Wikipedia

Hedabide

Hedabidea komunikabide mota bat da, ikus-entzule askorengana informazioa edo datuak hedatzeko balio duena. Maiz, masa komunikabide izena ere ematen zio. Masa-komunikabideak, komunikabide masiboak (mass media) edo hedabide masiboak audientzia handi batek aldi berean jasotzen dituen komunikabideak dira. Masa-komunikazioari deitzen zaio igorle bakar baten (edo komunikatzaile baten) eta hartzaile masibo baten (edo entzule baten) arteko interakzioa, hiru baldintza aldi berean betetzen dituen pertsona-talde handi baten artekoa: handia izatea (edo ez txikia), zabala eta heterogeneoa izatea, eta, funtsean, anonimoa izatea. Masa-komunikabideak masa-komunikaziorako tresnak baino ez dira,eta ez dira pertsona arteko komunikazio-ekintzari buruzkoak. 2000ko hamarkadaz geroztik, zazpi hedabide mota aipatu ohi dira. Hona hemen, agerpen dataren arabera sailkatuta:

  1. Prentsa (liburuak, panfletoak, egunkariak, aldizkariak eta abar): XV. mendearen azkenaldeaz geroztik.
  2. Grabazioak (gramofono grabazioak, zinta magnetikoak, kaseteak, CDak, DVDak eta abar): XIX. mendearen azkenaldeaz geroztik.
  3. Zinema: 1900 ingurutik.
  4. Irratia: 1910 ingurutik.
  5. Telebista: 1950 ingurutik.
  6. Internet: 1990 ingurutik.
  7. Telefono mugikorrak: 2000 ingurutik.
Familia bat, irratia entzuten, 1920ko hamarkadan.

XX. mendearen amaieran, garai hartako komunikabide masiboak komunikabide masibo nagusietako zortzi industriatan sailka daitezke: liburuak, Internet, aldizkariak, filmak, egunkariak edo egunkariak, irratia, grabazioak eta telebista. Komunikazio digitalaren teknologia . mendearen amaieran eta . mendearen hasieran lehertu zen, eta, horren ondorioz, galdera sortu zen: zer komunikabide-mota sailkatu beharko lirateke "komunikabide masibo" gisa? Adibidez, eztabaidagarria da definizio horretan telefono zelularrak edo bideojokoak sartzea. Era berean, komunikabideen arteko bateratze-prozesua areagotzen ari den edo ez ere galde daiteke.

Munduko herritar guztiak daude komunikabide batzuen eta besteen mende, ezinbestekoak baitira eragile ekonomiko, sozial eta politiko guztientzat komunikaziorako eta presentzia publikorako. Gaur egun, telebistarako berariaz sortutako formularen arabera, komunikabide horien helburua izan liteke haietara sarbidea duten ikusleak doktrinatzea, eragitea eta entretenitzea. Aldezten dituzten interesak kontuan hartuta, enpresaburuaren edo enpresa-taldearen onura ekonomikoa bilatzen dute; normalean, multimedia-komunikazioko talde handietan kontzentratzen da, eta ideologikoki eta publizitatearen bidez eragiten diote publikoari.

Lehen egurrezko inprimategia, 1520an irudikatua.

HistoriaAldatu

Masa-komunikabideen historia antzinako kulturetan antzezten ziren garaikoa da. Lehen aldia izan zen komunikabide bat publiko zabalago bati "zabaldu" zitzaiona. Ezagutzen den lehen liburu inprimatua "Sutra del Diamante" da, 868. urtean Txinan inprimatua k.o. 868, baina argi dago liburuak lehenago inprimatzen zirela. Buztin mota mugikorrak 1041ean asmatu ziren Txinan. Hala ere, Txinako masen arteko alfabetatzearen hedapen motelaren eta paperaren kostu handi samarraren ondorioz, masan inprimatutako lehen ingurunea Europako herri inprenta izan zen, 1400 inguruan. Kopuru handitan gertatu ziren arren, oso adibide gutxi daude, eta 1600. urtea baino lehen inprimatutakotzat ezagutzen diren gehienek ez dute iraun. "Masa-komunikabideak" terminoa bitarteko inprimatuen sorrerarekin sortu zen. Komunikabide horiek masa-komunikabideen lehen adibidea dira, gaur egun erabiltzen dugun bezala. Komunikabide mota hau Europan hasi zen Erdi Aroan.

Johannes Gutenberg-ek inprenta asmatu zuenean, liburuen ekoizpen masiboa nazio osoan zabaldu zen. Lehen liburua inprimatu zuen, Biblia latinez, tipo mugikorrak zituen inprimategi batean 1453an. Inprenta asmatzeak masak komunikatzeko lehen modu batzuk ekarri zituen, liburuak eta egunkariak lehen baino askoz eskala handiagoan argitaratzeko aukera eman baitzuen.[1][2][3] Asmakuntzak, halaber, aldatu egin zuen munduak material inprimatuak jasotzeko modua, nahiz eta liburuak garestiegiak izaten jarraitu zuten, masa-komunikabideak izendatzeko, gutxienez mende bat geroago. Egunkariak 1612 inguruan garatu ziren, ingelesezko lehen adibidearekin 1620an; baina . mendera arte jende masibo batengana iristeko behar izan zuten.[4] Tirada handiko lehen egunkariak . mendearen hasieran sortu ziren Londresen, The Times bezala, eta abiadura handiko lurrun-inprimategi birakariak asmatu zirela-eta eta eremu geografiko zabaletan eskala handiko banaketa ahalbidetu zuten trenbideei esker sortu ziren. Zirkulazioa handitzeak, ordea, irakurleen atzeraelikadura eta elkarreragina murriztea ekarri zuen, eta egunkariak noranzko bakarreko baliabide bihurtu ziren.[5][6][7]

"Hedabide" adierazpena 1920ko hamarkadan hasi zen erabiltzen.[8] "Masa-komunikabideak" kontzeptua gerraostera arte inprimatutako komunikabideetara mugatu zen, irratia, telebista eta bideoa sartu zirenean. Ikus-entzunezkoak oso ezagunak egin ziren, informazioa eta entretenimendua ematen baitzituzten, koloreak eta soinuak ikusleak/entzuleak erakartzen baitzituzten, eta jendeari telebista pasiboki ikustea edo irratia entzutea errazagoa baitzitzaion aktiboki irakurtzea baino. Azkenaldian, Internet izan da komunikabide berri eta ezagunena. Informazioa erraz eskuratu da webguneen bidez, eta erraz eskura daiteke bilaketa-motorren bidez. Batek jarduera asko egin ditzake aldi berean, hala nola jolastea, musika entzutea eta sare sozialak ezartzea, edozein lekutan daudela ere. Beste masa-komunikabide batzuk eskaintzen duten informazio-motan mugatuta dauden bitartean, Internetek giza ezagutzaren baturaren ehuneko handi bat hartzen du. Komunikabide modernoek Internet, telefono mugikorrak, blogak, podcastak eta RSS kanalak dituzte.[9]

Hedabideen historia oso lotuta dago teknologiaren garapenarekin. Azken ehun urteetako garapen ekonomikoaren ondorioz, komunikazioarekin lotutako produktu batzuk eskaini ahal izan zaizkio publiko handiari, gero eta prezio merkeagoetan. Prentsa idatziaren urrezko garaitik, Estatu Batuetan egunkariek prezioak jaitsi zituztenetik, edozein langilerentzat eskuragarriak izatera iritsi arte, Internet zabaldu zen arte. Askotariko eragina izan du gizartean komunikazio-modu berri horrek; neurri batean, pertsonen arteko zuzeneko komunikazioa murriztu du, eta iritzi publikoa sortzea erraztu du. Masa-komunikabideak zuzeneko edo zeharkako publizitatean eta propaganda politikoan erabiltzen dira.

Bereizi egin behar dira, batetik, erakunde soziopolitiko gisa, eta, bestetik, edukiak hainbat mezu-motaz osatutako material sinboliko gisa, eta horien artean bereizi behar dira informazioa eta iritzi publikoa, entretenimendua eta fikzioa, eta publizitatea eta propaganda. Eduki horien barruan, eragin-maila islatzen da. Termino hori bizitza kolektiboaren gizarte-egoera batetik ulertu behar da, non edozein taldetako subjektuak behartuta baitaude lankidetzan aritzera; beraz, ezinbestekoa da batzuen eta besteen eragina izatea, elkarrekin egokitu behar baitute.

Jendearen iritzian eta ohituretan eragin handia dutenez, gobernuen eta enpresen helburua da. Globalizazio-prozesuari modu erabakigarrian lagundu diote; izan ere, edozein pertsonak edozein tokitako informazioa noiznahi eta gero eta azkarrago eskuratzeko aukera ematen dute, eta, beraz, munduko biztanleen gustu kulturalak zabaltzen eta estandarizatzen lagundu dute. Askotariko diziplinak aztertzen dira, soziologiatik hasi eta ekonomiara arte eta filosofiatik igarota.

Eraginaren ideiak berekin dakar eraginpekoak behar adina baliabide erabiltzea bere irizpide eta borondatea hartzaileari edo eraginpekoari ezartzeko. Mekanismo horren bidez, jarrerak indartu nahi dira, edo jarrerak eta portaerak aldatu, eta horrek eragina izan dezake talde txiki edo zabalen (nazioen) balio eta sinesmen kolektiboetan. Eragin sozial eta kulturaleko prozesuek lotura estua dute boterearen erabilera eraginkorrarekin, baina hertsapenik eta are mehatxurik eza dute ezaugarri. Boterearen ezaugarri izan ziren, beti, gizartean eragiteko gaitasuna eta baliabideak, masa-gizartean areagotzen direnak.

FuntzioakAldatu

Hedabideei esleitutako funtzioak lau dira nagusiki:

  • Eduki espezifikoak prestatu edo heztea, ikusleak ezagutzak bereganatzeko.
  • Jendearentzat garrantzitsua izan daitekeen eta publiko horrek ezagutu behar duen guztiaren berri ematea.
  • Iritzia osatzea, konbentzitzea eta orientatzea.
  • Entretenitzea.

Herrialde askotan, informazioa jasotzeko eskubideak maila konstituzionala du, titularra publikoa da, eta administratzailea, berriz, komunikabideak. Horretarako, testu konstituzionalek berek aurreikusten dute prentsa-askatasuna dutela, adierazpen-askatasunari lotutakoetako bat.

Eskubide eta askatasun horien mugak informazioa egiazkoa izatea eta ohorerako edo intimitaterako eskubidean ez sartzea izaten dira, nahiz eta muga horiek ez diren zehatzak eta eztabaidagai diren. Izan ere, komunikabideak laugarren boteretzat hartu dira, konstituzionalismoaren hiru botere klasikoekin batera. Ez du irudikapen formalik, eta ez da herri-hautaketarik (entzuleen arrakastaren edo porrotaren zigorraz gain), eta, beraz, botere informala da, botere faktiko deritzenak bezala, eta botere bigun (soft power) gisa definitu den funtsezko osagaietako bat da, gaur egungo munduan boterea adierazteko biderik eraginkorrena. Batzuetan, zentsuraz edo kontrol-saioez akusatzen dute estatu-botereek haien erabilera kontrolatzea.[10] Demokrazia moderno gehienetan, norberaren bitartekoen autorregulazioaren alde egiten da (kazetaritzako deontologia profesionala), justiziaren aurrean erantzukizun penal edo zibilari baino ez baitiote aurre egiten.

Bestalde, informazioaren desinformazioa eta manipulazioa etengabeak dira prentsaren hasieratik (prentsa horia, horixka edo sentsazionalismoa deiturikoa agerpen nabaria da; hala ere, informaziorik gabeko eta manipulaziozko praktikak egin daitezke ingurune "ez-horixketan". ikus hurrengo lerroaldea), William Randolph Hearst-en prentsa-kanpainek erakusten duten moduan, Estatu Batuek Kubako gerran parte hartzea lortu baitzuen (1898). Gerra arteko garaiko totalitarismoak (faxismoa, nazismoa eta estalinismoa) masa-komunikabideak propagandarako modu eraginkorrean erabiltzeagatik nabarmendu ziren (adierazpen hori Propaganda Fidesetik dator, fede katolikoa zabaltzen duen Egoitza Santuko erakunde batetik).

Komunikabideetako enpresaburuak beti izan du motibazio nagusia bere interesen defentsan (ekonomikoak, sozialak, presio-taldekoak), edozein jarduera ekonomikok berezko duen onuraz eta jarduera horren protagonismoak gizartean duen ospeaz gain; norbanakoaren interes horiei ideologia baten defentsa gainjarri ohi zaie (politika, erlijioa edo estetika). Motibazio ideologikoa agerikoa da (gutxi-asko irekia) komunikabide guztietan, alderdi-prentsa deritzonaren motibazio definitzaile eta espresua da: . mendeko erakundea eta XX. mendearen lehen erdia, eta krisian sartu zen . mendearen bigarren erdian, ia herrialde guztietan marjinal bihurtu arte, alderdi bakarreko erregimenetan izan ezik. Publizitatea hedabideen diru-sarrera ekonomiko nagusia izateak ekonomia orokorrarekin eta ekonomia-talde handien ikuspuntuekin eta interesekin lotzen ditu, eta horien artean daude komunikazio-talde berak. Gizarte-taldeek edo gutxiengoen joera politikoek emandako erantzunari kontrainformazioa esaten zaio, eta garapen handia izan du Internet eta telefonia mugikorra ahalbidetzen duten gizarte-sareen erabilerarekin (adibidez, albisteen hedapen biralarekin eta manifestazioen deialdi gutxi-asko espontaneoarekin); horri bosgarren boterea deitu zaio. Komunikabideak ere kontrol-modu bat dira, bi eratakoak E.A.Ross-entzat: koaktiboak eta limurtzaileak. Hertsapenek lotura dute berezko kontrola deituriko gizarte praktika eta erakundeekin, indar zuzenean oinarritzen baitira: lege eta polizia sistema juridikoa; indar armatuak, propaganda eta kontrapropaganda. pertsuasio-formak komunikazio- eta informazio-praktikekin lotuta daude, bai pertsonen artean, bai erakundeetan, bai eta zabalkunde publikoan ere. Pertsuasio-kontrolaren esparruan, transmisio-alderdi hauek nabarmentzen dira: informazio-mota, zein agenda-motari buruz informatzen den, edizioaren eta programazioaren eta kode nagusien ezaugarriak, bai eta alderdi sakonak ere, hala nola transmititzen diren denboraren eta historiaren ikuskerak.

Zerikusia duten lanbideakAldatu

KazetaritzaAldatu

Kazetaritza informazio eta analisia lortu, interpretatu, tratatu eta zabaltzean datza jarduera profesional bat, prentsa, irratia, telebista, Internet, besteak beste, hedabideen bitartez.[11]

Kazetaritzaren helburu nagusia herritarrei informazio zehatza eta puntuala ematea da, gizartearen aurrean eskubideak aldarrikatzeko, gainera, gehienbat komunikabideek publikoa aberasten duten albisteak, iritziak edo kritikak transmititzeko erabiltzen dute.

José Luis Dader Informazio Zientzietako espezialistak adierazi duenez, kazetaritza, gizartearentzat garrantzitsuak diren gertaerak ezagutzera emateko metodoa izateaz gain, garrantzizko eta egiazkotzat egiaztatutako informazioa biltzea, egiaztatzea, sintetizatzea eta argitzea uztartzen dituen zientzia ere bada Herritarrei zerbitzu publikoa duten edo haien bizitzan eragina izan dezaketen gaien jarraipen zehatza egin behar dutenean.[12]

Bere diziplina gisa sailkatzea oso eztabaidatua da, orokorrean komunikazio zientzien barruan, baina hainbat herrialdetan soziologiari eta, batzuetan, zientzia politikoari atxikita dago azken gizarte zientziari dagokion komunikazio politikoaren adarraren barruan.

Emaitza komunikazio-ekosistema hipertrofiatua da, gailuz, datuez eta subjektibotasunez betea. Literatura akademikoak eta kazetaritzak hainbat termino erabili dituzte komunikazio-prozesu hori sintetizatzeko: «kakofonia» (Dahlgren, 2005), «testuinguru kolapsatua» (Boyd, 2008), «zarata iraunkorra» (Gutiérrez Rubí, 2009), «infoxikazioa» (Chamorro-Premuzic, 2014) eta «adimen obesitatea» (Naskar, 2019).[13]

Ikus, gaineraAldatu

Kanpo estekakAldatu

ErreferentziakAldatu

  1. ↑ Splichal, Slavko (2006). "In Pursuit of Socialized Press". In Berry, David; Theobald John (eds.). Radical mass media criticism: a cultural genealogy. Black Rose Books. p. 41. ISBN 978-1-55164-246-8.
  2. ↑ Ramey, Carl R. (2007). Mass media unleashed: how Washington policymakers shortchanged the American public. Rowman & Littlefield. pp. 1–2. ISBN 978-0-7425-5570-9.
  3. ↑ Galician, Mary-Lou (2004). Sex, love & romance in the mass media: analysis & criticism of unrealistic portrayals & their influence. Psychology Press. p. 69. ISBN 978-0-8058-4832-8.
  4. ↑ BL.uk Archived 3 October 2008 at the Wayback Machine
  5. ↑ .Newhagen, J.E. (1999). ""The role of feedback in assessing the news on mass media and the Internet"". In Kent, Allen (ed.). Encyclopedia of library and information science, Volume 65. CRC Press. p. 210. ISBN 978-0-8247-2065-0.
  6. ↑ Nerone, John (2006). "Approaches to Media History". In Valdivia, Angharad N. (ed.). A companion to media studies. Wiley-Blackwell. p. 102. ISBN 978-1-4051-4174-1.
  7. ↑ Corey Ross, Mass Communications, Society, and Politics from the Empire to the Third Reich (Oxford University Press 2010) sobre Alemania
  8. ↑ Briggs, Asa & Burke, Peter (2010). Social History of the Media: From Gutenberg to the Internet. Polity Press. p. 1. ISBN 978-0-7456-4495-0.
  9. ↑ Bhattacharyya, Ajanta. "History of Mass Media". Buzzle.com. Archived from the original on 5 October 2011. Retrieved 26 November 2011.
  10. ↑ www.uce.es En algunos casos se han creado instituciones de control, como el Comité Audiovisual de Cataluña.
  11. ↑ (Gaztelaniaz) ASALE, RAE-; RAE. «periodismo | Diccionario de la lengua española» «Diccionario de la lengua española» - Edición del Tricentenario (Noiz kontsultatua: 2023-01-11).
  12. ↑ Dioses, Kelly Lydia Robledo. (2017). «Evolución del periodismo: aportes mediáticos a la consolidación de la profesión» Revista ComHumanitas 8 (1): 1–27. ISSN 1390-776X. (Noiz kontsultatua: 2023-01-11).
  13. ↑ «Técnicas de la comunicación política ante la era de la infoxicación y la interrupción: del storytelling al storydoing» Comunicación y Hombre.
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Hedabide&oldid=9175246"(e)tik eskuratuta