Wikipedia

Esteribar

Nafarroa Garaiko udalerria eta ibarra

Esteribar[3][a] (esteribarreraz eta artzibarreraz: Esteriber)[b] Euskal Herriko udalerri eta ibar bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Iruñerria eskualdeko Ibarrak azpieskualdean dago, Iruñea hiriburutik 19,8 kilometrora. Altuera 439 eta 1259 metro artekoa da, eta 146,77 km²-ko azalera hartzen du. 2022 urtean 2792 biztanle zituen.

Esteribar
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Espejo de primavera en Eugi (5663939604).jpg
Eugi kontzejua, bere urtegiaren gainean
Esteribar bandera
Bandera

Esteribar armarria
Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Garaia
MerindadeaEscudo de Sangüesa.svg Zangoza
EskualdeaIbarrak (Iruñerria)
Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroa
BarrutiaAgoitz
MankomunitateaIruñerria
Izen ofizialaEsteribarreko bandera.svg Esteribar
Alkatea
(2022-2023)		Mikel Gastesi Zabaleta
(Euskal Herria Bildu)
Posta kodea31630
INE kodea31098
Herritarraesteribartar, esteriberrar
Geografia
Koordenatuak42°56′59″N 1°32′02″W / 42.94962887°N 1.53376332°W / 42.94962887; -1.53376332
Azalera146,77 km²
Garaiera439-1259 metro
Distantzia19,8 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria2.792 (2022: Green Arrow Up.svg 2)
alt_left 1.306 (%46,8)(2019) (%50) 1.396 alt_right
Dentsitatea19,02 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 36,36
Ugalkortasuna[1]‰ 63,44
Ekonomia
Jarduera[1]% 82,89 (2011)
Desberdintasuna[1]% 0 (2011)
Langabezia[1]% 7,79 (2013)
Euskara
Eremuaeremu euskalduna
Euskaldunak[1][2]% 14,60 (2018: Red Arrow Down.svg %-3,31)
Datu gehigarriak
Webguneawww.esteribar.org

Pirinioetako ibarretik mendebalderago dagoena da, eta, beraz, garaiera txikiena duena. Kontraste handia dago iparraldean, Pirinioetan bertan, Kintoa edo Eugiko urtegia bezalako leku menditsuekin, eta hegoaldean, Pirinioaurrekoan, malda txikiagoekin eta nekazaritzaren presentzia handiagoarekin, bai eta zabalera handiagoarekin ere. Bertako arkitektura ere aldatu egiten da ipar-hego ardatzaren arabera; izan ere, iparraldekoa piriniotar estilokoa da eta Erroibarrekoaren antzekoa. Fatxada zuriak ditu, harri grisaxkazko bordurekin eta egurrezko apaingarriekin; hegoaldekoa, berriz, pirinioaurretar estilokoa da, eta etxeak harriz estalita daude erabat, eta teilatuak ez dira hain aldapatsuak.

Bertako biztanleak esteribartarrak (esteribarreraz eta artzibarreraz: esteriberrarrak) dira. Ibarburua Zubiri kontzejua da, non udaletxea da.

IzenaAldatu

Esteribar edo Esteriber beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[4]

  • Eçteriuar (?)
  • Ezteribar (1066)
  • Ezterivar (1127)
  • Ezteribivarr (1132)
  • Ezteriuar (1137)
  • Ezteriuarr (1137)
  • Azteriuar (1192)
  • Vallis de Eçteriuarr (1203)
  • Eztirivarr (1268)
  • Esterivarr (1280)
  • Val de Estheriuar (1366)
  • Val d'Ezteriuar (1366)
  • Val d'Ezteriiuarr (1366)
  • Val de Esteribar (1534)
  • Esteribar (1800)
  • Esterenibar (1911)
  • Esteribar (1947)

EtimologiaAldatu

Udalerriaren egungo izen ofiziala Esteribar da. Alde batetik, argi eta garbi identifikatzen da izenaren bigarren elementua ibar (esteribarreraz eta artzibarreraz: iber) dela, "haran" esan nahi duena. Puntu honi dagokionez, adituek bat egiten dute, Esteribar ibar bat baita, horrek ez du zalantzarik uzten. Hala ere, ez dago argi ester edo ezter izenaren lehen elementuaren esanahia. Horri buruzko teoria ugari daude.

Julio Altadillek, ibarraren izena eztarri esan nahi duen euskal "eztarri" hitzarekin lotzen zela uste zuen, eta, beraz, Esteribarrek (Eztarribar), "haran estu" edo "eztarriko harana" bezalako zerbait esan nahi zuela uste zuen. Hipotesi hori Jean-Baptiste Orpustanen hipotesiarekin bat etorriko litzateke, zeinarentzat Ezterenzubi eta Ezterengibel izenetako toponimo baxenabartarrak, hurrenez hurren, "eztarrien zubi" eta "eztarrien atzean" gisa itzuli behar diren, Altadillen esanahi bera emanez ester edo ezter hitzari.

Julio Caro Barojak Altadillen hipotesia aipatzeaz gain, ibarraren izena azaltzeko beste bi hipotesi proposatu zituen. Alde batetik, esaten zuen Esteribar "ehiztari" izenarengandik etor zitekeela eta, beraz, Esteribar (Ehiztaribar) "ehiztarien harana" izango zela, ibarraren izena bertako biztanleriaren jarduera ekonomikotik zetorrela. Hipotesi hau justifikatzeko, Jose Yanguas Miranda aipatzen du, bere lanetako batean, Esteribarren petxeroei ehiztariak deitzen zitzaiela esaten zuena. Esteribar "ehiztarien harana" bezala ezagutzen zen Erdi Aroan; izen hau, zituzten ehiza pribilegioengatik eta zerga bezala ordaintzen zituzten ehizakiengatik ematen zitzaion.

Hipotesi alternatibo gisa, Barojak ere aipatzen du izena latinetik etor zitekeela, adibidez Val Dexter (eskuinaren harana), d'exter ibar bilakatuko zena (hauza bera gertatzen da Zuberoako Ibarresküin kasurekin, okzitanieraz Val Dextre bezala ezagutzen dena, baina kasu honetan ibar hitza eskuin hitzaren aurrekoa da). Azkenik, ibarraren izena antroponimo bat izateko aukera aipatu behar da, izen propio batekin lotua. Nafarroan izen propioekin lotutako toponimo ugari daude, normalean -iz, -oz, -ain edo -ano motako atzizkiekin batera etortzen direnak, eta, oro har, Erromatar Inperioaren garaikoak direnak. Ibarraren antzinako izenetako bat Azteribar izateak eta, hain zuzen ere, Esteribarren Azterain izeneko herri hustu bat egoteak, nafar antroponimoen eredu tipikoari jarraitzen dionak, bailararen izenak "Azteren harana" baino ez duela esan nahi iradokitzen dute, hau bailara behin izan zuen jabea delarik.

EzaugarriakAldatu

ArmarriaAldatu

Esteribarko armarriak honako blasoi hau du:[5]

« Hondo gorri batez eta aurrean bere koloreko zuhaitz batez osatuta dago, otso beltz batek zeharkatua »

BanderaAldatu

Esteribarko banderak Esteribarko armarria dauka hondo gorri baten gainean. Armarriak kasket bat du gainean.

GeografiaAldatu

Esteribar Zangozako merindadean kokatzen da Iruñerriko gune metropolitarraren iparraldean. Ibar nahiko luzea da, eta Pirinioetako mendebalderagoko mendien lehen maldetaraino heltzen da.

MugakideakAldatu

Ingurune naturala eta klimaAldatu

Esteribarko udalerriaren azalera handia dela eta, klima alde handiak daude Esteribar iparraldearen eta hegoaldearen artean. Hala, udalerria klima kontinentalaren eta klima atlantikoaren mugan kokatzen da. Ezaugarri kontinental mediterraneoak ekialdean nabarmentzen dira, eta ezaugarri atlantikoak, berriz, mendebaldean. Urteko batez besteko tenperatura 8 °C eta 12 °C bitartekoa da, eta prezipitazioak 1 000 eta 1 600 mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 120 - 140 inguru izaten dira.

Pagoak eta pinu basatiek udalerriaren basoen %68 hartzen dute. Horrez gain, haritzak eta gaztainondoak daude ibarreko gunerik lauenetan. Birlandatutako basoen azalera 128 hektareakoa da, eta batez ere pinu beltz austriarra erabiliz egin zen XIX. mendetik aurrera. Pagoak ugariagoak dira udalerriaren iparraldeko gune menditsuenetan.

Estazio meteorologikoakAldatu

Esteribarren dagoen Eugi kontzejuan, itsasoaren mailatik 617 metrora, Nafarroako Gobernuak 1968an jarritako estazio meteorologikoa dago.[6] Gainera, 1975ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Irotz lekuan, itsasoaren mailatik 479 metrora.[7] Bestalde, 1995ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Zubiri kontzejuan, itsasoaren mailatik 526 metrora.[8] Irotzen dagoen neurgailuak balio zehatzagoak ematen dizkie ibarreko herri gehienei, batez ere hegoaldekoak, hobeto asimilatzen baitira bertako baldintza klimatikoetara. Zubiriko estazioak ibarraren erdialderako balioak hartzen ditu, horien artean herri garrantzitsuenetako batzuk daudelarik, Urdaitz edo Larrasoaña kasu. Eugikoak, bere aldetik, ibarreko goialdeak aztertzea ahalbidetzen du, baita Eugi, Urtasun eta Iragi herriak ere.


      Datu klimatikoak (Irotz, 1981-2020)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 18.0 22.0 26.0 30.0 38.0 41.0 42.0 42.0 38.0 33.0 24.0 20.0 42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.3 10.1 13.8 15.6 19.9 24.4 27.6 27.8 24.0 18.6 12.3 9.0 17.6
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.4 5.4 8.4 10.2 14.0 17.9 20.5 20.5 17.2 13.2 8.2 5.2 12.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.4 0.8 3.0 4.7 8.2 11.4 13.5 13.1 10.4 7.8 4.1 1.3 6.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -5.9 -5.0 -3.0 -0.5 2.3 5.7 7.9 7.5 4.7 1.3 -2.6 -5.1 -5.9
Batez besteko prezipitazioa (mm) 90.1 76.0 74.3 92.5 73.9 51.7 35.1 32.3 59.6 84.0 107.4 98.5 875.4
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 57.3 42.0 59.5 40.0 42.0 38.0 50.0 84.0 69.0 59.0 64.0 50.0 84.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 12.0 10.9 10.4 12.8 11.3 7.0 4.3 5.7 7.7 10.9 12.3 12.7 117.9
Elur egunak (≥ 1 mm) 1.5 1.5 1.1 0.7 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.5 1.5 6.8
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[9]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.


      Datu klimatikoak (Zubiri, 1995-2020)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 20.0 22.0 26.4 29.0 32.0 39.0 42.0 43.5 40.0 31.0 25.0 21.0 43.5
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.8 10.6 13.6 15.4 19.8 23.7 26.6 27.1 23.4 18.5 12.0 9.3 17.4
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.2 5.3 7.8 9.5 13.5 17.0 19.5 19.7 16.4 12.7 7.6 4.9 11.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) -0.4 -0.1 2.0 3.6 7.2 10.4 12.3 12.3 9.5 6.9 2.9 0.5 5.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -6.6 -5.9 -3.6 -1.5 1.0 4.7 6.8 6.4 3.8 10.1 -3.8 -6.0 -0.4
Batez besteko prezipitazioa (mm) 116.4 101.8 99.5 129.4 99.9 61.4 47.8 46.5 69.5 112.8 146.6 129.5 1161.0
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 57.0 62.5 73.0 59.0 56.0 58.0 100.0 63.0 81.5 74.5 83.4 82.5 100.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 12.8 11.4 11.2 14.5 12.8 8.2 5.8 6.4 8.2 12.2 14.1 13.4 131.1
Elur egunak (≥ 1 mm) 2.1 2.3 1.6 0.8 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 .8 1.6 9.3
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[10]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.


      Datu klimatikoak (Eugi, 1981-2020)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 18.5 21.6 25.0 28.3 32.0 36.5 37.6 38.6 34.8 29.5 22.0 19.5 38.6
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.5 10.0 13.2 14.8 19.1 22.6 25.4 25.9 22.5 17.6 11.9 8.9 16.7
Batez besteko tenperatura (ºC) 3.8 4.6 7.2 8.9 12.9 16.2 18.5 18.8 15.8 12.0 7.3 4.6 10.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) -0.8 -0.8 1.3 3.0 6.6 9.8 11.7 11.7 9.1 6.5 2.6 0.2 5.1
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -6.6 -6.1 -3.9 -1.6 1.3 4.3 6.6 6.6 4.0 0.5 -3.3 -5.9 -0.3
Batez besteko prezipitazioa (mm) 152.3 135.2 131.8 155.6 117.4 68.0 49.8 51.4 86.6 141.7 184.5 178.0 1452.2
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 81.7 107.0 92.4 57.5 64.5 43.7 53.2 60.6 114.0 92.6 81.0 114.0 114.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 15.7 13.9 15.1 17.9 17.0 12.2 9.2 10.5 11.9 15.7 16.4 16.4 172.0
Elur egunak (≥ 1 mm) 2.8 4.0 2.9 2.1 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 1.3 2.3 15.8
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[11]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

BanaketaAldatu

Esteribarko herrien mapa

Esteribarrek 10 kontzeju ditu:

Gainera, beste 17 leku batzuk ere badaude, hala nola:

Bestalde, bi etxaldeak daude ibarran:

Azkenik, udalerrian 19 herri hustu daude:


 
Esteribar ibarreko herriak

HistoriaAldatu

AntzinaroaAldatu

Esteribar, tradizionalki, pasabide izan da. Pirinioak zeharkatzeko biderik errazena (edo, gutxienez, mendeetan gehien ibili den bideetako bat), Esteribar Iruñerritik igotzen zen, Arga ibaiaren ibilbideari jarraituz, hortik, ondoko Erroiberrara salto egiteko eta Ibañeta mendatetik, Pirinioak zeharkatzeko. Uste denez, bere historian zehar Iberiar penintsulari eragin dioten migrazio eta inbasio handi gehienak, Pirinioen beste aldetik datozenak, bide honetatik iritsi ahal izan ziren, Esteribar zeharkatuz, adibidez, Penintsulara zenbait mendez iritsi ziren zeltak.

Esteribar, Erromatar Inperioaren hondamendia eragin zuten germaniar inbasioen sarbide izan zen, eta, ondoren, arabiarrek, Frankoen Erresumaren inbasio saiakeran erabili zuten bidea ere izan zen. Erdi Aroan, ibarra zeharkatzen zuen ibilbide hori, erromatarren galtzadaren oinordeko zena, Donejakue Bidearen zati bihurtzen da, erromesaldirako eta Europa arteko kultura-trukerako bide. XII. mendea da bidearen gailurra, eta Esteribarren erromesentzako hainbat aterpetxe eta ospitale eraikitzen dira. Donejakue Bidea ibarraren hegoaldeko erdialdeko komunikazio-arteria zen.

Erdi AroaAldatu

 
Antso VI.a Jakituna

Esteribar ibarrari buruzko lehen aipamen idatzia 1066an dokumentatu zen Larrasoañako San Agustin monasterioko Leireko abadiari egindako dohaintza zela eta. Erdi Aroan, Esteribar, ehiztarien ibarra bezala ezagutzen zen. Bertako biztanleak ehizatik, nekazaritzatik, abeltzaintzatik eta baso-ustiapenetik bizi ziren. Ibarreko biztanle gehienak petxeroak ziren arren, erregeari edo Orreagako monasterioari zergak ordaindu behar zizkietenak, haraneko herri batzuetan kapare nobleak zeuden, haranean kontserbatzen diren jauregi eta oinetxe batzuk bere presentziaren testigantza bezala geratu zirelarik.

Antso VI.a Jakituna erregeak ibarraren mugak ezarri zituen, Ollokitik Agorretara, eta ibarreko herriek ordaindu beharreko petxa eta zergak arautu zituen. Iruñeko apezpikuak Orreagako ospitalea eta kofradia sortzean, XII. mendean, ibarreko eliza guztien gaineko kontrola zehaztu zen, erabakia 1218an Honorio III.a aita santuak berretsi zuen.

Aro GaraikideaAldatu

 
Larrasoañako zubia eta eliza
 
Eugiko urtegiko presa

1835. eta 1845. urteetako udal erreforma egin aurretik, ibarreko kontzeju bakoitzak erregidore bat zeukan, herrietako etxeen artean txandaka aukeratua. Erregidoreek aldi berean, ibar osoan agintzen zuen diputatu bat izendatzen zuten. XIX. mende erditik aurrera Esteribar udalerri independente bihurtu zen, Erdi Aroan zehazturiko muga berak mantenduz. Ibarrak gaur egun erabiltzen duen armarria (zuhaitza zeharkatzen duen otsoa) 1841. urtean hasi zen erabiltzen, ibarra udalerri independente bihurtzean.

XIX. mendearen erdialdean Uharte eta Zubiri bitarteko errepidea eraiki zen. 1920ko hamarkadan Esteribarrek lau errota, sei eskola eta tailer edo lantegi txiki batzuk zeuzkan.

Historia administratibo independentea Larrasoaña herriak izan duena da, ibarraren bihotzean kokatua egon arren, XX. mendera arte administratiboki haranari ez zegokiona. Larrasoaña Donejakue Bideari lotutako herri ibiltaria izan zen, ziurrenik X. mendean sortu zena Larrasoañako San Agustin monasterioaren inguruan. XII. mendean Antso VI.a Jakituna erregeak Larrasoañan finkatu ziren frankoei Iruñeko forua eman zien, Hiriberri izena emanez, eta 1212an Larrasoaña agertu zen hiribildu on gisa aipatua. Mendeetan zehar Larrasoañaren historia ibarrarenaren paraleloan joan da. XIX. mendean, Larrasoaña udalerri bihurtu zen, eta, azkenik, 1928an, Larrasoaña Esteribar udalerriarekin elkartu zen. Larrasoaña ibarreko herria da, monumentu-ondarerik aberatsena duena.

Ibarreko beste biztanlerik garrantzitsuenak, Eugik, istorio gorabeheratsua izan du. Mugarri garrantzitsuenen artean aipatzekoa da 1535etik aurrera hemen kokatu zela Olaberriko arma-fabrika bezala ezagutzen den Munizioen Errege Fabrika, XVIII. mendera arte aktibo mantendu zena. 1930ean, fabrika honen hondakinetatik gertu, Europako garrantzitsuenetakotzat jotzen den magnesitazko aztarnategi bat aurkitu zen, honen ustiaketa, 1945etik aurrera, ibarraren zati honetako paisaia erabat aldatu zelarik. Haranaren zati honen irudia errotik aldatu zuen beste elementua, 1970ean Eugiko urtegia eraikitzea izan zen, Iruñerriari edateko ura emateaz arduratzen dena.

1990eko hamarkadatik hasita, ibarra osatzen duten kontzejuetako batzuetan aldaketa sakona bizi izan zen. Aldaketarik handiena Ollokin izan zen, Iruñerriarekiko hurbiltasuna dela eta, eraikuntza enpresa askok etxebizitza berriak eraiki zituzten kontzejuko etxe zaharren inguruan. Horrez gain, Uharteko eta Zubiriko errepidearen bi aldeetan, Ollokin ere bai, hainbat enpresaren eraikinak altxatu dira, Cinfa esaterako.

Etxebizitza berriek hazkunde demografikoa bultzatu dute, batez ere Ollokin, baina baita Zubirin, oro har, errepide nagusitik hurbilen dauden kontzejuetan.

DemografiaAldatu

2022 urteko erroldaren arabera 2792 biztanle zituen Esteribarrek.[12]

1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2011 2021
1917 2134 2038 2041 2072 2076 2055 2224 2195 2396 2327 2214 2160 2038 1492 1412 1454 2326 2790
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Esteribarko kontzeju, leku eta etxaldeetako biztanleriaren banaketa 2020an
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

EkonomiaAldatu

 
Zubiriko MAGNA ekoizpen planta

Ibarreko enpresa nagusia eta enblematikoena Magnesitas Navarras, S. A. da. 1930ean Eugitik gertu magnesitazko aztarnategi garrantzitsu bat aurkitu zen. 1945ean MAGNA enpresa sortu zen aztarnategi hori ustiatzeko. MAGNAk aire zabaleko meatze ustiategi bat du Eugin, eta enpresaren bulegoak eta kontzentrazio eta kiskaltze instalazioak Zubiri inguruan daude. Enpresak 150 langile baino gehiago ditu gaur egun Esteribarreko lantegietan. Aztarnategi hau nazioartean ere ezaguna da bertan aurkitutako dolomita aleen kalitateagatik, munduko onenetarikotzat jotzen baitira.[13]

Cinfa farmazeutikoak 2008an Ollokilanda industrialdeko Ollokin jarri zuen lantegi berria. IMS Health aholkularitza independentearen arabera, Cinfa Euskal Herriko eta beste iberiar herrialdeetako botiketan emandako sendagai-unitateen bolumenean lehena da, beste enpresa multinazional batzuen aurretik. Cinfa bigarren enpresa da sendagai generikoen salmentaren rankingean Iberiar Penintsulan. Gaur egun, Cinfa enpresak 900 langile ditu.[14]

PolitikaAldatu

Esteribarko udaletxea Zubiri kontzejuaren kanpoaldean dago. Udalbatza ibarreko alkateak eta hamar zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Mikel Gastesi Zabaleta da, Euskal Herria Bilduko hautagai gisa aurkeztu zena.

HauteskundeakAldatu

Udal hauteskundeakAldatu

Alderdia Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera
1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015 2019
Bildu / Euskal Herria Bildu - - - - - - - - 2 4 5
Esteribarko Talde Independente - - - - 4 5 9 3 2 3 3
Olloki Esteribar da - - - - - - - - - - 3
Geroa Bai / Nafarroa Bai - - - - - - - 4 1 2 -
Ireki - - - - - - - - - 2 -
Nafarroako Alderdi Popularra - - - - - - - - 1 0 -
Nafarroako Alderdi Sozialista - - - - - - - - 0 0 0
Esteribarko Hauteskunde Elkartea - - - - - - - 2 2 - -
Aldaketa - - - - - - - - 3 - -
Euskal Herritarrok - - - - - 2 - - - - -
Esteribarko Unitate Independente 4 2 0 0 0 2 - - - - -
Eusko Alkartasuna - - - - 0 - - - - - -
Esteribarko Batasun Independente - - - - 3 - - - - - -
Esteribarko Batasun Popularra 5 7 3 4 2 - - - - - -
Esteribarko Hautes-Batasuna - - 6 5 - - - - - - -
Ezkerren Nafar Batasuna 0 - - - - - - - - - -

Esteribarko alkatea UPN alderditik gertu dagoen Esteribarko Talde Independenteko Francisco Borda Garde (Borda bera UPNko kidea da) izan zen 1995etik 2011ra. 2007an Udalako bederatzi zinegotzietatik hiru lortu zituen taldeak, eta Esteribarko Hauteskunde Elkartea taldearen botoei esker lortu zuen alkatetza, Nafarroa Bai alderdirik bozkatuena izan bazen ere. Baliogabeko botoak 90 izan ziren (emandako guztien %7,62) eta 52 boto zuri izan ziren (botoen %4,77). Abstentzioa %22,40koa izan zen.

2011n, Aldaketa taldeak Esteribarko Talde Independente gainditu zuen, eta Jose Luis Larraintzar Eugi, 20 urtez baino gehiagoz Zubiriko kontzejuburu izan zena, ibarreko alkatetzarekin elkartu zen. Aldaketa horrek legealdi bat besterik ez zuen iraun; izan ere, 2015erako Euskal Herria Bildurena izan zen boto gehien jaso zituena, Mikel Gastesi Zabaleta Jose Luis Larrintzarren ordez. 2019an, EH Bildu izan zen bozkatuena. Hala ere, Esteribarko Talde Independente eta Olloki Esteribar da elkartearen arteko alizazioaren ondorioz, Alkatetza Esteribarko Talde Independenteren esku geratu zen 8 urte igaro ondoren, oraingoan Matilde Añon Beamonte buru zela.

2022ko uztailean zentsura-mozioa aurkeztu zuen Euskal Herria Bilduk, zerrendarik bozkatuenak, eta Olloki Esteribar da, Esteribarko Talde Independenterekin koalizioan udaletxean zegoena. Hori 2022ko aurrekontuak onartu ez zirenean gertatu zen, Olloki Esteribar dak Matilde Añon alkatearen kudeaketa errefusatu zuelako eta Olloki, Olloki Esteribar da ordezkatzen duen herria, aintzat hartu ez zuelako. Hala, 2022ko uztailaren 1etik aurrera, Mikel Gastesi ibarreko alkatea da, aurreko legegintzaldian ere alkate izandakoa, eta 20 boto falta izan ziren 2019ko hauteskundeetan gehiengo osoa lortzeko.[15][16]

Foru hauteskundeakAldatu

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Navarra Suma 508 33,05 -
 Geroa Bai 361 23,49 ▲ 42
 Euskal Herria Bildu 298 19,39 ▲ 3
 Nafarroako Alderdi Sozialista 187 12,17 ▲ 108
 Ahal Dugu 84 5,47 ▼ 127
 Izquierda-Ezkerra 35 2,28 ▲ 3
  Equo 17 1,11 ▲ 10
  Vox 17 1,11 -
  Nafarroako Ordezkaritza Kanabikoa 8 0,52 ▲ 2
  Libertate Nafarra 4 0,26 ▲ 1
  Solidaritate eta Autogestio Internazionalista 1 0,07 ▼ 2
2015eko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Nafar Herriaren Batasuna 333 22,89 ?
 Geroa Bai 319 21,92 ?
 Euskal Herria Bildu 295 20,27 ?
 Ahal Dugu 211 14,5 ?
 Nafarroako Alderdi Sozialista 79 5,43 ?
  Herritarrak - Herritarron Alderdia 66 4,54 ?
  Nafarroako Alderdi Popularra 39 2,68 ?
 Izquierda-Ezkerra 32 2,20 ?
  Animalien Tratu Txarren Kontrako Alderdia 14 0,96 ?
  Batasuna, Aurrerapena eta Demokrazia 9 0,62 ?
  Equo 7 0,48 ?
  Nafarroako Ordezkaritza Kanabikoa 6 0,41 ?
  Solidaritate eta Autogestio Internazionalista 3 0,21 ?
  Libertate Nafarra 3 0,21 ?

UdalaAldatu

Udalaren egoitza eta udaletxea Zubiri ibarburuan dago.

Egungo banaketaAldatu

Esteribarko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Mikel Gastesi Zabaleta da, Euskal Herria Bildukoa. Zinegotziak 10 daude:[17]

AlkateakAldatu

1987tik, Esteribarrek 5 alkate izan ditu:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[18]
Martin Elkano Armendaritz 1979 1987 Esteribarko Batasun Popularra
Francisco Borda Garde 1987 1995 Esteribarko Hautes-Batasuna
Francisco Borda Garde 1995 2011 Esteribarko Talde Independente
Jose Luis Larraintzar Eugi 2011 2015 Aldaketa
Mikel Gastesi Zabaleta 2015 2019 Euskal Herria Bildu
Matilde Añon Beamonte 2019 2022 Esteribarko Talde Independente
Mikel Gastesi Zabaleta 2022 jardunean Euskal Herria Bildu

GarraioaAldatu

Udalerri honetan Eskualdeko Hiri Garraioaren linea bakarra da, Olloki lekuan:

   Eskualdeko Hiri Garraioa
Olloki 
Eguneko Zerbitzua

Gainera, Autobuses Artieda autobus konpainiak Esteribar Iruñekin batzen du. Autobus lineek honako ibilbidea egiten du:

KulturaAldatu

EuskaraAldatu

Ikus, gainera: «esteribarrera», «artzibarrera» eta «nafarrera»
Eugiko Francisco (Ahotsak[19] proiekturako)

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Esteribarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Erroibar eta Artzibar ibarrekin hitz egiten zena.[20]

Koldo Zuazok, 2010ean, Esteribarko iparraldea (Zubiritik iparraldera) nafarrera euskalkian sailkatu zituen eta gainerakoa atzerakada-eremuan, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[21]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen daude Esteribarrera (iparesteribartar eta erdiesteribartar aldaerak) eta Artzibarrera (hegoesteribartar aldaera) azpieuskalkietan. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Esteribarko mintzaira zaharra oso hiztun gutxik dakite. 2007ko udazkenean, Esteribarren ez zegoen esteribarrerazko edo artzibarrerazko euskaldun gutxienik, eta, beraz, bi azpieuskalkiak hilda daude ibarran.[22]

Euskararen Foru LegeaAldatu

Sakontzeko, irakurri: «Euskararen Foru Legea»

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Esteribar eremu euskalduneko udalerria da. 2001eko erroldan, herritarren % 25ek zekien euskaraz.

1986tik geroztik, Esteribar udalerriaren izen ofiziala Esteribar da.

JaiakAldatu

ErromeriakAldatu

OndareaAldatu

 
Eugiko urtegia
 
Inbuluzketako San Martin eliza
 
Larrasoañako zubia
 
Saigotseko San Bartolome eliza
 
Sarasibarreko Nunilo eta Alodia eliza
 
Kintoako Urtzel erreka

Ondasun nabarmenakAldatu

Eremu naturalakAldatu

Esteribartar ospetsuakAldatu

IrudiakAldatu

OharrakAldatu

  1. ↑ /esteɾíβ̞aɾ/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza hirugarren silaban
  2. ↑ /esteɾíβ̞eɾ/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza hirugarren silaban

ErreferentziakAldatu

  1. ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 50-55 or..
  3. ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
  4. ↑ «Esteribar - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  5. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  6. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Eugi» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  7. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Irotz» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  8. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Zubiri» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  9. ↑ Irotzeko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  10. ↑ Zubiriko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  11. ↑ Eugiko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  12. ↑ «Esteribar» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  13. ↑ Calvo, M. eta Sevillano, E. (1991). «The Eugi quarries, Navarra, Spain». The Mineralogical Record, 22, 137-142.
  14. ↑ Espainiako Farmazialarien Enpresa Federazioa-FEFE Sendagaien Behatokiaren 2010eko txostena
  15. ↑ (Gaztelaniaz) Bernués, Mikel. (2022-06-17). «EH Bilduk Esteribarko Alkatetza berreskuratuko du zentsura-mozio baten ondoren» Diario de Noticias de Navarra (Noiz kontsultatua: 2022-07-02).
  16. ↑ (Gaztelaniaz) C.A.M. (2022-07-02). «Bildu Esteribarreko alkatetzara itzuli da Independenteen arteko desadostasunen artean» diariodenavarra.es (Noiz kontsultatua: 2022-07-02).
  17. ↑ «Esteribar | Udalbatza» esteribar.org (Noiz kontsultatua: 2021-09-05).
  18. ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
  19. ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-30).
  20. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  21. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
  22. ↑ «Esteribar - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-01).

Ikus, gaineraAldatu

Kanpo estekakAldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Esteribar&oldid=9259266"(e)tik eskuratuta