Wikipedia

Telebista

Telebista, batzuetan TB gisa laburtua, uhin elektromagnetikoen bidez mugimenduan dauden irudiak eta soinua igortzeko tekniken eta jardueren multzoa da.[1] Terminoa telebista-aparatu bati edo seinaleen transmisio bitarteko bati erreferentzia egin diezaioke. Telebista masa-hedabide bat da publizitaterako, entretenimendurako, albisteetarako eta kiroletarako.

Telebista antenadun bat.
Artikulu hau tekniken multzoari buruzkoa da; aparatua gaitzat duena beste hau da: «Telebista (aparatua)»

1920ko hamarkadaren amaieran, telebista modu esperimentalean merkaturatzen hasi zen, baina zenbait urtez garatu ondoren soilik jarri zen kontsumitzaileen esku. Bigarren Mundu Gerraren ondoren, zuri-beltzeko telebistaren forma hobetu bat Erresuma Batuan eta Estatu Batuetan zabaldu zen, eta telebistak etxe, enpresa eta erakundeetan arrunt bihurtu ziren. 1950eko hamarkadan, telebista izan zen iritzi publikoan eragiteko bide nagusia[2]. 1960ko hamarkadaren erdialdean, koloretako emisioak sartu ziren Estatu Batuetan eta herrialde garatu gehienetan.

Artxiboak biltegiratzeko hainbat baliabide motek, hala nola Betamax eta VHS zintak, LaserDisc-ak, gaitasun handiko disko gogorreko unitateak, CDak, DVDak, flash memoriak, bereizmen handiko HD DVDak eta Blu-ray Disc eta hodeiko bideo digitaleko grabagailuak baimendu dute ikusleek aurrez grabatutako materiala ikusi ahal izatea etxean, euren gustuko ordutegiaren arrazoia. Arrazoi askorengatik, batez ere urrutiko berreskurapenaren erosotasunagatik, telebista eta bideo programazioaren biltegiratzea orain ere hodeian gertatzen da (Netflixen nahieran bideo zerbitzua bezala). 2000ko lehen hamarkadaren amaieran, telebista digitalaren transmisioek nabarmen handitu zuten haien ospea. Beste aurrerapen bat definizio estandarreko telebistatik (SDTV) (576i, 576 bereizmen-lerro elkarri lotuta eta 480i) bereizmen handiko telebistara (HDTV) igarotzea izan zen, bereizmen nabarmen handiagoa ematen baitu. HDTV hainbat formatutan transmiti daiteke: 1080p, 1080i eta 720p. 2010etik, telebista adimendunaren asmakuntzarekin, Internet bidezko telebistak programen eta filmen eskuragarritasuna handitu du, Netflix, Amazon Prime Video, iPlayer eta Hulu bezalako bideo-transmisioko zerbitzuen bidez.

2013an, munduko etxeen %79k telebista zuten[3]. Aurreko izpi katodikoen hodi-pantailak (CRT) pantaila lauaren teknologia alternatibo trinko eta energetikoki eraginkorrekin ordeztea, hala nola LCDekin (bai fluoreszente atzera-argituekin, bai LEDekin), OLED pantailekin eta plasma-pantailekin, hardwarearen iraultza bat izan zen, 1990eko hamarkadaren amaieran ordenagailu-monitoreekin hasi zena. 2000ko hamarkadan saldutako telebista gehienak pantaila laukoak ziren, batez ere LEDekin. Fabrikatzaile nagusiek iragarri zuten CRT pantailak, DLP pantailak (argiaren prozesamendu digitala), plasma eta baita LCD pantailak ere, 2010eko hamarkadaren erdialdera atzera-argiztapen fluoreszentearekin[4][5]. Etorkizun hurbilean, LEDak pixkanaka OLEDek ordezkatzea espero da[6]. Gainera, fabrikatzaile nagusiek gero eta telebista adimendun gehiago ekoitzi zituzten 2010eko hamarkadaren erdialdera[7][8][9]. Internet eta Web 2.0 funtzio integratuak dituzten telebista adimendunak telebista nagusi bihurtuko ziren 2010eko hamarkadaren amaieran[10].

Hasieran, telebista-seinaleak lurreko telebista gisa soilik banatzen ziren, potentzia handiko irrati-maiztasuneko telebista-transmisoreak erabiliz seinalea banakako telebista-hargailuei igortzeko. Bestela, telebista-seinaleak kable ardazkidearen edo zuntz optikoaren bidez, satelite-sistemen bidez eta, 2000ko hamarkadatik, Internet bidez banatzen dira. 2000ko hamarkadaren hasiera arte, seinale analogiko gisa transmititzen ziren, baina 2010eko hamarkadaren amaieran mundu osoan telebista digitalerako trantsizioa osatzea espero zen. Telebista estandar batek barne-zirkuitu elektroniko ugari ditu, irrati-difusioko seinaleak jaso eta deskodetzeko sintonizadore bat barne. Sintonizadorerik ez duen bistaratze-gailu bati bideo-monitore deitzen zaio, eta ez telebista.

Etimologia Aldatu

Telebista hitza antzinako grezierazko τῆλε (tele) (urruti) eta latinezko visiotik (ikusi) dator. Hitzaren lehen erabilera dokumentatua 1900. urtekoa da, Constantin Perski (Константин Дмитриевич Перский)[11] zientzialari errusiarrak, Elektrizitatearen Nazioarteko I. Biltzarrean, frantsesez aurkeztu zuen lan batean erabili zuenean, 1900. urteko abuztuaren 18tik 25era Parisko Nazioarteko Azokan.

Terminoaren bertsio ingelesa 1907an egiaztatu zen lehen aldiz, artean... telegrafo edo telefono kableen bidez irudi mugikorrak transmititzeko sistema teorikoa zenean[12]. Ingelesez eratua edo frantsesezko telebistatik mailegatua izan zen[12] XIX. mendean eta XX. mendearen hasieran, orduko beste proposamen batzuk urrutitik argazkiak bidaltzeko teknologia hipotetiko baten izenerako telephote (1880) eta televista (1904) izan ziren[12].

TV laburdura 1948koa da. Television aparatu gisa adierazteko, 1941ekoa da terminoaren erabilera, eta, hedabide gisa, Television terminoaren erabilera 1927koa da.

Erresuma Batuan, ohikoagoa da Argotaren terminoa. Tutu (hodi) edo boob tutu (hodi ergel) argotaren terminoa, izan ere, pantaila lauko telebistak iritsi arte, telebista gehienetan erabiltzen zen katodo-izpi handiko hoditik dator. Telebistarako argotaren beste izen bat kutxa ergela da[13].

Gainera, 1940ko hamarkadan eta 1950eko hamarkadan, telebistako programazioaren eta Estatu Batuetako telebista aparatuen jabetzaren hazkunde azkarrean, argoteko beste hitz bat asko erabili zen, eta gaur egun ere erabiltzen da bereizteko jatorriz telebistan emititzeko sortutako ekoizpenak eta zinema aretoetan aurkezteko garatutako filmak[14]. Pantaila txikia hitz konposatua telebistarako erreferentzia espezifiko bihurtu zen, eta pantaila handia, berriz, zinematan emateko egindako ekoizpenak identifikatzeko erabili zen[14].

Euskarari dagokionez, XX. mendeko Euskararen Corpus estatistikoaren arabera, 1940-1968 aldian eta antzerki lan batean, honela agertzen da lehen aldiz pertsonaia baten ahotan: ZALDUNA - Begira, andre agurgarri orrek! Gaurko eguneko jolas, atseginaldi, festa, ikusgarri, emozio zirrada, zineko mintza latzak, dirala; kontribuzio-petxak ordaintzea dala, telefonoa, radioa, televista, pick-up...... ots...[15]

Aldi berean dataturik, Hernandorenaren aipamen hau daukagu: «Paris'en 1958'ko arrakasta berakin iragan zen 1960-ean eginiakko besta. Bakarrik telebista zen eskas. Entzuliek Mattin autatu zuten garaille»[16].

Beti ere Corpusak aldi berean dataturik, honako hau ematen digu Jean Urrutyk Herria aldizkarira bidalitako ohar batean: «Ez naiteke egon Herria-ri aipatu gabe, Ameriketan sortu Eskualdunen haurrek ez dutela segurki eskuara ahantzi nahi: duela zonbait egun izan dugu plazera ikusteko kolorezko telebixtan Estados Unidos guzian Katrina Carricaburu Wyomine-ko nexkato xarmant bat»[17].

Geroago eta Corpusak 1969-1990 aldian dataturik diren artikulu guztietan, telebista hitza agertzen da.

Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuko Lantaldeak, 1993ko abuztuaren 26an, besterik gabe onartu zuen hitza, eta Euskaltzaindiak 103. arauan bidez sartu zuen Euskaltzaindiaren Hiztegian[18].

Historia Aldatu

 
XX. mendeko azken hamarkadetan, telebistak etxe askotako egongeletan leku zentrala hartu zuen.

Facsimileen transmisio-sistemak, oraindik argazkiak egiteko, aitzindariak izan ziren irudiak mekanikoki eskaneatzen XIX. mendearen hasieran. Alexander Bainek, 1843 eta 1846 artean, faksimilea aurkeztu zuen. Frederick Bakewellek laborategiko bertsio bat erakutsi zuen 1851n. 1873an Willoughby Smithek selenio elementuaren fotoeroankortasuna aurkitu zuen. Alemaniako unibertsitateko 23 urteko ikasle zela, Paul Julius Gottlieb Nipkowk Nipkow diskoa proposatu eta patentatu zuen 1884an Berlinen[19]. Disko birakari bat zen, zuloen eredu kiribil bat zuena, eta, beraz, zulo bakoitzak irudiaren lerro bat eskaneatzen zuen. Sistemaren lan-eredurik inoiz eraiki ez bazuen ere, Nipkowen disko-birakariko irudien bilbetzailearen aldaerak oso ohikoak bihurtu ziren[20]. Constantin Perskik telebista hitza sortu zuen 1900eko abuztuaren 24an Parisko Nazioarteko Azokan Elektrizitatearen Nazioarteko Biltzarrean irakurritako artikulu batean. Perskiren egunkariak zeuden teknologia elektromekanikoak berrikusi zituen, Nipkow eta beste batzuen lana aipatuz[21]. Hala ere, Lee de Forestek eta Arthur Kornek, besteak beste, anplifikazio-hodien teknologia ez zuten garatu 1907ra arte[22].

Irudien zuzeneko transmisioaren lehen erakustaldia Georges Rignouxek eta A. Fournierrek egin zuten Parisen, 1909an. selenioko 64 gelaxkako matrize bat, kommutadore mekaniko bati banaka konektatua, erretina elektroniko gisa erabili zen. Hargailuan, Kerr gelaxka moduko batek argia modulatzen zuen, eta disko birakari baten ertzari itsatsitako ispilu angeluzuzen batzuek habe modulatua eskaneatzen zuten bistaratze-pantailan. Zirkuitu bereizi batek erregulatzen zuen sinkronizazioa. Kontzeptu-frogapen horretan, 8x8 pixeleko bereizmena nahikoa izan zen alfabetoaren letra indibidualak argi eta garbi transmititzeko. Irudi eguneratu bat hainbat aldiz transmititzen zen segundo bakoitzean[23].

1911n, Boris Rosingek eta bere ikasle Vladimir Zworykinek ispilu-danbor eskaner mekaniko bat erabiltzen zuen sistema bat sortu zuten, Zworykinen hitzetan: «irudi oso gordinak hargailuko Braun hodira (katodo-izpien hodia edo CRT ingelesez) kableen bidez igortzeko. Irudi mugikorrak ezin izan ziren bidali, zeren eskanerrean sentsibilitatea ez zen nahikoa, eta selenioaren gelaxka oso geldia zen»[24].

1921ean, Edouard Belinek, bere belinografoarekin, lehen irudia bidali zuen irrati uhinen bidez[25].

 
Baird 1925ean, bere telebista-ekipoarekin eta James eta Stooky Bill panpinekin.

1920ko hamarkadan, anplifikazioak telebista praktikoa bihurtu zuenean, John Logie Baird asmatzaile eskoziarrak Nipkow diskoa erabili zuen bere bideo-sistemaren prototipoan. 1925eko martxoaren 25ean, Bairdek telebistako irudien lehen erakustaldi publikoa egin zuen Londresko Selfridges saltoki handian[26]. Bere sistema primitiboan giza aurpegiek behar bezalako kontrasterik ez zutenez gero, Stooky Bill izeneko panpin sabeliztun bat telebistaratu zuen, zeinaren aurpegi pintatuak kontraste handiagoa baitzuen hitz egiten eta mugitzen. 1926ko urtarrilaren 26an, irrati bidez, Royal Institutioneko kideen aurrean erakutsi zuen mugitzen ari zen aurpegi baten irudia transmititzen ari zela. Mundu osoko telebista publikoaren lehen frogatzat hartzen da hori, argia, itzala eta xehetasuna erakusten baitzuen[27]. Bairden sistemak Nipkow diskoa erabiltzen zuen irudia eskaneatzeko eta erakusteko. Nipkow disko birakari batekin fotozelula estatiko batean irudiak arrastatzen zituzten lenteen aurrean gai argitsu bat jarri zen. Talio-Sulfuro gelaxkak, Theodore Casek AEBn garatua, subjektutik islatutako argia detektatu, eta seinale elektriko proportzionala bihurtu zuen. AM irrati-uhinek unitate hartzaile batera transmititu zuten hura, non lehenengoarekin sinkronizatutako bigarren Nipkow disko birakari baten atzean zegoen bideo-seinaleari neonezko argi bati aplikatu zitzaion. Neonezko lanpararen argitasuna aldatu egin zen leku bakoitzak irudian zuen argitasunaren arabera. Diskoko zulo bakoitza pasatzean, irudiaren eskaner-lerro bat erreproduzitzen zen. Bairden diskoak 30 zulo zituen, eta 30 eskaner-lerro baino ez zituen irudi bat sortzen zuen, giza aurpegi bat ezagutzeko adinakoa[28]. 1927an, Bairdek Londres eta Glasgow arteko telefono linearen 705 km baino gehiago zeharreko seinalea igorri zuen[29]. Bairden jatorrizko telebista Zientzia Museoan dago, South Kensingtonen.

1928an, Bairden konpainiak (Baird Television Development Company/Cinema Television) lehen seinale transatlantikoa emititu zuen, Londres eta New York artean, eta lehen transmisioa lur/itsaso. 1929an, Birdek parte hartu zuen Alemaniako telebista mekanikoko lehen zerbitzu esperimentalean. Urte bereko azaroan, Baird eta Bernard Nata Pathékoa Frantziako lehen telebista konpainia sortu zuten, Télévision-Baird-Natan. 1931n, The Derbyren lehen emisioa egin zuen kanpoan[30]. 1932an, uhin ultralaburreko telebista erakutsi zuen. Bairden sistema mekanikoak 240 lerroko bereizmena lortu zuen 1936an, BBCren transmisioetan, nahiz eta sistema mekanikoak ez zuen telebistako eszena zuzenean eskaneatzen. Horren ordez, 17,5 mm-ko filma egin zuten; azkar garatu, eta, gero, filma oraindik bustita zegoen bitartean eskaneatu zuten.

Charles Francis Jenkins asmatzaile estatubatuarra ere aitzindaria izan zen telebistan. Artikulu bat argitaratu zuen 1913an Motion Pictures by Wirelessi buruz; 1923ko abenduan silueta mugikorreko irudiak transmititu zituen lekukoentzat; eta, 1925eko ekainaren 13an, jendaurrean frogatu zuen silueta irudien transmisio sinkronizatua. 1925ean, Jenkinsek Nipkow diskoa erabili zuen, eta mugitzen ari zen jostailuzko haize-errota baten irudia transmititu zuen 8 km-ko distantziara, Marylandeko itsas irrati estazio batetik Washington D.C.ko bere laborategira, 48 lerroko bereizmena zuen disko-eskaner bat erabiliz[31][32]. AEBko 1.544.156 zenbakidun patentea (Haririk gabe bidezko Irudien Transmisioa) eman zioten 1925eko ekainaren 30ean (1922ko martxoaren 13an aurkeztua)[33].

Herbert E. Ivesek eta Frank Grayk, Bell Telephone Laboratoriesekoak, telebista mekanikoaren erakustaldi dramatikoa eman zuten 1927ko apirilaren 7an. Argi islatuko telebista sistemak pantaila txikiak eta handiak zituen. Hargailu txikiak 2 hazbeteko zabalera eta 2,5 zentimetroko altuera zuen (5 bider 6 cm). Hargailu handiak, berriz, 24 hazbeteko zabalera eta 30 zentimetroko altuera (60 bider 75 cm) zituen. Bi hargailuek irudi zehatz, monokromatiko eta mugikorrak erreproduzitu zitzaketen. Irudiekin batera, dekoratuak soinu sinkronizatua jasotzen zuten. Sistemak bi bidetatik transmititzen zituen irudiak: lehenik, Washingtondik New Yorkera, kobrezko alanbrezko lotura bat; gero, Whippanytik (New Jersey) irrati-lotura bat. Bi transmisio metodoak konparatuz, ikusleek ez zuten kalitatean ezberdintasunik antzeman. Transmisioaren gaien artean, Herbert Hoover Merkataritza idazkaria zegoen. Puntu hegalaridun eskaner izpi batek argitzen zituen gai horiek. Izpia sortzen zuen eskanerrak 50 irekierako diskoa zuen. Diskoak, segundoko, 18 fotogramatan biratzen zuen, marko bat hartuz 56 milisegundoko. Gaur egungo sistemek 30 edo 60 fotograma transmititu ohi dituzte segundoko, edo fotograma bat 33,3 edo 16,7 milisegundoko, hurrenez hurren. Albert Abramson telebistako historialariak Bell Labs-en manifestazioaren garrantzia azpimarratu zuen: «Izan ere, orain arte egin den telebista sistema mekaniko baten erakustaldirik onena izan zen. Urte batzuk igaroko ziren beste edozein sistema harekin alderatzen hasi arte»[34].

1928an, WRGB, orduan W2XB, munduko lehen telebista kate bihurtu zen. General Electricek Schenectadyn zuen instalaziotik emititzen zuen. Wgy Television izenarekin ezagutzen zen. Bitartean, 1925ean, Sobiet Batasunean, Lev Theremin ispilu-danborretan oinarritutako telebista bat garatzen aritu zen, 16 lerroko bereizmenarekin, gero 32 lerrokoa eta azkenik, 1926an, 64 lerrokoa estekatua erabiliz. Bere tesiaren zati gisa, 1926ko maiatzaren 7an, elektrikoki transmititu zituen irudiak, eta, gero, ia aldi berean, 5 metro koadroko pantailan (0,46 m2) proiektatu zituen[32].

1927an, Thereminek 100 lerroko irudia lortu zuen, 1932ko maiatzera arte RCAk gaindituko ez zuen bereizmena, 120 lerroekin[35].

1926ko abenduaren 25ean, Kenjiro Takayanagik 40 lerroko bereizmena zuen telebista sistema bat erakutsi zuen Japoniako Hamamatsu Industrial Institutuan, Nipkow diskoko eskanerra eta CRTa erabiliz. Prototipo hura oraindik ikusgai dago Takayanagi Memorial Museoan, Shizuoka Unibertsitatean, Hamamatsu Campusean. Ekoizpen-eredu bat sortzeko bere ikerketa Potentzia Aliatuen Komandante Gorenak (SCAP ingelesez) geldiarazi zuen Bigarren Mundu Gerraren ondoren[36].

Diskoetan zulo kopuru mugatu bat bakarrik egin zitekeenez eta diametro jakin batetik gorako diskoak praktika gutxikoak bihurtu zirenez, telebista mekanikoko emanaldietan, irudien bereizmena nahiko baxua zen, 30 lerrotik 120ra bitartekoa. Hala ere, 30 lerroko transmisioen irudi kalitatea etengabe hobetu zen aurrerapen teknikoekin, eta, 1933rako, Baird sistema erabiltzen zuen Erresuma Batuko emanaldiak nahikoa argiak ziren. 200 lerrotaraino zihoazen sistema batzuk ere airean zebiltzan. Haietako bi izan ziren: Compagnie des Compteurs (CDC) enpresak 1935ean Parisen instalatu zuen 180 lineako sistema eta Peck Television Corp. enpresak 1935ean Montrealgo VE9AK geltokian martxan jarri zuen 180 lineako sistema. Telebista erabat elektronikoaren aurrerapenak (irudi-disektoreak eta erreproduktorearentzako beste kamera-hodi eta katodo-izpien tutuak barne) sistema mekanikoen amaiera ekarri zuen telebistaren forma nagusitzat. Telebista mekanikoak, irudiaren kalitate txikiagoa eta, oro har, irudi txikiagoa izan arren, telebistako teknologia nagusia izaten jarraituko zuen 30eko hamarkadara arte. Estatu Batuetako unibertsitate publiko askok kudeatutako geltokietan, azken transmisio mekanikoak 1939an amaitu ziren.

Geroztik, telebista berehala zabaldu zen mundu osoan, batez ere Bigarren Mundu Gerraren ondoren, eta, gaur egun, komunikabide guztien artean, indartsu eta lasterrenetakoa dela esan daiteke. 2013an, munduko etxeen % 79 bazuen telebista bat[37].

« "Telebistak dena aldatu du".

“Beti pentsatu izan dut telebista izan dela erabakigarria, aldatu du gure gizartea, aldatu du etxeko altzarien disposizioa. Egongela Euskal Herrian telebistarekin etorri zen, ez zegoen etxeetan, zegoen jantoki bat erabiltzen zena festetan eta bataio bazkarietan-eta. Eta telebistak izan du sekulako eragina harreman afektiboetan, sexualetan, denetan. Telebista eta gero, han agertzen diren pertsonaiak eta aldameneko gelan daudenak parekoak dira jende gehienarentzat”[38].

»

—Bernardo Atxaga.


Elektronika Aldatu

 
Ferdinand Braun

1897an, J. J. Thomson fisikari ingelesak izpi katodikoak desbideratu ahal izan zituen bere hiru esperimentu ezagunetan, gaur egungo katodo-izpien hodiaren (CRT ingelesez) funtsezko funtzio bat. CRTaren lehen bertsioa Ferdinand Braun fisikari alemaniarrak asmatu zuen 1897an; Braun hodia izenez ere ezaguna da. Katodo hotzezko diodoa zen, Crookes hodiaren aldaera bat fosforoz estalitako pantaila batekin. Braun izan zen lehena CRTa erakusgailu gisa erabiltzen[39]. Braunen hodia XX. mendeko telebistaren oinarri bihurtu zen[40]. 1906an Max Dieckmann eta Gustav Glage alemaniarrek bilbe irudiak sortu zituzten lehen aldiz CRTan[41]. 1907an, Boris Rosing zientzialari errusiarrak CRTa erabili zuen bideo-seinale esperimental baten amaieran, irudi bat osatzeko, eta forma geometriko sinpleak pantailan erakustea lortu zuen[42].

Hasierako telebista elektronikoak handiak eta bolumen handikoak ziren, Balbula termoionikoz egindako zirkuitu analogikoekin. Bell Laborategiak lehen transistorea asmatu ondoren, 1952an, Masaru Ibuka Sonyren sortzaileak iragarri zuen transistorez egindako zirkuitu elektronikoetarako trantsizioak telebista txikiago eta eramangarriagoak eragingo zituela[43]. Lehenengo telebista solido eramangarria 8 hazbeteko Sony TV8-301 izan zen, 1959an garatua eta 1960an estreinatua[44][45]. Horrela hasi zen telebista ikusmenaren eraldaketa[46]: 1960an, Sonyk 4 milioi telebista eramangarri baino gehiago saldu zituen mundu osoan[47].

Koloretako telebista Aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Koloretako telebista»
 
SMPTE koloretako barrak, doikuntza kartetan erabiliak.

Koloretako telebista telebista transmisio teknologia bat da, koadroaren koloreari buruzko informazioa barne hartzen duena; beraz, bideo irudia koloretan bistaratu daiteke telebistetan. Telebistako teknologia goiztiarragoan, monokratan edo zuri-beltzeko telebistan egindako hobekuntza bat da, non irudia grisen eskalan (greyscale) agertzen baitzen. Mundu osoko telebista transmisioko estazio eta sareak zuri-beltzetik koloretako transmisiora eguneratu ziren 1960 eta 1980 bitartean. Koloretako telebista estandarren asmakuntza telebistaren historiaren zati garrantzitsu bat da.

Irrati-difusioko erakundeak 2006.urtean hasi ziren telebista analogikotik telebista digitalera pasatzen. Aldaketa hori herrialde askotan egin da, baina telebista analogikoak estandarra izaten jarraitzen du beste leku batzuetan.

Digitala Aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Itzaltze analogiko»

Telebista digitala (DTV ingelesez) audioaren eta bideoaren transmisioa da, digitalki prozesatutako eta multiplexatutako seinaleen bidez, telebista analogikoak erabiltzen dituen seinale erabat analogikoen eta kanaletatik bereizitakoen aldean. Datuen konpresioa dela eta, telebista digitalak programa bat baino gehiago jasan ditzake kanal beraren banda-zabaleran[48]. 1950eko hamarkadan koloretako telebista sortu zenetik telebista hedatzeko teknologiaren bilakaerarik esanguratsuena irudikatzen duen zerbitzu berritzailea da[49]. Telebista digitalaren sustraiak errendimendu handiko ordenagailu merkeen erabilgarritasunarekin oso lotuta daude. 1990eko hamarkadara arte ez zen posible izan telebista digitala[50]. Lehen, telebista digitala ia ez zen posible konprimitu gabeko bideo digitalaren banda-zabalera handiagatik[51][52], 200 Mbit/s inguru behar baitziren estandar definituko telebista baterako (SDTV ingelesez)[51], eta 1 Gbit/s baino gehiago bereizmen handiko telebistarako (HDTV ingelesez)[52].

Telebista adimenduna Aldatu

 
Telebista adimendua

Telebista adimenduna (ingelesez smart TV) internet eta Web 2.0 ezaugarriak telebista digital (bereziki 3D telebista) eta set-top box gailuan integratzeari deritzo, bai eta internet, telebista horiek eta STB gailuak bat egitea ahalbideratzen duen teknologiari ere. Gailu hauek lineako hedabide interaktiboetarako, interneteko telebistarako eta eskatu ahalako bideoetarako eginak daude.

Telebista adimenduen teknologia ez da telebista gailuetara mugatzen, telebista hargailu, blue-ray erreproduzitzaile, bideo-joko kontsola eta etxeko zinemetara ere hedatzen da.

3D telebista Aldatu

 
Telebista mota hauek ematen duten irudipena irudia pantailatik ateratzen denarena da.

3D telebista edota 3D TB delakoa 3D irudiak ikustea ahalbideratzen duen telebista mota bat da, horretarako sakontasun ilusio teknikez baliatuz. Efektu hau pixel bakoitzean ezarriak dauden mirkroleiar edo ispiluen bidez lortzen da, hauek ikuslearen begi bakoitzari arinki ezberdina den irudi bana bidaltzen dizkiote, honela 3D irudiak ikustearen sentsazioa sortaraziz (holografiaren oinarri berbera). Joera berri honen zenbait ezaugarri oraindik garatzen edota garatzeke daude.


Erreferentziak Aldatu

  1. ↑ Euskaltzaindia. Telebista. in: Euskaltzaindiaren Hiztegia..
  2. ↑ (Ingelesez) Diggs-Brown, Barbara. (2011-08-12). Cengage Advantage Books: Strategic Public Relations: An Audience-Focused Approach. Cengage Learning ISBN 978-0-534-63706-4. (Noiz kontsultatua: 2023-01-18).
  3. ↑ «TVTechnology: The State of Television, Worldwide» web.archive.org 2015-04-28 (Noiz kontsultatua: 2023-05-08).
  4. ↑ «Mitsubishi Drops DLP Displays: Goodbye RPTVs Forever - Article from CE Pro» web.archive.org 2015-03-26 (Noiz kontsultatua: 2023-05-08).
  5. ↑ (Ingelesez) published, Marshall Honorof. (2014-10-28). «LG's Exit May Herald End of Plasma TVs» Tom's Guide (Noiz kontsultatua: 2023-01-18).
  6. ↑ «LG Electronics expects the OLED TV market to gradually replace the LED TV market | OLED Info» www.oled-info.com (Noiz kontsultatua: 2023-01-18).
  7. ↑ (Ingelesez) Bohn, Dieter. (2015-01-06). «All of Sony's new smart TVs run on Android TV» The Verge (Noiz kontsultatua: 2023-05-08).
  8. ↑ CES 2015: New Samsung Smart TVs Will Be Powered by Tizen OS". Tech Times. 3 January 2015. Retrieved 22 March 2015.
  9. ↑ (Ingelesez) Bohn, Dieter. (2015-01-06). «All of Sony's new smart TVs run on Android TV» The Verge (Noiz kontsultatua: 2023-01-18).
  10. ↑ (Ingelesez) Orlin, Jon. (2010-10-24). «Internet TV and The Death of Cable TV, really» TechCrunch (Noiz kontsultatua: 2023-01-18).
  11. ↑ ALFABETO ZIRILIKOZ IDATZITAKO IZENAK EUSKARARA ALDATZEKO TRANSKRIPZIO-SISTEMA (Euskaltzaindia)
  12. ↑ a b c (Ingelesez) «television | Etymology, origin and meaning of television by etymonline» www.etymonline.com (Noiz kontsultatua: 2023-05-08).
  13. ↑ (Ingelesez) Thompson, Robert. (2015-10-03). «1985: Television Transformed 1.0» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2023-05-08).
  14. ↑ a b (Ingelesez) Johnson, Richard. (2018-10-11). Big movie stars are not making the cut on the small screen. (Noiz kontsultatua: 2023-05-08).
  15. ↑ "televista" XX. mendeko Euskararen Corpus Estatistikoa, Euskaltzaindia
  16. ↑ Pertsulariak. Hernandorena, XX. mendeko Euskararen Corpus Estatistikoa, Euskaltzaindia
  17. ↑ Amireketarik. Urruty, Jean, XX. mendeko Euskeraren Corpus estatistikoa, Euskalzaindia
  18. ↑ "Telebista", Euskaltzaindiaren Hiztegia. Euskaltzaindia
  19. ↑ Shiers, George and May (1997), Early Television: A Bibliographic Guide to 1940. Taylor & Francis, pp. 13, 22. ISBN 978-0-8240-7782-2
  20. ↑ Shiers & Shiers, p. 13, 22.
  21. ↑ (Frantsesez) «Constantin PERSKYI, "Télévision au moyen de l'électricité", 1900» histv (Noiz kontsultatua: 2023-05-09).
  22. ↑ (Ingelesez) «SENDING PHOTOGRAPHS BY TELEGRAPH; Professor Korn has Triumphantly Succeeded in Transmitting Portraits over Long Distances by Wire Experiments in France and Germany Conclusive Description of the Marvelous Instrument» The New York Times 1907-02-24 ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2023-05-09).
  23. ↑ Henry de Varigny, "La vision à distance Archived 3 March 2016 at the Wayback Machine", L'Illustration, Paris, 11 December 1909, p. 451.
  24. ↑ (Ingelesez) Burns, R. W.. (1998). Television: An International History of the Formative Years. IET ISBN 978-0-85296-914-4. (Noiz kontsultatua: 2023-05-09).
  25. ↑ Wilfred S. Ogden (December 1921). "How the World's First Wireless News-Picture Was Flashed Across the Atlantic Ocean, Paris get President Harding's portrait in twenty minutes". Popular Science. The Popular Science Monthly. Bonnier Corporation. pp. 21–22. ISSN 0161-7370. Retrieved 2 July 2014.
  26. ↑ (Ingelesez) «Current Topics and Events» Nature 115 (2892): 504–508. 1925-04-01  doi:10.1038/115504a0. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2023-05-09).
  27. ↑ Television 1873–1927,Television: The Official Organ Of The Television Society, Vo1, No1, March 1928, Television Press Ltd, London, p11.
  28. ↑ "The 'Televisor' – Successful test of a new apparatus", The Times (London), 28 January 1926, p. 9. "First on a receiver in the same room and then on a portable receiver in another room, the visitors were shown recognizable reception of the movements of the dummy head and of a person speaking."
  29. ↑ (Ingelesez) «BBC - History - John Logie Baird» www.bbc.co.uk (Noiz kontsultatua: 2023-05-09).
  30. ↑ «John Logie Baird | Television in 1932» www.bairdtelevision.com (Noiz kontsultatua: 2023-05-09).
  31. ↑ "Radio Shows Far Away Objects in Motion", The New York Times, 14 June 1925, p. 1.
  32. ↑ a b Glinsky, Albert (2000). Theremin: Ether Music and Espionage. Urbana, IL: University of Illinois Press. pp. 41–45. ISBN 978-0-252-02582-2
  33. ↑ (Ingelesez) dtorres. (2016-05-27). «Case Files: Francis Jenkins (Phantoscope)» The Franklin Institute (Noiz kontsultatua: 2023-05-09).
  34. ↑ Abramson, Albert, The History of Television, 1880 to 1941, McFarland & Co., Inc., 1987, p. 101. ISBN 978-0-89950-284-7
  35. ↑ «RCA TV Development: 1929 – 1949» www.earlytelevision.org (Noiz kontsultatua: 2023-05-09).
  36. ↑ Kenjiro Takayanagi: The Father of Japanese Television Archived 1 January 2016 at the Wayback Machine, NHK (Japan Broadcasting Corporation), 2002. Retrieved 23 May 2009.
  37. ↑ (Ingelesez) TvTechnology. «The State of Television, Worldwide» TV Technology (Noiz kontsultatua: 2018-01-11).
  38. ↑ Bereziartua Mitxelena, Gorka. (2020-02-16). «"5.000 irakurle tinkorekin mundua mugituko genuke"» Argia (Noiz kontsultatua: 2020-03-08).
  39. ↑ (Ingelesez) Lehrer, Norman H.. (1985). Tannas, L. E. ed. «The Challenge of the Cathode-Ray Tube» Flat-Panel Displays and CRTs (Springer Netherlands): 138–176.  doi:10.1007/978-94-011-7062-8_6. ISBN 978-94-011-7062-8. (Noiz kontsultatua: 2023-05-09).
  40. ↑ (Ingelesez) «Karl Ferdinand Braun» The Linda Hall Library (Noiz kontsultatua: 2023-05-09).
  41. ↑ «TELEVISION TIMELINE 1812 - 1923 | TELEVISION HEAVEN» web.archive.org 2018-10-17 (Noiz kontsultatua: 2023-05-09).
  42. ↑ (Ingelesez) «The Simple Invention That Made Television Possible» ThoughtCo (Noiz kontsultatua: 2023-05-09).
  43. ↑ Childs, William R.; Martin, Scott B.; Stitt-Gohdes, Wanda (2004). Business and Industry: Savings and investment options to telecommuting. Marshall Cavendish. p. 1217. ISBN 9780761474395. 1952an, Ibuka Estatu Batuetako AT & T 's Bell laborategietan ibili zen, eta transistore asmatu berria ikusi zuen. Konturatu zen hustubide handi eta traketsa transistorearekin ordezkatzeak irrati eta telebista txikiagoak eta eramangarriagoak ahalbidetuko zituela
  44. ↑ «Sony Group Portal - TIME CAPSULE vol.21» www.sony.com (Noiz kontsultatua: 2023-05-09).
  45. ↑ Sparke, Penny (2009). Japanese Design. The Museum of Modern Art. p. 18. ISBN 9780870707391
  46. ↑ Lucie-Smith, Edward (1983). A History of Industrial Design. Phaidon Press. p. 208. ISBN 9780714822815. Transistore osoko lehen telebista Sonyk 1959an aurkeztu zuen, transistore osoko irratia lau urte geroago bakarrik, eta telebistaren eraldaketari ekin zion ikusmen komunitariorako erabiltzen zen zerbaitetik, 30eko hamarkadan irratia izan zen modura, entzumen komunitariorako fokua bakarkako kontenplazio objektu batean.
  47. ↑ Chang, Yoon Seok; Makatsoris, Harris C.; Richards, Howard D. (2007). Evolution of Supply Chain Management: Symbiosis of Adaptive Value Networks and ICT. Springer Science & Business Media. ISBN 9780306486968
  48. ↑ "HDTV Set Top Boxes and Digital TV Broadcast Information". Archived from the original on 22 May 2016. Retrieved 28 June 2014.
  49. ↑ Kruger, Lennard G.; Guerrero, Peter F. (2002). Digital Television: An Overview. Hauppauge, New York: Nova Publishers. p. 1. ISBN 9781590335024
  50. ↑ (Ingelesez) «The Origins and Future Prospects of Digital Television» Benton Foundation 2008-12-22 (Noiz kontsultatua: 2023-05-09).
  51. ↑ a b Lea, William (1994). Video on demand: Research Paper 94/68. House of Commons Library. Retrieved 20 September 2019.
  52. ↑ a b Barbero, M.; Hofmann, H.; Wells, N. D. (14 November 1991). "DCT source coding and current implementations for HDTV". EBU Technical Review. European Broadcasting Union (251): 22–33. Retrieved 4 November 2019.

Ikus, gainera Aldatu

Kanpo estekak Aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Telebista&oldid=9308965"(e)tik eskuratuta