Zuriain
Zuriain[1][a] Esteribar udalerriko leku bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Iruñerria eskualdeko Ibarrak azpieskualdean.
Zuriain | |
---|---|
![]() | |
![]() | |
![]() | |
Kokapena | |
Herrialdea | ![]() |
Eskualdea | Ibarrak (Iruñerria) |
Udalerria | Esteribar |
Administrazioa | |
Mota | leku |
Izen ofiziala | Zuriain |
Posta kodea | 31699 |
Herritarra | zuriaindar |
Geografia | |
Koordenatuak | 42°53′N 1°34′W / 42.88°N 1.57°W42°53′N 1°34′W / 42.88°N 1.57°W |
Garaiera | 493 metro |
Distantzia | 12,4 km (Iruñetik) |
Demografia | |
Biztanleria | 69 (2020: ![]() |
2020 urtean 69 biztanle zituen.
Bertako biztanleak zuriaindarrak dira.
Donibanetik | ![]() |
Donejakue bidea Nafar bidea |
Donejakuera | ||||
Akerreta (3,1 km) |
![]() |
Zuriain | ![]() |
Irotz (2,0 km) | |||
IzenaAldatu
Zuriain toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Zuriain (1090)
- Çuriayn (1268)
- Surianh (1277)
- Çurian (1311)
- Çuriagon (1311)
- Çuriain (1366)
- Çuriayn (1366)
- Zuriain (1534)
GeografiaAldatu
Zuriain Esteribarren dago.
Ingurune naturala eta klimaAldatu
Esteribarko udalerriaren azalera handia dela eta, klima alde handiak daude Esteribar iparraldearen eta hegoaldearen artean. Hala, udalerria klima kontinentalaren eta klima atlantikoaren mugan kokatzen da. Ezaugarri kontinental mediterraneoak ekialdean nabarmentzen dira, eta ezaugarri atlantikoak, berriz, mendebaldean. Urteko batez besteko tenperatura 8 °C eta 12 °C bitartekoa da, eta prezipitazioak 1 000 eta 1 600 mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 120 - 140 inguru izaten dira.
Pagoak eta pinu basatiek udalerriaren basoen %68 hartzen dute. Horrez gain, haritzak eta gaztainondoak daude ibarreko gunerik lauenetan. Birlandatutako basoen azalera 128 hektareakoa da, eta batez ere pinu beltz austriarra erabiliz egin zen XIX. mendetik aurrera. Pagoak ugariagoak dira udalerriaren iparraldeko gune menditsuenetan.
Estazio meteorologikoakAldatu
Esteribarren dagoen Eugi kontzejuan, itsasoaren mailatik 617 metrora, Nafarroako Gobernuak 1968an jarritako estazio meteorologikoa dago.[3] Gainera, 1975ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Irotz lekuan, itsasoaren mailatik 479 metrora.[4] Bestalde, 1995ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Zubiri kontzejuan, itsasoaren mailatik 526 metrora.[5] Irotzeko estazioa da Zuriainerako balio egokienak ematen dituena, hurbilen dagoena baita.
Datu klimatikoak (Irotz, 1981-2020) | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.0 | 22.0 | 26.0 | 30.0 | 38.0 | 41.0 | 42.0 | 42.0 | 38.0 | 33.0 | 24.0 | 20.0 | 42.0 |
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 8.3 | 10.1 | 13.8 | 15.6 | 19.9 | 24.4 | 27.6 | 27.8 | 24.0 | 18.6 | 12.3 | 9.0 | 17.6 |
Batez besteko tenperatura (ºC) | 4.4 | 5.4 | 8.4 | 10.2 | 14.0 | 17.9 | 20.5 | 20.5 | 17.2 | 13.2 | 8.2 | 5.2 | 12.1 |
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 0.4 | 0.8 | 3.0 | 4.7 | 8.2 | 11.4 | 13.5 | 13.1 | 10.4 | 7.8 | 4.1 | 1.3 | 6.6 |
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -5.9 | -5.0 | -3.0 | -0.5 | 2.3 | 5.7 | 7.9 | 7.5 | 4.7 | 1.3 | -2.6 | -5.1 | -5.9 |
Batez besteko prezipitazioa (mm) | 90.1 | 76.0 | 74.3 | 92.5 | 73.9 | 51.7 | 35.1 | 32.3 | 59.6 | 84.0 | 107.4 | 98.5 | 875.4 |
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 57.3 | 42.0 | 59.5 | 40.0 | 42.0 | 38.0 | 50.0 | 84.0 | 69.0 | 59.0 | 64.0 | 50.0 | 84.0 |
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 12.0 | 10.9 | 10.4 | 12.8 | 11.3 | 7.0 | 4.3 | 5.7 | 7.7 | 10.9 | 12.3 | 12.7 | 117.9 |
Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.5 | 1.5 | 1.1 | 0.7 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.5 | 1.5 | 6.8 |
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[6] |
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
HistoriaAldatu
1090ean Lope Fortuñones jaunaren ezizen lokatibo bezala dokumentatua agertzen da.
Jaurerri partekatuko hiribildua zela dirudi; bertako bizilagunek, 1427an, urtean 23 soldata eta 4 garagar eta erdiko bular bat zor zioten koroari, eta beste horrenbeste Orreagako Santa Mariari. Eliza-establezimendu horrek errenta horiek erosi zizkion 1334an Pedro Ruitz Agorretari.
1835-1845eko udal erreformak arte, ibarreko diputatuak eta txandaka herriko etxeen artean aukeratzen zen erregidore batek gobernatzen zuten (hamabost lanabes eta XIX. mendearen hasieran hondatutako bat, 1850ean hamabi bizilagunekin). Azken data honetan, erretorea auzotarren hornikuntzakoa zen; Iruñetik Garazira igotzen zen ferra-bide bat kontatzen zuen. Irin-errota batek funtzionatzen zuen. XX. mendearen hasieran, halaber, Zuriainen Caja Rural bat eratu zen, izaera kooperatiboko eta soilik tokiko erakundea, interes txikiko kredituak ematen zituena haziak erosteko, lanabesak erosteko edo ustiategiak hobetzeko, hitzaren berme hutsarekin, eta uzta jasotzeko uzten zuen maileguen ordainketa.
DemografiaAldatu
2020 urteko erroldaren arabera 69 biztanle zituen Zuriainek.[7]
2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
31 | 30 | 33 | 30 | 32 | 27 | 29 | 15 | 31 | 33 | 34 | 40 | 43 | 49 | 52 | 68 | 73 | 67 | 67 | 70 | 69 |
GarraioaAldatu
Autobuses Artieda autobus konpainiak Zuriain Iruñearekin batzen du. Autobus lineek, honako ibilbideak egiten ditu:
- Jaurrieta - Abaurregaina - Abaurrepea - Garaioa - Aribe - Garralda - Orreaga - Auritz - Aurizberri - Mezkiritz - Lintzoain - Erro - Zubiri - Larrasoaña - Idoi - Zuriain - Antxoritz - Zabaldika - Olloki - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea
- Eugi - Urtasun - Saigots - Zubiri - Urdaitz - Larrasoaña - Idoi - Zuriain - Antxoritz - Zabaldika - Olloki - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea
KulturaAldatu
EuskaraAldatu
Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Esteribarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Erroibar eta Artzibar ibarrekin hitz egiten zena.[8]
Koldo Zuazok, 2010ean, Esteriberrak nafarrera euskalkian sailkatu zituen.[9]
Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen daude Esteribarrera (iparesteribartar eta erdiesteribartar aldaerak) eta Artzibarrera (hegoesteribartar aldaera) azpieuskalkietan. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Esteribarko mintzaira zaharra oso hiztun gutxik dakite. 2007ko udazkenean, Esteribarren ez zegoen esteribarrerazko edo artzibarrerazko euskaldun gutxienik, eta, beraz, bi azpieuskalkiak hilda daude ibarran.[10]
Euskararen Foru LegeaAldatu
Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Esteribar eremu euskalduneko udalerria da. 2001eko erroldan, herritarren % 25ek zekien euskaraz.
1986tik geroztik, Esteribar udalerriaren izen ofiziala Esteribar da.
JaiakAldatu
- San Millango jaiak, azaroaren lehen asteburuan
Ondasun nabarmenakAldatu
- San Millan eliza, XV. mendeko kristiau eliza.
OharrakAldatu
ErreferentziakAldatu
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Zuriain - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ Irotzeko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ «Zuriain» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
- ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
- ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
- ↑ «Esteribar - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-01).