Irulegi
Irulegi[2][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Baigorri-Ortzaize eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 6,2 kilometrora. Altuera 166 eta 810 metro artekoa da, eta 9,38 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 359 biztanle zituen.
| Irulegi | |||
|---|---|---|---|
 Nafarroa Beherea, Euskal Herria | |||
 | |||
| |||
 | |||
| Kokapena | |||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||
| Lurraldea | Nafarroa Beherea | ||
| Eskualdea | Baigorri-Ortzaize | ||
| Administrazioa | |||
| Estatua |  Frantzia | ||
| Eskualdea |  Akitania Berria | ||
| Departamendua |  Pirinio Atlantikoak | ||
| Elkargoa | Euskal Hirigune Elkargoa | ||
| Barrutia | Baiona | ||
| Kantonamendua | Euskal Mendialdea | ||
| Izen ofiziala |  Irouléguy | ||
| Auzapeza (2014-2026) | Joseph Mocho (independente) | ||
| Posta kodea | 64220 | ||
| INSEE kodea | 64274 | ||
| Herritarra | irulegitar | ||
| Geografia | |||
| Azalera | 9,38 km² | ||
| Garaiera | 166-810 metro | ||
| Distantzia | 6,2 km (Donibane Garazitik) | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 359 (2018:  5) | ||
| Dentsitatea | 39,45 biztanle/km² | ||
| Zahartzea[1] | % 18,26 | ||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 93,32 | ||
| Ekonomia | |||
| Jarduera[1] | % 73,18 (2011) | ||
| Desberdintasuna[1] | % 3,08 (2011) | ||
| Langabezia[1] | % 2,47 (2013) | ||
| Euskara | |||
| Euskaldunak | % 60,34 (2010) | ||
| Erabilera | % 28,2 (2011) | ||
Bertako biztanleak irulegitarrak dira.
IzenaAldatu
Irulegi beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- frantsesez: Irouléguy ("irulegí" ahoskatua)[3]
- gaztelaniaz: Irulegui ("irulégi" ahoskatua)
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:
- Yrurleguy (1264)[4]
- Yrulegui (1413)[4]
- Irulegui (1513)[4]
- Yrulegui (1621)[4]
- Sanctus Vincentius de Iruleguy (1764)[5]
EtimologiaAldatu
Mikel Belaskok dio Irulegi toponimoa iru ("hiru") eta hegi ("hegal"), hau da, "hiru hegalak", hitzek osatzen dutela.[6]
Jean-Baptiste Orpustanek dio Irulegi toponimoa ira ("iratz"), lur ("lurra") eta hegi ("mutur"), hau da, "iratze lurraldearen muturra", hitzek osatzen dutela.[7]
GeografiaAldatu
Irulegi Beherobiko ibarran dago.
MugakideakAldatu
KlimaAldatu
 Datu klimatikoak (Irulegi, 1981-2010) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 24.8 | 27.0 | 30.0 | 32.6 | 35.0 | 40.0 | 41.0 | 42.0 | 39.2 | 34.0 | 27.0 | 26.0 | 42.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 11.9 | 12.9 | 15.6 | 17.1 | 20.8 | 23.7 | 25.9 | 26.2 | 24.4 | 20.5 | 15.2 | 12.5 | 18.9 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 7.5 | 8.0 | 10.3 | 11.7 | 15.2 | 18.2 | 20.3 | 20.5 | 18.3 | 15.3 | 10.6 | 8.3 | 13.7 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 3.0 | 3.2 | 5.0 | 6.4 | 9.7 | 12.7 | 14.7 | 14.8 | 12.3 | 10.1 | 6.0 | 4.0 | 8.5 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -15.4 | -10.5 | -9.5 | -3.2 | -0.2 | 2.8 | 5.8 | 4.0 | 2.0 | -2.5 | -8.5 | -9.8 | -15.4 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 146.0 | 129.8 | 124.7 | 139.3 | 106.9 | 77.0 | 65.6 | 76.1 | 92.5 | 112.1 | 164.8 | 153.4 | 1398.2 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 96.7 | 115.5 | 128.9 | 78.8 | 70.1 | 66.2 | 103.2 | 80.3 | 69.3 | 88.1 | 124.1 | 110.2 | 128.9 |
| Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[8] | |||||||||||||
Etxeak eta auzoakAldatu
- Hiribehere
- Hiriburu
- Sorhoeta
- Musuritze
- Epelea
- Luxiaenea
- Jauberriborda
- Andola
HistoriaAldatu
DemografiaAldatu
| 1793 | 1800 | 1806 | 1821 | 1831 | 1836 | 1841 | 1846 | 1851 | 1856 | 1861 | 1866 | 1872 | 1876 | 1881 | 1886 | 1891 | 1896 | 1901 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 440 | 443 | 443 | 406 | 386 | 440 | 498 | 529 | 461 | 403 | 363 | 342 | 323 | 352 | 355 | 366 | 323 | 332 | 310 |
| 1906 | 1911 | 1921 | 1926 | 1931 | 1936 | 1946 | 1954 | 1962 | 1968 | 1975 | 1982 | 1990 | 1999 | 2006 | 2007 | 2008 | 2013 | 2018 |
| 318 | 291 | 267 | 276 | 284 | 288 | 265 | 259 | 251 | 232 | 212 | 233 | 240 | 290 | 316 | 320 | 324 | 370 | 359 |
EkonomiaAldatu
Udalerriko ekonomiaren oinarria laborantza da, eta Irulegiko Arnoa jatorri-izendapena duen ardoa ekoizteko sor-markaren barruan dago.
PolitikaAldatu
AuzapezakAldatu
| Hasiera | Amaiera | Auzapeza | Alderdia |
|---|---|---|---|
| 1995 | 2014 | Jacques Irume | |
| 2014 | karguan | Joseph Mocho | |
| falta diren datuak osatu egin behar dira | |||
Erakunde publikoakAldatu
2017ko urtarrilaren 1era arte, Azkarate Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.[10]
GarraioaAldatu
Euskal Hirigune Elkargoaren esku dagoko Car Express hiriarteko autobus sareak zerbitzatzen du herria. Guztira, line batek eskaintzen du zerbitzua.[11]
EuskaraAldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Baigorriko ibarreko herri guztiak sailkatu zituen, mendebaldeko behe-nafarrera euskalkian, Arberoa eta Ortzaize ibarretan hitz egiten zena.[12]
Koldo Zuazok, 2010ean, Irulegik nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.[13]
HedabideakAldatu
Irulegitar ospetsuakAldatu
- Jean Ithurriaga (1896-1960), euskaltzalea.
- Paco Etxebers (1980-), abeslaria.
- Ekhi Lambert (1990-), abeslaria.
IrudiakAldatu
Herriko etxeak
Done Bikendi eliza
Pilotalekua
Herriko Etxea
OharrakAldatu
ErreferentziakAldatu
- ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
- ↑ Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
- ↑ a b c d Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
- ↑ Pirinio Atlantikoetako artxiboak
- ↑ Belasko, Mikel. (2013-03-26). Irulegi. Toponimia (Noiz kontsultatua: 2021-06-10).
- ↑ Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
- ↑ Irulegiko estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Irulegi - udalerria» www2.culture.gouv.fr (Noiz kontsultatua: 2021-06-10).
- ↑ Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
- ↑ (Frantsesez) «Ipar Euskal Herriko TXIK TXAK sarea: garraio publikoaren gorakada handia hilabetean.» France Bleu 2019-10-21 (Noiz kontsultatua: 2021-04-22).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
Ikus, gaineraAldatu
Kanpo estekakAldatu
Datuak: Q197247
Multimedia: Irouléguy
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Irulegi
