Gernikako Arbola (ereserkia)
Gernikako Arbola Jose Maria Iparragirre olerkari, musikari eta koblakariak 1853an Madrilen Gernikako Arbolaren eta Euskal Herriko foruen omenez idatzi eta kantatutako ereserkia da, zortziko erritmoduna. Historikoki euskaldunen ereserki nazional ez ofiziala izan da XIX. mende erdialdetik, hala Euskal Herri barnean nola euskal diasporan.[1] 2007an, 4/2007 Foru-Arauak ezarrita, Batzar Nagusiek Bizkaiko ereserki izendatu zuten abestia[2]. Ideologien gainetik, Gernikako Arbolak euskal herrizale askoren atxikimendua eskuratzeko indarra izan du.[3]
| Gernikako arbola | |
|---|---|
 | |
| Herrialdea |  Euskal Herria |
| Hitzak | Jose Maria Iparragirre eta Juan Maria Blas Altuna, 1853 |
| Musika | Zortzikoa |
| Onarpen data | XIX. mendearen bigarren erdialdea |
| Multimedia | Jose Mari Iparragirre, 1853 |
Sorrera Aldatu
Adierazi da musika Juan Maria Blas Altunak sortua dela.[4][5][6] Iparragirrek, ordea, erabat ukatu zuen hori. Ahozko tradizioaren arabera, On Benito Bizkarrak, Urkiolako santutegian abade izandakoak, 1912-13an argitaratu zuen Urkiolako istoriotxo batean adierazi zuen Iparragirrek 1854ko ekainaren 13an abestu zuela lehen aldiz Euskal Herrian[7], Urkiolako santutegiaren aurrean[8].
Izan ere, lparragirrek Gernikako Arbola Euskal Herritik kanpo abestu zuen lehenengoz, Madrilgo San Luis kafetegian, Durangoko Juan Maria Blas Altuna piano-jotzailearekin batera, abestu baitzuen 1853an[7].
Zabalkundea Aldatu
Bigarren Karlistaldian eta, bereziki, gerraosteko debeku eta zapalketa giroan, joera desberdinetako euskaldunek eta, oro har, euskal herritarrek maitasun handiz heldu zioten Iparragirreren zortzikoari, baita ekitaldi publiko askotako ezinbesteko doinu bihurtu ere. Bigarren Karlistaldi amaieran, beren burua eman ez zuten karlistek, jada desarmaturik, Donibane Garazitik Baionara formazioan joanez ahotan erabili zuten kantua, frantses prefetak "euskaldunen ereserki nazionala" deitua[9].
Euskal identitate kolektiboa adierazteko ereserki bihurtu zen luze gabe, bereziki foruak aldezteko elkarretaratzeetan eta bilkuretan. Jose Maria Salaberria idazleak hauxe adierazi zuen:
| « | Hark ereserki nazional baten maiestatea eta sakontasun osoa zuen. Euskaldunen Marseillesa jaioa zen. Aberriak bazuen ahotsa”. | » |
Sabin Aranak abestiari euskal ereserki izateko oker iritzi zion unibertsalista eta azalekoa izateagatik, Euskadiren mendekotasun politikoarekiko utzikeria agertzeagatik, Haritza eta Batzarretxea egiaz Lumoko elizatean kokatuta daudela aintzat ez hartzeagatik eta erdarakadaz josia egoteagatik. Horiek horrela, 1883. eta 1888. urteen artean Aranak ereserkiaren bere aldaeraren zirriborro bat egin zuen: Luno’ko zugatz donia / Zeu zara onesana / Euskeldunen artian / Ta guztiz maitia / Geure errija estaleizu / Zeure zunbilagaz; / Lagija izango-zara, / Beti, ... Era berean, 1901ean Eman ta zabal zazu munduan frutua abestu beharrean, euskotarrek emak da zabaltzazu geurian frutuba abestu beharko zuketela idatzi zuen, euskotarrek kanpoko kontuez arduratu baino lehenago, euren aberriaren egoeraz kezkatu beharko ziratekeela aldarrikatu nahian.[10]
Egungo harrera Aldatu
Euskal Herriko lurralde osoa batuko lukeen ereserkirik egokiena izan litekeela defendatu izan dute ezker abertzaleko kide batzuek[11]
Bertsioak Aldatu
- 1924:. Olaizola Gabarain, Gabriel (1891-1973), “Gernikako arbola [Grabación sonora] : himno vasco / Iparrag2016irre,” Iparragirre2020, kontsultatu 2019(e)ko urriak 19, https://iparragirre.urretxu.eus/items/show/525.OlOl[Betiko hautsitako esteka]
- 1973 Patxi Andion.[12]
- 2016: Andra Mari korala. Zuz.: Jose Luis Ansorena.[13]
Hitzak Aldatu
|
1
|
3
|
5
|
7
|
Erreferentziak Aldatu
- ↑ Esparza Zabalegui, José Mari; Lopez de Luzuriaga, Iñaki (itzul.). (2020). Gernikako Arbolaren biografia: Euskal Herriko ereserkia. (2. edizioa. argitaraldia) Txalaparta ISBN 978-84-18252-41-9. PMC 1242024933. (Noiz kontsultatua: 2023-03-03).
- ↑ Bizkaiko Batzar Nagusiak. Martiaren 20ko 5/2007 Foru-Araua,Bizkaiko Udal Mugarteei buruzko uztailaren 7ko 8/1993 Foru-Arauaren II. kapitulua,Toki-Erakundeen armarri, bandera, zutoihal eta gidoinen gainekoa, aldatzeari buruzkoa.. , 15 or..
- ↑ (Gaztelaniaz) Fernández, Harri X.. (2023-02-26). «“Independientemente de la ideología, el ‘Gernikako Arbola’ tuvo un amplio poder de adhesión en el vasquismo”» Noticias de Gipuzkoa (Noiz kontsultatua: 2023-02-27).
- ↑ (Gaztelaniaz) Altuna y Mascarua, Juan María Blas de - Auñamendi Eusko Entziklopedia. (Noiz kontsultatua: 2018-02-04).
- ↑ Altuna Maskarua, Juan Maria Blas - Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa. (Noiz kontsultatua: 2018-02-04).
- ↑ Zabaltza Pérez-Nievas, Xabier. (2017-04-11). «Gernikako Arbola, un himno huérfano» Historia Contemporánea 1 (54): 207–241. doi:. ISSN 2340-0277. (Noiz kontsultatua: 2019-10-19).
- ↑ a b Orain dela 150 urte, Iparragirrek.... (Noiz kontsultatua: 2017-06-19).
- ↑ Gurimousen. (2017-06-13). Urkiolan bertan ikusitakoak. Baina beste lekuetan ere irakurrita baneukan horretaz. Ea aurkitzen ditudan iturriak...pic.twitter.com/J6D8Z9HNuW. (Noiz kontsultatua: 2017-06-13).
- ↑ (Gaztelaniaz) SA, Baigorri Argitaletxea. (2022-08-23). «Pasajes «olvidados» de nuestra historia» GARA (Noiz kontsultatua: 2023-08-26).
- ↑ (Gaztelaniaz) Arana, Sabin. (1901). Euzkadi
Aipua: «Iparraguirre [...] interpretó fielmente la frivolidad, el craso error de los vascos de su tiempo. Quería que el roble extendiera su fruto allende el Ebro, cuando no lo daba ni para su país. Meternos a consejeros del hogar ajeno, cuando no sabemos gobernar el nuestro, es sencillamente ridículo. Dejar de atender a nuestra vida por hacer al extraño favores que, por inconvenientes, no quiere recibir, es criminal. Dejémonos de poesías: palpemos la realidad y aprendamos a conocernos. Es muy bonito pedir que la justicia que simboliza el Arbol de Gernika la difunda por el mundo. Pero lo práctico es procurar fructifique de nuevo para el pueblo donde nació y vivió. Amemos a todos los hombres, amemos a todas las naciones; pero apliquémonos primero al bien de la nuestra. ¿Podríamos jamás hacerlo perfecto? El Arbol de Gernika es símbolo del bienestar de nuestro pueblo: no de ningún otro. Ni dentro de nuestro solar puede coexistir con ningún otro Arbol. Estúpida fué la idea que sostuvieron los vascos en todo el siglo pasado de hacer compatibles las instituciones patrias con un poder extraño. Reconozcamos su yerro. El Arbol de Gernika, cantado por Iparraguirre, no es símbolo de libertades vascas, sino de una paz universal, la cual sólo en la Cruz tiene su emblema. Pretender que las instituciones vascas se extiendan a todo el mundo... ¡insigne necedad! Pero los vascos se pagan de apariencias: es letra euzkérica la de Iparragirre y al Arbol de nuestra independencia canta y esto les basta. Hace ya un lustro se dijo que es antipatriótica la letra del Gernika. Poco después un periódico socialista la hizo suya, con mucha razón. En el discurso de los Juegos Florales se ha exhibido asimilada, con mucha lógica, a ideas refractarias al bien de los vascos. Pero los vascos siguen cantando la letra de Iparraguirre y nadie canta: emak da zabaltzazu geurian frutuba». - ↑ Patxi, Adolfo Araiz, Laura Mintegi, Eugenio Etxebeste, Miguel Castells, Itziar Aizpurua, Joseba Asiron, Filipe Bidart, Txutxo Abrisketa, Alfonso Etxegarai, Kristian Etxaluz, Tasio Erkizia, Karlos Almorza, Grazi Etxebehere, Javier Salutregi, Julen Aginako. «Ezker Abertzalea eta 'Gernikako Arbola'» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-11-09).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Joxe Mari Iparragirre Patxi Andion´en era» www.soinuenea.eus (Noiz kontsultatua: 2019-10-19).
- ↑ José María Iparraguirre: Gernikako arbola (Coral Andra Mari). (Noiz kontsultatua: 2019-10-19).
Ikus, gainera Aldatu
Kanpo-estekak Aldatu
- Orfeoi batek abestutako Gernikako arbola ereserkiaren bertsioa (bideoa).
- Gontzal Mendibilek abestutako Gernikako arbola ereserkiaren bertsioa (bideoa).
Datuak: Q3104275
Multimedia: Gernikako Arbola (anthem)
