Wikipedia

Baigorri

Nafarroa Behereko udalerria
Artikulu hau Nafarroa Behereko udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Baigorri (argipena)».


Baigorri[2][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Baigorri-Ortzaize eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 10,9 kilometrora. Altuera 146 eta 1 049 metro artekoa da, eta 69,44 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 1 480 biztanle zituen.

Baigorri
 Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Saint-Étienne-de-Baïgorry vu des hauteurs de l'est.jpg
Donostei eta Baigorri auzoek Okozeko bidetik
Bandera Navarra.svg
Bandera

Blason ville fr Saint-Étienne-de-Baïgorry (Pyrénées-Atlantiques).svg
Armarria

Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Beherea
EskualdeaBaigorri-Ortzaize
Administrazioa
Estatua Frantzia
Eskualdea Akitania Berria
Departamendua Pirinio Atlantikoak
ElkargoaEuskal Hirigune Elkargoa
BarrutiaBaiona
KantonamenduaEuskal Mendialdea
Izen ofizialaBlason ville fr Saint-Étienne-de-Baïgorry (Pyrénées-Atlantiques).svg Saint-Étienne-de-Baïgorry
Auzapeza
(2014-2026)		Jean-Michel Koskarat
(Euskal Herria Bai)
Posta kodea64430
INSEE kodea64477
Herritarrabaigorriar
Geografia
Azalera69,44 km²
Garaiera146-1049 metro
Distantzia10,9 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria1.480 (2018: Red Arrow Down.svg −2)
Dentsitatea23,32 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 26,55
Ugalkortasuna[1]‰ 44,51
Ekonomia
Jarduera[1]% 71,7 (2011)
Desberdintasuna[1]% 5,77 (2011)
Langabezia[1]% 3,62 (2013)
Euskara
Euskaldunak% 53,74 (2010)
Erabilera% 21,43 (2011)
Datu gehigarriak
SorreraXI. mendea
Webguneawww.baigorri.eus

Bertako biztanleak baigorriarrak dira.

Baigorriko ibarreko eta Baigorri-Ortzaize eskualdeko hiriburua da, teknikoki Baigorri herria den arren. Gainera, Baigorriko Bizkonderriko hiriburua izan zen baldintza berean.

IzenaAldatu

Baigorri beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:

  • Vallis que dicitur Bigur (980)[5]
  • Beguer (1238)[5]
  • Beigur (1238)[5]
  • Baigur (1238)[5]
  • Baigorrie (1238)[5]
  • Sanctus-Stephanus de Bayguerr (1335)[6]
  • Sant-Esteban (1513)[7]
  • Baygorri (1650)[5]
  • Thermopile (1793)[8]

EtimologiaAldatu

Baigorri toponimoa izen gardena da. bai ("ibai") (cf. Baia (ibaia)) eta gorri hitzen arteko elkarketa da. "Ibai gorria" bezala uler liteke, Urepeleko Errobi ibaiak udalerritik igarotzean hartzen duen koloreari erreferentzia eginez.[9]

Irudi luke frantses eta okzitanierazko izenak, Arrosa edo Donamartiri bezalako beste kasu batzuetan bezala, tokiko santuaren (kasu honetan, Done Eztebe) eta euskal izen tradizionalaren (kasu honetan, Baigorri) elkartzetik datozela. Hala ere, hori ez da guztiz egia. Udalerria osatzen duten herriguneen garapenarekin, Donostei eta Baigorriko hiriguneek bat egin zuten, gaur egungo herri barnea sortuz. Horregatik, izen konbinatu bat sortu zen: Donostei-Baigorri (frantsesera Saint-Étienne - Baigorri eta okzietanierara Sent Estève - Baigòrri bezala egokitua). Ondoren, izena lehen aipatutako beste kasuekin parekatu zen, de preposizioa gehituz.

GeografiaAldatu

Baigorri Baigorriko ibarran dago.

MugakideakAldatu

SarbideakAldatu

Baigorritik Ortzaizeraino autobusez joan daiteke, han Baionako aldirietako geltokia dago. Udalerria antzinako RN 648 eta RN 648a errepideek zeharkatua da, egun RD 15 eta RD 948 direnak.

KlimaAldatu

      Datu klimatikoak (Irulegi, 1981-2010)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 24.8 27.0 30.0 32.6 35.0 40.0 41.0 42.0 39.2 34.0 27.0 26.0 42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 11.9 12.9 15.6 17.1 20.8 23.7 25.9 26.2 24.4 20.5 15.2 12.5 18.9
Batez besteko tenperatura (ºC) 7.5 8.0 10.3 11.7 15.2 18.2 20.3 20.5 18.3 15.3 10.6 8.3 13.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 3.0 3.2 5.0 6.4 9.7 12.7 14.7 14.8 12.3 10.1 6.0 4.0 8.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -15.4 -10.5 -9.5 -3.2 -0.2 2.8 5.8 4.0 2.0 -2.5 -8.5 -9.8 -15.4
Batez besteko prezipitazioa (mm) 146.0 129.8 124.7 139.3 106.9 77.0 65.6 76.1 92.5 112.1 164.8 153.4 1398.2
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 96.7 115.5 128.9 78.8 70.1 66.2 103.2 80.3 69.3 88.1 124.1 110.2 128.9
Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[10]

HidrografiaAldatu

Baigorri Errobiko ibaiadarra den Urepeleko Errobik eta bere ibaiadarrek zeharkatua da:

  • Gernieta erreka
  • Bihuntzegiko erreka, baita haren ibaiadarra den Herauneko erreka ere
  • Lespars erreka
  • Zahaztoi erreka, baita haren ibaiadarrak diren Abraku eta Zargarai errekak ere
  • Beletxiko erreka, baita haren ibaiadarrak diren Herraukiko eta Tihistako errekak ere
  • Aparaineko erreka
  • Lixketako erreka
  • Latxarrako erreka
  • Herateko erreka
  • Nekaitzeko erreka, baita haren ibaiadarra den Marmarako erreka ere

OrografiaAldatu

Baigorri GR 10ek, Pirinioak mendebaldetik ekialderantz zeharkatzen dituen ibilbide luzeak, zeharkatua da. Sarbidea da, Iparla zeharkatuz, Bidarrairaino ailegatzeko.

Hona hemen udalerriko mendi nagusiak:

AuzoakAldatu

HistoriaAldatu

Lamotainpareta dagoen tokian, eremu protohistoiriko bat dago, harrizko parapetoen barruti batekin, inguru hau, goiz populatua egon zela adierazten duena.

Erdi AroaAldatu

1020an, Gaskoniako dukea zen Antso VI.a Gilen Gaskoiniakoak Baigorriko ibarraren subiranotasuna Nafarroako errege zen Antso III.a Gartzeitzeri eman zion, jasotako mesede baten esker onez. Errege berak 1033an nafar koroari erantsia 1033an eta Baigorriko Bizkonderria sortu zuen, Baigorrin hiriburuarekin, eta kontrola Gartzea Lopitzeri eman zion, Eneko Lopitz Bizkaiko kondearen anaiari. 1253an, Tibalt II.a Nafarroako erregeak Doneztebe elizako patronatua Orreagako patronatuari eman zion.[11]

Baigorriko jaunak Nafarroako erregearen zerbitzupean bereizi ziren batailadore handi gisa. Askori Nafarroako Erresumako hainbat eskualdetan funtzionario postuak eman zitzaizkien eta beste hainbesteri errege gazteluetako alkateak eman zitzaizkien, bereziki Luzaide eta Amaiurrekoak. Merinoak eta Nafarroako Gorteetako ordezkariak ere izan ziren.[12]

1391n Baigorriko Bizkonderria herri hauek osatzen zuten: Donostei-Baigorri (hiriburua), Anhauze, Sorhoeta, Donostei, Lasa, Irulegi, Urdoze, Leizparze, Okoze, Otikorene, Gernieta eta Azkarate.[13]

XII. mendean, Lope II Enekoitzek, Baigorriko Bizkondeak, Oztibarreko lurraren errentak jasotzen zituen, eta horietako batzuk Haranbeltzeko prioratoari ematen zizkion, baita zenbait lur ere. XIII. mendean Bizkonderria bi zatitan banatu zen. Izan ere, Frantzisko Semenetz Baigorriko Bizkondearen semeak, lehen ezkontzetan Caupenne batekin ezkondua, herentziaz lehiatu ziren.

Erregeek, Felipe III.a Nafarroakoak eta Joana II.a Nafarroakoak, Bizkonderriaren erdia eman zioten haietako bati, Nafarroa andreari, Brun de Till jaunarekin ezkondua, eta, bestea, beste semeari. Bi zati horiek XV. mendean elkartu ziren berriro.[14]

Nafarroako konkistaAldatu

Fernando Katolikoak Nafarroa Garaia kendu zionean, Baigorriko Bizkondeek leial jarraitu zuten beren legezko subiranoekin, baina beren jarduerak Bearnera eta Nafarroa Behereko lurretara desbideratu ziren. Gracian Etxautzkoa, Lautrecekin batera, Italiako kanpainara joan zen; beranduago, Henrike II.a Espainiakoaren gortean kargu bat izan zuen. Antton Etxaultzkoa semeari zor zaio Bizkaiko jurisdikzioaren haranetik Garaziko Gortearen haranera igarotzea, administrazio judizial zibil eta kriminalari dagokionez (1564), botere feudalaren haranaren emantzipaziorako urrats garrantzitsua.[15]

Gaztelarren aurka borrokatu zuen, baita erlijio gerretan ere, erreformaren arerio nagusietako bat izan zelarik. Horregatik, Lüküzeko eta Armendaritzeko jaunak buru zituzten lebantisko katolikoekin kausa komuna egin zuen, baina 1570ean men egin zuen. Hurrengo matxinada katolikoa lehertu zenean, Antton, erreginari leial mantendu zen, eta, denborarekin, Henrike III.a Nafarroakoa eta IV.a Frantziakoaren konfiantzazko gizona izatera iritsi zen, 1573an eta 1583an espainiar gortera bidali zuena, zenbait gestio egiteko.

Etxautzeko Bizkondea Labetzeko jaun, Saillejuzaneko jaun, Santiagoko ordenako zaldun, ganbera-aitoren seme, Nafarroako kapitain eta Bearneko seneskal handi izatera ere iritsi zen. Bertrand Etxautzkoa, Anttonen semea, Baionako apezpiku izendatu zuten 1593an. Frantziako kapilau handi, Tourseko artzapezpiku eta erregearen ordenen komendadore izendatua, Etxautz Luis XIII.a Frantziakoa eta Maria Mediciren konfiantzazko gizona izan zen, nahiz eta Richelieu kardinala, denbora batez bere laguna izan zena, ez zen oso abegikorra izan.[11]

Horren ondoren, XVI. mendean giro gatazkatsua bizi izan zuen, Gaztelako Erresumak Nafarroako erresuma lotu ondoren Erroibar eta Baigorriko ibarra arteko borrokengatik. Hau, Sorogainibarren edo Kintoan islatu zen, non lurren jabetza ospatzen zen.

Frantziako IraultzaAldatu

1789ko Frantziako Iraultzaren eztandaren ondoren, Baigorriko udalerria mugimendu iraultzailearen aurka agertu zen hasieran. 1790eko martxoaren 4ko Legeak Frantziar Estatuko departamenduak eta barrutiak sortu zituen. Era horretan, Ipar Euskal Herriak eta Biarnok Pirinio Apalak edo Behe Pirinioak edota Pirinio Behereak izeneko departamendua sortu zuten. Ipar Euskal Herrian hiru barruti sortu zituen: Maule, Donapaleu eta Uztaritze. Lapurdin egindako gehiegikeriak zirela eta egoitza Uztaritzetik Baionara aldatu zuten.[16]

1790eko azaroaren 13ko dekretu batek, etekinen errenten zerrenda gordailatzeko agindu zien eliz onuradunei. Udalak, erretorea, ordena indiskretua jendaurrean ezagutzera ematetik salbuetsi zuen, eta bereziki interesdunei jakinarazteko baimena eman zion. 1791ko hasieran, departamendu administrazioak, Harismendiri, bere auzapeza funtzioak baliogabetu zizkion, eta egoera aldatu egin zen. Herriko erretoreak, Pierre Casadevant donibanegaraztarrak, Frantziako Iraultzako I. konstituzioaren zina egiteari uko egin zion, postua 1792ko iraila arte mantenduz. Udal iraultzaile berriak kementsu ekin zion ezjakintasunari aurre egiteari. Horretarako, 1795eko abenduan, bi eskola jarri zituen, bata plazan eta bestea Lezpartze auzoan. Hurrengo urteko maiatzaren 9an beste lau ezarri zituen haurrei irakurtzen irakasteko; bata presbiterio zaharrean ireki zen, bigarrena Etxautzen, hirugarrena Anhauzen eta laugarrena Azkaraten.[17][18]

Konbentzioaren Gerran, 1793ko ekainaren 22an, Baigorriko biztanleek gidatutako tropa frantziarrak Izpegi lepoan dagoen postua konkistatzea lortu zuten, baina espainiar soldaduek berehala baztertu zituzten.[19]

Direktorioak izenen aldaketa bultzatu zuen iraultzaileak izan zitezen. Horrexegatik hainbat udalerriek euren izenak aldatu zituzten "termino iraultzaileengatik" 1795. urtean. Baigorriko kasuan, Thermopyles izenera aldatu zen, Termopiletako gudua gogoratzeko, non Atenas eta Esparta greziar polisak, persiar aurrerapenaren aurka borrokatzeko elkartu ziren, K.a. I. mendean.[20]

Napoleondar GerrakAldatu

Napoleondar Gerretan, Baigorri eta Bidarraiko biztanleak Arthur Wellesley Wellingtongo Dukearen aurka agertu ziren, honek 1814an honako aldarrikapen hau zuzendu zien arte:

« Bidarrai eta Baigorri herrietako herritarren jokabideak izugarrizko irudipena eragin dit; bera ez da herrialdeko beste biztanle guztiena bezalakoa, eta ez dute eskubiderik egiten dutena egiteko. Gerra egin nahi badute, armadaren ilaretan sar daitezela; baina nik ez diet utziko txandaka biztanle atseginen eta soldaduen papera jokatzen. Etxean lasai badaude, inork ez ditu molestatuko; aitzitik, nire armadak okupatzen dituen herrialdeko gainerako biztanleak bezala babestuko dira. Jakin behar dute nik herrialdean sinatu nituen konpromiso guztiak bete ditudala, baina ohartarazi nahi dizuet, gerra egin nahi badute, etxetik irten eta soldadu egin behar dutela; ezin dutela herri horietan jarraitu. »

Aldarrikapen hau euskaraz eta frantsesez argitaratu zen. 1881eko apirila eta maiatzean, herri honetako agintariek eta biztanleek, Francisco Espoz Minako gerrillari taldearen erasoaldi baten beldur, babes neurriak hartu zituzten eta garda nazionalen konpainia batzuk etorrarazi zituzten. 1813ko uztailaren 1eko agindu prefektoral baten bidez, garda nazional sedentarioa antolatu zen Donibane Garaziko, Baigorriko, Iholdiko eta Donapaleuko kantonamenduetan, segurtasun neurriak hartzeko frantziar armadaren sarrera desantolatuaren eta etsaien gertutasunaren aurrean; hilabete honetan bertan garda nazionalak etsaiarekin hainbat liskar izan zituen.[21]

Nafarroa Behereko erasoaldia uztailaren 23an hasi zen eta garda nazionalak errekonozimendu operazioetan eta mugako lehen borroketan parte hartu zuen. Biktimak izan ziren, eta, gainera, zaurituak azkar zaindu zituzten. Urte honetako azaroaren 30ean, Espozen soldaduek, udalerri honen norabidean eraso zuten, baina, defentsa on bati esker, garaituak izan ziren, eta erretiratu egin behar izan zuten, aurkitzen zituzten komunetan lapurtuz.

Handik bi astera, 2 000 espainiar erasora itzuli ziren, baina oraingoan benetako inbasioa zen; Baigorriko 300 gizonek amore eman behar izan zuten, kopuruz gutxiago zirelako, eta ez etsaiari aurre egin gabe. Abenduaren 16an, eguerdian, inbaditzaileak hartu zuen udalerria, eta gehiegikeriak eta lapurretak egin zituen herrian. Hori dela eta, biztanle askok Donibane Garazira emigratu zuten.[22]

1814ko urtarrilaren 12an Harispe jenerala bere tropekin Baigorrira iritsi zen, non Espozen banaketa aurkitu zuen, eraso egin zion eta bi armadek oso borroka bortitza egin zuten. Harisperen soldaduek, ekintza pertsonalki zuzentzen zuen bere jeneralak asaldaturik, etsaia garaitu eta Baigorri hartu zuten. Biztanleriaren zati handi batek operazio militarrean parte hartu zuen. Urte bereko otsailaren 14an, Baigorriko ibarra berriro inbaditu zuten, oraingoan ere herritarren aurkako gehiegikeria ugari eginez.

Nazien okupazioaAldatu

Frantziar Estatuaren lurraldea bi eremutan banatu zenez, bata Wehrmachten mendekoa eta bestea Vichyko gobernuak administratua 1940ko ekainaren 22an, Baigorriko ibarra Hirugarren Reichako administrazioari esleitu zitzaion. Demarkazio-linea ibarraren ekialdean egon zen, Arnegi eta Donibane Garazi artean.[23]

XX. mendeaAldatu

XX. mendean zehar, nahiz eta aurrekariak XIX. mendearen erdialdean gertatu, Baigorriko gazte asko beren etxeak uzten hasi ziren Amerikara, batez ere Estatu Batuetara, bizitzera joateko. Fenomeno hori ez da geldituko 1970eko hamarkadara arte, nahiz eta populazioa 2 500 biztanletik 1 800 biztanlera igaro zen.

1980ko hamarkadatik aurrera, kultura berritu zen. Euskal nortasuna, ordura arte, Frantziar Estatuak lausotu eta gutxietsi egin zuen, eta, orain, bertako biztanleen harrotasuna da. Liskar politiko handiak ere gertatzen dira, bereziki Iparretarrak talde armatua sortuz, 1990eko hamarkadan pixkanaka gutxitzen hasiko direnak. Orduan, biztanleria 1 600 biztanle inguruan egonkortu zen, eta nekazaritza-mundua kalitatezko ekoizpena lehenesten hasi zen. Horrela, udalerria Irulegiko arnoan eta Ossau-Irati gaztan dago, eta arrain-hazkuntza eta nekazaritza ekologikoa garatzen dira.[24]

DemografiaAldatu

1793 1800 1806 1821 1831 1836 1841 1846 1851 1856 1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891 1896 1901
3496 2411 2856 2876 3465 3380 3266 3256 3082 2760 2600 2521 2367 2451 2392 2343 2343 2280 2414
1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946 1954 1962 1968 1975 1982 1990 1999 2006 2011 2016 2018
2355 2627 2254 2370 2208 2174 2164 2117 2181 2022 1783 1691 1565 1525 1602 1585 1487 1480

HirigintzaAldatu

TipologiaAldatu

Baigorri landa-eremuko udalerria da, populazio-dentsitate txikia edo oso txikia baitu (23 biztanle/km2). Baigorri-Ortzaize eskualdeko hiriburu gisa, nolabaiteko eragina du eskualdeko gainerako udalerrietan; izan ere, Baigorrin denda batzuk daude, hala nola Posta edo bigarren hezkuntzako ikastetxe bat. Hala ere, eragin hori luze gainditu zuen Donibane Garazik, non Nafarroa Behereko hegoaldeko saltoki eta azalera handi gehienak biltzen diren.

Lurzoruaren okupazioaAldatu

Udalerriaren lurzoruaren okupazioa lurraren okupazio biofisikoari buruzko Europako datu-basean islatzen da, Corine Land Cover izenaz ezaguna. Hala, basoak eta ingurune erdi-naturalak azalera osoaren % 76,4 dira, 2018ko datuen arabera. Hamarren pare bat gutxiago dira, 1990ean baino ( % 77,1). Zehazki, % 39,5 zuhaixkak edo belarra dira, % 34,9 basoak, % 13,6 larreak, % 8,5 nekazaritza-eremuak, % 2 landaretza gutxi edo batere ez duten eremuak eta % 1,5 eremu urbanizatuak.[25]

EtxebizitzaAldatu

1990ean 758 etxe zeuden, horietatik 535 lehen etxeak ziren, 86 bigarren etxeak ziren eta 137 hutsik zeuden.[26]

Urtea Etxeak
Lehenak Bigarrenak Hutsiak GUZTIRA
1962 484 19 36 539
1968 485 19 36 540
1975 503 44 36 583
1982 508 128 50 686
1990 535 86 137 758

EkonomiaAldatu

Etxauzko burdinola herritik 1,5 kilometrora dago hegoalderantz. XVII. mendeko erdialdetik 1785ra arte martxan izan zen.

Udalerriko ekonomia laborantzan dago oinarrituta, Irulegiko arnoaren eskualdean izanik.

[27]
Landu daitekeen azaleraren banaketa
Erabilera Hektarea
Zerealak 60
Laborantza industrialak 2
Lekaleak, loreak -
Mahatsiak 72
Baratzeak -
Beste labore batzuk 170
Belar-azalera 2 365
Erabilitako nekazaritza-azalera 2 668
Animalien errolda
Animala Errolda
Esnetarako behiak 235
Hazteko behiak 497
Behia (guztira) 732
Ahuntza 1 128
Ardia 349
Txerria 12 288
Hegaztiak 4 000

1982ko erroldaren arabera, biztanleria aktiboa 586 pertsonakoa zen, honela banatuta: 175 langile, 240 langile autonomo, 41 ugazaba, 73 profesional eta 57 langile. Guztira 569 langile zeuden sektore hauetan: 116 industrian (% 20), 216 zerbitzuetan (% 38) eta 237 lehen sektorean (% 42).[28]

PolitikaAldatu

AuzapezakAldatu

Hasiera Amaiera Auzapeza Alderdia
1995 2001 Marcel Monlong
2001 2014 Jean-Baptiste Lambert Herritarren Mugimenduaren Aldeko Batasuna
2014 karguan Jean-Michel Koskarat Euskal Herria Bai
falta diren datuak osatu egin behar dira

HauteskundeakAldatu

Baigorriko 2020ko martxoaren 15eko herri bozen emaitzak[29]
Zerrendaburua Zerrenda Lehen itzulia Eserlekuak
Bozak % HK EHE
Jean-Michel Koskarat EH Bai 538 100,00 15 1
Erroldatuak 1 325 100
Abstentzioak 647 48,83
Parte-hartzea 678 51,17
Zuriak eta baliogabeak 140 20,65
Baliodunak 538 79,35
Baigorriko 2014ko martxoaren 23ko herri bozen emaitzak[30]
Zerrendaburua Zerrenda Lehen itzulia Eserlekuak
Bozak % HK EHE
Jean-Michel Koskarat EH Bai 615 53,47 15 4
Jean-Baptiste Lambert UMP 535 46,52 4 1
Erroldatuak 1 384 100
Abstentzioak 203 14,67
Parte-hartzea 1 181 85,33
Zuriak eta baliogabeak 31 2,62
Baliodunak 1 150 97,38

Erakunde publikoakAldatu

2017ko urtarrilaren 1era arte, Azkarate Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.[31]

GarraioaAldatu

Euskal Hirigune Elkargoaren esku dagoko Car Express hiriarteko autobus sareak zerbitzatzen du herria. Guztira, bi lineek eskaintzen du zerbitzua.[32]

KulturaAldatu

 
2007ko Nafarroaren Eguna Baigorrin

EuskaraAldatu

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Baigorriko ibarreko herri guztiak sailkatu zituen, mendebaldeko behe-nafarrera euskalkian, Arberoa eta Ortzaize ibarretan hitz egiten zena.[33]

Koldo Zuazok, 2010ean, Baigorrik nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.[34]

HezkuntzaAldatu

Baigorrin hiru eskola primario, bi pribatu eta publiko bat daude: Baigorriko Ama Ikastola (pribatua), Donostei (pribatua) eta Baigorri (publikoa).[35] Lehenengoan, murgilketa euskaraz egiten da, ia eskola guztiak euskaraz, eta beste bietan frantsesa-euskara irakaskuntza elebiduna eskaintzen da, orduen % 50 hizkuntza bakoitzean.[36]

Halaber, bigarren hezkuntzako bi ikastetxe daude: Joan Pujo (publikoa) eta Donostei (pribatua).

KirolaAldatu

Union sportive Baigorri (US Baigorri) 1971n sortutako errugbi taldea da. 2003an desagertu zen Union sportive Garazi (US Garazi) taldearekin bat egin zuenean Union sportive Nafarroa (US Nafarroa) sortzeko. Egoitza soziala Donibane Garazin egon arren, Baigorrin egoitza erantsi bat dago.[37]

Herrian trinketean, ezker paretan eta aire zabalean pilota egiteko aukera dago, auzoetan zehar dauden pilotalekuei esker. Tenperatura oneko egunetan, erreboteko partidetara eta pilotako diziplinara joan daiteke. Izan ere, Zaharrer Segi udalerriko kluba Ipar Euskal Herriko klub onenetakoa da.[38][39]

JaiakAldatu

Ondasun nabarmenakAldatu

Baigorriar ospetsuakAldatu

Herri senidetuakAldatu

Baigorri ondorengo herriekin senidetuta dago:

IrudiakAldatu

OharrakAldatu

  1. ↑ /baiɣoʁi/ ahoskatua (laguntza)

ErreferentziakAldatu

  1. ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
  3. ↑ Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
  4. ↑ (Okzitanieraz) Diccionari toponimic occitan de las Lanas e deu Baish Ador. lo Congrès.
  5. ↑ a b c d e f Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
  6. ↑ Baionako kapitulua - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
  7. ↑ José Yanguasek argitaratutako paperak
  8. ↑ Direktorioak bultzatutako izenen aldaketa
  9. ↑ Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
  10. ↑ Irulegiko estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  11. ↑ a b NOGARET, Joseph: Les châteaux historiques du pays basque français, Baiona, 1934.
  12. ↑ JAURGAIN, Jean de: La Vasconie, Paue, 1902.
  13. ↑ Mérimée datu-basea: Baigorri
  14. ↑ MORET, J. de.: Anales del Reino de Navarra. Tolosa, 1892, t. VI, pp. 141, 264 y 278.
  15. ↑ YANGUAS Y MIRANDA: Diccionario de antigüedades del reino de Navarra. Iruña, 1964.
  16. ↑ (Frantsesez) Collection générale des décrets rendus par l'Assemblée nationale. Tome 1, mai-décembre 1789 / , et sanctionnés ou acceptés par le Roi. 1789-1794 (Noiz kontsultatua: 2021-06-12).
  17. ↑ (Frantsesez) Irigaray, Jean. Frantziako Irautza Baigorriko ibarran (I): Nafarroako ibar bat 1789tik 1790ra. .
  18. ↑ (Frantsesez) Etcheverry-Ainchart, Jean. (2003). Baigorriko ibarra Iraultzaren pean. .
  19. ↑ Capdevilla i Subirana, Joan. Historia del deslinde de la frontera hispano-francesa. Instituto Geográfico Nacional, Ministerio de Fomento, Gobierno de España, ub.edu (Noiz kontsultatua: 2018-11-25).
  20. ↑ Veyrin, Philippe. (1975). Les Basques de Labourd, de Soule et de Basse Navarre : leur histoire et leurs traditions. Arthaud ISBN 2-7003-0038-6. PMC 2492212. (Noiz kontsultatua: 2021-06-12).
  21. ↑ Martín Mas, M. A.. (DL 2005). La Grande Armée : introducción al ejército de Napoleón. Andrea Press ISBN 84-96527-43-3. PMC 803054682. (Noiz kontsultatua: 2021-06-12).
  22. ↑ Pope, Stephen. (1999). The Cassell dictionary of the Napoleonic Wars. Cassell ISBN 0-304-35229-2. PMC 59431924. (Noiz kontsultatua: 2021-06-12).
  23. ↑ «Armistice 1940, France Allemagne, MJP, université de Perpignan» mjp.univ-perp.fr (Noiz kontsultatua: 2021-06-12).
  24. ↑ Xipirons, Tom. «Baigorriko historia» www.baigorry.fr (Baigorriko Herriko Etxea) (Noiz kontsultatua: 2021-06-12).
  25. ↑ «Corine Land Cover» www.statistiques.developpement-durable.gouv.fr (Noiz kontsultatua: 2021-06-12).
  26. ↑ INSEE - 1990eko errolda
  27. ↑ Agrikultura Ministerioa. Nekazaritza eta abeltzaintzako errolda orokorra. 1979
  28. ↑ INSEE - 1982ko errolda
  29. ↑ (Frantsesez) «2020ko hauteskudetako Baigorri udalerriko emaitza ofizialak» interieur.gouv.fr (Noiz kontsultatua: 2020ko ekainak 28).
  30. ↑ (Frantsesez) «2014ko hauteskudetako Baigorri udalerriko emaitza ofizialak» interieur.gouv.fr (Noiz kontsultatua: 2020ko martxoak 21).
  31. ↑ Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
  32. ↑ (Frantsesez) «Ipar Euskal Herriko TXIK TXAK sarea: garraio publikoaren gorakada handia hilabetean.» France Bleu 2019-10-21 (Noiz kontsultatua: 2021-04-22).
  33. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  34. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
  35. ↑ BAIGORRI - Ikastetxeen zerrenda[Betiko hautsitako esteka]
  36. ↑ Euskara Baigorriko ikastetxeetan - Euskararen Erakunde Publikoa
  37. ↑ (Frantsesez) «US Nafarroa» Fédération Française de Rugby (Noiz kontsultatua: 2021-06-12).
  38. ↑ (Frantsesez) «Zaharrer Segi, 2015eko klub onena» SudOuest.fr (Noiz kontsultatua: 2021-06-12).
  39. ↑ «Zaharrer Segi» www.zaharrersegi.fr (Noiz kontsultatua: 2021-06-12).
  40. ↑ Nafarroa Behereko jaiak
  41. ↑ Mérimée datu-basea: Doneztebe eliza
  42. ↑ Palissy datu-basea: Doneztebe eliza
  43. ↑ Mérimée datu-basea: Etxauzeko gaztelua
  44. ↑ Mérimée datu-basea: Etxauzeko gaztelua
  45. ↑ Mérimée datu-basea: Lizarazu gaztelua
  46. ↑ Mérimée datu-basea: Urdozeko Jauregia
  47. ↑ Mérimée datu-basea: Itze baserria
  48. ↑ Mérimée datu-basea: Makozain baserria
  49. ↑ Mérimée datu-basea: Martinxoloenia etxea
  50. ↑ Mérimée datu-basea: Etxauzko burdinola
  51. ↑ Mérimée datu-basea: Berhoa baserria
  52. ↑ Mérimée datu-basea: Iturraldea baserria
  53. ↑ Mérimée datu-basea: Jokoberro baserria
  54. ↑ Mérimée datu-basea: Zuburia etxea
  55. ↑ Mérimée datu-basea: Germietako San Laurendi eliza
  56. ↑ Mérimée datu-basea: Okozeko San Salbatore eliza
  57. ↑ Mérimée datu-basea: Urdozeko eliza
  58. ↑ Mérimée datu-basea: Andra Mariko eliza
  59. ↑ «Wayback Machine - Nafarroako herri eta hiri senidetuak» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-13).

Ikus, gaineraAldatu

Kanpo estekakAldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Baigorri&oldid=8941157"(e)tik eskuratuta