Ortzaize
Ortzaize[2][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Baigorri-Ortzaize eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 13,7 kilometrora. Altuera 101 eta 897 metro artekoa da, eta 42,38 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 826 biztanle zituen.
| Ortzaize | |||
|---|---|---|---|
 Nafarroa Beherea, Euskal Herria | |||
 | |||
| |||
 | |||
| Kokapena | |||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||
| Lurraldea | Nafarroa Beherea | ||
| Eskualdea | Baigorri-Ortzaize | ||
| Administrazioa | |||
| Estatua |  Frantzia | ||
| Eskualdea |  Akitania Berria | ||
| Departamendua |  Pirinio Atlantikoak | ||
| Elkargoa | Euskal Hirigune Elkargoa | ||
| Barrutia | Baiona | ||
| Kantonamendua | Euskal Mendialdea | ||
| Izen ofiziala |  Ossès | ||
| Auzapeza (2020-2026) | Jean-Marc Oçafrain (independente) | ||
| Posta kodea | 64780 | ||
| INSEE kodea | 64436 | ||
| Herritarra | ortzaiztar | ||
| Geografia | |||
| Azalera | 42,38 km² | ||
| Garaiera | 101-897 metro | ||
| Distantzia | 13,7 km (Donibane Garazitik) | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 826 (2018:  −9) | ||
| Dentsitatea | 21,12 biztanle/km² | ||
| Zahartzea[1] | % 28,57 | ||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 52,52 | ||
| Ekonomia | |||
| Jarduera[1] | % 80,91 (2011) | ||
| Desberdintasuna[1] | % 10,63 (2011) | ||
| Langabezia[1] | % 4,53 (2013) | ||
| Euskara | |||
| Euskaldunak | % 58,91 (2010) | ||
| Erabilera | % 26,63 (2011) | ||
Bertako biztanleak ortzaiztarrak dira.
Ortzaizeko ibarreko hiriburua da.
IzenaAldatu
Ortzaize beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- frantsesez: Ossès ("ozéz" ahoskatua)[3]
- okzitanieraz: Ossés ("ozéz" ahoskatua)
- aragoieraz: Osés ("ozéz" ahoskatua)
- gaztelaniaz: Osés ("ozéz" ahoskatua)
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:
- Vallis quœ Ursaxia dicitur (983)[4]
- Vallis quœ dicitur Orsais (1186)[4]
- Ossais (XII. mendea)[4]
- Orseis (1249)[4]
- hespital d'urrugaçaun in hosses (1268)[4]
- Ouses (1302)[4]
- Osses en la Sierra de Vaygurra (1446)[4]
- Oses (1513)[4]
- Orza (1513)[4]
- Orçais (1650)[4]
- Horça (1675)[4]
- Orseys (1675)[4]
- Orça (1675)[4]
- Orses (1783)[4]
GeografiaAldatu
Ortzaize Ortzaizeko ibarran dago.
MugakideakAldatu
Ingurune naturalaAldatu
Errobi ibaia udalerritik igarotzen da, baita bere ibaiadarra den Lakako erreka ere (azken erreka honetara isurtzen diren hainbat erreka igarotzen dira Ortzaizetik: Elhurreko erreka, Bordegiko erreka, Saltrako erreka, Otxalarreko erreka eta Eluet erreka). Horrez gain, beste erreka batzuk ere gurutzatzen dute udalerria: Asketako errekak, Eslanguko errekak eta Pagaliko errekak.
KlimaAldatu
 Datu klimatikoak (Irulegi, 1981-2010) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 24.8 | 27.0 | 30.0 | 32.6 | 35.0 | 40.0 | 41.0 | 42.0 | 39.2 | 34.0 | 27.0 | 26.0 | 42.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 11.9 | 12.9 | 15.6 | 17.1 | 20.8 | 23.7 | 25.9 | 26.2 | 24.4 | 20.5 | 15.2 | 12.5 | 18.9 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 7.5 | 8.0 | 10.3 | 11.7 | 15.2 | 18.2 | 20.3 | 20.5 | 18.3 | 15.3 | 10.6 | 8.3 | 13.7 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 3.0 | 3.2 | 5.0 | 6.4 | 9.7 | 12.7 | 14.7 | 14.8 | 12.3 | 10.1 | 6.0 | 4.0 | 8.5 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -15.4 | -10.5 | -9.5 | -3.2 | -0.2 | 2.8 | 5.8 | 4.0 | 2.0 | -2.5 | -8.5 | -9.8 | -15.4 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 146.0 | 129.8 | 124.7 | 139.3 | 106.9 | 77.0 | 65.6 | 76.1 | 92.5 | 112.1 | 164.8 | 153.4 | 1398.2 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 96.7 | 115.5 | 128.9 | 78.8 | 70.1 | 66.2 | 103.2 | 80.3 | 69.3 | 88.1 | 124.1 | 110.2 | 128.9 |
| Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
Etxeak eta auzoakAldatu
- Ahaitz
- Aitzarra
- Iriberri
- Ugartzan
- Hortza
- Zubialde
- Gahardu
- Apalatsordoki
- Iraordoki
- Uhaitze
- Mutxikoenborda
- Harizmendia
- Arlanttoenea
- Aintzia
- Gantxabalena
HistoriaAldatu
Bidarraiko parrokia, Ortzaizekoaren menekoa zen eta Ortzaizeko ibarra Nafarroako erresumako zati izan zen.
1790. urtean Ortzaize, Ortzaize eta Bidarrai udalerriek osaturiko kantonamendu baten buru izan zen, Donapaleuko barrutiaren menpekoa zena.
DemografiaAldatu
| 1793 | 1800 | 1806 | 1821 | 1831 | 1836 | 1841 | 1846 | 1851 | 1856 | 1861 | 1866 | 1872 | 1876 | 1881 | 1886 | 1891 | 1896 | 1901 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 3347 | 2021 | 2152 | 2302 | 2064 | 2309 | 2182 | 2135 | 2169 | 2018 | 2004 | 1923 | 1867 | 1785 | 1819 | 1784 | 1804 | 1846 | 1814 |
| 1906 | 1911 | 1921 | 1926 | 1931 | 1936 | 1946 | 1954 | 1962 | 1968 | 1975 | 1982 | 1990 | 1999 | 2006 | 2011 | 2016 | 2018 | |
| 1960 | 2089 | 1914 | 1130 | 1155 | 1098 | 1045 | 953 | 989 | 845 | 731 | 678 | 692 | 694 | 785 | 871 | 854 | 826 |
EkonomiaAldatu
Udalerriko jarduera ekonomiko nagusia laborantza da. Irulegiko Arnoa ere ekoizten da udalerriko lurretan.
PolitikaAldatu
AuzapezakAldatu
| Hasiera | Amaiera | Auzapeza | Alderdia |
|---|---|---|---|
| 1995 | 2020 | Martin Elgue | |
| 2020 | karguan | Jean-Marc Oçafrain | |
| falta diren datuak osatu egin behar dira | |||
Erakunde publikoakAldatu
2017ko urtarrilaren 1era arte, Ortzaize Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.[6]
GarraioaAldatu
Baiona-Donibane Garazi burdinbideak zerbitzua ematen du Bidarrai udalerriri, Txik Txaken 54. linearen bidez.
EuskaraAldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Ortzaizeko ibarreko herri guztiak sailkatu zituen, mendebaldeko behe-nafarrera euskalkian, Arberoa eta Aldude ibarretan hitz egiten zena.[7]
Koldo Zuazok, 2010ean, Ortzaizek nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.[8]
Ortzaiztar ospetsuakAldatu
- Jean-Baptiste Orpustan (1934-), euskalaria.
Ondasun nabarmenakAldatu
- Ahaizen, forte protohistoriko bat dago
- Ospitalea baserriaren aipamenak daude XIII, XVII eta XVIII. mendeetan
- Apalasia, Bilaenia eta Sastriarenea baserriak XVII. mendekoak dira
- Inda baserria, Inxortenia baserriarekin batera XVI. mendekoa da
- Harizmendia baserriaren aipamenak daude XVI, XVII eta XVIII. mendeetan
- Done Bikendi kapera XVII. mendekoa da
- San Julen eliza XII. mendekoa da, eta XVII. mendean izan zen konpondua, Ortzaizeko herritarrek Joana Albretekoari eginiko eskaera bat zela bide
Argazki galeriaAldatu
Eliza eta pilotalekua
Ahaize auzoko etxea
Ahaize auzoa
Herriko sarrera
Herri Barneko etxea
OharrakAldatu
ErreferentziakAldatu
- ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
- ↑ Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
- ↑ Irulegiko estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
Ikus, gaineraAldatu
Kanpo estekakAldatu
Datuak: Q838739
Multimedia: Ossès
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Ortzaize
