Arrosa
- Artikulu hau Nafarroa Behereko udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Arrosa (argipena)».
Arrosa[2][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Baigorri-Ortzaize eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 12,7 kilometrora. Altuera 100 eta 810 metro artekoa da, eta 18,43 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 538 biztanle zituen.
| Arrosa | |||
|---|---|---|---|
 Nafarroa Beherea, Euskal Herria | |||
 | |||
| |||
 | |||
| Kokapena | |||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||
| Lurraldea | Nafarroa Beherea | ||
| Eskualdea | Baigorri-Ortzaize | ||
| Administrazioa | |||
| Estatua |  Frantzia | ||
| Eskualdea |  Akitania Berria | ||
| Departamendua |  Pirinio Atlantikoak | ||
| Elkargoa | Euskal Hirigune Elkargoa | ||
| Barrutia | Baiona | ||
| Kantonamendua | Euskal Mendialdea | ||
| Izen ofiziala | .svg){kind=small} Saint-Martin-d'Arrossa | ||
| Auzapeza (1995-2026) | Beñat Arrabit (Euzko Alderdi Jeltzalea) | ||
| Posta kodea | 64780 | ||
| INSEE kodea | 64490 | ||
| Herritarra | arrosatar | ||
| Geografia | |||
| Azalera | 18,43 km² | ||
| Garaiera | 100-810 metro | ||
| Distantzia | 12,7 km (Donibane Garazitik) | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 538 (2018:  1) | ||
| Dentsitatea | 28,38 biztanle/km² | ||
| Zahartzea[1] | % 29,92 | ||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 61,75 | ||
| Ekonomia | |||
| Jarduera[1] | % 78,15 (2011) | ||
| Desberdintasuna[1] | % 13,46 (2011) | ||
| Langabezia[1] | % 8,26 (2013) | ||
| Euskara | |||
| Euskaldunak | % 54,75 (2010) | ||
| Erabilera | % 22,39 (2011) | ||
| Datu gehigarriak | |||
| Sorrera | 1923ko uztailaren 2a (independentzia) | ||
Bertako biztanleak arrosatarrak dira.
IzenaAldatu
Arrosa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- frantsesez: Saint-Martin-d'Arrossa[3]
- okzitanieraz: Sent Martin d'Arròsa[4]
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:
- Sanctus-Martinus d'Ouses (1302)[5]
- Sainct-Martin de Osses (1529)[5]
- Grand-Pont (1793: izen iraultzailea)[6]
EtimologiaAldatu
Arrosa euskaraz kolore edo lore bati erreferentzia egin diezaiokeen hitza da. Udalerri honen kasuan, ez dago argi bi kontzeptuetatik zein dagoen bere izenaren jatorrian, nahiz eta hasiera batean herria Sainct-Martin de Osses ("Ortzaizeko Done Martin") deitzen zenez, XIX. mendean sartu zela esan daitekeen. Hori dela eta, herriko etxeak eraikitzeko erabiltzen den harriaren koloretik datorrela pentsa daiteke, bertako lurraren kolorearen eraginez, tonu arrosazeokoa.
Frantses eta okzitanierazko izenak, Baigorri edo Donamartiri bezalako beste kasu batzuetan, tokiko santuaren (kasu honetan, Done Martin) eta euskal izen tradizionalaren (kasu honetan, Arrosa) elkartzetik datozela.
GeografiaAldatu
Arrosa Ortzaizeko ibarran dago.
MugakideakAldatu
KlimaAldatu
 Datu klimatikoak (Irulegi, 1981-2010) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 24.8 | 27.0 | 30.0 | 32.6 | 35.0 | 40.0 | 41.0 | 42.0 | 39.2 | 34.0 | 27.0 | 26.0 | 42.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 11.9 | 12.9 | 15.6 | 17.1 | 20.8 | 23.7 | 25.9 | 26.2 | 24.4 | 20.5 | 15.2 | 12.5 | 18.9 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 7.5 | 8.0 | 10.3 | 11.7 | 15.2 | 18.2 | 20.3 | 20.5 | 18.3 | 15.3 | 10.6 | 8.3 | 13.7 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 3.0 | 3.2 | 5.0 | 6.4 | 9.7 | 12.7 | 14.7 | 14.8 | 12.3 | 10.1 | 6.0 | 4.0 | 8.5 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -15.4 | -10.5 | -9.5 | -3.2 | -0.2 | 2.8 | 5.8 | 4.0 | 2.0 | -2.5 | -8.5 | -9.8 | -15.4 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 146.0 | 129.8 | 124.7 | 139.3 | 106.9 | 77.0 | 65.6 | 76.1 | 92.5 | 112.1 | 164.8 | 153.4 | 1398.2 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 96.7 | 115.5 | 128.9 | 78.8 | 70.1 | 66.2 | 103.2 | 80.3 | 69.3 | 88.1 | 124.1 | 110.2 | 128.9 |
| Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[7] | |||||||||||||
Etxeak eta auzoakAldatu
- Landaburua
- Etxabe
- Iribarne
- Alhahiri
- Eihartze
- Lantikoenea
- Pelenea
- Erdikoborda
- Atherexenea
- Aroztegia
HistoriaAldatu
Arrosa Ortzaize udalerriko kide izan zen 1923ko uztailaren 2ra arte.[8]
DemografiaAldatu
| 1926 | 1931 | 1936 | 1946 | 1954 | 1962 | 1968 | 1975 | 1982 | 1990 | 1999 | 2006 | 2007 | 2008 | 2013 | 2018 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 972 | 894 | 772 | 735 | 690 | 695 | 625 | 511 | 479 | 415 | 442 | 462 | 465 | 468 | 523 | 538 |
PolitikaAldatu
AuzapezakAldatu
| Hasiera | Amaiera | Auzapeza | Alderdia |
|---|---|---|---|
| 1995 | karguan | Beñat Arrabit | Euzko Alderdi Jeltzalea |
| falta diren datuak osatu egin behar dira | |||
Erakunde publikoakAldatu
2017ko urtarrilaren 1era arte, Arrosa Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.[9]
GarraioaAldatu
Euskal Hirigune Elkargoaren esku dago Car Express hiriarteko autobus sareak zerbitzatzen du herria. Guztira, linea batek eskaintzen du zerbitzua.[10]
Gainera, Baiona-Donibane Garazi burdinbideak zerbitzua ematen du Arrosa udalerriri, Txik Txaken 54. linearen bidez.
EuskaraAldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Ortzaizeko ibarreko herri guztiak sailkatu zituen, mendebaldeko behe-nafarrera euskalkian, Arberoa eta Aldude ibarretan hitz egiten zena.[11]
Koldo Zuazok, 2010ean, Arrosak nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.[12]
Arrosatar ospetsuakAldatu
- Maialen Errotabehere (1983-), abeslaria.
- Xan Errotabehere, Kalakan taldeko kidea.
IrudiakAldatu
Done Martingo eliza
Pilotalekua
Herri Barnea
OharrakAldatu
ErreferentziakAldatu
- ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
- ↑ Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
- ↑ (Okzitanieraz) Benoit. «Diccionari toponimic occitan de las Lanas e deu Baish Ador» Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana (Noiz kontsultatua: 2021-05-18).
- ↑ a b (Frantsesez) Raymond, Paul. (1863). Dictionnaire topographique du département des Basses-Pyrénées. Impr. impériale (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
- ↑ «Arrosa - Udalerriko albistea» cassini.ehess.fr (Noiz kontsultatua: 2021-05-18).
- ↑ Irulegiko estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ (Frantsesez) «1923ko uztailaren 2ko legea» Gallica 1923-07-04 (Noiz kontsultatua: 2021-05-18).
- ↑ Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
- ↑ (Frantsesez) «Ipar Euskal Herriko TXIK TXAK sarea: garraio publikoaren gorakada handia hilabetean.» France Bleu 2019-10-21 (Noiz kontsultatua: 2021-04-22).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
Ikus, gaineraAldatu
Kanpo estekakAldatu
Datuak: Q843415
Multimedia: Saint-Martin-d'Arrossa
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Arrosa
