Wikipedia

Baigorri

Nafarroa Behereko udalerria


Baigorri Nafarroa Behereko hego-mendebaldeko udalerri bat da, herrialde horretan lurralderik zabalena duena hain zuzen (69 km²). Baigorriko kantonamenduko hiriburua da. 2013. urtean 1.619 biztanle zituen.

Baigorri
 Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Baigorri.jpg
Baigorriko eliza eta herrigunea.

Baigorri armarria

Administrazioa
Estatua Frantzia
Eskualdea Akitania Berria
Departamendua Pirinio Atlantikoak
Elkargoa Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia Baiona
Kantonamendua Euskal Mendialdea
Izen ofiziala Saint-Étienne-de-Baïgorry
Auzapeza Jean-Michel Coscarat (2014-2020)
Posta kodea 64430
INSEE kodea 64477
Herritarra baigorriar
Kokapena
Koordenatuak 43° 10′ 30″ N, 1° 20′ 47″ W / 43.175°N,1.3463888888889°W / 43.175; -1.3463888888889Koordenatuak: 43° 10′ 30″ N, 1° 20′ 47″ W / 43.175°N,1.3463888888889°W / 43.175; -1.3463888888889
Baigorri hemen kokatua: Nafarroa Beherea
Baigorri
Baigorri
Baigorri (Nafarroa Beherea)
Openstreetmap logo.svg Ikusi OpenStreetMapen
Azalera 69,44 km2
Garaiera 273 metro
Distantzia 11 km Donibane Garazira
Demografia
Biztanleria 1.619 biztanle (2013)
Dentsitatea 23,32 biztanle/km²
Zahartze tasa[1] % 26,55
Ugalkortasun tasa[1] ‰ 44,51
Ekonomia
Jarduera tasa[1] % 71,7 (2011)
Genero desoreka[1] % 5,77 (2011)
Langabezia erregistratua[1] % 3,62 (2013)
Kultura
Euskaldunak % 53,74 (2010)
Euskararen erabilera % 21,43 (2011)
Datu gehigarriak

GeografiaAldatu

Izpegi erreka, Aldude ibaiaren ibaiadarra dena, udalerrian jaiotzen da eta berau gurutzatzen du. Aldude ibaiak ere udalerria zeharkatzen du.

SarbideakAldatu

Baigorritik Ortzaizeraino autobusez joan daiteke, han TER zerbitzuko geltokia dago. Udalerria antzinako RN-648 eta RN-648a errepideek zeharkatua da, egun RD-15 eta RD-948 direnak.

HidrografiaAldatu

Baigorri Errobiko ibaiadarra den Aldudek eta bere ibaiadarrek[2] zeharkatua da:

  • Germieta erreka
  • Bihuntzegiko erreka, baita haren ibaiadarra den Herauneko erreka ere.
  • Lespars erreka
  • Zahaztoi erreka, baita haren ibaiadarrak diren Abraku eta Zargarai errekak ere.
  • Beletxiko erreka, baita haren ibaiadarrak diren Herraukiko eta Tihistako errekak ere.
  • Aparaineko erreka
  • Lixketako erreka
  • Latxarrako erreka
  • Herateko erreka
  • Nekaitzeko erreka, baita haren ibaiadarra den Marmarako erreka ere.

Etxeak eta auzoakAldatu

  • Bastida
  • Jara
  • Otikoren
  • Okoze
  • Germieta
  • Belexi
  • Heraun
  • Doneztebe
  • Etzaun
  • Ihizpegi
  • Karrika
  • Gaistoa
  • Leizpartz
  • Urdoze

OrografiaAldatu

Baigorri GR 10ek, Pirinioak mendebaldetik ekialderantz zeharkatzen dituen ibilbide luzeak, zeharkatua da. Sarbidea da, Iparla zeharkatuz, Bidarrairaino ailegatzeko.

 
GR 10, Harrieta mendatean
 
Iparla, Baigorritik ikusita
 
Ahuntzak, Iparlan

Hona hemen udalerriko mendi nagusiak:

Udalerri mugakideakAldatu

ToponimiaAldatu

Baigorri ibai eta gorri hitzen lotunea da. Frantsesezko Saint-Étienne-de-Baïgorry toponimoak[3] itxura hauek izan ditu: Vallis que dicitur Bigur[4] (980), Beguer[4], Beigur[4], Baigur[4] eta Baigorrie[4] (1238), Sanctus-Stephanus de Bayguerr (1335, Baionako kapitulua[5]), Sant-Esteban (1513, Iruñeko paperak[6]), Baygorri (1650) eta Thermopile (1793)[7].

Okzitanieraz Sent Estève de Baigòrri du izena.

Bastida toponimoak[3] itxura hauek izan ditu: La Bastida (1513, Iruñeko paperak[6]) eta La Bastide (1863, Raymondek aipatua[3]).

Germieta toponimoak 1264an aipatu zuten[4] eta itxura[3] hau zuen: Guermieta (1513, Iruñeko paperak[6]).

Leizpartz toponimoak 1264an eta 1350ean aipatu zuten[4] eta itxura[3] hauek izan ditu: Leizparz (1513, Iruñeko paperak[6]) eta Leïspars (1863, Raymondek aipatua[3]).

Lizarazu toponimoak[3] itxura hauek izan ditu: Liçaraçu (1402, Nafarroako Erresumako paperak, E 459[8]), Licarasse (1445, Duchesne Bilduma CXIV. Liburukia, 177. orr.[9]), Lizarazu (1525, Comptos Ganberaren paperak[10]), Lizaraçu (1621, Martin Biscay[11]) eta Licerasse (1863, Raymondek aipatua[3]).

Okoze toponimoak[3] itxura hauek izan ditu: Oucoz eta Aucoz (1328an biak, Comptos Ganberaren paperak[10]) eta Oquoz (1513, Iruñeko paperak[6]).

Otikoren toponimoak[3] itxura hauek izan ditu: Oticoren (1513, Iruñeko paperak[6]) eta Otticoren (1863, Raymondek aipatua[3]).

Urdoze toponimoak[3] itxura hauek izan ditu: Urdos de la Bastida (1513, Iruñeko paperak[6]) eta Urdoz (1621, Martin Biscay[11]).

HistoriaAldatu

 
Baigorriko Doneztebe eliza.

Nahiz eta aztarna erromatarrak aurkitu diren bertan, herria noiz sortu zen ez dago argi eta agirietan lehenengoz XI. mendean agertzen da Saint Esteban de Bayger izenarekin. Baigorriko ibarrean kokaturik zegoen izen bereko bizkonderriaren zati izan zen 1033tik aurrera. 1253an, Tibalt II.a Nafarroako erregeak Doneztebe elizako patronatua Orreagako patronatuari eman zion.

1391an, Baigorri egungo Anhauze, Azkarate, Irulegi eta Lasa udalerriek osatuta zegoen[4].

XVI. mendean giro gatazkatsua bizi izan zuen, Gaztelako Erresumak Nafarroako erresuma lotu ondoren (1515) Erro eta Baigorriko ibarren arteko borrokengatik.

1790eko martxoaren 4ko Legeak Frantziako departamenduak eta barrutiak sortu zituen. Era horretan, Ipar Euskal Herriak eta Biarnok Behe Pirinioak izeneko departamendua sortu zuten. Ipar Euskal Herrian hiru barruti sortu zituen: Maule, Donapaleu eta Uztaritze. Lapurdin egindako gehiegikeriak zirela eta egoitza Uztaritzetik Baionara aldatu zuten. Direktorioak izenen aldaketa bultzatu zuen iraultzaileak izan zitezen. Horrexegatik Donibane Garazi Nive-Franche, Ustaritze Marat-sur-Nive (Marat zela eta), Itsasu Union, Arbona Constante, Baigorri Thermopyles (Termopiletako gudua zela eta), Donapaleu Mont-Bidouze, Luhuso Montagne-sur-Nive, Donibane Lohizune Chauvin-Dragon, Ainhoa Mendiarte eta Zuraide Mendialde bihurtu ziren.

DemografiaAldatu

Baigorriko biztanleria
 
Datuen iturburua: INSEE

AlkateakAldatu

Agintaldia Alkatea Alderdia Lanbidea
1995-2001 Marcel Monlong
2001-2014 Jean-Baptiste Lambert UMP
2014-2020 Jean-Michel Coscarat Aitzina Baigorri

HauteskundeakAldatu

EkonomiaAldatu

Etxauzko burdinola herritik 1,5 kilometrora dago hegoalderantz. XVII. mendeko erdialdetik 1785ra arte martxan izan zen.

Udalerriko ekonomia laborantzan dago oinarrituta, Irulegiko arnoaren eskualdean izanik.

 
Irulegiko arnoa Baigorrin
 
Irulegiko arnoa

KulturaAldatu

 
2007ko Nafarroaren Eguna Baigorrin
  • Nafarroaren Eguna: "Basaizea" elkarteak apirilaren amaieran antolatzen du urtero 1978tik, ekitaldi kulturalen bidez Nafarroako batasuna (Garaiko herrialdea Beherekoarekin) aldarrikatzeko.
  • Herriko jaiak Abuztuko lehen asteburuan ospatzen dira [12]

Eraikin nagusiakAldatu

EkipamenduakAldatu

KirolakAldatu

HezkuntzaAldatu

Udalerriak hiru haur eskola ditu, ikastola, publikoa eta pribatua (Saint-Joseph) eta ikastetxe bi, publikoa (Jean Pujo[31]) eta pribatua (Bil Etxea[32]) ditu.

Baigorriar ospetsuakAldatu

ErreferentziakAldatu

  1. ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira Udalbiltza.
  2. ↑ Sandre datu-basea
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l Paul Raymond, "Dictionnaire topographique Béarn-Pays Basque"
  4. ↑ a b c d e f g h Mérimée datu-basea: Baigorri
  5. ↑ Baionako kapitulua - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
  6. ↑ a b c d e f g José Yanguasek argitaratutako paperak
  7. ↑ Direktorioak bultzatutako izenen aldaketa
  8. ↑ Nafarroako Erresumako paperak - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
  9. ↑ Duchesne Bilduma, 99-114 Liburukiak, Oihenarten paperak, - Frantziako Liburutegi Nazionala
  10. ↑ a b Yanguas y Miranda, José (1840) Diccionario de Antiguedades del reino de Navarra Iruñea.
  11. ↑ a b Martin Biscay, "Derecho de naturaleza que la merindad de San-Juan-del-pie-del-puerto, una de las seys de Navarra, tiene en Castilla" - 1622
  12. ↑ Nafarroa Behereko jaiak
  13. ↑ Mérimée datu-basea: Doneztebe eliza
  14. ↑ Palissy datu-basea: Doneztebe eliza
  15. ↑ Mérimée datu-basea: Etxauzeko gaztelua
  16. ↑ Mérimée datu-basea: Etxauzeko gaztelua
  17. ↑ Mérimée datu-basea: Lizarazu gaztelua
  18. ↑ Mérimée datu-basea: Urdozeko Jauregia
  19. ↑ Mérimée datu-basea: Itze baserria
  20. ↑ Mérimée datu-basea: Makozain baserria
  21. ↑ Mérimée datu-basea: Martinxoloenia etxea
  22. ↑ Mérimée datu-basea: Etxauzko burdinola
  23. ↑ Mérimée datu-basea: Berhoa baserria
  24. ↑ Mérimée datu-basea: Iturraldea baserria
  25. ↑ Mérimée datu-basea: Jokoberro baserria
  26. ↑ Mérimée datu-basea: Zuburia etxea
  27. ↑ Mérimée datu-basea: Germietako San Laurendi eliza
  28. ↑ Mérimée datu-basea: Okozeko San Salbatore eliza
  29. ↑ Mérimée datu-basea: Urdozeko eliza
  30. ↑ Mérimée datu-basea: Andra Mariko eliza
  31. ↑ Jean Pujo ikastetxearen webgunea
  32. ↑ Bil Etxearen webgunea

Ikus, gaineraAldatu

Kanpo estekakAldatu

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Euskal Wikiatlasa
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Baigorri&oldid=7524084"(e)tik eskuratuta