Wikipedia

Irulegi

Nafarroa Behereko udalerria
Artikulu hau Nafarroa Behereko udalerriari buruzkoa da; mendia gaitzat duena beste hau da: «Irulegi (Aranguren)»


Irulegi[2][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Baigorri-Ortzaize eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 6,2 kilometrora. Altuera 166 eta 810 metro artekoa da, eta 9,38 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 359 biztanle zituen.

Irulegi
 Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Herriko ikuspegia Done Bikendi baselizatik

Bandera


Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Beherea
EskualdeaBaigorri-Ortzaize
Administrazioa
Estatua Frantzia
Eskualdea Akitania Berria
Departamendua Pirinio Atlantikoak
ElkargoaEuskal Hirigune Elkargoa
BarrutiaBaiona
KantonamenduaEuskal Mendialdea
Izen ofiziala Irouléguy
Auzapeza
(2014-2026)		Joseph Mocho
(independente)
Posta kodea64220
INSEE kodea64274
Herritarrairulegitar
Geografia
Azalera9,38 km²
Garaiera166-810 metro
Distantzia6,2 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria359 (2018:  3)
Dentsitatea39,45 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 18,26
Ugalkortasuna[1]‰ 93,32
Ekonomia
Jarduera[1]% 73,18 (2011)
Desberdintasuna[1]% 3,08 (2011)
Langabezia[1]% 2,47 (2013)
Euskara
Euskaldunak% 60,34 (2010)
Erabilera% 28,2 (2011)

Bertako biztanleak irulegitarrak dira.

Izena aldatu

Irulegi beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:

  • Yrurleguy (1264)[4]
  • Yrulegui (1413)[4]
  • Irulegui (1513)[4]
  • Yrulegui (1621)[4]
  • Sanctus Vincentius de Iruleguy (1764)[5]

Etimologia aldatu

Mikel Belaskok dio Irulegi toponimoa iru ("hiru") eta hegi ("hegal"), hau da, "hiru hegalak", hitzek osatzen dutela.[6]

Jean-Baptiste Orpustanek dio Irulegi toponimoa ira ("iratz"), lur ("lurra") eta hegi ("mutur"), hau da, "iratze lurraldearen muturra", hitzek osatzen dutela.[7]

Geografia aldatu

Irulegi Beherobiko ibarran dago.

Mugakideak aldatu

Klima aldatu

      Datu klimatikoak (Irulegi, 1981-2010)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 24.8 27.0 30.0 32.6 35.0 40.0 41.0 42.0 39.2 34.0 27.0 26.0 42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 11.9 12.9 15.6 17.1 20.8 23.7 25.9 26.2 24.4 20.5 15.2 12.5 18.9
Batez besteko tenperatura (ºC) 7.5 8.0 10.3 11.7 15.2 18.2 20.3 20.5 18.3 15.3 10.6 8.3 13.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 3.0 3.2 5.0 6.4 9.7 12.7 14.7 14.8 12.3 10.1 6.0 4.0 8.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -15.4 -10.5 -9.5 -3.2 -0.2 2.8 5.8 4.0 2.0 -2.5 -8.5 -9.8 -15.4
Batez besteko prezipitazioa (mm) 146.0 129.8 124.7 139.3 106.9 77.0 65.6 76.1 92.5 112.1 164.8 153.4 1398.2
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 96.7 115.5 128.9 78.8 70.1 66.2 103.2 80.3 69.3 88.1 124.1 110.2 128.9
Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[8]

Etxeak eta auzoak aldatu

  • Hiribehere
  • Hiriburu
  • Sorhoeta
  • Musuritze
  • Epelea
  • Luxiaenea
  • Jauberriborda
  • Andola

Historia aldatu

Irulegiko parrokia 1354an aipatzen da.[9]

Demografia aldatu

1793 1800 1806 1821 1831 1836 1841 1846 1851 1856 1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891 1896 1901
440 443 443 406 386 440 498 529 461 403 363 342 323 352 355 366 323 332 310
1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946 1954 1962 1968 1975 1982 1990 1999 2006 2007 2008 2013 2018
318 291 267 276 284 288 265 259 251 232 212 233 240 290 316 320 324 370 359
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Irulegiko arnoa»

Udalerriko ekonomiaren oinarria laborantza da, eta Irulegiko Arnoa jatorri-izendapena duen ardoa ekoizteko sor-markaren barruan dago.

Politika aldatu

Auzapezak aldatu

Hasiera Amaiera Auzapeza Alderdia
1995 2014 Jacques Irume
2014 karguan Joseph Mocho
falta diren datuak osatu egin behar dira

Erakunde publikoak aldatu

2017ko urtarrilaren 1era arte, Azkarate Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.[10]

Garraioa aldatu

Euskal Hirigune Elkargoaren esku dagoko Car Express hiriarteko autobus sareak zerbitzatzen du herria. Guztira, line batek eskaintzen du zerbitzua.[11]

Euskara aldatu

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Baigorriko ibarreko herri guztiak sailkatu zituen, mendebaldeko behe-nafarrera euskalkian, Arberoa eta Ortzaize ibarretan hitz egiten zena.[12]

Koldo Zuazok, 2010ean, Irulegik nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.[13]

Hedabideak aldatu

Ondasun nabariak aldatu

Irulegitar ospetsuak aldatu

Irudiak aldatu

  •  

    Herriko etxeak

  •  

    Done Bikendi eliza

  •  

    Pilotalekua

  •  

    Herriko Etxea

Oharrak aldatu

  1. ↑ /iʁ̞uleɣi/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
  3. ↑ Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
  4. ↑ a b c d Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
  5. ↑ Pirinio Atlantikoetako artxiboak
  6. ↑ Belasko, Mikel. (2013-03-26). Irulegi. Toponimia (Noiz kontsultatua: 2021-06-10).
  7. ↑ Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
  8. ↑ Irulegiko estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  9. ↑ «Irulegi - udalerria» www2.culture.gouv.fr (Noiz kontsultatua: 2021-06-10).
  10. ↑ Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
  11. ↑ (Frantsesez) «Ipar Euskal Herriko TXIK TXAK sarea: garraio publikoaren gorakada handia hilabetean.» France Bleu 2019-10-21 (Noiz kontsultatua: 2021-04-22).
  12. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  13. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Irulegi&oldid=9062321"(e)tik eskuratuta