Tortosa

Tortosa Kataluniako hegoaldean hiria da, Baix Ebre eskualdean eta Tarragonako probintzian kokatua. Eskualdeko eta Terres de l'Ebre eremu osoko hiriburua da. 2009ko urtarrilaren 1eko erroldaren arabera 35.143 biztanle zituen, eta 2024an 35.265. 218,45 km²-ko azalera du.

Tortosa
Kataluniako udalerria
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Katalunia
Probintzia	Tarragonako probintzia
Eremu funtzionala	Terres de l'Ebre
Eskualdea	Baix Ebre
Alkatea	Jordi Jordan Farnós
Izen ofiziala	Tortosa
Posta kodea	43500
INEk ezarritako kodea	43155
Herriburua	Tortosa
Geografia
Koordenatuak	40°48′45″N 0°31′16″E
Azalera	218,5 km²
Altitudea	12 m
Mugakideak	Tivenys, El Perelló, Camarles, L'Aldea, Amposta, Masdenverge, Santa Bàrbara, Roquetes, Alfara de Carles, Aldover, La Sénia eta Beceite
Demografia
Biztanleria	35.265 (2024) 35.265 (2024)/(2023)/(2022)/(2021)/(2020)/(2019)/(2018)/(2017)/(2016)/(2015)/(2014)/(2013)/(2012)/(2011)/(2010)/(2009)/(2008)/(2007)/(2006)/(2005)/(2004)/(2002)/(2001)/(1991)/(1986)/(1981)/(1975)/(1970)/(1965)/(1960)/(1955)/(1950)/(1945)/(1940)/(1936)/(1930)/(1920)/(1910)/(1900)/(1887)/(1877)/(1860)/(1857)/(1717)
16.876 (%47,9)   (%46,8) 16.496
Dentsitatea	161 bizt/km²
Etxebizitzak	988
Informazio gehigarria
Ordu eremua	UTC+01:00
Hiri senidetuak	Avignon, Le Puy-en-Velay, Alcañiz, Tartus eta Vercelli
Matrikula	T
Hizkuntza ofiziala	katalan
tortosa.cat

Nekazaritza eremuko merkataritza (mahatsa, olibondoak, almendrondoak, arroza) eta industria (janari industria, kimika industria, ehungintza, eraikuntzarako gaiak) dira ekonomia jarduera nagusiak.

Monumentuei dagokienez, aipagarriak dira XIV-XVIII. mendeetako katedral gotikoa, San Luis ikastetxea eta udal liburutegia.

Historia

Antzinateko Dertosa hiriari dagokio. Kartagotarren mende egon ondoren, erromatarrek konkistatu eta Julia Augusta Dertosa izena eman zioten.

713. urtean musulmanek hartu zuten eta 1035ean Turtuixako emirerriko hiriburu bihurtu zen, Tortosako taifakoa osatuz (1009-1104). 1148. urtean, genoarren laguntzaz, Erramun Berenger IV.a Bartzelonako konteak hiria konkistatu zuen, Aragoiko Koroaren barnean hartuz. Udal liburutegian XIII. mendeko Libre de les Costums generals de Tortosa dokumentu ospetsua gordetzen da, Kataluniako kodize garrantzitsuenetako bat.

Espainiako Ondorengotza Gerran, Josep de Nebot i Font-ek hiria hartu zuen 1705ean, Karlos VI.a Germaniako Erromatar Inperio Santukoaren eskuetan utziz. 1708ko ekainean, Borboien armadak setiatu zuen hiria, Orleanseko dukea buru, eta uztailean berenganatu zuten, Filipe V.a Espainiakoaren menpe geldituz.

1787ko urriaren 9an uholderik handiena pairatu zuten hirian, "la riuada grossa" deitzen dutena, ibaiko urak 10 metroko altuerara iritsi zirenean.

Napoleonen garaian, 1811an haren menpe gelditu zen Tortosa, hiru urte geroago askatu zutelarik. XIX. mendean, bestela, eskualdea gune karlista zen, armada liberalen agindupean egon arren.

Historia garaikidean, Espainiako Gerra Zibilean, 1938ko uztailetik azarora luzatu zen gudu ezaguna eskualde honen aldamenean gertatu zen, Xertaren ingurunuetan ere, Ebroko gudua. 1966an, ibaiaren erdian egindako monumentua Francisco Franco espainiar diktadoreak inauguratu zuen, guduaren omenez. 2016an erreferenduma egin zuten hirian, eta monumentua ez kentzearen alde bozkatu zuen ia %70ak.

Ingurune naturala

Ebro ibaiak hiria zeharkatzen du, eta kilometro gutxira Ebroren Deltako natura parkea dago, biosfera erreserba dena.

Klima

Datu klimatikoak (Tortosa)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	14.5	16.5	19.0	20.8	24.1	28.2	31.5	31.5	28.4	23.4	18.2	15.0	22.6
Batez besteko tenperatura (ºC)	10.0	11.5	13.4	15.2	18.6	22.5	25.6	25.8	22.8	18.3	13.6	10.8	17.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	5.4	6.4	7.7	9.7	13.0	16.8	19.8	20.2	17.2	13.1	9.0	6.5	12.1
Pilatutako prezipitazioa (mm)	35	27	32	44	56	37	13	37	64	74	57	47	524
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	4	4	3	5	6	4	2	4	4	5	4	4	50
Hezetasuna (%)	66	63	60	59	62	60	58	62	65	68	67	68	63
Iturria: Weatherbase

Demografia

Hiriguneaz gain, Jesús, Campredó, Bítem, els Reguers eta Vinallop auzoek osatzen dute udalerria.

Biztanleriaren bilakaera

1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2009	2016	2024
24.306	27.455	32.405	35.315	36.918	45.903	43.789	46.695	31.188	29.452	28.933	35.143	33.743	35.265

Monumentuak

• Hirigune historikoa: Tortosako katedrala (Sta Maria), Palau episcopal, Reials Co.legis de St Lluís i St Domènec eta St Joan gaztelua (La Suda)
• Eraikin modernistak: Hiltegi zaharra (Tortosako Museoa), Passatge Franquet, Mercat Municipal, Casa Pilar Fontanet, Temple de la Reparació, Casa Ricard Climent, Casa López Vergés, Casa José Bau Vergés, Casa Facundo Segarra, Casa Salvador Brunet Sala, Vila Mercedes, Casa Bernardo Grego, Clinica Sabaté, Casa Piñana, Casa xalet Pallarés, Casa Manuel Camós, Casa doctor Antoni Llorca.
• Fàbrica de Farines la Providència
• Pont del Ferrocarril
• Hospital de la Sta Creu
• Sta Clara komentua
• Tortosako geltokia.

Kirolak

• Club Deportiu Tortosa futbol taldea, 1909an sortua.
• Club de Rem Tortosa, arraun taldea, 1946an abiatua.
• Moto Club Tortosa, moto taldea, 1967an sortua.
• Club Natació Tortosa, igeriketa taldea, 1974tik martxan.
• Centre d'Esports Tortosa, eskubaloi taldea, 1988tik.

Pertsonaia ezagunak

• Adrian VI.a (1459-1523), Tortosako apezpikua eta Aita Santua.
• Ramon Cabrera (1806-1877), militar karlista.
• Felip Pedrell (1841-1922), musikagilea.
• Marcellí Domingo (1884-1939), politikari errepublikarra.
• Cinta Sabaté (1946-), eskultore eta margolaria.
• Pere Ponce (1964-), aktorea.
• Montse Castellà (1976-), abeslaria eta kazetaria.

Senidetutako hiriak

• Frantzia Avignon eta Le Puy-en-Velay (Okzitania)
• Espainia Alcañiz (Aragoi)
• Italia Vercelli (Piemonte)
• Siria Tartus (Siria)

Ikus, gainera

• Tarragonako udalerrien zerrenda
• Tortosako elizbarrutia
• Tourtouse

Kanpo estekak

• (Katalanez) Tortosako udalaren webgunea.

• Datuak: Q12812
• Multimedia: Tortosa / Q12812

Ebro ibaia Tortosa parean.