzeko gomendioa egiten zioten.[182][oh 52]
Literaturari buruzko kolaborazio luze eta sakon bat argitaratu zuen Joxe Azurmendik zenbaki honetan, izenburuaren azpian argitzen zuenez, aurreko zenbakian Mikel Hernández Abaituak argitaratutakoari erantzun nahirik. Euskal eleberri batzuen joera abangoardista kritikatzen zuen Azurmendik, bereziki Saizarbitoriak ordura arte kaleratutako hiru nobelen adibideak hartuta, eta ahozko ereduen sinesgarritasunaren izenean gaztelania txertatzea gehiegizkotzat jotzen zuen.[183][184]
Literaturaren esparrutik atera gabe, Mikel Hernández Abaituak euskal literaturaren krisiaz idatzi zuen, berriro ere, Muga aldizkariaren editorial baten haritik. EAJren ildoan kokatzen zen aldizkariak euskal idazleen «kalitate eskasari» leporatzen zion krisiaren erantzukizuna. Hitz gogorrez erantzuten zuen Hernández Abaituak, esanez botereak ez duela inor maite izan literatura.[185]
Hamaikagarren zenbakitik zetorren gertakari bat —Bilboko Udalaren I. Ipuin Lehiaketaren liburu irabazlearen aleak erretzeko alkateak emandako agindua— aipatu zuten izenpetu gabeko testu labur batean. Ordezkari jeltzaleen eta Euskadiko Ezkerrekoen arteko eztabaida irriz kritikatzen zuten, batzuek zein besteek ezker abertzaleari buruz mintzatzen amaitu zutela eta.[186]
Aurreko zenbakian Joxean Muñozek argitaratutako artikuluari Karlos Santistebanek emandako erantzuna argitaratu zuten. Funtsean, azaltzen zuen euskararen erabilera aitzinarazteko modu bakarra zela nahitaezko bihurtzea.[188]
Kolaborazioen esparruan, bi artikulu indartsu argitaratu ziren zenbaki honetan. Alde batetik, Josu Landa kazetariak Eusko Jaurlaritzaren politika erasokorra salatu zuen, Argia aldizkariaren aurka. Erasoen benetako arrazoia politikoa zela nabarmentzen zuen.[190][oh 53] Beste aldetik, Xabier Montoia musikariak, kolaborazio labur bezain mamitsu batean, gogorki kritikatu zuen «euskal abestia» —hiltzat jotzen baitzuen— eta goratu, berriz, hastapenetan zegoen euskal rock berria.[191][oh 54]
Zenbakia amaitzeko, itzulpenaren atalean Albert Camus frantziar idazleak 1944ko abuztuaren 30ean Combat aldizkari klandestinoan idatzitako artikulu bat euskaratuta argitaratu zuten.[193]
Izenperik gabeko editorial moduko batekin zabaldu zuten zenbaki hau, aldizkariko taldekide izandako Ibon Sarasolak egunkari batean iragarri baitzuen agian Euskal Herritik joan egingo zela, ikerketarako gune aproposago baten bila.[oh 55] Aldizkariko lankideek iradoki zioten ez zela herritik joateko garaia, Sarasolaren jakintza eta talentua beharrezkoa baitzuen Euskal Herriak.[194][oh 56]
Ohi bezala, hizkuntzari buruzko artikulu batek zabaldu zuen zenbakia, Gotzon Egiak idatzitakoa, ahozko euskararen gainean. Ferdinand de Saussureren teorietan oinarri hartuta, ahozko hizkuntzaren ezaugarriak aintzat hartzea eskatzen zuen, irakaskuntzan bezala hedabideetan.[195]
Literaturaren esparruan, aldizkariaren aurreko bi zenbakietatik zetorren gaiari, hizkera literarioaren auziari, jarraitu zion Mikel Hernández Abaituak. Saizarbtoriaren narratiba goretsiz, nazioarteko beste zenbait idazleren adibideak jartzen zituen, hizkera literario gaurkotu baten alde egiteko. Izan ere, ezinezkotzat hartzen zuen egiazkotasun literariorik lortzea, hizkera guztiz sinesgaitz bat erabilita.[196]
Zenbakiaren artikulu nagusiak, baina, aurreko zenbakian Josu Landak piztutako polemikaren harira etorri ziren. Alde batetik, Mikel Atxaga kazetariak arrazoi politikoei leporatu zien Argia aldizkaria zenbait langilek uztea eta, horren ondorioz, harpideak eta irakurleak urritzea. Zehazki esan gabe, ezker abertzalearekin lerratuta egotea egozten zien orduko arduradun eta kazetariei.[197] Beste aldetik, Luis Alberto Aranbarrik sutsuki aldeztu zuen Eusko Jaurlaritzaren politika, hedabideendirulaguntzetan. Ukatu egiten zuen erdarazko egunkariei laguntza ematen zitzaienik euskara txerta zezaten —horixe kritikatu baitzuen Josu Landak bere artikuluan—, eta nagusitasun doinuko hitz gogorrak erabiliz zuzentzen zitzaien Argia-ko kazetariei, esanez aldizkariak ez zuela inolako eraginik, ez euskal politikan, ez euskal kulturan.[198]
Amaitzeko, aldizkariaren laugarren zenbakian elkarrizketatutako Nemesio Etxaniz apaiz idazlearen erreferentzia bat argitaratu zuten. EGI gazte antolamenduaren Gudari agerkariak 1968an argitaratutako gutun baten irudia zen, Etxanizek orduko Gipuzkoakogobernadore zibilari bidalitakoa, ikurrin bat jartzeko unean atxilotutako bi gazteri ezarritako torturak salatzeko. Irudi ondoan idatziko oharrean, elizgizon zaharrekin egindako solasaldien azalpen moduko bat eman zuten.
Zenbaki honek badu puntu harrigarri bat: Koldo Izagirre ez zen agertu egileen arteko zerrendan. Ez dago esaterik nahita eginda izan zenik ala nahi gabe; izan ere, Xabier Agirresarobe ere ez da ageri argazkien egile gisa, baina zenbakian ageri ziren argazkiak harenak dira, zalantza gabe.
Izenperik gabeko bi testu luzerekin zabaldu zuten zenbakia, egun haietan zabaldu zen auzi baten inguruan: DonostiakoHABEreneuskaltegian lau polizia nazional matrikulatu zirelarik, ikasle eta irakasle batzuk greba egin zuten, poliziak kanporatuak izan zitezen.[200][201] Zenbait intelektualek auzi hartan plazaratutako iritziak kritikatu zituzten lehen testuan, eta laudatu, aldiz, Karlos Santamariak idatzitakoa, hitz maitekorrez.[202] Bigarren testuan, berriz, Koldo Mitxelenak hartutako jarreraren aurrean —poliziek euskaltegira joateko eskubidea zutela aldarrikatu zuen— harridura eta tristura agertu zuten. Testuaren amaieran, idatzi osteko ohar batean, Esteban Muruetagoiena sendagilearen heriotzaren berri ematen zuten.[203]
Euskaltegiekin loturik, baita ere, argitaratu zuten Pablo Sastre idazlearen kolaborazioa. Sortu berria zen HABE erakundearen zilegitasuna auzitan jartzen zuen, ordura arte esparru instituzionaletatik at eratutako AEKren aldean. Luis Alberto Aranbarri egiten zuen «herri mugimenduak» sortutako ondarea eraisteko saioaren errudun.[204]
Josu Landa kazetaria aurreko bi zenbakietatik zetorren polemikari jarraitu zitzaion, Mikel Atxagak eta Amatiñok idatzitakoei erantzunez eta, testuaren amaieran, kritika zorrotz bat eginez Oh! Euzkadi-ko lantaldeari, euskarak eta euskal kulturak une hartan zituen auzi nagusiei buruz jarrerarik hartzen ez zuela leporatuz.[205][oh 58]
Eztabaida eta polemika mikatzez gain, literaturaz ere idatzi zuten zenbakian. Alde batetik, Gotzon Egiak zortzigarren zenbakian idatzitako artikuluari jarraipena eman zion, euskal antzerki modernoaren sorrera aztertuta. Euskal-Erria aldizkariaren babesean 1880ko hamarkadan jaiotako sorkaritzat jotzen zuen antzerkia.[206][oh 59] Beste aldetik, Mikel Hernández Abaituak artikulu mamitsu bat idatzi zuen, Arestiren antzerkigintzaren gaurkotasuna errebindikatzeko.[207] Azkenik, literaturaren eremutik ater agabe, testu labur bat argitaratu zuten, izenperik gabekoa, aldizkariaren azken aurreko orrialdean. Euskal Idazleen Elkartearen sorreraz ikuspegi oso kritikoa agertuz. Funtsean, ez zuten onartzen elkartea eratzeko deialdia egiteko modua, are eta gutxiago lehendakari Federiko Krutwig izatea.[208]
Azkenik, zenbakia amaitzeko, itzulpenaren atalean , T.S. Eliot-en The Waste Land liburuaren zatiki bat eman zuten Joseba Sarrionaindiak eta Josemari Iturraldek euskaratuta, aldizkariaren hamaikagarren zenbakian argitaratutako itzulpenaren jarraipen gisa.[211]
Akats batengatik, azalaren goiburuan «15. alea» bazioen ere, hamaseigarren eta azkena izan zen. Zenbaki hau kaleratzeko urtebete eman zuten, itxura guztiena rabera, taldearen barneko eztabaidaren eta egonkortasun faltaren eraginez.[212]
Aldizkariaren bigarren orrialdean, lantaldearen zerrendaren alboan, ohar bat erantsi zuten, aldizkariaren linea editoriala argitzeko edo, esanez izenpetu gabeko artikuluek ez zutela, nahitaez, lantaldeko kide guztien iritzia adierazten, eta aurrerakoan zenbaki bakoitzak arduradun bat izango zuela iragarriz. Hain zuzen, azken zenbaki honen arduraduna Gotzon Egia izan zen.[213]
Zenbakiaren lehen artikulua, izenpetu gabea, aldizkariaren izaera eta etorkizuna aipatzen zituen, ironia zertxobait tristatuaren bitartez. Urte beteko isilaldiaren ostean, adierazten zuten aldizkariarekin jarraitzeko —eta maizago jarraitzeko— deliberoa hartua zutela; hutsean gelditu zen erabakia, bistan denez.[214][oh 60]
Izenperik gabe argitaratu zuten, baita ere, gogor jo zuten Espainiako gobernuak Euskal Autonomia Erkidegoko euskararen legearen zenbait artikuluren aurka ezarritako errekurtsoaren kontra. Nahiz aitortu legea ez zutela bereziki maite, Espainiako ezkerreko alderdien nazionalismoa salatzen zuten,[oh 61] eta euskal gizarte elebakar baten aldeko aldarria egiten zuten.[215]
Literaturaren arloan, George Borrow ingeles idazlearen heriotzaren mendeurrena baliatu zuen Koldo Izagirrek, Borrowk euskaldunei buruz idatzitakoak gogora ekartzeko. Besteak beste, azaltzen zuen Ebanjelio bat argitaratu zuela euskaraz.[216] Baita ere literaturaren esparruan, Bernardo Atxagak beste aldizkari batean argitaratutako artikulu bat hartu zuen aintzat Mikel Hernández Abaituak, narrazioaren sinesgarritasunaren eta euskara batuaren auzia berriro aztertzeko.[217]
Euskara batua aldezteko artikulu mamitsu bat kaleratu zuten, goitizen batez izenpetuta. Eusko JaurlaritzakAntzerti eskola sortu berria plazaratzeko lehen obraren antzezpenean erabilitako hizkuntza eredu nahaspilatua kritikatu zuten gogotik, itzulpena baino gehiago, egokitzapen ideologiko bat egin zela azpimarratuta. Aldarrikapen bat egiten zuten, finean: euskara ikur gisa erabili ordez, hizkuntza komunikatibo soil gisa erabiltzeko garaia zela.[218] Euskararen erabileraren esparruan, baita ere, ohar labur izenpetu gabeko bat argitaratu zuten, trafiko eta kale seinaleetan jarrera baldarra kritikatuz.[219]
Elkarrizketaren atalean, Jose Manuel Estonba irundar apaiz idazlearekin mintzatu ziren, literaturaz eta euskara batuaz. Bere belaunaldiko abade eta fraide gehienak ez bezala, Estonba euskara batura egokitu zen, bere azken idazlanetan.[221][oh 62]
Zenbakia amaitzeko, Peter Weiss aleman idazlearen Fluchtpunkt (1962, Ihesa) eleberriaren zati bat eman zuten euskaratuta.[222]
Aldizkariaren ibilbidea oso baldintzatuta egon zen, 1980ko hamarkadaren hasierako giro politikoaren tentsioek eta, zehazkiago, ezker abertzalearen joera edo korronteen arteko kontraesan edo auzien hausturek asko zailtzen baitzuten linea zehatz bat hartu gabe idaztea euskal hizkuntzaz eta kulturaz.[14]
Oreka estu hartan bizi izatera eta idaztera behartuta, gertakari politikoen eragina eta, bereziki, indarkeria politikoaren aurrean hartu beharreko jarrera banaketa izan ziren aldizkaria amaiarazteko arrazoiak.[223][oh 63]
↑Aldizkariaren izena «Oh! Euzkadi» gisa ageri da aipatua, hau da, «Euzkadi» hitza letra larriz duela, azterketa eta erreferentzia guztietan. Aldizkariko kideek ere, artikuluetan aipatzerakoan hala idatzi zuten beti. Alabaina, aldizkariaren zenbaki guztien azalari erreparatuta, aldizkariaren marka edo logotipoan, «euzkadi» hitza letra xehez ageri da idatzita, argi eta garbi, zenbaki guztietan.
↑Beñat Sarasolak dio (2015, 119. or.) lehen alea 1977ko irailaren 9an argitaratu zela. Aldiz, Baietz astea gaizki bukatu atalaren edizio elektronikoak azaltzen du irailaren 4an kaleratu zela.
↑Sarasolaren iritziz (2015, 119. or.) asteroko izaerak beharturik agertzen ziren hainbeste gai politikoak Baietz astea gaizki bukatu atalean, maiztasun luzeagoko literatura aldizkarietan gaiak eta hedadurak ikuskera lasaiagoz har zitezkeen.
↑Zeruko Argia-ren 781. zenbakian, 1978ko apirilaren 23an kaleratutakoan, bi ekarpen argitaratu zituen «Baietz astea gaizki bukatu» atalak: alde batetik, «Juan Jose Lasa, generazioz generazio» elkarrizketa (21-24 or.) eta «Tarradellas, ves a prendre per cul» izenburuko ohiko zutabea (34-35. or.).
↑Aitortu behar da testu honetan aldizkariaren izenaren idazkera guztiz finkatu gabea zuela talde sustatzaileak, «Oh Euzkadi» agertzen baita, lehen hitza gero hartuko zuen harridura ikurrik gabe, eta bigarrena letra larriz idatzita.
↑Gogoan izan behar da Pott Bandaren aldizkaria hilabete batzuk lehenago hasi zela kaleratzen Bilbon, 1978ko martxoan.
↑Hitzez hitz: «Atzeko partean Kaja Ahorrosen anunziorik azaldu gabe paperik argitaratzea posible ote den ikustearren. Kuriosidade zientifikoa, beraz».
↑Hitzez hitz: «Euskal letren soziolojian irakurle idazle banaketa eta profesional amateur zatiketa dato berriak dita. Ez goaz gu dato hoiek baloratzera, beren positibotasuna zalantzan jartzera beraz, baina konstatatu beharrean gara definitzen duen sistima berria ez dela egokiena izen berriak promozionatzeko. Saldu, izenak saltzen du, profesionalizatzeak lan postu bat defenditu beharra dakarki, eta gure aurreautonomia honetan montatu nahi duten, montatzen ari diren euskal kultura ofizial homologatuak, izenak behar ditu, listo ofizial eta pentsalari konsakratuak, ez gazte txoro prinzipianterik».
↑Sarasolak dio (2015, 133. or.) 1979ko ekainaren 6tik aurrera argitaratzen hasi zirela Zeruko Argia-ren barrukoa. Alabaina, «Oh! euzkadi» atalaren edizio elektronikoan ikus daiteke lehen alea urte hartako ekainaren 3an kaleratu zela, aldizkariaren 832. zenbakiaren barruan.
↑Aldizkariaren izenaren idazkeraz, argitu beharra dago Zeruko Argia-ren atalean erabili zuten logotikoa guztiz letra xehez osatua zela; hori bai, lehen hitzak harridura ikurra hartu zuen.
↑Ale bakarrean ez zen gonbidaturik egon «Oh! euzkadi» atalean, 1979ko irailaren 23koan.
↑Azken zenbakian, 1983ko martxoan, inprenta akats bat gertatu zen, zegokion 16. zenbakia agertu ordez azalean ostera «15. alea» inprimatu baitzen.
↑Aldizkari batek ISBN zenbakia izatea ez da, agian, egokiena. Izan ere, ISSN (International Standard Serial Numbere edo Serie-argitalpeen Nazioarteko Zenbaki Normalizatua) baita aldizkako argitalpenei berez dagokiena.
↑Roland Barthes filosofo, idazle, literatura kritikari eta semiologoa istripuz hil berria zen, 1980ko martxoaren 26an, kamoi batek harrapatuta, Sorbonako bidean zihoala.
↑Ibon Sarasolaren izenpearen azpian, ohar labur batean azaltzen zen poema 1975ean idatzia zela, «Ongaretti-ren zenbait material erabiliz». Itxura guztiaren arabera, akats tipografiko bat dago ohar horretan; izatez, Giuseppe Ungaretti italiar poeta aipatu nahi zen. Dena dela, poema hau 1969an idazleak argitaratutako Poemagintza liburuko «Eztebe paredoian» poema luzeagoaren azken zatia zen. Ikus B. Sarasola (2015), 138. or.
↑Elkarrizketan, lehenengo lerroetan ageri da euskara batuaren aurka Nemesio Etxaniz, hitz hauekin: «Nik uste, gaizki goaz, daramagun bidea, euskera batuarekin, gehitu egin dira zailtasunak; lehenago ere bi kulturak, frantsesak eta espainolak gaituzte ia itoan, eta orain zer da eta, batua sartu? Ez demokratiko eta ez ezer. Lehenago ez nuen uste euskarak luzean iraungo zuenik, eta orain berriz, askoz okerrago». Ikus «Don Nemesioren zalantzak».
↑Alejo Carpentier 1980ko apirilaren 24an hil zen, Parisen.
↑Jean-Paul Sartre 1980ko apirilaren 15ean hil zen, Parisen.
↑Hitz hauekin laburtzen zuen Pedro Berrondok euskarari buruzko bere ikuskera: «Kontradizioa, zuek esaten dezuen bezela, bizitza aurre aurreko puntan eraman nahi, eta gero lehengo hizkuntza zaharrari eutsi nahi. Hori nola lotu liteke? Ekonomia bakarrik ez, baizik kultura guztia. Nola litekek lehengo euskera zaharrean mintzatu, oraingo irizpide berriak, Holandako auzo zikin hoietan bildutako iritzietan euskaraz mintzatu. Hori ezin liteke. Nere iritzian euskarak gaur kabi bakarra Elizan zakak, eta kito. Elizara joaten den jendeak bere bihotza lehengo euskera xahar hortan mamitua zakak. Euskara hori gai duk, eta gainera gaibide ona, barrengo gauzak, barrengo, bihotzeko hizkuntza hori berotzeko, goxatzeko, argitzeko, erakusteko. Eta horretarako kabi ona zakak Elizan, Jainkoari eskerrak». Ikus «Solasean, Pedro Berrondo».
↑Henry Miller 1980ko ekainaren 7an hil zen, Kalifornian.
↑Poemak «Andu» izenpea zeraman, hori da, Anjel Lertxundiren goitizena.
↑Ohar batean argitzen zenez, Miguel Sánchez Ostizen poema hori Reinos imaginarios liburuan argitaratzekoa zen. Poema liburua urte batzuk geroago argitaratu zen, 1986an.
↑Aldizkarian berariaz adierazten da argazkien egilea Agirresarobe izan zela. Alabaina, zenbaki honetan elkarrizketarik argitaratu ez zenez, aleak ez zeukan argazkirik.
↑Xabier Lizardiren testuaren grafia eguneratu egin zuten, euskara batuaren hurbileko eredu batera, jatorrizko lexikoa eta sintaxia gordeta.
↑Ohar batean argitzen denez, galegotik itzuli zituzten euskarara Castelaoren hitzaldiaren zati batzuk.
↑Sarasolaren iritziz (2015, 152-153. or.), «Baina bizi» artikulu seriearen egilea Koldo Izagirre izan zen. Ondorio hori ateratzen du ikusita artikulu honen edukia, hau da, lokuzioa eta esaeren balioaren azterketa; izan ere, Izagirrek Euskal lokuzioak liburua ({{ISBN|978 8485795215}}) 1981eko abenduaren 1ean argitaratu baitzuen, artikulu hau idatzi eta hilabete gutxira.
↑Joseba Sarrionaindia idazlea 1980ko azaroaren 13an hartu zuten atxilo, Jose Garavilla enpresaria Bermeon bahitzeagatik. Ikus El País 1980-11-20.
↑Korrikaren lehen edizioa 1980ko azaroaren 29tik abenduaren 7ra arte egin zen.
↑Sarasolak dio (2015, 1603. or.) «Euskal erromeria (1)» izeneko artikuluaren egilea Jose Ignazio Ansorena izan zela. Nahasketa bat izan daiteke, hark idatzitako artikuluaren («Txalopin txalo. Leonard Cohen Donostian») hurrengo zelako. Zernahi gisaz, aldizkarian ez dago egiletzaren edo sinaduraren frogarik.
↑Zehazki, Eibarren eta Azpeitian mahai inguru batean izan omen ziren Oh1 euzkadi-ko ordezkariak Euskarazaleak euskara batuaren aurkako elkarteak kaleratzen zuen Saski-Naski aldizkariarekin batera.
↑Joxe Arregi ETAko kidea Madrilgo erietxe batean hil zen, 1981eko otsailaren 13an, poliziak egindako torturen eraginez.
↑Izenpearen azpiko ohar batean argitzen zen itzulpena 1980ko abenduaren 24an, Gabon eguneko arratsaldean, amaitu zuela Joseba Sarrionaindiak, Carabanchelgo espetxean.
↑Kritikaren gaia Ere aldizkaria izan zen, 1979-1981 bitartean Hego Euskal Herrian argitaratutako aldizkari elebiduna.
↑«Mikel Hatxe Abaitua» izenpetuta agertu zen artikulua.
↑Donostiako Real Sociedad futbol taldeak Espainiako ligako txapeldun titulua irabazi berria zeukan, 1981eko apirilaren 26an, Gijónen.
↑Luis Suñer enpresaria bahitu zuen ETA politiko-militarrak 1981eko urtarrilaren 13an, eta apirilaren 13an askatu, dirudienez diruzko erreskate bat ordaindu ostean. Apirilaren 14an, Periko Ruiz Balerdi abokatua eta Euskadiko Ezkerreko militantea —eta, era berean, Oh! euzkadi aldizkariaren zero zenbakiaren izenpetzaileetako bat—atxilotu zuen poliziak Hendaiako mugan, dibisetan sei milioi pezeta (36.000 euro inguru) soinean zeramatzala. Periko Solabarria HBko buruzagiak adierazi zuen, besteak beste, hobe izan zitekeela erreskatearen diruak euskal kulturari ematea. Adierazpen horiek kritikatzen ziren artikuluan. Ikus El País, 1981-04-23.
↑Saizarbitoriaren ekoizpen literarioak ia hogei urteko etena izan zuen, Ene Jesus 1976an argitaratu eta Hamaika pauso 1995ean kaleratu zuen bitarte. Elkarrizketa batean azaldu zuen Oh! euzkadi aldizkariko esperientzia izan zela, nagusiki, idazkuntzara ostera ziztatu eta bultzatu zuena. Ikus Ahotsak, Ramon Saizarbitoria.
↑Sarasolaren ustez (2015, 185-186. or), Hernández Abaituaren artikulu honek frogatzen du aldizkariaren egileen arteko kritikak, zorrotzak eta oldarkorrak izanagatik ere, ez zirela arazo iturri.
↑Espekulatu daiteke zenbaki berean Mikel Hernández Abaituak plazaratutako artikuluari Ramon Etxezarretak idatzitako erantzuna izan zitekeela, testuaren amaieran «idiota» hitzez zuzentzen baitzaio ustezko solaskideari. Hernández Abaituaren artikuluaren izenburua zen, hain zuzen, «Badakigu EUTG ez dela mundu osoa inor ez da idiota».
↑Espainiako errege-erreginak Gernikako Batzarretxera 1981eko otsailaren 4an egin zuten agerraldian, erregea hizketan hasi orduko, ezker abertzaleko ordezkariak «Eusko gudariak» abesten hasi ziren, aretorik kanporatu zituzten arte. Azaroaren lehen egunetan epaitu zituzten Audientzia Nazionalean.
↑Gernikako Batzarretxean 1981eko otsailaren 4an izandako gertakariengatik epaitutako bat Joxan Elosegi izan zen, Oh! Ezukadi-ko taldekidea, garai hartan LAIAko hautetsia zena.
↑Sarasolaren iritziz (2015, 189-191. or), Muñozen ikuspegia —hau da, euskara erabiltzea etengabeko borroka eta neke gisa planteatu ordez, normalitate baten barruan erabili ahal izatea— garrantzizko ideia bat izan zen, hogeita hamar urte geroago Imanol Galfarsorok eta bestek garatuko zituzten teorien aitzindari.
↑Testuaren izenpean «J.A.» soil bat ageri bada ere, pentsatu daiteke testua Jokin Ansorenak idatzia izan zela, lantaldeko izen bakarra baitzen laburdura horretara egokitu zitekeena.
↑Sarasolaren ustez (2015, 191. or.), Izagirreren artikulu honetan herri literaturaren ondarea gaitzat hartzeak aldizkariaren «sona elitista zalantzan ipintzeko» garrantzizkoa izan zen.
↑Tomas Goikoetxea «Flanagan» (1949-2011) idazlearen goitizena zen Garikoitz Zabala. ETA politiko-militarreko kide ezaguna izan zen, Hordago argitaletxearen sortzaileetako bat eta Euskadi Sioux aldizkariaren kolaboratzaile. Ikus Sarasola (2015), 192. or.
↑«Jon Lariz» goitzizenarekin argitaratua zeun Mario Onaindiak eleberri bat euskaraz (Elurtzan datzaten zuhaitz enborrak, 1977), irakurleen eta kritikaren harrera diskretoa eduki zuena. Ikus Ibon Sarasolaren kritika. Horregatik, Oh! Euzkadi-koek esaten zioten Jon Larizen eleberri bat, euskaraz nahiz gaztelaniaz, jende gutxik irakurriko lujkeela, baina, aldiz, askok, Mario Oraindiarena.
↑Sarasolaren iritziz (2015, 197-198. or.), euskal prentsaren egoerari buruzko eztabaida hau —bereziki Argia eta Eusko Jaurlaritza buruz buruz zirela— Oh! Euzkadi aldizkariaren orrietan gertatzea izan zen, besteak beste, aldizkari honen amaiera bultzatu zuen faktoreetako bat.
↑Sarasolaren iritziz (2015, 196-197. or.), Montoiaren artikuluak aiurri fundatzailea eduki zuen, gerora Euskal Rock Erradikala izendatuko zen mugimenduaren hastapen puntutzat hartu behar da.
↑«Tinajera muerta vacuando carpeta» izenburuko artikulua Deia egunkarian eman zuen argitara Ibon Sarasolak, 1982ko urtarrilaren 22ko zenbakian, Koldo Mitxelenahizkuntzalariak UZEIren hiztegigintzaren aurka egindako adierazpen batzuek sortutako polemikaren barruan. Ikus polemika horren bibliografia in Jakin, 1982, 23. zk., 121-126. or.
↑Sarasolaren iritziz (2015, 203. or.), Josu Landaren kritika hura erabakigarria izan zen Oh! Euzkadi aldizkariaren amaiera bultzatzeko, taldean eztabaida eta ezinegon handi bat sortu baitzuen.
↑Sarasolak (2015, 204. or.), halako paralelismo bat ikusten du euskal antzerki modernoaren sortzaileen eta Oh! Euzkadi aldizkariaren inguruan bildutako taldearen artean: «Bi taldeak erdal testuinguru batean osatu ziren eta euskara literarioki eta intelektualki goresten saiatu ziren, biak ere Donostian kokaturik (zehazki Alde Zaharrean). Ezberdintasunak, haatik, nabarmenak ziren halaber: Oh! Euzkadiko-ek formazio intelektual puskaz handiagoa zuten, eta garaiko nazioarteko korronte aurreratuenekin lotzen saiatzen ziren; euskal literatura indartsuagoa zen XX. mendeko 70-80 hamarkadetan XIX. mendearen hondarrean baino».
↑Aldizkariaren azken zenbakia izanik, nahiz testu editorialak aurrera jarraitzeko asmoa azaltzen duen, izenburuak —Louis Aragon frantses poetari lapurtutako «Nous dormirons ensemble» (Elkarrekin egingo dugu lo)— iradoki dezake ez ote zuten amaiera hurbil samar ikusten.
↑Atarikoan aitortzen zutenez, elkarrizketa egin eta argitaratu baino lehenago hil zen Jose Manuel Estonba. Aldizkariak egindako urte beteko etenaren eraginez, elkarrizketa plazaratu baino hilabete asko lehenago egina izango zuten, Estonba 1982ko irailaren 22an hil baitzen.
↑Koldo Izagirre aldizkariaren sortzaileetako batek honela azaldu zuen, urte batzuk geroago: «Oh! Euzkadiren barruan baziren diskusioak, biolentziari buruz eta abar, nik uste dut detonantea... Detonantea ez, aitzakia izan zen Ramon Etxezarreta agertu zela pankarta batekin, Guibert, azpeitiar bat, bahituta zegoela eta, haren aldeko manifestazio batean. Hori izan zen aitzakia planteatzeko zer egin behar dugu hemen, posible da milien eta polimilien gainetik idaztea?». Ikus Hasier Etxeberria (2002) Bost idazle Hasier Etxeberriarekin berbetan. Irun, Alberdania. ISBN 978-8495589419. 93. or.
↑Ikus Lucas Martín Adur Nobile (2012) «Yo no soy más que un artista. El ethos discursivo de Castelao en su Defensa do idioma galego (1931)» in Estudos de lingüística galega, 4. zk., 5-12. or. ISSN 1889-2566.
Datuak: Q12265013
Multimedia: Oh euzkadi / Q12265013
