Wikipedia

Zubiri

Esteribarko kontzejua eta ibarburua, Nafarroa Garaian
Artikulu hau Nafarroako herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Zubiri (argipena)».

Zubiri[1][a] Esteribar udalerriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Ibarrak eskualdean.

Zubiri
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Puente de la Rabia 1.jpg
Errabiaren zubia eta Errabiaren zubiko kalea

Escudo de Esteribar.svg
Armarria

Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaIbarrak
UdalerriaEsteribar
Administrazioa
Motakontzeju
Izen ofizialaEscudo de Esteribar.svg Zubiri
Burua
(2019-2023)		Jose Fermin Ventana Lipuzcoa
(kontzejuburua)
Posta kodea31630
Herritarrazubiritar
Geografia
Koordenatuak42°55′49″N 1°30′16″W / 42.930277777778°N 1.5044444444444°W / 42.930277777778; -1.504444444444442°55′49″N 1°30′16″W / 42.930277777778°N 1.5044444444444°W / 42.930277777778; -1.5044444444444
Azalera4,89 km²
Garaiera525 metro
Distantzia20,3 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria466 (2020: Green Arrow Up.svg 11)
Dentsitatea0,92 bizt/km²

Esteribarko herriburua da. 2020 urtean 466 biztanle zituen.

Bertako biztanleak zubiritarrak.


Donibanetik Muszla Jakuba.svg  Donejakue bidea
Nafar bidea 		Donejakuera
Erroko gaina
(3,7 km) 		 Font Awesome 5 solid chevron-left.svg  Zubiri  Font Awesome 5 solid chevron-right.svg  Ilarratz
(2,9 km)


IzenaAldatu

Zubiri toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Zubiria (1040)
  • Zubbiria (1095)
  • Çubiria (1137)
  • Çubiri (1244)
  • Çuuiri (1269)
  • Çuviri (1270)
  • Suuiri (1279)
  • Subiri (1335)
  • Çuviri (1353)
  • Cubiri (1532)
  • Zubiri (1534)
  • Çubiru (1587)
  • Subiri (1638)
  • Zubiri (1800)
  • Seburi (1802)
  • Zub-iri (1874)
  • Seburun (1911)
  • Zubiri (1926)
  • Zubbiria (1953)
  • Zubiri (1966)

EtimologiaAldatu

Zubiri toponimoa izen gardena da. Zubi eta iri ("hiri") hitzeten arteko elkarketa da. "Zubiaren hiria" bezala birformulatu liteke.

EzaugarriakAldatu

ArmarriaAldatu

Zubiriko armarria Esteribarko armarria da. Armarri honek honako blasoi hau du:[3]

« Hondo gorri batez eta aurrean bere koloreko zuhaitz batez osatuta dago, otso beltz batek zeharkatua »

GeografiaAldatu

Zubiri Esteriberran dago.

Ingurune naturala eta klimaAldatu

Esteribarko udalerriaren azalera handia dela eta, klima alde handiak daude Esteribar iparraldearen eta hegoaldearen artean. Hala, udalerria klima kontinentalaren eta klima atlantikoaren mugan kokatzen da. Ezaugarri kontinental mediterraneoak ekialdean nabarmentzen dira, eta ezaugarri atlantikoak, berriz, mendebaldean. Urteko batez besteko tenperatura 8 °C eta 12 °C bitartekoa da, eta prezipitazioak 1 000 eta 1 600 mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 120 - 140 inguru izaten dira.

Pagoak eta pinu basatiek udalerriaren basoen %68 hartzen dute. Horrez gain, haritzak eta gaztainondoak daude ibarreko gunerik lauenetan. Birlandatutako basoen azalera 128 hektareakoa da, eta batez ere pinu beltz austriarra erabiliz egin zen XIX. mendetik aurrera. Pagoak ugariagoak dira udalerriaren iparraldeko gune menditsuenetan.

Estazio meteorologikoakAldatu

Esteribarren dagoen Eugi kontzejuan, itsasoaren mailatik 617 metrora, Nafarroako Gobernuak 1968an jarritako estazio meteorologikoa dago.[4] Gainera, 1975ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Irotz lekuan, itsasoaren mailatik 479 metrora.[5] Bestalde, 1995ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Zubiri kontzejuan, itsasoaren mailatik 526 metrora.[6] Zubiriko estazioa da Zubirirako balio egokienak ematen dituena, hurbilen dagoena baita.


      Datu klimatikoak (Zubiri, 1995-2020)      
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 20.0 22.0 26.4 29.0 32.0 39.0 42.0 43.5 40.0 31.0 25.0 21.0 43.5
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.8 10.6 13.6 15.4 19.8 23.7 26.6 27.1 23.4 18.5 12.0 9.3 17.4
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.2 5.3 7.8 9.5 13.5 17.0 19.5 19.7 16.4 12.7 7.6 4.9 11.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) -0.4 -0.1 2.0 3.6 7.2 10.4 12.3 12.3 9.5 6.9 2.9 0.5 5.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -6.6 -5.9 -3.6 -1.5 1.0 4.7 6.8 6.4 3.8 10.1 -3.8 -6.0 -0.4
Batez besteko prezipitazioa (mm) 116.4 101.8 99.5 129.4 99.9 61.4 47.8 46.5 69.5 112.8 146.6 129.5 1161.0
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 57.0 62.5 73.0 59.0 56.0 58.0 100.0 63.0 81.5 74.5 83.4 82.5 100.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 12.8 11.4 11.2 14.5 12.8 8.2 5.8 6.4 8.2 12.2 14.1 13.4 131.1
Elur egunak (≥ 1 mm) 2.1 2.3 1.6 0.8 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 .8 1.6 9.3
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7]

HistoriaAldatu

Jaurerriaren hiribildu zaharra izan zen, eta bertako bizilagunek, "Ehiztari" gisa, urteko bular bat 1427an zor zuten, 30 sosekin eta 10 olo-kakarekin. Beharbada bere lekuan zegoen Gartzia IV.a Santxitz erregeak (1040) Leireko abadiari emandako monasterioa. Orreagako Santa Mariak tokiko errota erosi zuen 1382an.

1802an, irin-errota bat zebilen Argaren gainean, eta tokia gobernatzen zuten 1835-1845eko udal erreformak egin arte, ibarreko diputatuak eta herriko erregidore batek, txandaka, etxeen artean izendatzen zena (hamalau lanabes eta bat hondatu zen mendearen hasiera hartan; hamalau bizilagun eta 1850ean ere bai). Azken urte horretan eskola zuen, eta bertako maisuaren dotazioa ikasle bakoitzak urtean ematen zion erdi gari lapurreta zen. Erretorearen aurkezpen-eskubidea auzokoek erabiltzen zuten; nekazaritzarekin batera, "bizitza sozialean ezinbestekoak diren lanbideak gauzatzen dira". XX. mendearen hasieran, Zubirik bi ostatu zituen.

DemografiaAldatu

2020 urteko erroldaren arabera 466 biztanle zituen Zubirik.[8]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
387 389 393 393 411 429 433 460 423 421 410 432 429 439 435 427 422 435 431 455 466

PolitikaAldatu

Zubiriko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Jose Fermin Ventana Lipuzcoa da.

KontzejuaAldatu

Zubiriko kontzejua kontzejukidek osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Jose Fermin Ventana Lipuzcoa da.

KontzejuburuakAldatu

2011tik, Zubirik kontzejuburu bat izan du:

Kontzejuburu Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera
- 2011 2015
Jose Fermin Ventana Lipuzcoa 2015 2019
Jose Fermin Ventana Lipuzcoa 2019 jardunean

GarraioaAldatu

Autobuses Artieda autobus konpainiak Zubiri Iruñearekin batzen du. Autobus lineek, honako ibilbideak egiten ditu:

KulturaAldatu

EuskaraAldatu

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Esteribarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Erroibar eta Artzibar ibarrekin hitz egiten zena.[9]

Koldo Zuazok, 2010ean, Esteriberrak nafarrera euskalkian sailkatu zituen.[10]

Zubiriko azpieuskalkia esteribarrera da, eta, zehazki, Erdiesteribartar aldaera. 2007ko udazkenean, euskaldun behintzat gabeak baziren ibarran.[11]

Euskararen Foru LegeaAldatu

Sakontzeko, irakurri: «Euskararen Foru Legea»

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Esteribar eremu euskalduneko udalerria da. 2001eko erroldan, herritarren % 25ek zekien euskaraz.

1986tik geroztik, Esteribar udalerriaren izen ofiziala Esteribar da.

JaiakAldatu

Ondasun nabarmenakAldatu

Zubiritar ospetsuakAldatu

IrudiakAldatu

OharrakAldatu

  1. ↑ /s̻uβ̞íɾi/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza hirugarren silaban

ErreferentziakAldatu

  1. ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. ↑ «Zubiri - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  4. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Eugi» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  5. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Irotz» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  6. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Zubiri» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  7. ↑ Zubiriko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  8. ↑ «Zubiri» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  9. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  10. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
  11. ↑ Euskaltzaindia. Hegoaldeko goi-nafarrera. Esteribarrera.

Ikus, gaineraAldatu

Kanpo estekakAldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Zubiri&oldid=8927563"(e)tik eskuratuta