Wikipedia

Ortzaize

Nafarroa Behereko udalerria


Ortzaize[2][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Baigorri-Ortzaize eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 13,7 kilometrora. Altuera 101 eta 897 metro artekoa da, eta 42,38 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 826 biztanle zituen.

Ortzaize
 Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Ossès.JPG
Ortzaizeko ikuspegia, Haltzamendirekin atzealdean
Bandera Navarra.svg
Bandera

Blason Ortzaize SVG.svg
Armarria

Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Beherea
EskualdeaBaigorri-Ortzaize
Administrazioa
Estatua Frantzia
Eskualdea Akitania Berria
Departamendua Pirinio Atlantikoak
ElkargoaEuskal Hirigune Elkargoa
BarrutiaBaiona
KantonamenduaEuskal Mendialdea
Izen ofizialaBlason Ortzaize SVG.svg Ossès
Auzapeza
(2020-2026)		Jean-Marc Oçafrain
(independente)
Posta kodea64780
INSEE kodea64436
Herritarraortzaiztar
Geografia
Azalera42,38 km²
Garaiera101-897 metro
Distantzia13,7 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria826 (2018: Red Arrow Down.svg −10)
Dentsitatea21,12 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 28,57
Ugalkortasuna[1]‰ 52,52
Ekonomia
Jarduera[1]% 80,91 (2011)
Desberdintasuna[1]% 10,63 (2011)
Langabezia[1]% 4,53 (2013)
Euskara
Euskaldunak% 58,91 (2010)
Erabilera% 26,63 (2011)

Bertako biztanleak ortzaiztarrak dira.

Ortzaizeko ibarreko hiriburua da.

IzenaAldatu

Ortzaize beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:

  • Vallis quœ Ursaxia dicitur (983)[4]
  • Vallis quœ dicitur Orsais (1186)[4]
  • Ossais (XII. mendea)[4]
  • Orseis (1249)[4]
  • hespital d'urrugaçaun in hosses (1268)[4]
  • Ouses (1302)[4]
  • Osses en la Sierra de Vaygurra (1446)[4]
  • Oses (1513)[4]
  • Orza (1513)[4]
  • Orçais (1650)[4]
  • Horça (1675)[4]
  • Orseys (1675)[4]
  • Orça (1675)[4]
  • Orses (1783)[4]

GeografiaAldatu

Ortzaize Ortzaizeko ibarran dago.

MugakideakAldatu

Ingurune naturalaAldatu

Errobi ibaia udalerritik igarotzen da, baita bere ibaiadarra den Lakako erreka ere (azken erreka honetara isurtzen diren hainbat erreka igarotzen dira Ortzaizetik: Elhurreko erreka, Bordegiko erreka, Saltrako erreka, Otxalarreko erreka eta Eluet erreka). Horrez gain, beste erreka batzuk ere gurutzatzen dute udalerria: Asketako errekak, Eslanguko errekak eta Pagaliko errekak.

KlimaAldatu

      Datu klimatikoak (Irulegi, 1981-2010)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 24.8 27.0 30.0 32.6 35.0 40.0 41.0 42.0 39.2 34.0 27.0 26.0 42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 11.9 12.9 15.6 17.1 20.8 23.7 25.9 26.2 24.4 20.5 15.2 12.5 18.9
Batez besteko tenperatura (ºC) 7.5 8.0 10.3 11.7 15.2 18.2 20.3 20.5 18.3 15.3 10.6 8.3 13.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 3.0 3.2 5.0 6.4 9.7 12.7 14.7 14.8 12.3 10.1 6.0 4.0 8.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -15.4 -10.5 -9.5 -3.2 -0.2 2.8 5.8 4.0 2.0 -2.5 -8.5 -9.8 -15.4
Batez besteko prezipitazioa (mm) 146.0 129.8 124.7 139.3 106.9 77.0 65.6 76.1 92.5 112.1 164.8 153.4 1398.2
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 96.7 115.5 128.9 78.8 70.1 66.2 103.2 80.3 69.3 88.1 124.1 110.2 128.9
Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[5]

Etxeak eta auzoakAldatu

  • Ahaitz
  • Aitzarra
  • Iriberri
  • Ugartzan
  • Hortza
  • Zubialde
  • Gahardu
  • Apalatsordoki
  • Iraordoki
  • Uhaitze
  • Mutxikoenborda
  • Harizmendia
  • Arlanttoenea
  • Aintzia
  • Gantxabalena

HistoriaAldatu

Bidarraiko parrokia, Ortzaizekoaren menekoa zen eta Ortzaizeko ibarra Nafarroako erresumako zati izan zen.

1790. urtean Ortzaize, Ortzaize eta Bidarrai udalerriek osaturiko kantonamendu baten buru izan zen, Donapaleuko barrutiaren menpekoa zena.

DemografiaAldatu

1793 1800 1806 1821 1831 1836 1841 1846 1851 1856 1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891 1896 1901
3347 2021 2152 2302 2064 2309 2182 2135 2169 2018 2004 1923 1867 1785 1819 1784 1804 1846 1814
1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946 1954 1962 1968 1975 1982 1990 1999 2006 2011 2016 2018
1960 2089 1914 1130 1155 1098 1045 953 989 845 731 678 692 694 785 871 854 826

EkonomiaAldatu

Udalerriko jarduera ekonomiko nagusia laborantza da. Irulegiko Arnoa ere ekoizten da udalerriko lurretan.

PolitikaAldatu

AuzapezakAldatu

Hasiera Amaiera Auzapeza Alderdia
1995 2020 Martin Elgue
2020 karguan Jean-Marc Oçafrain
falta diren datuak osatu egin behar dira

Erakunde publikoakAldatu

2017ko urtarrilaren 1era arte, Ortzaize Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.[6]

GarraioaAldatu

Baiona-Donibane Garazi burdinbideak zerbitzua ematen du Bidarrai udalerriri, Txik Txaken 54. linearen bidez.

EuskaraAldatu

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Ortzaizeko ibarreko herri guztiak sailkatu zituen, mendebaldeko behe-nafarrera euskalkian, Arberoa eta Aldude ibarretan hitz egiten zena.[7]

Koldo Zuazok, 2010ean, Ortzaizek nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.[8]

Ortzaiztar ospetsuakAldatu

Ondasun nabarmenakAldatu

  • Ahaizen, forte protohistoriko bat dago
  • Ospitalea baserriaren aipamenak daude XIII, XVII eta XVIII. mendeetan
  • Apalasia, Bilaenia eta Sastriarenea baserriak XVII. mendekoak dira
  • Inda baserria, Inxortenia baserriarekin batera XVI. mendekoa da
  • Harizmendia baserriaren aipamenak daude XVI, XVII eta XVIII. mendeetan
  • Done Bikendi kapera XVII. mendekoa da
  • San Julen eliza XII. mendekoa da, eta XVII. mendean izan zen konpondua, Ortzaizeko herritarrek Joana Albretekoari eginiko eskaera bat zela bide

Argazki galeriaAldatu

  • Eliza eta pilotalekua

  • Ahaize auzoko etxea

  • Ahaize auzoa

  • Herriko sarrera

  • Herri Barneko etxea

OharrakAldatu

  1. ↑ /oʁ̞ts̻ais̻e/ ahoskatua (laguntza)

ErreferentziakAldatu

  1. ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
  3. ↑ Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
  5. ↑ Irulegiko estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  6. ↑ Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
  7. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  8. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
  9. ↑ Ohorezko, Euskaltzaina. «Orpustan, Jean-Baptiste» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2022-02-05).
  10. ↑ «Jean Baptiste Orpustan» NorDaNor (EIZIE) (Noiz kontsultatua: 2022-02-04).
  11. ↑ L'Express : Les 100 qui font bouger le Pays basque

Ikus, gaineraAldatu

Kanpo estekakAldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Ortzaize&oldid=8868613"(e)tik eskuratuta