Tortosa
Tortosa Kataluniako hegoaldean hiria da, Baix Ebre eskualdean eta Tarragonako probintzian kokatua. Eskualdeko eta Terres de l'Ebre eremu osoko hiriburua da. 2009ko urtarrilaren 1eko erroldaren arabera 35.143 biztanle zituen, eta 2024an 35.265. 218,45 km²-ko azalera du.
Tortosa | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Kataluniako udalerria | |||||||||||
![]() | |||||||||||
| |||||||||||
Administrazioa | |||||||||||
Estatu burujabe | ![]() | ||||||||||
Autonomia | ![]() | ||||||||||
Probintzia | Tarragonako probintzia | ||||||||||
Eremu funtzionala | Terres de l'Ebre | ||||||||||
Eskualdea | Baix Ebre | ||||||||||
Alkatea | Jordi Jordan Farnós | ||||||||||
Izen ofiziala | Tortosa | ||||||||||
Posta kodea | 43500 | ||||||||||
INEk ezarritako kodea | 43155 | ||||||||||
Herriburua | Tortosa | ||||||||||
Geografia | |||||||||||
Koordenatuak | 40°48′45″N 0°31′16″E / 40.8125°N 0.52111111111111°E | ||||||||||
![]() | |||||||||||
![]() | |||||||||||
Azalera | 218,5 km² | ||||||||||
Altitudea | 12 m | ||||||||||
Mugakideak | Tivenys, El Perelló, Camarles, L'Aldea, Amposta, Masdenverge, Santa Bàrbara, Roquetes, Alfara de Carles, Aldover, La Sénia eta Beceite | ||||||||||
Demografia | |||||||||||
Biztanleria | 35.265 (2024)![]() | ||||||||||
| |||||||||||
Dentsitatea | 161 bizt/km² | ||||||||||
Etxebizitzak | 988 | ||||||||||
Informazio gehigarria | |||||||||||
Ordu eremua | UTC+01:00 | ||||||||||
Hiri senidetuak | Avignon, Le Puy-en-Velay, Alcañiz, Tartus eta Vercelli | ||||||||||
Matrikula | T | ||||||||||
Hizkuntza ofiziala | katalan | ||||||||||
tortosa.cat |
Nekazaritza eremuko merkataritza (mahatsa, olibondoak, almendrondoak, arroza) eta industria (janari industria, kimika industria, ehungintza, eraikuntzarako gaiak) dira ekonomia jarduera nagusiak.
Monumentuei dagokienez, aipagarriak dira XIV-XVIII. mendeetako katedral gotikoa, San Luis ikastetxea eta udal liburutegia.
Historia
aldatuAntzinateko Dertosa hiriari dagokio. Kartagotarren mende egon ondoren, erromatarrek konkistatu eta Julia Augusta Dertosa izena eman zioten.
713. urtean musulmanek hartu zuten eta 1035ean Turtuixako emirerriko hiriburu bihurtu zen, Tortosako taifakoa osatuz (1009-1104). 1148. urtean, genoarren laguntzaz, Erramun Berenger IV.a Bartzelonako konteak hiria konkistatu zuen, Aragoiko Koroaren barnean hartuz. Udal liburutegian XIII. mendeko Libre de les Costums generals de Tortosa dokumentu ospetsua gordetzen da, Kataluniako kodize garrantzitsuenetako bat.
Espainiako Ondorengotza Gerran, Josep de Nebot i Font-ek hiria hartu zuen 1705ean, Karlos VI.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoaren eskuetan utziz. 1708ko ekainean, Borboien armadak setiatu zuen hiria, Orleanseko dukea buru, eta uztailean berenganatu zuten, Filipe V.a Espainiakoaren menpe geldituz.
1787ko urriaren 9an uholderik handiena pairatu zuten hirian, "la riuada grossa" deitzen dutena, ibaiko urak 10 metroko altuerara iritsi zirenean.
Napoleonen garaian, 1811an haren menpe gelditu zen Tortosa, hiru urte geroago askatu zutelarik. XIX. mendean, bestela, eskualdea gune karlista zen, armada liberalen agindupean egon arren.
Historia garaikidean, Espainiako Gerra Zibilean, 1938ko uztailetik azarora luzatu zen gudu ezaguna eskualde honen aldamenean gertatu zen, Xertaren ingurunuetan ere, Ebroko gudua. 1966an, ibaiaren erdian egindako monumentua Francisco Franco espainiar diktadoreak inauguratu zuen, guduaren omenez. 2016an erreferenduma egin zuten hirian, eta monumentua ez kentzearen alde bozkatu zuen ia %70ak.
Ingurune naturala
aldatuEbro ibaiak hiria zeharkatzen du, eta kilometro gutxira Ebroren Deltako natura parkea dago, biosfera erreserba dena.
Klima
aldatuDatu klimatikoak (Tortosa) | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 14.5 | 16.5 | 19.0 | 20.8 | 24.1 | 28.2 | 31.5 | 31.5 | 28.4 | 23.4 | 18.2 | 15.0 | 22.6 |
Batez besteko tenperatura (ºC) | 10.0 | 11.5 | 13.4 | 15.2 | 18.6 | 22.5 | 25.6 | 25.8 | 22.8 | 18.3 | 13.6 | 10.8 | 17.3 |
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 5.4 | 6.4 | 7.7 | 9.7 | 13.0 | 16.8 | 19.8 | 20.2 | 17.2 | 13.1 | 9.0 | 6.5 | 12.1 |
Pilatutako prezipitazioa (mm) | 35 | 27 | 32 | 44 | 56 | 37 | 13 | 37 | 64 | 74 | 57 | 47 | 524 |
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 4 | 4 | 3 | 5 | 6 | 4 | 2 | 4 | 4 | 5 | 4 | 4 | 50 |
Hezetasuna (%) | 66 | 63 | 60 | 59 | 62 | 60 | 58 | 62 | 65 | 68 | 67 | 68 | 63 |
Iturria: Weatherbase[1] |
Demografia
aldatuHiriguneaz gain, Jesús, Campredó, Bítem, els Reguers eta Vinallop auzoek osatzen dute udalerria.
1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2009 | 2016 | 2024 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
24.306 | 27.455 | 32.405 | 35.315 | 36.918 | 45.903 | 43.789 | 46.695 | 31.188 | 29.452 | 28.933 | 35.143 | 33.743 | 35.265 |
Monumentuak
aldatu- Hirigune historikoa: Tortosako katedrala (Sta Maria), Palau episcopal, Reials Co.legis de St Lluís i St Domènec eta St Joan gaztelua (La Suda)
- Eraikin modernistak: Hiltegi zaharra (Tortosako Museoa), Passatge Franquet, Mercat Municipal, Casa Pilar Fontanet, Temple de la Reparació, Casa Ricard Climent, Casa López Vergés, Casa José Bau Vergés, Casa Facundo Segarra, Casa Salvador Brunet Sala, Vila Mercedes, Casa Bernardo Grego, Clinica Sabaté, Casa Piñana, Casa xalet Pallarés, Casa Manuel Camós, Casa doctor Antoni Llorca.
- Fàbrica de Farines la Providència
- Pont del Ferrocarril
- Hospital de la Sta Creu
- Sta Clara komentua
- Tortosako geltokia.
Kirolak
aldatu- Club Deportiu Tortosa futbol taldea, 1909an sortua.
- Club de Rem Tortosa, arraun taldea, 1946an abiatua.
- Moto Club Tortosa, moto taldea, 1967an sortua.
- Club Natació Tortosa, igeriketa taldea, 1974tik martxan.
- Centre d'Esports Tortosa, eskubaloi taldea, 1988tik.
Pertsonaia ezagunak
aldatu- Adrian VI.a (1459-1523), Tortosako apezpikua eta Aita Santua.
- Ramon Cabrera (1806-1877), militar karlista.
- Felip Pedrell (1841-1922), musikagilea.
- Marcellí Domingo (1884-1939), politikari errepublikarra.
- Cinta Sabaté (1946-), eskultore eta margolaria.
- Pere Ponce (1964-), aktorea.
- Montse Castellà (1976-), abeslaria eta kazetaria.
Senidetutako hiriak
aldatuIkus, gainera
aldatuErreferentziak
aldatu- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ Tortosa, Spain Travel Weather Averages. Weatherbase (kontsulta data: 2013-06-29).
Kanpo estekak
aldatu- (Katalanez) Tortosako udalaren webgunea.