Wikipedia

Oñatiko Unibertsitatea

eraikitako euskal ondare nabaria Oñatin
(«Oñatiko Unibertsitate» orritik birbideratua)

Oñatiko Unibertsitatea, ofizialki Sancti Spiritus Unibertsitatea gaur egun ikaslerik ez duen eraikin errenazentista da.[1] XVI. eta XX. mendea arte martxan egon den unibertsitate bakarra izan da historikoki Euskal Herri osoan.[2]

Sancti Spiritus Unibertsitatea
Kultura ondasuna
Alde Zaharra
Oñatiko unibertsitatearen aurrealdea.
Irudi gehiago
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Probintzia Gipuzkoa
UdalerriaOñati
Koordenatuak43°02′02″N 2°24′55″W / 43.03397°N 2.41536°W / 43.03397; -2.41536
Map
Historia eta erabilera
Irekiera1540
Suntsipena1901
Arkitektura
Estiloapizkundetar arkitektura
arkitektura gotikoa
Ondarea
BICRI-51-0000617
6

1542an sortu zen Oñatin, Ávilako apezpiku Rodrigo Mercado Zuazolaren ekimenari esker. Rodrigo Gil de Ontañon izan zen arkitektoa eta estilo platereskoan egin zuen eraikina.[3]

1901 arte martxan egon zen. Gaur egun, Lege Soziologiako Nazioarteko Erakundea eta Gipuzkoako Protokoloen Artxibo Historikoaren egoitza da.[4]

Aurrekariak aldatu

Unibertsitateak eta Ikastetxe Nagusiak Erdi Aroan sortu ziren, batez ere goi-mailako irakaskuntza ematen zuten katedraletako eskoletatik. Lehenengoak Bolonian, Oxforden, Parisen, Salamancan, etab. sortu ziren. Ondoren, XV. eta XVI. mendeetako Errenazimenduan Europa osora zabaldu ziren, batez ere laiko eta elizgizon aberatsek sustatuta. Adibidez, Mendoza kardinalak 1486an Santa Cruz ikastetxea sortu zuen Valladoliden, Cisneros kardinalak Alcalako Unibertsitatea 1498 eta 1508 artean, eta Alonso de Fonseca artzapezpikuak 1519an Fonsecako Ikastetxe Nagusia sortu zuen Santiago de Compostelan.[5] Bere garaiko ildo orokor horri jarraituz, Zuazola apezpikuak Salamancako Unibertsitatean ikasi ondoren, 1542an bere jaioterriko Oñatin Sancti Spiritus Unibertsitatea eraikitzeari ekin zion.[6]

Zuazola apezpikua eta Gebaratar kondea aldatu

Rodrigo Merkado Zuazola apezpikua aldatu

Oñatin jaio zen 1460an, bost anai-arreben artean hirugarrena, eta elizgizon egin ondoren, apaizgo bat lortu zuen 1480an San Migel parrokian. Ondoren, Kalonje eta Zuzenbide Zibila ikasi zituen Salamancako Unibertsitatean, eta XV. mendearen amaieran, Inkisidorea izan zen Valentzian, Gaztelako Inkisizioaren Kontseilu Gorenean sartuz.[7] Han, Errege Katolikoek judu talde bati konfiskatutako ondasunak emanez landu zuen bere hasierako ondasuna. 1499an doktoretza amaitu zuen, eta Fernando erregearen enkarguz Napolira joan zen, Aragoiko Koroakoa zena Sizilia eta Sardiniarekin batera, eta aberastasun handiak ekarri zituen itzuleran diru eta bitxikerietan.[8]

1507an Astorgako zistertar monasterioko abade izendatu zuten, eta 1509an Leongo San Isidoro eta Salamancako Santa Maria de la Vegako priorea, zegozkien errentekin. 1510ean Valentziako elizako Prepositu eta Fernando erregearen Kontseilari izendatu zuten, bere jarduera politikoa ofizialki aitortzen zuena.[9] Horren ondorioz, Mallorcako elizbarrutiko apezpiku izendatu zuten 1513an,[10] baina ezin izan zen bertara joan, Fernando erregeak 1912an izendatu baitzuen Nafarroako Gobernadore, Albako Dukearen tropek Gaztelara anexionatu berritan. Irtenbidea izan zen bere anaia Sancho Mallorcako bikario nagusi eta Zuazolaren ordezkaria bilakatu zela, urtero lau mila dukaten errentarekin.[11] Era berean, Vatikanoak bere Komisario eta Nuntzio Apostoliko izendatu zuen, eta 1515ean Gurutzada Santuko eta Aragoiko erreinuko Inkisizio Kontseiluko komisario.[12]

 
Zuazolaren armarria.

1516an Fernando erregea hil ondoren, Espainiako Karlos I.a gaztea (Germaniako Erromatar Inperio Santuko Karlos V.a ere bazena) Flandriako kontseilariz inguratuta iritsi zen. Eta 1517an Cisneros kardinala erregeordea hil zenean, eragin politikoa galarazi zioten Zuazolari, eta Valentziara itzuli zen, Errege Kontseilari eta Estatu Gizon papera berreskuratzen alferrik saiatu arren.[13] Eta Mallorcako elizbarrutitik eskatu bazioten ere, osasun arazoak argudiatu zituen penintsulatik ez irteteko. Era berean, kapilautza bat sortu zuen Oñatiko San Migel parrokian, bere arbasoen arimen alde.[14]

1525ean Granadako Kantzelaritzako Presidente izendatu zuten, baina 1530ean utzi behar izan zuen Avilako apezpiku izendatu zutenean, Klemente VII.a aita santuaren bulda baten bidez. Horri esker, Gortearekin harremanetan egon zen berriro, eta Valladolidera joan zen bizitzera Errege Kontseilari kargua betez. Bestalde, 1532an San Migel parrokian bere hil-kapera eraikitzen ha[13]si zen. Zuazolak Avilako apezpikutza hemezortzi urtez bete zuen, 1530etik 1548an hil zen arte.[13] Hala ere, bere kezka nagusietako bat Sancti Spiritus Unibertsitatea sortzea eta eraikitzea izan zen, baina ez zuen lortu amaituta ikustea. Zituen ondasun guztiak utzi zizkion, hil baino lau egun lehenago Valladoliden egindako testamentuan.[15]

Pedro Velez de Gebara kondea aldatu

Gebara familiaren eta Oñatiko hiribilduaren arteko lotura ez dago garbi zehatz-mehatz noiz hasi zen, nahiz eta familiak bere balizko eskubideak defendatzeko beti argudiatu haren jabetza “betidanikoa” zela. Dokumentuetan ostera, 1149 urteko bat agertu zen Gebaratarren eskutik, baina bere zinezkotasuna zalantzan dagoenez, ziurtzat jotzen den lehena 1284 agiri bat da, non “Oñatiko Jaunen” izena dago.[16] Haien maiorazkoak ondasun ugari zituen, hala nola bizi ziren Zumeltzegi dorrea, herriko lur, mendi eta korta ugari beren errentekin, burdinolak eta errotak. Bestalde, eskubideen artean parrokiaren eta monasterioaren patronatua, jurisdikzioa eta justizia zeuden.[17] Botere handia izan arren, Gebaratarren anbizioak ez zuen mugarik, eta maiz izaten zituzten liskarrak maiorazkoekin zein herritarrekin. Behin Araotzetik zetorren Artia ibai emankorrean arrantza egin zezakeen bakarra izan nahi zuen, [18]eta oinaztar zein ganboatar bandoen buruek beraien arteko lehia eten zuten, kondearen aurka jotzeko.[19]

XV. mendean, Victor Velez de Gebarak Errege Katolikoen tropekin borrokatu zuen, eta ordainez Valladolideko Kantzelaritzatik Oñatiko Konde eta Jaun tituluak jaso zituen.[20] Baina Bazako setioan hil ondoren, 1489ko testamentuak bere lau urteko seme Pedrori uzten zion titulua, amaren tutoretza-pean. Adin nagusitasunera iristean, Pedro Velez de Gebarak Oñatiko Bigarren Kondearen titulua hartu zuen, laster hasiz auzitan herritarrekin eta Kontzejuarekin.[21] Kondea San Migel parrokiako patronoa zen,[22] eta Alkate Nagusia zein Bigarren Instantziako Epailea izendatzen zituen; herritarrek berriz, Alkate Arrunta eta Lehen Instantziako Epailea aukeratzen zituzten.[23] Alkate Arruntari zegokion justizia-makila gordetzea eta kontzejuko buru izatea, baina Kondeak nahi zuen botere osoa.[24]

Auzi garrantzitsuenetako bat 1517. urtean izan zen, Kondea Flandesera Karlos I.a errege berriari Espainiarako lehen bidaian laguntzera joateko aukeratu zuten nobleetako bat izan zenean. Kondea eta bere segizioa Oñatin egon ziren zenbait egunez bidaia egin aurretik, eta Alkate Arruntak harropuzkeriak leporatu zizkien, edaten eta mozkortzen baizik ez zekitelako. Kondeak errepresaliak hartu eta atxilotu egin zuen Alkatea, mihia moztu eta ondasun guztiak kendu zizkion. Epaia eman zenean, Valladolideko Kantzelaritzak Alkateari bere ondasunak itzultzeko agindu zuen.[25]

 
Gebaratar kondearen armarria.

Karlos I.aren erregealdian, Kondeak zeregin easnguratsua izan zuen erregearen zerbitzura, eta bere lerroetan borrokatu zuen Komunitateen Gerran, Simancasko guduan, Tordesillasen aurkako erasoan, etab. Horrek zekarren Kondearen presentzia Oñatin eskasa zela, nahiz eta auzi ugari abiatu. 1540ko maiatzean Kontzejuak Valladolidera jo zuen, Kondearen prerrogatiba guztiak zalantzan jarriz, bere buruari Konde edo Oñatiko Jaun deitzeko eskubiderik ez zuela esanez, ezta bertako biztanleei zergak eta hamarrenak kobratzeko, edo parrokiari egindako eskaintzez jabetzeko.[26]

Zuazolak ondo ezagutzen zuen Valladolideko Kantzelaritza, eta harreman ona zuenez Oñatiko Kontzejuarekin, errekurtsoa kentzea gomendatu zion, legezko bidea oso motela eta bihurria zelako. Ondorioz, Kondearekin akordio bat sinatzea gomendatzen zion. Horrela egin zen, eta auzia amaitzeko Kontsejuak 4.000 dukat eman zizkion Kondeari, ikatzaren gaineko zergari eta txerriki ezkurbesteari uko egitearen truke, eta konpromisoa hartu zuen herriak aukeratutako Alkate Arrunta besterik gabe berresteko, pikota nahi zuen tokian jartzen uzteko, eta hiribilduaren gobernuan ez sartzeko, nahiz eta Konderri izaten jarraitu.[27]

Zuazola eta Kondearen arteko harremanak aldatu

1510ean, Kondeak ukatu egin zion Juan Lopez de Lazarraga oñatiarrari, Isabel erreginaren diruzaina zenari, San Migel parrokiako Pietatearen Kapera lagatzea familiaren panteoi bat eraikitzeko, 2.000 dukaten truke. Baina 1525ean Zuazolari eman egin zion diru kopuru handi baten truke, Kondeak Karlos I.a erregearekin Mediterraneoan egin zituen kanpaina militar ugariak ordaintzeko. Era berean, Zuazolak parroki ertzean ibaiaren gainean klaustro bat egiteko konpromisoa hartu zuen.[28]

Kondea eta Kontzejua auzitan jarraitu arren, Zuazolak Unibertsitatearen eraikuntzaren zati bat Kontzejuak ordaintzea lortu zuen, eta Kondearen aldetik eraikuntzarako orube bat lortu zuen 1534an, Ubao ibaiaren ondoan kokatutako parrokiari zegozkion baratze batzuk utzita. Horixe izan zen kondearen esku-hartze bakarra Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatearen sorreran. Bestalde, 1540ko apirilean Paulo III.a aita santuak sorrerako bulda eman zion Zuazolari. Eta Kondearen eta Kontzejuaren arteko auzietan eskubide eta titulartasunei buruz izandako desadostasunak ikusita, antzeko egoerak saihesteko 1545ean Zuazolak Karlos I. Erregearen eta haren ondorengoen esku utzi zuen Unibertsitate berriaren patronatua.[29] Era berean, izendapen horrekin Zuazolak Espainiako Unibertsitate handien balizko erasoetatik defendatzea nahi zuen, Oñatikora euskaldun eta penintsulako iparraldeko jende asko erakarriko ote zuen beldurrez, gertuago egoteagatik, merkeagoa izateagatik, eta ikasleen kontrol handiagoa egoteagatik. Xehetasun horiek, ziur asko, eragina izan zuten Ameriketako euskaldun etorkinek beren seme-alabei edo ilobei, Oñatira joatea gomendatzeko, eta ez Salamancara edo Alcalara.[30]

Unibertsitatearen eraikina aldatu

 
Klaustroko goiko solairua, parrokiako dorrea, eta Aloña mendia.

Unibertsitatea Monumentu historiko-artistiko Nazionala da. M H-A: Do 265 M (299) eta Probintziako Monumentu historiko-artistikoa. M H-A: Do 596 Mp (77). (1964ko urtarrilaren 17ko Agindua. 1964ko otsailaren 29ko BOE)[31]

Hasierako urratsak aldatu

Avilako apezpikuak bere jaioterrian Unibertsitatea sortzeko zuen asmoari buruz dauden lehen albiste dokumentalak 1534ko irailaren 24koak dira. Orduan, Zuazolak Oñatiko Kontzejuari gutun bat idatzi zion bere jaioterrian bertakoek letrak ikasteko aukera izango zuten Unibertsitate bat eraiki nahi zuela adierazteko, eta horiei esker berari gertatu zitzaion bezala aurrera egiteko.[32] Era berean, eraikuntza pertsonalki bere gain hartu nahi zuela gaineratzen zuen, testamentu-betearazleen esku utzi ordez.[33]

Zuazolak lortu zuen 1537an Oñatiko kondeak San Migel parrokiakoak ziren Ubao ibaiaren ertzeko baratze batzuk uztea. 1539an, Valladoliden Zuazolaren eta Oñatiko Kontzejuaren arteko hitzarmen-eskritura bat egin zen, eta horren bidez apezpikuak ondasun eta errenten ondasun guztiak ematen zituen. Bertan, Gasteizen, Agurainen, Alegrian eta Oñatin kobratzen zituen zentsu edo errenten 297.687 marabedi, urrezko hamabi mila dukat, urrezko zilar landuzko gurtza-objektuak eta erromatar erara zizelatutako objektu ugari, bitxiak, urrezko eta zetazko oihalak, alfonbrak, eta Santa Anako monasterioan zituen liburu guztiak agertzen ziren.[32] Bestalde, Kontzejuak zimenduak irekitzeko, materialak garraiatzeko eta bostehun urrezko dukat emateko konpromisoa hartu zuen.[34]

 
Karlos I.aren errege-armarria, fatxadako toki nagusian.

Sancti Spiritus Unibertsitatearen sorreraz pentsatu zuenean, Zuazolak proiektuaren aurka egon zitezkeen unibertsitateen erresistentzia aurreikusi zuen, eta bere dohain diplomatiko eta politikoak erabiliz, oztopoak trebetasunez saihesten jakin zuen, bulda baten eta fundazio baten bidez. Horrela, 1540an Paulo III.a aita santuarengandik erekzio-bulda lortu zuen, kristau munduko unibertsitate nabarmenenen pareko eskubide eta salbuespenekin, hala nola Paris, Bolonia, Salamanca, Valladolid eta Alcalá de Henares. Hurrengo urtean erekzio-agiria egin zuen, eta 1542an bere ondasunak hari eman zizkion, obrei hasiera emanez. Baina Unibertsitateak legez jardun ahal izateko, benetako onespena behar zen. Gutun bat bidali zion Oñatiko Kontzejuari, buldaren kopia bat erantsiz, eta isilean eta zuhurtasunez jokatzea aholkatu zien, aipatutako hiru unibertsitateen aurkakotasunaren beldur baitzen. Eta erregearen laguntza irabazi ondoren Unibertsitatearen etorkizuna babesteko, fundazio bat sortu zuen. Horrela, 1545eko abuztuan fundazioaren patronatua Karlos I.a erregeari eta bere ondorengoei eman zien. Bere erabakia harrian betikotzeko, errege-armarria sarrerako fatxada nagusian ezarri zuen, eta Karlos I.a eta Isabel Portugalgoaren irudiak unibertsitateko patioko bi medailoitan zizelkatzeko agindu zuen. Unibertsitatearekiko benetako lotura pasiboa zen, inolako ekarpen ekonomikorik gabea, baina bere garaian fundazioak premiazko fruituak eman zituen.[35]

Kontzejuak patronatu-kide izatea eskatu zuen, baina azkenean titulua koroaren esku geratu zen.[36] Hala ere, erregea hil ondoren erregeordeek ez zuten Unibertsitate hau oso aintzat hartu, eta ondorioz Kontzejua bilakatu zen benetako ahaldun.[37]

Eraikinaren egitura eta obrak aldatu

Errenazimentuko garaian, irakaskuntzarako eraikinak jaso zirenean, elizetan eta, batez ere, monasterio eta komentuetako klaustroetan eskolak emateko Erdi Aroko ohituratik eratorritako eredu bat agertu zen. Horrela, normalean karratua den eraikin bat sortzen da, solairu bat edo biko erdiko patioarekin eta klaustroko oroigarri argiarekin, lokalak bere inguruan zeudela. Orokorrean hauek ikasgelak ziren, irakasleak testuliburua irakurri eta ikasleen aurrean interpretatzeko, errektorearentzako eta irakasleentzako bulegoak, areto nagusia, ikasleei alokatzen zitzaizkien testuliburuen denda, liburutegia eta kapera. Irakasleentzat barnetegia zeukanean, sukaldea, jangela, biltegiak eta logelak gehitu behar zitzaizkion.

Egiturari dagokionez, zurezko sabaiak zituzten harrizko eraikuntzak ziren, kaperan izan ezik; bertan, nerbio-ganga gotikoak zeuden. Dekorazio eskultorikoa fatxadan, patioan eta goiko solairuetara sartzeko eskaileran biltzen zen. Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitateak eredu horri jarraitzen dio. Oinplanoa, 1.732 m2-ko azalera duena, pixka bat errektangularra da, ekialdeko eta mendebaldeko aldeak beste biak baino luzeagoak dituela, eta erdiko patio arkupeduna du.[38]

Oñatiko Unibertsitatea mezenas errenazentista tipikoaren fundazio baten ondorio da. Jaioterrian bere pertsonaren garrantzia gogoratu nahi izan zuen, baita ikasketa zentro bat eman ere. Zuazolak, beste kargu garrantzitsu batzuen artean Nafarroako Erregeordearena izan zuenak, eraikina egitea enkargatu zuen, 1542an hasitako lanek hamar urte iraun zuten. Parte hartu zutenen artean Domingo de Guerra hargin-maisuak, Pierres Picart eskultorea (Lope de Larrea eskultore arabarraren suhia) eta Gibajo maisuak (kasetoiduren egilea eta Avilan jaioa) daude.[39]

Frontispizioa aldatu

 
Pilastroi baten eskulturak.

Frontispizioaren dekorazio-zatiak esanahi teologiko sakona du. Hormak harlangaitz xumez eginak daude, eta erdian eta alboetan harlanduzko lau pilastroi ageri dira, apaindura eta filigranazko ekisaindu oparoarekin. Sendotze-euskarri soilak baino gehiago, zutabe apaingarriak dirudite, baina ez da bere arkitekturaren lerroa eta erliebea garrantzitsuena, zutabe horien iruditeria oparoan zizelkatuta dagoen pentsamenduaren edertasuna baizik. Lau pilastroiek eraikin osoko gauzarik original eta bereizgarriena izan nahi dute. Hogeita hamar santa-irudi daude bertan, banakako horma-hobietan jarriak, lau pilastren zerrenda ezberdinetan, horien artean Ama Birjina, Santa Marina, Santa Barbara, Santa Ines, Santa Polonia, Santa Katalina, Santa Maria Magdalena, Santa Elena, eta Itxaropenaren eta Karitatearen antzezpenak.[40] Birjinek, martiriek, penitentzigileek, doktoreek, guztiek eredu figuratibo bera dute.[41]

Frontispizioak eguzkia irteten den zeruertzaren aldera begiratzen du. Eguzkia Zuazolak bere armarri pontifikalari aplikatu zion, bandaz banatutako bi eguzkitako lelo eta dibisa gisa, eta arteen eta ofizioen maisu bezala eskuinean bi zizel eta mailu bat ditu.[42]

1545eko azaroan, Zuzaolak kontratua sinatu zuen Pierres Picart eskultorearekin lau pilastroiak egiteko, bi dorreen goiko azken herena, Valladolideko Kardinalaren Kolegioaren antzeko kanpandorrea eta Parrokiako Pietatearen Kaperan gotzainaren gorpuzkinak gordetzeko zutabea eta hilobia.[43]

Unibertsitateko ataria aldatu

 
Zuazolaren eskultura, sarreran.

Atariak zirkuluerdiko arkua du, aingeru-buruen erliebeak dituela arkuaren estradosean, eta Adan eta Evarenak arkuaren enjutetan. Zutabetxo korintoar pareen taulamendua da, zeinen fustea gruteskoz estalita dago beheko herenean, eta bi horma-hobi alboetan, sortzaile santuen irudiekin. Goiko gorputzak Zuazola fundatzailearen eskultura-multzoa du, bera errezatzen dagoela, bertute edo irudi femenino alegoriko batek lagunduta. Alboetan, aingeruz eutsitako Zuazolaren armarri bana dago (erliebeak): banda bidez banandutako bi eguzki, honako inskripzioarekin “Jesukristo Gure Jainkoa, Justizia Eguzkia irteeratik ilunabarrera” (SOL JUSTITIAE Xpo DEUS NOSTER A SOLIS ORTU USQUE AD OCCASUM.)[44] Gorputz honen erdian Karlos I.aren armarri handi bat dago; erremate gisa, frontoian amaitutako kanpai-horma bat.[45] Pilareen zokaloak gai mitologikoen erliebe oso onak ditu, “Herkules-en lanak” izanik azpimarragarriena.[46]

Atariko ateburuak inskripzio hau erakusten du: “D. RODERICUS. MERKATUKOAK/EPUS. ABULENSIS. VICEREX. RTEGNI./NSVARAE. IDEMQUE. PRAESES. GRANATENSIS. 7 HOCEREXIT. OPUS. OBIITQUE. ANNO 7 1548, GALEN. FEBRUARII.”[47]

 
Eskailera nagusiko sabai zerratua.

Klaustroa eta eskailera aldatu

Klaustroak bi solairu ditu, erdi-puntuko arkuteria bikoitzarekin, kapitel jonikoko zutabeen gainean. Harrizko balaustre batek goiko solairua zeharkatzen du. Arkutegiak, finki molduratuak, buruen erliebedun toldiloak dituzte, eta horietako batzuk identifikatu egin dira: Karlos I.a, Isabel enperatriza, Felipe II.a eta bere emazte Maria Portugalgoa, etab. Erliebe horiek, ziurrenik, Pierres Picarten eginak dira. Zuazola fundatzailearen armarriak medailoiekin txandakatzen dira, bi pisuetan. Avilako Gijabo maisuak egindako mudejar kasetoidura aberats batek eskailera-zuloa estaltzen du.[48] Mota bereko beste artisau batzuk areto nagusian eta atarian daude. Kasetoidura xumeago batek, eguzki eta aingeru-buruekin apainduta dagoena, klaustroko bi pisuak estaltzen ditu.[49]

Kapera eta erretaula aldatu

Zalantzarik gabe Zuazolaren esanari jarraiki, unibertsitateko kaperako erretaulak salbaziorako debozio programa bat hartzen du bere baitan, eta hau, santu, profeta, bertute, Ama Birjina eta Jainko Aitaren imajinetan gauzatzen da. Horrela, narrazio atala Mendekostearen historia titularrera mugatzen da. Bigarren mailako eremuetan, programa profano konbergente batez osatuta dago. Honek itxura neoplatonikoa du, arimaren liberazio zaila eta zeruratzea irudikatzen ditu.[50]

XVI. mende erdialdeko erretaula, "Lehen Pizkunde" izeneko estilokoa. Zuazolaren babespean egin zen. Egilea, ustez, Pierre Picart eta haren eskola dira. Nahiko erretaula handia, egitura etxetxotakoa eta fatxadakoa. Azpiko bankua, bankua, hiru atal eta atikoa ditu. Bankuan eta lehen atalean, hiru kale eta tarteko lau kale ditu, eta goiko ataletan, berriz, hiru kale eta tarteko bi kale.[51]

 
San Migelen erretaula, Sancti Spiritus kapera

Etxetxoak pilastra artean sarturik daude. Pilastra horiek hainbat elementu platereskoz apaindurik daude eta zutabe bana dute aurrean, erretaulatik aparte eta balaustredunak bigarren ataletik aurrera. Atal arteko taulamenduak lodiak dira, tarteko kaleen gainean errezel modukoak, eta zutabeen gainean doaz aurrera. Beheko frisoetan gai paganoak ageri dira, eta goikoetan aingeru-buruak eta serafinak. Erretaula honetan eskultura besterik ez dago, erliebe handiko tailak dira nagusi. Etxetxoek txirla bana dute, denak ere diferente apaindurik eta txanga goialdera dutela. Apainketaren aldetik gauza bera gertatzen da altzari guztian: oso aberatsa da, kalitate handikoa eta era askotakoa.[51]

Erretaula San Mikeli eta Espiritu Santuari eskainita dago, eraikuntza osoaren titularra baita. Mukulu biribileko tailak eta kalitate artistikorik handieneko erliebeak erdiko kalean daude: San Mikel eta Espiritu Santuaren etorrera lehen atalean; eta Ama Birjinaren Jasokundea gero. Azpiko bankuan, profeten erliebe handi batzuk daude. Bankuan, erdiko hobian San Mikelen irudia da nagusi: adierazgarritasun bizikoa da eta apainketa platereskoa dauka. San Joan Bataiatzailea eta San Lukas alde banatara, eta bankuko gainerako lau irudiak santu fundatzaile batzuenak dira. Lehen atalean, alboko kaleetan, San Marko eta San Mateo daude. Gainerako kaleetan, San Anton eta San Agustin Ebanjelioaren aldetik, eta San Blas eta beste santu bat epistolaren aldetik. Atal horrek giza irudi eta aingeru batzuk ditu amaieran, muturretan. Azken ataleko etxetxoak txikiagoak dira, eta erdian, Zuazola apezpikuaren ezkutua bi aingeruk eutsia dago, eta profeta batzuen buruak alboetan. Atikoa borobila da eta goian Aita Betikoa dago, serafinez inguraturik. Alboetan buru batzuk, eta baita aingeru biluzi batzuk ere hobi txikietan.[51]

Polikromia ere garai berekoa da, Jeronimo Rojas eta Cristobal Bustamante pintoreek egina 1548 eta 1550 bitartean. Erromatar erako pinturaren ohiko ezaugarriak ditu, eta baita urrearen eta koloreen arteko kromatismoa ere. Ezaugarri formalei begira, erretaula euskal Lehen Pizkundeko erretaularik interesgarrienetako bat da. Apainketa eta polikromia aberatsagatik da bereziki aipagarria, eta baita eskulturen kalitateagatik.[51]

1968an Oñatiko alkatea zen Reyes Korkostegik Madrileko Arte Ederren ministerioari erretaulan lehenbailehen zerbait egitea eskatu zion, erabat suntsitzeko arriskuan zegoelako. Lagin batzuk aztertu ondoren ikusi ahal izan zuten Unibertsitateko zurezko elementu guztiak, ez soilik erretaulakoak, “reticulitermes lucifugus” izeneko intsektu xilofago batek jaten zituela. Izen arrunta termita du, eta bere aurka egiteko frisoa, aldarea eta erretaula piezaz pieza desmuntatu zuten, tratamendu kimiko zehatz batekin izurritearekin amaitzeko.[52]

Bestalde 2001etik 2005era bitartean, Gipuzkoako Foru Aldundiaren Ondare Historiko-Artistikoaren zaharberritze lantegiak erretaularen errestaurazio orokorra gauzatu zuen, Xabier Martiarena Lasaren zuzendaritzapean.[53]

Historia aldatu

 
XVI. mendeko eskuizkribu bateko ilustrazioa, doktoreen bilera bat erakusten duena.

Austriarren garaiko Unibertsitatea: 1545-1700 aldatu

Antolakuntza aldatu

1452an hasitako eraikinaren lanek hamar urte iraun zuten, baina klaseak 1455 abiatu ziren Oñatiko parrokiaren aurrealdean dagoen Hernani jauregian.[54] Unibertsitateko jatorrizko eskuz egindako Konstituzioak (Constitutio Prima. De numero Collegialium & creatione Rectoris) Zuazola hil ondoren ezarri ziren.[55] Bere testamentuaren betearazleak hiru izan ziren, Miguel Muñoz Cuencako apezpikua, Kantzilertzako burua eta Erregearen kontseilaria. Bertan soilik Eskola aipatzen da, baina 1569an Filipe II.aren Errege Hornidura batek[56] eman zion nortasun propioa Unibertsitateari, hainbat katedra izateko aukera gehituz, hala nola Teologiakoa, Kanonetako bi, Dekretuetakoa, Gramatikakoa, Arteetakoa eta Medikuntzakoa.[57]

1589an, Esteban Zabala gernikarrak, gorteko mediku postuari esker aberastuta, San Esteban Ikastetxe Txikia sortu zuen, Unibertsitateari erantsia, 1695 arte mantendu ziren jesulagunek betetako lau katedrekin. Baina XVII. mendean zehar krisi ekonomiko orokorrak Unibertsitatearen errentei ere eragin zien, bere katedrak zazpira murriztuz: Teologiako hirura eta Jurisprudentziako laura. Mendearen bigarren erdian Arte eta Teknologiako irakaskuntza kendu zen, nahiko ikasle ez zegoelako. Izan ere, ikasle kopuru orokorra berrehun baino gutxiagora jaitsi zen.[58]

Ikasketak aldatu

Lau ikasturte behar izaten ziren Batxilergo titulua lortzeko,[59] eta goi mailako tituluetan sei, Lizentziatu bilakatzeko, eta beste bi gehiago doktorego gradua lortzeko. Azken hauek etorkizuna irakaskuntzara bideratzeko asmoa zutenak izaten ziren, honako arloetan:[60]

Oñatiko Unibertsitatean ikasketa arlo hauek zeuden:

 
Corpus Juris Canonicis (Zuzenbide kanonikoa), 1572.eko edizioan.

1- Letrak:

  • 1.1-Teologia, 1.1-Teologia tradizionala, 1.2-Eskola berria. Teologia humanistikoa.
  • 1.2- Filologia.
  • 1.3- Historia.
  • 1.4- Zuzenbidea,
  • 1.4.1- Humanismo kutsuko Zuzenbidea.
  • 1.4.2- Erdi Aroko kutsuko Zuzenbidea, 1.4.2.1- Zuzenbide erromatarra, 1.4.2.2- Corpus Juris Civiiis-en glosatzaileak, 1.4.2.3- Corpus Juris Civilis-en iruzkingileak.
  • 1.4.3- Zuzenbide arrunta, 1.4.3.1- Gaztela, 1.4.3.2- Katalunia.
  • 1.4.4- Zuzenbide Kanonikoa, 1.4.4.1- Zuzenbide Kanonikoaren iturri berriak, 1.4.4.2- Kontzilioak eta apezpikuen konstituzioak, 1.4.4.3- Corpus Juris Canonicis-en iruzkingileak.
  • 1.4.5- Nazioarteko Zuzenbidea.

2- Zientziak:

  • 2.1- Kosmografia. Kopernikok XVI. mendearen amaieran bere obrak argitaratu aurretik, astronomiari buruzko obra klasikoa Juan Sacrobosoren “Sphaera mundo” izan zen, Ptolomeoren idatzietan oinarritutako laburpena. Baina testu horrek ez zuen oihartzun handirik izan unibertsitateetan.
  • 2.2- Medikuntza. Galeno II. mendeko medikuak defendatutako dotrina tradizionalak zutik jarraitzen zuten. Unibertsitate batzuetan berrikuntzak ematen hasi ziren anatomia irakasteko metodoetan, giza gorpuen disekzioak eginaz. [61]
 
Garai hartako irakasle bat.

Katedradunak aldatu

Hasierako Sancti Spiritus Eskola, katedradunek, kapilauek eta otseinek osatzen zuten, eta Konstituzioetako 87 atalburuetan beraien zereginak zehazten dira:

  • Eskola 12 katedradunek osatzen zuten, honako banaketarekin: bi Oñatikoak, bina Arabakoak, Gipuzkoakoak eta Bizkaiakoak, eta bana Nafarroakoa, Gaztelakoa, Leonekoa eta Aragoikoa.
  • Irakasleak ezkongabeak izan behar ziren, 20 urtetik gorakoak, eta kargua oposizioz lortzen zen, Salamanca, Compostela eta Valladolideko Unibertsitateetan iragarri ondoren. Gehienez zortzi urte egon zitezkeen.[62]
  • Gehienez zortzi urte egon zitezkeen Oñatin, eta horren ondorioz eta aipatutako beste unibertsitateetan baldintza ekonomiko hobeagoak zeudelako, ohikoena izaten zen urte batzuk bertan eman ondoren alde egitea promozio bila.
  • Konstituzioek irakasleen betebeharrei buruzko arau zehatzak ematen zituzten: mezetara joan behar ziren goizero, eta arratsaldean Salbea abestera. Era berean, janzkerari eta elikadurari buruzko arauak zeuden, Eskolatik irteteko beharrezko baimenak, etab.[63]

Ikasleak aldatu

Garai hartan Unibertsitateak elitistak ziren, eta gutxi batzuk besterik ez ziren matrikulatzen, hainbat arrazoiengatik:

  • Herritar gehiengoarentzat garestiak ziren, matrikulaz gain etxetik kanpo bizi behar zirelako,
  • Lehen mailako ikasketak eskatzen sartzeko, eta gizartearen %85ak ez zekien idazten edo irakurtzen,
  • Soilik mutilak ziren onartuak,
  • Ziurtagiriak eskatzen ziren, judu edo mairuak ez zirela baieztatzeko,[64]
  • Ezinbestekoa zen latina jakitea, klaseak eta liburuak hizkuntza horretan ematen zirelako.[65]

Unibertsitateko hastapeneko bi mendeetan, hau da, XVI. eta XVII.ean, matrikulak 200 eta 300 artekoak izaten ziren, Oñatin guztira 5.000 pertsona inguru bizi zirela. Hasieratik biztanleria osoaren ehuneko nahiko handia izan arren, denborarekin ikasle kopurua ez zen asko hazi, nahiz eta Oñatiko kontzejuak zein euskal probintzietako Aldundiek diru ekarpen garrantzitsuak egin.[66] Baina ez zuen inoiz lortu Erregeek finantzatzen zuten Estatuko beste Unibertsitate batzuen indarra eta ospea.[67]

Errektorearen eskumenak aldatu

 
Medailoian, Herkules.pertsonaia mitologiko greziarra

Unibertsitatea sortu zen garaian auziak ugariak ziren Kondearen eta Udalaren artean, herritarren eskubideen eta zerga bilketaren inguruan bereziki. Kondea parrokiako nagusia zen, eta Alkate Nagusia zein Bigarren Auzialdiko Epailea izendatzen zituen. Udalak berriz, Alkate Arrunta eta Lehen Auzialdiko Epailea izendatzen zituen. Eta Unibertsitate berriarekin, Errektorearen eskuduntzak gehitu zitzaizkien auziei.

Katedradunek aukeratutako Errektorea Unibertsitateko barne-agintari gorena zen, bere Alkate propioarekin. Gainera, bere Kantzelarioa zen, hau da, graduak emateko eskuduntza zuena, pontifizeak eta erregeordeak emandakoa. Halaber, Epaile Apostoliko kargua zuen, Oñatiko agintariek parte hartzen zuten ekitaldi erlijioso ofizialetan lehentasuna izanik, eta gainera, eskumikatzeko ahalmena zuen. Eta azkenik, Unibertsitatearen balioen eta printzipioen Kontserbatzailea zen.[64] Ikasleek ostatuetan eta etxe partikularretan hartzen zituzten ostatu, eta Unibertsitateko hiri eta hiribildu guztietan gertatzen zen bezala, jaiegunetan, inauterietan eta bestelako ospakizunetan tirabirak sortzen ziren ikasleen artean, haien eta bertako gazteen artean, eta baita Oñatiko neskekin maitasun-desadostasunak, liburutegian artxibatutako auzi ugarietan jasotzen den bezala.[68] Errektorea eta bere Alkatea ziren auzi horiek Unibertsitatean bertan ebazteko ahalmena zuten bakarrak,[69] Alkate Nagusia eta Arrunta eskumikatzeko mehatxupean jarriz sarri, baldin eta ikasleren bat beren kabuz atxilotzen bazuten epaitua izateko.[70]

 
Teologiako latinezko liburu bat.

Liburutegiak aldatu

Zuazolaren liburutegi partikularra aldatu

Rodrigo Merkado Zuazola bere garaiko humanista handienetako bat izan zen. Liburutegi partikular handia osatzen zuten berrehundik gora liburuak, Unibertsitateari testamentuan eman zizkion. Liburu garrantzitsuenen atalkako sailkapen bat honako hau litzateke:

KLASIKOAK: Horazio, pergaminoz komentatua. Valerio Maximo, pergaminoan. Makrobio, pergaminoan, gorputz bat. Zizeronen Epistolak, pergaminoan gorputz bat. Kintiliano bat, tauletan iruzkina duena. Kintiliano bat, pergaminoan. Plutarko grezieraz, pergaminozko zenbait lanekin. Plinioren Epistolak paper handian. Zizeronen Lanbideak paper handian. Zizeron De Oratore, pergaminoan. Laktantzio, pergaminoan. Ovidio, pergaminoan. Suetonio, pergaminoan. Juvenal, pergaminoan iruzkinekin.

TEOLOGIA ETA FILOSOFIA: Santo Tomasen Zatiak, lau liburukitan. San Jeronimoren Epistolak, pergaminoan. Agustin de Civitate Dei, pergaminoan. Aristoteles Filosofiaz, pergaminoan. Platonen Opera, pergaminoan. Aristotelesen Etikak, gorputz bat. Fedearen Direktorioa, paper handian. Teologiako Terminoak, pergaminoan. Itun Berria, grezieraz. Honcalako Taula San Jeronimori buruz, zurezko tauletan. Stefanus Aqueus, Filosofia natural historikoari buruzkoa, pergaminoan.

MITOLOGIA: Zurean Ondo Txigortu, hogeita hiru gorputz. Giovanni Boccaccioren Genealogia, tauletan. Alziatoren Paradoxa, pergaminoan.

ASTRONOMIA: Ptolomeo, paper handian. Sferea Mundi et Teorica Planeta, bolumen bat pergaminoan. Kosmografiarako Sarrera, pergaminoan. Elucidatio Astrolabii, paper handian. Astrologiae Praedictiones, pergaminoan. Kronika Mundi, gorputz bat tauletan. Liburuekin batera testamentuan uzten du baita: metalezko Astrolabio bat bere larruzko kaxarekin. Metalezko Esfera bat bere larruzko kaxarekin. Metalezko Globo bat, oina eta larruzko kaxa dituena. Bi Mapa, bata paper atxikikoa mihisean eta bestea pergaminozkoa makila eta zorroarekin.

 
1568ko tipografia mugikorreko inprimaketa, xilografia batean.

GARAIKO TRATATU IDAZLEAK: Lingua Erasmi, paper handian. Erasmoren Lanen Katalogoa, pergaminoz. Erasmo Aukeramen Askean, paper handian. Lorencio Valla, pergaminoan. Juan Pico Mirandolakoa, gorputz bat pergaminoan. Francisco Pico Mirandolakoa, bere iloba, beste gorputz bat pergaminoan. Martin Luteroren Akatsen Aurkako Bulda, pergaminoan.

KASTITATEAREN BERTUTEARI BURUZKO TRATATUAK: De Conceptione Beatae Mariae Virginis, pergaminoan. Filipo Franco, seigarrenaren gainean paper handian. Dominico, seigarrenaren gainean paper handian. Martino, seigarrenaren gainean paper handian. Juan Andres, seigarrenaren gainean pergaminoan.

LEGEAK: Rotako Erabakiak, pergaminoan. Rotako Forua, paper handian. Forus Novus, paper handian. Partidak, pergaminozko hiru ataletan. Konstituzio Inperialak, paper handian. Kataluniako Konstituzioak. Toroko Legeak Gaztelako glosarekin. Aragoiko Forua, pergaminoan. Siziliako Konstituzioak, pergaminoan. Jaengo Sinodalak. Madrilgo Legeak. Liber Inquisitionis. Salamancako eta Tarragonako Konstituzioak, pergaminoan. Pandektak.[71]

Sancti Spirituseko liburutegia aldatu

Unibertsitateak jasan behar izan zuen guztiek jasanda ere, eta 1902titk aurrera Unibertsitate bezala ez aritu arren, bi ondare garrantzitsu utzi ditu: artxibategikoa eta bibliografikoa. Lehena hiru sailetan sailkatuta dago:

  • A saila, fundazioaren historia, gertakizun, xehetasun, eraikuntza eta Konstituzioei buruzkoa;
  • B saila, kolegiatze eta errektoradutzarako lehiaketa espedienteei buruzkoa;
  • C saila, ikasle eta administrazioari buruzkoa.

Bestalde, ondare bibliografikoari dagokionez, gaur egun Liburutegiak 1.500 bolumen inguru ditu, horietatik 50 inkunableak, 600 XVI. mendean inprimatutakoak, eta gainontzekoak XVII. eta XIX. mendeen artean inprimatutakoak.[72]

Hizkuntza aldatu

Humanismoaren funtsezko alderdietako bat herriko hizkuntzak aintzak hartzekoa izan zen, batez ere erromanikoak, eta hizkuntzen mailara igo zituen. Latina izan zen ohiko hizkuntza argitarapen zientifiko eta teknikoetan 1540. arte, horrela nazioarteko ikasle, irakasle eta zientzialarien harremana eta higikortasuna bermatuz. Mendea aurrera zihoan heinean, gaztelaniazko idatziak ugarituz joan ziren. Bestalde, euskararen presentzia oso dokumentu gutxitan ageri da, eta lehen hitz solteak 1508an Iñigo de Mendozak gaztelaniak argitaratutako errefrauen liburuan datoz. Unibertsitatearen liburutegian 1530an argitaratutako Lucio Marineo Siculo humanista eta historialari italiarraren idatzi baten latinezko hitz batzuk euskararen itzulpenarekin ageri dira.[73]

Ilustrazioa. Unibertsitatearen krisia eta distira: 1701-1795 aldatu

 
Medailoian, Penelope pertsonaia mitologiko greziarra.

1701ean Borboiak tronura iritsi zirenean, ideia ilustratuak garatu ziren, Herriaren Adiskideen Elkarteek eta Merkataritza Batzordeek sortutako erakunde zientifikoak sortuz. Horixe izan zen 1769an sortutako Bergarako Errege Mintegiaren kasua, Karlos III.ak herrialdetik kanporatu arte jesulagunena izan zen eraikin batean kokatuz. Beraz, kulturaren irradiazioa Unibertsitateetatik kanpo gertatu zen, irakaskuntza zientifiko berriak ez sartzeagatik gainbehera jasan baitzuten. Horrek Sancti Spiritus Unibertsitateko ekonomiari ere eragin zion, eta ondorioz Oñatiko Kontzejuak Teologia Eskolastikoa eta Filosofiako lau katedrak mantentzeko ardo-azunbrearen zergak erabili zituen. 1767an Gaztelako Gorteak unibertsitate guztiei katedra kopuruei, dotazioei eta hornitzeko metodoei buruzko informazioa eskatu zien. Bidalitako txostenean zazpi katedradun zeudela adierazten zen: Instituta Zibileko bi, Zuzenbide Kanonikoko bi, Filosofiako bi eta Teologia Moraleko bat. Txostenarekin batera, Erregeari erregu egiten zitzaion Unibertsitatea bere iraganeko eskubideen erabileran gordetzeko.

Hala ere, eskaera hori ez zen aintzat hartu, eta 1772ko Errege Agindu batek, katedradun kopuru txikian oinarrituta, Unibertsitateari debekatu egin zion gradu handienak ematea, hau da, Doktoregorenak lege eta kanonen fakultateetan, ordura arte egin izan zen bezala, eta Batxilergoko gradua ematera murrizten zuen. Horrek ondorio larriak ekarri zituen, berehala ikasle-kopurua jaitsi zelako; izan ere, ordutik ikasleak Gaztelako goi mailako unibertsitateetara joan ziren. Kontzejuak laguntza ekonomikoa eskatu zien Batzar Nagusiei, eta eskuzabaltasunez erantzun zuten, euskal unibertsitate bakarrari laguntza emanaz. Ondoren, 1777tik aurrera, Unibertsitateak berriro doktorego graduak eman ahal izan zituen.

1777ko ikasketa-plana honakoa zen:

  • Filosofiako 1. ikasturtea, Logikaren hastapenak eta Logika ikasgaiekin.
  • Filosofiako 2. ikasturtea, Filosofia morala ikasgaiarekin.
  •   FILOSOFIAKO BATXILERGOA
  • Lege eta Kanonen 1. ikasturtea, Erakunde zibilak- 1 ikasgaiarekin.
  • Lege eta Kanonen 2. ikasturtea, Erakunde zibilak-2 ikasgaiarekin.
  • Legeen 3. ikasturtea, Digesto ikasgaiarekin.
  • Kanonen 3. ikasturtea, Erakunde kanonikoak eta Dekretuak ikasgaiekin.
  • Legeen 4. ikasturtea, Kodea eta Zuzenbide erreala ikasgaiekin.
  • Kanonen 4. ikasturtea, Antzinako Eliz Zuzenbidea eta Dekretua irakasgaiekin.
  •   BATXILERGOA LEGE ETA KANONETAN
  • Legeen 5. ikasturtea, Bilduma eta Toro-ko legeak ikasgaiekin.
  • Kanonen 5. ikasturtea, Kontzilio orokorrak eta Kontzilio nazionalak ikasgaiekin.
  • Lege eta Kanonen 6. ikasturtea, Zuzenbide publikoa, naturala eta pertsonena ikasgaiekin.
  •   LEGEETAN ETA KANONETAN LIZENTZIATUA

Lasaitasun garai horrek gutxi iraun zuen, Frantziako Iraultzaren eztandak (1789-1799) Gipuzkoako biztanleak bi bandotan banandu zituelako: alde batetik Donostiako burgesia merkataritza, etorkizuneko liberalak, eta bestetik probintzia barneko tradizionalistak, etorkizuneko karlistak. Horrela, Konbentzioaren Gerra Euskal Herrian piztu zenean (1793-1795), Frantziako tropek Hondarribia eta Donostia okupatu zituzten 1794an, eta probintziaren barruan aurrera egin zuten Bergararaino. Beldurrez, Errektoreak eta zenbait irakaslek Oñati utzi eta Gasteizera joatea erabaki zuten, ikasle ugari zeramatzatela. Basileako bakearen sinadurarekin, 1795eko urrian iheslariak Oñatira itzuli ziren, Unibertsitatea normaltasunera bueltatuz[74]

XIX. mendea eta Unibertsitate karlista: 1807-1892 aldatu

Politikan izandako gorabeherek Espainiako Independentzia Gerra (1808-1814) baino lehen, 1807ko uztaileko Errege Dekretua ekarri zuten. Horren arabera, funts ekonomikorik ez zegoenez estatu mailan, irakaskuntza publikoa 11 unibertsitatera murriztu zen, horien artean Salamanca, Alcala, Valladolid eta Santiago zeudela. Beste 11 unibertsitate baliogabetu egin ziren, horien artean Toledo, Oñati, Avila eta Iratxe. Horrek kezka eta harridura handia sortu zuen Oñatin; izan ere, alegatutako ekonomia-eskasiaren arrazoiak ez ziren Sancti Spiritus Unibertsitatean ematen, Diputazioen eta Kontzejuaren diru-laguntzak jasotzen jarraitzen baitzuen.

 
Klaustroko medailoiak eta armarriak.

Berehala hasi ziren Erregearen aurrean Oñatiko Unibertsitatea Dekretutik kanpo uzteko gestioak, baina Gerra amaitu arte ez zen ia jarduera akademikorik izan. 1814ko maiatzean Dekretu berria eman zenean hasi zen jarduera berriro. Unibertsitatea 1820an berrezarri zenean, eraikin bertan bizi ziren 7 katedradun zeuden, 371 ikasleri klaseak emateko, gai hauetan:

  • 1- Atarikoak: Matematikako Hastapenak, Logika eta Metafisika, Filosofia Morala.
  • 2- Legeak: Zuzenbide naturala eta Jendeena, Zuzenbide erromatarraren Historia eta Hastapenak, Zuzenbide espainiarraren Historia eta Hastapenak, Konstituzioa eta Zuzenbide Politikoa, Ekonomia Politikoa, Auzitegi-praktika eta Erretorika.
  • 3- Kanonak: Nozio kanonikoak, Erakunde kanonikoak, Historia Eklesastikoa, Kontzilio Orokorrak.[75]

Baina 1822ko erreforma berri batek ikasketa-plan desberdinak ezartzen zituen, eta Unibertsitateak ez zuen ez irakaslerik, ez liburukirik bere liburutegian, zientziak, fisika, kimika, botanika eta beste espezialitateei buruz aritzeko. Beraz, 1822ko azaroko Errege Agindu batek Ikastetxe kategoriara jaitsi zuen.[76]

Fernando VII.a erregea hil ondoren hasi zen Lehen Karlistaldia (1833-1839). Gerra zibileko egoera horren ondorioz, karlistek Oñati okupatu zutenean zenbait irakaslek Maria Victoria erregeordeari eskatu zioten Ikastetxea Gasteizera eramateko. Baina Karlos V.a Erregegaiaren aldeko irakasleak geratu egin ziren, eta 1836ko martxoko bere Errege Aginduak Oñatiko Unibertsitatea berrezarri zuen, “Errege- eta Pontifikal-Sancti Spiritus Unibertsitatea” izena hartuz, eta lehen Unibertsitate karlista bilakatuz. Bertan Legeak, Kanonak, Filosofia eta Teologia irakasten ziren. Lehen ikasturtea 186 ikaslerekin ireki zen, eta bigarrenean maila 321era igaro zen.[77]

Karlisten porrotarekin gerra amaituta, Espartero jeneral isabeldarra boterera igo zen, eta 1842ko irailean dekretu bat argitaratu zuen, non Oñatiko Unibertsitatea Valladolideko Unibertsitateari atxikitako Bigarren Hezkuntzako Institutu bihurtu zuen. Neurri hori oso kaltegarritzat jo zen euskal probintzientzat, txosten baten arabera:

“Probintzia hauetako biztanleek beren etxeetatik hurbil egiten zituzten Filosofia, Lege eta Kanonen karrerak, beren gurasoen edo interesdunen zaintzapean, diru-aurrezpen handiarekin eta beren ohiturak galdu gabe, estimu handiko balio positiboak gordez. Gaur egun, gazteek Valladolidera, Zaragozara edo Madrilera joan behar dira ikasketak egitera...”[78]

Espainiako 1868ko Iraultzak irakaskuntza-askatasuna ezarri zuen, eta ondorioz, Oñatiko Unibertsitatea berrezarri zen. Ikasturtea 1869ko irailean hasi zen, 235 ikaslerekin. Hiru urte geroago sortu zen Bigarren Karlistaldia (1872-1876), eta Oñatiko Lazarraga dorrea eta jauregia Karlos VII.a Erregegaiaren egoitza ibiltarietako bat izanik, Sancti Spiritus berriro “Errege- eta Pontifikal-Unibertsitatea” izan zen. 1874ko urrian hasi zen lanean, Euskal Herriko Unibertsitate Barrutiaren buru izateko proiektuarekin. Baina 1876ko otsailean karlistek gerra galdu zutenean, tropa liberalak Oñatin sartu ziren, Unibertsitatearen eraikinean kokatuz. Bertan jarraitu zuten 1883an lekualdatu arte, eta Unibertsitateko eraikinean Seminario Txiki bat ezarri zuten arte, Letrango Kalonje Erregularren eskutik. Apaizgaitegiak zortzi urtez funtzionatu zuen, eta 104 ikasle izatera iritsi zen garairik oparoenean. Hala ere, 1892an itxi egin zen, eta eraikina gaixotasun kutsakorretarako ospitale bezala erabili zen.[79]

Azken irekiera eta behin betiko itxiera: 1895- 1901 aldatu

 
Goiko klaustroa.

1894. urtearen amaieran, Udalak, Gipuzkoako Foru Aldundiak eta irakasle izango zirenek batzorde bat sortu zuten Unibertsitatea berriz irekitzeko oinarriak egiteko, hierarkia katolikorako orientazio konfesionalarekin eta ekimen pribatukoa izateagatik izaera askearekin. Espainian ordea, estatuak unibertsitateen monopolioa zuen, eta altxor publikotik emandako dirulaguntzen bidez kontrolatzen zituen.[80]

Aldundiaren, Udalaren eta errenta propioen finantzaketarekin, irakasleen klaustroa 1895eko irailean eratu zen, ikasturtea hurrengo hilabetean hasteko. Baina Madrilgo Ministerioaren baimena falta zen Unibertsitatea ofiziala izateko. Hori lortzeko Gipuzkoarekin eta Donostiarekin lotura handia zuen Maria Cristina erregeordeari egin zitzaion eskaera, eta 1896ko martxoan dekretu bat eman zuen, aurrerantzean Oñatiko Unibertsitate Katolikoa izango zenak, Filosofia eta Letrak zein Zuzenbidea fakultateak sortzeko baimena ezarriz. Baina fakultate horiek akademikoki Zaragozako Unibertsitatearen menpe egon beharko ziren.[81]

1898-1899ko Memorian ikasturte horretako azterketen estatistika bat agertzen da, ikasleen noten araberako banakapen honekin:

  • ZUZENBIDEA, Prestakuntza: Bikainak: 13, Nabarmenak: 15, Onak: 15, Gaindituak: 20, Suspentsoak: 6, Guztira: 69
  • FILOSOFIA ETA LETRAK, Lizentziatura: Bikainak: 11, Nabarmenak: 10, Onak: 11, Gaindituak: 12, Suspentsoak: 3, Guztira: 47
  • ZUZENBIDEA, Lizentziatura: Bikainak: 73, Nabarmenak: 51, Onak: 53, Gaindituak: 43, Suspentsoak: 8, Guztira: 228
  • NOTARIOTZA: Bikainak: 1, Nabarmenak: 1, Onak: 1, Gaindituak: 2, Suspentsoak: 2, Guztira: 7
  • IKASLEAK GUZTIRA: Bikainak: 98, Nabarmenak: 77, Onak: 80, Gaindituak: 77, Suspentsoak: 19, Guztira: 351

1899-1900 ikasturtean hirurehun eta hamasei ikasle izan ziren. Matrikula-eskubideez gain, irakasgai bakoitzeko 25 pezeta ordaintzen ziren urtean, eta 2,50 pezeta ikasgai azterketa bakoitzeko. Memoria horretan bada Oñatiri buruzko propagandarik: “Biztanleen zintzotasun eta erlijiotasun ezagunak, ekoizpenaren barietate aberatsagatik eta klimaren egokitasunagatik oso leku atsegina egiten dute herri hau, bizitza akademikorako oso egokia, eta kanpoko ikasleak bertan ostatu eroso eta ekonomikoa aurki dezakete.”[82]

Sei ikasturteko jardunaldi horretan zehar, ika-mikak sortu ziren katedradunek beren eskubideak unibertsitate publikoen parekoak nahi zituztelako, Udalak Unibertsitateko patroia bera zela zioen bitartean. 1901eko apirilean, Errege Dekretu batek Oñatiko Unibertsitate Katolikoaren erregimen berezia deuseztatzea proposatu zuen, bere estatutuak eta irakasleen egoera araudi ofizialera egokitu ezean. 1901eko abuztuan, Ministerioak 1896ko martxoko baimena iraungitzat jo zuen.[83]

Eraikinaren ondorengo erabilerak aldatu

Unibertsitate maila galdu ondoren, eraikinaren geletan Karitateko Alabak ezarri ziren, umezurtz eta zaharrei arreta ematen zietenak 1864an jasotako eraikin hurbil batean. Udalak 1903an Marista Anaiei utzi zien eraikina, oinarrizko eta lehen hezkuntzako ikastetxe bat sortzeko. 1913tik aurrera batxilergoa ere emateaz gain, Arte eta Lanbideen Gaueko Eskola sortu zen. Aldi horretan, Eusko Ikaskuntzaren I. Kongresua egin zen, "Eragina" atalean jasotzen den bezala. 1928az geroztik, bigarren hezkuntzako Institutua egon zen eraikinean.[84]

1932an, Espainiako Bigarren Errepublikako Dekretu batek eraikina Oñatiko Udalaren patronatutik Gipuzkoako Foru Aldundiari transferitu zion. Gerra Zibilaren ondoren (1936-1939) ikastetxe izaera galdu zuen, eta 1942an Gipuzkoako Notario Protokoloen Artxiboaren egoitza bilakatu zen. 1956an Marista Anaiak itzuli ziren, eta 1963an Institutua ezarri zen berriro, 1970ean ondoko eraikin berri batera aldatu zen arte, “Rodrigo Mercado de Zuazola Institutua” izenarekin. 1981ean IVAP- Administrazio Publikoaren Euskal Institutuaren egoitza bertan jarri zen, eta 1989an Lege Soziologiako Nazioarteko Erakundea.[85]

2002an Mondragon Unibertsitateko lehenengo Doktore tesia Sancti Spiritus eraikineko areto nagusian irakurri zen.[86]

Topaketak: Euskal Herriko unibertsitateetako eta beste kultura- eta ikerketa-erakundeetako ikertzaileen hainbat topaketa egiten dira urtero.[87]

Eragina aldatu

 
Karlos VII.a Erregegaia.

Euskal-Nafar Unibertsitatearen proiektua: 1874 aldatu

Bigarren Karlistaldia 1872an hasi zen, eta Karlos VII.a Erregegai karlistak 1874an Oñatiko Unibertsitatea 1838 eta 1839. urteetan zegoen bezala berrezarri ondoren, berezko Euskal-Nafar Unibertsitate-Barruti bat sortzea proposatu zuen. Horretarako, 1874ko urriaren 21ean “Errege Agindu bat eman zuen, Oñatiko Unibertsitatea erdigune eta buru izango zuen Unibertsitate Barrutia sortuz, eta Unibertsitatearen eta Barrutiko Irakaskuntza Ikastetxeen arteko kontzertu eta harmoniarako arauak ezarriz.”[88]

Karlos VII.aren Errege Aginduak Sarrera bat eta 11 Artikulu zituen eta horietan, besteak beste, honako gai hauek zehazten ziren:

1. Artikulua.- Lau Euskal-Nafar Probintziek, helburu akademikoetarako Unibertsitate Barruti bat osatuko dute. Barruti horren erdigune eta buru Oñatiko Unibertsitate zaharra izango da, azken otsailaren 12ko Errege Aginduaren bidez berrezarri zena, Filosofia edo Bigarren Hezkuntzako Ikasketekin eta Teologia, Kanon eta Jurisprudentziako Fakultate Nagusiekin.

2. Art.- Gaur egun Unibertsitate Barruti horretan dauden edo aurrerantzean behar bezalako baimenarekin sortuko diren Bigarren Irakaskuntzako edo Lanbide Irakaskuntzako ikastetxe guztiak Oñatiko Errege eta Aita Santuaren Unibertsitateko Errektorearen eta Klaustroaren mende egongo dira, eta bertan txertatuta egongo dira.

5. Art.- Bigarren Irakaskuntzarako Unibertsitate Barruti osoan Unibertsitaterako hartzen den ikasketa-plan bera hartuko da; izan ere, plan horren eta berari eransteko betekizunak betetzen ez badira, ez dute balio akademikorik izango egindako ikasketek, ez eta lortutako tituluek eta graduek ere.

6. Art.- Fakultate Nagusiak eta Irakaskuntza Profesionala ikasteko, dagoeneko eratuta dauden edo aurrerantzean ordenaz eratuko diren planak arautuko dira, Erregearen onarpenarekin.

7. Art.- Barrutiko ikastetxeetan egindako ikasketei dagozkien mota guztietako titulu akademikoak eta lanbide-tituluak Oñatiko Unibertsitateko Errektoreak eta Klaustroak emango ditu, ariketak bertan egin izan balira bezala.

10. Art.- Oñatiko Unibertsitateko Errektorea Karlos VII. Erregeak izendatuko du, Klaustroak proposatutako bertako katedradunen artetik.[89]

Euskaltzaindiaren eta Eusko Ikaskuntzaren sorrera: 1918 aldatu

 
1918ko Eusko Ikaskuntzaren lehen Kongresua.

1918 urte hasieran, Bizkaiko jeltzaleek kudeaturiko erakunde publikoen babesean, euskal kulturari buruzko hitzaldi ziklo bat antolatu zen Bilbon.[90] Lortutako arrakasta ikusita, Gipuzkoako Diputazioak, Oñatin euskal ikasketei buruzko kongresu bat egiteko deia luzatu zuen, Eta Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako Aldundien patronatuek 1918ko irailaren 1etik (igandea) 8ra Eusko Ikaskuntzaren I. Kongresura deitu zuten, XVI. mendean sortutako Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatean egiteko.[91]

Partehartzaile gehienak herriko etxe partikularretan hartu zuten ostatu, eta Oñatiko Unibertsitatean aretorik ez zegoenez 900 pertsonentzat, Garay fabrikako pabiloi nagusitik makinak kendu eta kongresuko Areto Nagusia izateko prestatu zuten, hasiera eta amaiera ekitaldi nagusiak bertan egiteko. Halaber, kongresuko jatetxe bat antolatu zen.[92]

Kongresua antolatzen hasi zirenean 200 partehartzailera ailegatuz gero arrakastatsua izango zela zioten. Azkenean bakarkako 783 kongresu-kidek ordaindu zuten matrikula, gehi 96 babeslek, horien artean 67 udaleko ordezkarik. Han egon ziren baita 54 txostengile eta hainbat gotzain. Eta lau Ahaldun Nagusiak mikelete, forale, miñoi, mazolan, danbolintero eta musikoekin joan ziren.[93]

Oñatiko alkateak euskaraz eman zien ongi etorria bildutakoei, ondoren Gipuzkoako Diputazioko presidentea aritu zen, gero Gasteizko eta Baionako gotzainak, eta amaieran Alfontso XIII Espainiako erregeak hitzaldi enpatiko batekin inauguratu zuen Kongresua. Ondoren Sancti Spirituseko unibertsitateko klaustroko euskal artisten margolanen erakusketa zabaldu zuten.[94]

 
Jose Maria Arizmendiarrietaren eskultura Mondragon Unibertsitateko Arrasateko kanpusean.

Mondragon Unibertsitatea - MEDUO proiektua: 1961-1997 aldatu

Arrasateko Kooperatiben sustatzailea izan zen Jose Maria Arizmendiarrietak beti eman zion garrantzi handiena heziketari, eta horrela 1943an baldintza eskasetan Eskola Profesional bat sortu zuen. Jadanik 1947an, lehen kooperatiba sortu baino bederatzi urte lehenago, honela idazten zuen ,”haurra gizon egiteko jaio da, eta adinak baino, heziketa eta prestakuntza dira gakoak”[95]

1961eko urtarriletik martxora bitartean, Arizmendiarrietak MEDUO - Oñatiko Unibertsitateko Hezkuntza Mankomunitatea (Mancomunidad Escolar de la Universidad de Oñati) proiektu berria ondu eta Madrilgo Hezkuntza Ministerioan aurkeztu zuen. Debagoieneko Haraneko hainbat herriren ekintza bat zen, 50.000 biztanle batzen zituena, Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitate zaharraren tradizio historikoari jarraituz, Unibertsitate Zentro Kooperatibo autokudeatuen sare bat sortzeko. Arizmendiarrietak bilera eta solasaldi ugari izan zituen tokiko eta probintziako agintariekin, eta babesa eman zioten.[96] Baina proiektuak ez zuen fruiturik eman, Espainiako diktaduran zeuden aukera mugatuengatik. [97]

1968. urtean Euskal Herrian berpiztu egin ziren bertako Unibertsitatea lortzeko aspaldiko asmoak, eta Arizmendiarrietak langileriaren eta justizia sozialaren interesen ikuspegitik hitz egin zuen gaiaz. Horretarako, hezkuntza-aukera berdintasunaren printzipioaren aplikazio praktikoari erreparatzen zion.[98]

1989an Espainiako gorteek unibertsitate pribatuak sortzeko legea eman zuten, eta eskumen hori Eusko Legebiltzarrari transferitzean, Arizmendiarrietaren hasierako MEDUO ekimenean oinarrituta, Mondragon Unibertsitatea sortzeko proiektua aurkeztu zen Legebiltzarrean, irabazi-asmorik gabeko eta onura publikoko unibertsitate kooperatibo pribatu gisa, Debagoiena haraneko irakaskuntza-egitura deszentralizatua osatzen zuten hiru zentroen estatus berarekin: Arrasateko Eskola Politeknikoa, Oñatiko Enpresa Zientzien Fakultatea eta Eskoriatzako Giza Zientzien Fakultatea.[99] 1997an Unibertsitate berria gauzatu zen, Eusko Legebiltzarreko alderdi guztiek aho batez onartuta.[100]

 
Korrikaren lekukoa.

Lehen Korrikaren irteera: 1980 aldatu

AEK-k antolatu zuen lehen Korrika 1980ko azaroaren 29an Oñatiko Unibertsitatearen ate aurrean hasi zen.[101] “0” kilometroaren dortsala Jose Maria Satrustegi euskaltzain nafarrak eraman zuen, eta metro batzuk egin ondoren ikastolako lau haurrei eman zien lekukoa. Hauek enparantzara sartu ziren, eta bertan “1” kilometroa Oñatiko alkatea zen Eli Galdos jeltzaleak egin zuen. Abenduaren 7an amaitu zen Bilbon, Euskal Herriko zazpi probintziak igaroz eta 1820 kilometrotako ibilbidea eginda.[102]

Ikus, gainera aldatu

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 21 or. ISBN 84-7907-151-6..
  2. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 3-4 or..
  3. ↑ Azpiazu, José Antonio.-Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatearen Historia Soziala.- [Donostia-San Sebastián]: Kutxa Fundazioa, 2020. ISBN 978-84-7173-608-6
  4. ↑ Ramirez de Okariz Telleria, Iñigo. (1994). Oñati Gure Herria. Oñatiko Udala, 149 or. ISBN 84-606-1903-6..
  5. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate.. Convento de San Francisco de Tolosa, 5-6 or..
  6. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 21, 87 or. ISBN 84-7907-151-6..
  7. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 11-15 or..
  8. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 79-81 or. ISBN 84-7907-151-6..
  9. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 17,18 or..
  10. ↑ Luzuriaga, Gerardo. (1998). Oñatiko Unibertsitatea bertako liburutegiaren bidez: XVI. Mendea. Historia, irakaskuntzako metodoak, bizitza akademikoa, ikasgaiak eta zentsura. Gipuzkoako Foru Aldundia, 42 or. ISBN 84-7907-236-9..
  11. ↑ Echeverria, Pedro, Martiarena, Xabier. (2006). Oñatiko Unibertsitatearen Kaperako Erretaula. Historia eta Zaharberritzea. Gipuzkoako Foru Aldundia, Kultura Zuzendaritza Nagusia, Donostia, 17 or. ISBN 84-7907-527-9..
  12. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 81 or. ISBN 84-7907-151-6..
  13. ↑ a b c (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 83 or. ISBN 84-7907-151-6..
  14. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 24,25 or..
  15. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 26-30 or..
  16. ↑ (Gaztelaniaz) Ayerbe Iribar, Mª Rosa. (1985). Historia del Condado de Oñate y Señorío de los Guevara (S. XI – XVI). Gipuzkoako Foru Aldundia, 259-260 or. ISBN 84-7086-141-7..
  17. ↑ (Gaztelaniaz) Ayerbe Iribar, Mª Rosa. (1985). Historia del Condado de Oñate y Señorío de los Guevara (S. XI – XVI). Gipuzkoako Foru Aldundia, 274 or. ISBN 84-7086-141-7..
  18. ↑ (Gaztelaniaz) Arrazola, Mª Asunción. (1973). Oñate. Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián, 14 or. ISBN 84-400-6240-0..
  19. ↑ (Gaztelaniaz) Arrazola, Mª Asunción. (1973). Oñate. Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián, 14 or. ISBN 84-400-6240-0..
  20. ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (2001). Miscelánea histórica sobre Oñati. Oñatiko Udala, 12 or. ISBN LG: SS-1177/01, Es..
  21. ↑ (Gaztelaniaz) Ayerbe Iribar, Mª Rosa. (1985). Historia del Condado de Oñate y Señorío de los Guevara (S. XI – XVI). Gipuzkoako Foru Aldundia, 613 or. ISBN 84-7086-141-7..
  22. ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (1951). El Conde de Oñate patrón laico. RSBAP- Euskalerriaren Adiskideen Elkartea, Azkoitia, 459-461 or. ISBN LG-ALD-14-1952-04-01-03..
  23. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 72 or. ISBN 84-7907-151-6..
  24. ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (1954). La anécdota en la historia de Oñate. Oñatiko liburutegia, 24 or..
  25. ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (1952). Pleitos de la Villa de Oñate con sus Condes en el siglo XVI. RSBAP- Euskalerriaren Adiskideen Elkartea, Azkoitia, 202 or. ISBN LG-ALD-14-1952-04-01-03..
  26. ↑ (Gaztelaniaz) Ayerbe Iribar, Mª Rosa. (1985). Historia del Condado de Oñate y Señorío de los Guevara (S. XI – XVI). Gipuzkoako Foru Aldundia, 529 or. ISBN 84-7086-141-7..
  27. ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (1952). Pleitos de la Villa de Oñate con sus Condes en el siglo XVI. RSBAP- Euskalerriaren Adiskideen Elkartea, Azkoitia, 185 or. ISBN LG-ALD-14-1952-04-01-03..
  28. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 75 or. ISBN 84-7907-151-6..
  29. ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (1952). Pleitos de la Villa de Oñate con sus Condes en el siglo XVI. RSBAP- Euskalerriaren Adiskideen Elkartea, Azkoitia, 198 or. ISBN LG-ALD-14-1952-04-01-03..
  30. ↑ Azpiazu, Jose Antonio. (2020). Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatearen historia soziala. Kutxa Fundazioa, 194 or. ISBN 978-84-7173-608-6..
  31. ↑ (Gaztelaniaz) Moya, Adelina, Jerardo Elortza, Iñazio Irizar, et al.. (1982). Oñatiko historia eta arte bilduma / Inventario artístico del valle de Oñati.. Oñatiko Herri-Liburutegia, 224 or. ISBN 84-500-7.932-2..
  32. ↑ a b (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 61-63 or..
  33. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 87 or. ISBN 84-7907-151-6..
  34. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 88-89 or. ISBN 84-7907-151-6..
  35. ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (2001). Miscelánea histórica sobre Oñati. Oñatiko Udala, 93-95 or. ISBN LG: SS-1177/01..
  36. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 82, 83 or..
  37. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 88-91 or. ISBN 84-7907-151-6..
  38. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 93 or. ISBN 84-7907-151-6..
  39. ↑ (Gaztelaniaz) Moya, Adelina, Jerardo Elortza, Iñazio Irizar, et al. (1982). Oñatiko historia eta arte bilduma / Inventario artístico del valle de Oñati. Oñatiko Herri-Liburutegia, 221 or. ISBN 84-500-7.932-2..
  40. ↑ (Gaztelaniaz) Arrazola, Mª Asunción. (1973). Oñate. Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián, 34 or. ISBN 84-400-6240-0..
  41. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 85-90 or..
  42. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M.. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate.. Convento de San Francisco de Tolosa, 91 or..
  43. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M.. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 92-96 or..
  44. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 107 or. ISBN 84-7907-151-6..
  45. ↑ (Gaztelaniaz) Moya, Adelina, Jerardo Elortza, Iñazio Irizar, et al.. (1982). Oñatiko historia eta arte bilduma / Inventario artístico del valle de Oñati. Oñatiko Herri-Liburutegia, 224 or. ISBN 84-500-7.932-2..
  46. ↑ (Gaztelaniaz) Arrazola, Mª Asunción. (1973). Oñate. Caja de Ahorros Municipal de San Sebastián, 34 or. ISBN 84-400-6240-0..
  47. ↑ (Gaztelaniaz) Moya, Adelina, Jerardo Elortza, Iñazio Irizar, et al.. (1982). Oñatiko historia eta arte bilduma / Inventario artístico del valle de Oñati. Oñatiko Herri-Liburutegia ISBN 84-500-7.932-2..
  48. ↑ Ramirez de Okariz, Iñigo. (1994). Oñati, gure herria. Oñatiko Udala, 151 or. ISBN 84-606-1903-6..
  49. ↑ (Gaztelaniaz) Moya, Adelina, Jerardo Elortza, Iñazio Irizar, et al.. (1982). Oñatiko historia eta arte bilduma / Inventario artístico del valle de Oñati. Oñatiko Herri-Liburutegia, 224 or. ISBN 84-500-7.932-2..
  50. ↑ Echeverria, Pedro, Martiarena, Xabier. (2006). Oñatiko Unibertsitatearen Kaperako Erretaula. Historia eta Zaharberritzea. Gipuzkoako Foru Aldundia, Kultura Zuzendaritza Nagusia, Donostia, 61 or. ISBN 84-7907-527-9..
  51. ↑ a b c d (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 147-150 or. ISBN 84-7907-151-6..
  52. ↑ Echeverria, Pedro, Martiarena, Xabier. (2006). Oñatiko Unibertsitatearen Kaperako Erretaula. Historia eta Zaharberritzea. Gipuzkoako Foru Aldundia, Kultura Zuzendaritza Nagusia, Donostia, 107-108 or. ISBN 84-7907-527-9..
  53. ↑ Echeverria, Pedro, Martiarena, Xabier. (2006). Oñatiko Unibertsitatearen Kaperako Erretaula. Historia eta Zaharberritzea. Gipuzkoako Foru Aldundia, Kultura Zuzendaritza Nagusia, Donostia, 163-171 or. ISBN 84-7907-527-9..
  54. ↑ Ramirez de Okariz, Iñigo. (1994). Oñati, gure herria. Oñatiko Udala, 150 or. ISBN 84-606-1903-6..
  55. ↑ Azpiazu, Jose Antonio. (2020). Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatearen historia soziala. Kutxa Fundazioa, 7 or. ISBN 978-84-7173-608-6..
  56. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M.. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 159-166 or..
  57. ↑ Luzuriaga, Gerardo. (1998). Oñatiko Unibertsitatea bertako liburutegiaren bidez: XVI. mendea. Historia, irakaskuntzako metodoak, bizitza akademikoa, ikasgaiak eta zentsura.. Gipuzkoako Foru Aldundia, 29, 31 or. ISBN 84-7907-236-9..
  58. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 154 or. ISBN 84-7907-151-6..
  59. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 261-270 or..
  60. ↑ Luzuriaga, Gerardo. (1998). Oñatiko Unibertsitatea bertako liburutegiaren bidez: XVI. mendea. Historia, irakaskuntzako metodoak, bizitza akademikoa, ikasgaiak eta zentsura. Gipuzkoako Foru Aldundia, 105-144 or. ISBN 84-7907-236-9..
  61. ↑ Luzuriaga, Gerardo. (1998). Oñatiko Unibertsitatea bertako liburutegiaren bidez: XVI. mendea. Historia, irakaskuntzako metodoak, bizitza akademikoa, ikasgaiak eta zentsura. Gipuzkoako Foru Aldundia, 105-144 or. ISBN 84-7907-236-9..
  62. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M.. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 203-221 or..
  63. ↑ Luzuriaga, Gerardo. (1998). Oñatiko Unibertsitatea bertako liburutegiaren bidez: XVI. mendea. Historia, irakaskuntzako metodoak, bizitza akademikoa, ikasgaiak eta zentsura. Gipuzkoako Foru Aldundia, 29,30 or. ISBN 84-7907-236-9..
  64. ↑ a b (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 272-276 or..
  65. ↑ Luzuriaga, Gerardo. (1998). Oñatiko Unibertsitatea bertako liburutegiaren bidez: XVI. mendea. Historia, irakaskuntzako metodoak, bizitza akademikoa, ikasgaiak eta zentsura.. Gipuzkoako Foru Aldundia, 89, 90 or. ISBN 84-7907-236-9..
  66. ↑ Luzuriaga, Gerardo. (1998). Oñatiko Unibertsitatea bertako liburutegiaren bidez: XVI. mendea. Historia, irakaskuntzako metodoak, bizitza akademikoa, ikasgaiak eta zentsura. Gipuzkoako Foru Aldundia, 92 or. ISBN 84-7907-236-9..
  67. ↑ Azpiazu, Jose Antonio. (2020). Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatearen historia soziala. Kutxa Fundazioa, 43 or. ISBN 978-84-7173-608-6..
  68. ↑ Azpiazu, Jose Antonio. (2020). Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatearen historia soziala. Kutxa Fundazioa, 264 or. ISBN 978-84-7173-608-6..
  69. ↑ Irizar, Iñazio. (2017). 1760. urtea: Unibertsitateko amodiozko istorioa epaitu zenekoa. Olaitturri Kultur Elkartea. Oñati..
  70. ↑ Azpiazu, Jose Antonio. (2020). Oñatiko Sancti Spiritus Unibertsitatearen historia soziala. Kutxa Fundazioa, 147-148 or. ISBN 978-84-7173-608-6..
  71. ↑ (Gaztelaniaz) Gonzalez de Zarate, Jesus Mª, Ruiz de Ael, Mariano J.. (1989). Humanismo y arte en la Universidad de Oñate. Instituto de Estudios Iconográficos EPHIALTE del Ayuntamiento de Vitoria-Gasteiz, 193-200 or. ISBN 84-404-4296-3..
  72. ↑ Luzuriaga, Gerardo. (1991). Oñatiko Unibertsitateko Liburutegiko XVI. Mendeko Inpreso eta Inpreso eta Inkunableen katalogoa. Gipuzkoako Foru Aldundia, Kultura, Hezkuntza, Kirol eta Turismo Departamentua, 22 or. ISBN 84- 7907-048-X..
  73. ↑ Luzuriaga, Gerardo. (1998). Oñatiko Unibertsitatea bertako liburutegiaren bidez: XVI. Mendea. Historia, irakaskuntzako metodoak, bizitza akademikoa, ikasgaiak eta zentsura. Gipuzkoako Foru Aldundia, 192-196 or. ISBN ISBN: 84-7907-236-9..
  74. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 154-157 or. ISBN 84-7907-151-6..
  75. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 373-374 or..
  76. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserra. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 158-159 or. ISBN 84-7907-151-6....
  77. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 162 or. ISBN 84-7907-151-6..
  78. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 167 or. ISBN 84-7907-151-6..
  79. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 169-170 or. ISBN 84-7907-151-6..
  80. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 433-454 or..
  81. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 154-157 or. ISBN 84-7907-151-6..
  82. ↑ (Gaztelaniaz) Estornes Lasa, Jose. (1970). Los Vascos y la Universidad. Ed. Auñamendi, San Sebastián, 44-45 or. ISBN DL SS. 522-68..
  83. ↑ (Gaztelaniaz) Zumalde, Iñaki. (2001). Miscelánea histórica sobre Oñati. Oñatiko Udala, 103 or. ISBN LG: SS-1177/01..
  84. ↑ (Gaztelaniaz) R. P. José A. Lizarralde. O.F.M. (1930). Historia de la Universidad de Sancti Spiritus de Oñate. Convento de San Francisco de Tolosa, 454 or..
  85. ↑ (Gaztelaniaz) Fornells Angelats, Montserrat. (1995). La Universidad de Oñati y el Renacimiento. Gipuzkoako Foru Aldundia. Hirigintza eta Arkitektura Departamentua, 176-177 or. ISBN 84-7907-151-6..
  86. ↑ (Gaztelaniaz) Narvarte Arregui, Pedro Antonio. (2006). La Experiencia Cooperativa de Mondragón: estudio de su viabilidad organizacional en el contexto de Euskadi. CIRIEC-España, Revista de Economía Pública, Social y Cooperativa, nº 54, 4 or. ISBN ISSN: 0213-8093..
  87. ↑ (Gaztelaniaz) Dominguez, Anabel. (2024). Encuentro de arqueología con ojos de mujer en Oñati. Noticias de Gipuzkoa egunkaria.
  88. ↑ (Gaztelaniaz) Estornes Lasa, Jose. (1970). Los Vascos y la Universidad. Ed. Auñamendi, San Sebastián, 38 or. ISBN DL SS. 522-68..
  89. ↑ (Gaztelaniaz) Estornes Lasa, Jose. (1970). Los Vascos y la Universidad. Ed. Auñamendi, San Sebastián, 39-41 or. ISBN DL SS. 522-68..
  90. ↑ Kintana Goiriena, Jurgi. (2008). Intelektuala nazioa eraikitzen. R.M. Azkueren pentsaera eta obra. Iker 22, Euskaltzaindia, 509 or. ISBN 978-84-95438-39-3....
  91. ↑ Resurreccion Maria Azkue, Euskaltzain osoa. Hildako euskaltzain osoak.. Euskaltzaindia..
  92. ↑ (Gaztelaniaz) Crónica general del Primer Congreso de Estudios Vascos.. Euskalerriaren Alde aldizkaria. Donostia, 21-25 or.., 21-25 or..
  93. ↑ (Gaztelaniaz) Crónica general del Primer Congreso de Estudios Vascos. Euskalerriaren Alde aldizkaria. Donostia, 26 or..
  94. ↑ (Gaztelaniaz) Crónica general del Primer Congreso de Estudios Vascos. Euskalerriaren Alde aldizkaria. Donostia,, 26-29 or..
  95. ↑ (Gaztelaniaz) Azurmendi, Joxe. (1992). El hombre cooperativo. Pensamiento de Arizmendiarrieta.. Otalora, 201 or. ISBN 84-88125-01-1..
  96. ↑ (Gaztelaniaz) Molina, Fernando. (2005). Jose María Arizmendiarrieta. Biografia. Laboral Kutxa, Mondragon, 427-428 or. ISBN 84-920246-1-5..
  97. ↑ (Gaztelaniaz) Molina, Fernando. (2005). Jose María Arizmendiarrieta. Biografia. Laboral Kutxa, Mondragon, 435 or. ISBN 84-920246-1-5..
  98. ↑ (Gaztelaniaz) Azurmendi, Joxe. (1992). El hombre cooperativo. Pensamiento de Arizmendiarrieta. Otalora, 233 or. ISBN 84-88125-01-1..
  99. ↑ (Gaztelaniaz) Irizar, Iñazio; MacLeod, Greg. (2010). 32 claves empresariales de Mondragon. Garaia P.T., 101 or. ISBN LG. SS-10-2010..
  100. ↑ (Gaztelaniaz) Irizar, Iñazio; MacLeod, Greg. (2010). 32 claves empresariales de Mondragon. Garaia P.T, 104-105 or. ISBN LG. SS-10-2010..
  101. ↑ Lehen Korrika. Wikipedia.
  102. ↑ Belategi, Gontzal. (2024). Lehenengo Korrikaren zerogarren Kilometroa. Goiena, Debagoieneko aldizkaria, 40 or..

Kanpo estekak aldatu

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Gipuzkoa
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Oñatiko_Unibertsitatea&oldid=9668544"(e)tik eskuratuta