Luzaide
Luzaide[2] Nafarroa Garaiko iparraldeko udalerri bat da, Nafarroa Beherearekiko mugakidea. Zangozako merindadearen ipar-mendebaldeko muturrean dago, Nafarroako hiriburu Iruñetik 65 kilometrora. 380 biztanle zituen 2014. urtean.
| Luzaide | ||
|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | ||
 | ||
|
| ||
 | ||
| Administrazioa | ||
| Estatua | Espainia | |
| Erkidegoa | Nafarroako Foru Erkidegoa | |
| Merindadea | Zangozako merindadea | |
| Eskualdea | Auñamendiko eskualdea | |
| Izen ofiziala |
 Luzaide / Valcarlos1 | |
| Alkatea |
Fernando Alzón Aldabe (Luzaidegatik) | |
| Posta kodea |
31.660 | |
| INE kodea |
31248 | |
| Herritarra | luzaidar | |
| Kokapena | ||
| Koordenatuak | 43° 05′ 35″ N, 1° 18′ 04″ W / 43.093055555556°N,1.3011111111111°WKoordenatuak: 43° 05′ 35″ N, 1° 18′ 04″ W / 43.093055555556°N,1.3011111111111°W | |
| Azalera | 44,82 km2 | |
| Garaiera | 365 metro | |
| Distantzia | 64 km Iruñera | |
| Demografia | ||
| Biztanleria |
329 (2019) -29 (2018) | |
| Dentsitatea | 8,48 biztanle/km² | |
| Hazkundea (2003-2013)[1] |
-% 15,4 | |
| Zahartze tasa[1] | % 23,08 | |
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 13,16 | |
| Ekonomia | ||
| Jarduera tasa[1] | % 75,51 (2011) | |
| Genero desoreka[1] | % 0 (2011) | |
| Langabezia erregistratua[1] | % 2,16 (2013) | |
| Kultura | ||
| Euskaldunak | % 65,52 (2010) | |
| Euskararen erabilera | % 34,4 (2011) | |
| Datu gehigarriak | ||
| Webgunea | http://www.luzaide-valcarlos.net/hasiera.php www.luzaide-valcarlos.net | |
| Oharrak | 1- Euskaltzaindiaren onomastika datutegia. | |
GeografiaAldatu
Ingurune naturala eta klimaAldatu
Luzaiden, itsas mailatik 320 metro gorago, Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak 1974an jarritako estazio meteorologikoa dago.[3]
Udalerri mugakideakAldatu
Mugakide ditu mendebaldean Banka, iparraldean Lasa (Baigorri), ekialdean Arnegi (Donibane Garazi) eta hegoaldean Orreaga. Azken horrekin Ibañeta mendateak lotzen du.
AuzoakAldatu
Udalerriak zazpi auzo ditu:
EkonomiaAldatu
Abeltzaintza, nekazaritza (zuhainak) eta basogintza (pagoa). Zurgintza, eraikuntza eta zerbitzuak (turismoaren inguruan sorturiko merkataritza eta ostalaritza).
HistoriaAldatu
1406an, Karlos III.a erregearen ediktu baten bidez, Bortuz Bestaldeko Lurraldetik banandu zen, eta Zangozako Merindadearekin bat egin.[4]
DemografiaAldatu
| Luzaideko biztanleria |
|---|
 |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 75 etorkin bizi ziren herrian, biztanleen % 17,81 (Nafarroako Foru Erkidegoko batezbestekoaren gainetik).
PolitikaAldatu
Udal hauteskundeakAldatu
2007tik Luzaideko alkatea Luzaidegatik taldeko Fernando Alzón Aldabe da. Urte horretan Udaletxeko zazpi zinegotzietatik bost lortu zituen, gehiengo osoa. Baliogabeko botoak hamabost izan ziren (emandako guztien %5,17) eta boto zuriak bost (%1,82). Abstentzioa %21,20koa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| Luzaidegatik | 179 | 5 |
| Nafarroa Bai | 91 | 2 |
2011ko udal hauteskundeetan Luzaidegatik izan zen aurkeztutako zerrenda bakarra; 160 boto eta 7 zinegotziak. Alkatetza berriro Alzónen eskuetan geratu zen[5].
UdaletxeaAldatu
- HELBIDEA: Elizalde kalea, z/g
Alkateen zerrendaAldatu
| 2003-2007 | Juanjo Camino Camino | Aralar |
| 2007-2011 | Fernando Alzón Aldabe | Luzaidegatik |
| 2011-2015 | Fernando Alzón Aldabe | Luzaidegatik |
AzpiegiturakAldatu
La Estellesa autobus konpainiak Luzaide Iruñearekin batzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:
KulturaAldatu
EuskaraAldatu
Gaur egun luzaidarren % 65 dira euskaldunak dira, eta Koldo Zuazok bertako hizkera nafar-lapurteraren sortaldeko euskaran sailkatzen du, bertzeak bertze Baigorri eta Donibane Garaziko aldaerekin lotuta.
BolantakAldatu
Luzaideko folklorearen ikur nagusia bolantak dira, ikusgarri eta dotore jantzitako dantzariak alegia, Pazko Igandean agerraldia egiten dutenak. Festa honen jatorria inauterietatik dator, eta egindako dantzek "bolant-iantzak" izena hartzen dute, jauziak, kalapita-iantzak eta makilarienak barne.
Pertsonaia artean ziratepekoak, gorriak, zapuriak, makilariak eta bolantak eurak dira, eta hauen guzien atzetik "atxo ta tupinak" joaten dira.
Jantziei dagokienez, txapel gorria, espartinak, atorra zuria eta kotoizko prakak, urrezko eskubandak, kaskabiloak eta zinta hori eta gorriak eramaten dituzte bolantek.
Ondasun nabarmenakAldatu
Santiago Apostoluaren parrokia, antzinako eliza baten hondarren gainean eraiki zen, herriko etxe gehienak bezala. Izan ere, Konbentzio Gerran, 1793an, frantsesek herriari su eman zioten. Gaur egungo eliza modernoaren portikodun fatxada hiru arkuz osaturik dago. Oinarri karratukoa da eta piramide itxurako estaldura dauka.
Elizaren barruan, estilo pizkundetarreko zilarrezko XVI. mendeko gurutzea dago.
Luzaidar ospetsuakAldatu
- Juan Etxamendi (1792-1879), bertsolaria.
- Enrike Zubiri "Manezaundi" (1867-1943), euskal idazlea.
- Fernando Arretxe (1961-), esku huskako pilotaria.
- Iker Arretxe (1985-), esku huskako pilotaria.
Ikus, gaineraAldatu
ErreferentziakAldatu
- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ Nafarroako Meteorologi Agentziaren webgunea.
- ↑ «Historia» Ayuntamiento de Luzaide / Valcarlos . Noiz kontsultatua: 2020-01-31.
- ↑ Emaitzak Berrian.
BibliografiaAldatu
- "Luzaideko euskara Nikolas Polit zenaren izkribuetan". Jose Maria Satrustegi. EHU, 1986.
- "Luzaideko Euskararen Hiztegia". Peio Kamino eta Patxi Salaberri Zaratiegi. Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernua.
Kanpo estekakAldatu
| Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
- Luzaideko udalaren webgunea.
- (Gaztelaniaz) Luzaideri buruzko informazioa Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuaren webgunean.
- Bolantak "Youtube"n
- Elizaldea auzoaren ikuspegia Google Street View-n.
Datuak: Q524479
Multimedia: Luzaide-Valcarlos
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Luzaide
